Một năm sau.Trong một căn nhà ở phố Yên Phụ, bên hô Trúc Bạch, một gia đình sống trong canh sung sướng êm đềm.Một người chồng làm tham tá ơ? công sở, một người vơ. và một cạu học trò năm thứ tư trường Bưởi.Đó là gia đình Lộc và Mai.Từ khi Lộc đưa Mai về Hà Nội, thuê nhà ơ? cho chi. em Mai ơ? tro. trong làng Bưởi nay đã gần mười hai tháng. Trong mười hai tháng đã xảy ra bao nhiêu chuyện mừng vui buồn khô?!.Trong thời ky ba tháng đầu. Mai ở chung với em, không ngày nào Lộc không đền chăm nom săn sóc. Mà tình cam một ngày một nặng, chẳng bao lâu đã đổi sang tình trêu.Rồi một buổi chiều, buổi chiều ấy Mai còn bao giờ quên được? Đứng bên làn nước biếc in trời, Lộc ngỏ lời xin lấy Mai làm vợ. Biệt bao âu yêm trong đôi mắt nhìn nhau.. Mai nhỏ luyi rồi quay mặt đi... Mai sung sướng quá... Mai không ngờ đâu lại có ngày hôm ấy trong đời Mai.Nhưng giá ngay buổi tối, Mai được mục kích một tấn kịch diễn trong một căn nhà ở phô H, thì chắc sự sung sướng của nàng cũng chỉ đền đó thì kết liễu. Lộc về đênnhà đem đầu đuôi câu chuyện kể cho mẹ nghe, người mẹ mà Lộc kính mến, mà Lộc chưa từng trái lệnh một lần. Nào những Mai là con nhà nho giáo, Mai tột với em, Mai bị quẫn bách, Mai bị hà hiếp. Mai là một cô gái hoàn toàn, về dung nhan và đức hạnh, và Lộc xin phép mẹ cưới Mai làm vợ.Khốn tay Mai chỉ hoàn toàn đối với Lộc mà thôi, chứ đối với bà án thì Mai chỉ là một con bé khôn nạn, vô giáo dục, một con bé trong đám hạ lưu không đáng làm vợ một quan tham tá. Những lời tấn tụng của con, bà An đê ngoài tai hết. Bà cho con bà dại dột bị lời ngon ngọt của một cô gái giang hồ cám dỗ. Bà nói:- Nêu nó bằng lòng mày thì biết đâu nó lại không bằng lòng người khác. Mày phải biệt Chỉ Có Vợ Cha mẹ hỏi cho, có cheo có cưới mới quy, Chớ đô liêu ngõ hoa tường, thì mầy định đưa nó về để bẩn nhà tao hay Sao?Lộc sợ hãi kiêm lời chông chê:- Bẩm mẹ, nhưng người ta có phải là phường liễu ngõ hoa tường đâu, người ta là con một ông Tú kia mà.Bà mẹ càng nổi cơn thịnh nộ:- Nhưng mầy phải biết, nó đã bỏ nhà bỏ cửa trốn lên Hà Nội, thì còn là người tử tê sao được?Lộc càng tức giận:- Bẩm, con đã bẩm mẹ rằng người ta mô côi cha mẹ bị bọn cường hào ức hiếp mới phái trôn tránh.- Mày tin gì được lời nó nói. Và lại tao đã hỏi con quan Tuần cho mày, người ta đã thuận gà. Mày tưởng chỗ người lớn với nhau, nói trẻ con được đấy hẳn.Nghe mẹ nhắc tới con quan Tuần, Lộc hơi chau mày, thưa lại:- Bẩm mẹ, con đã xin mẹ đừng hỏi đám ấy Cho Con, Con không bằng lòng.Bà An xỉa xói vào mặt con:- â, mày giở Văn minh ra Với tao à? Tự do kết hôn à? Mày không bằng lòng nhưng tao bằng lòng. Mày phái biệt lây Vợ gà Chông phái tìm chỗ môn đăng hộ đôi, chớ mày định bặt tao thông gia với bọn nhà quê à? Với bọn cùng đinh à? Mày làm mất thể diện tao, mất danh giá tổ tiên, mày là một thằng con bất hiếu. Nghe chưa?Lộc thấy mẹ giận dữ, quát tháo, liền cúi đầu tạ lỗi và xin cam đoan vâng lời mẹ dạy. Xưa nay LộC Vạn là người con có hiếu.Sáng sớm hôm sau, Lộc đến thăm Mai và Huy, nói dối người trêu rằng đã xin phép lấy Mai khiến Mai sung sướng suyt ngất người, và Huy Cam động quá, lại bắt tay LộC một Cách thân mật để tỏ lòng tạ Ơn.Suốt một tháng trời, Lộc bày mưu lập kế đề lấy Cho được Mai mới nghe, vì chàng trêu Mai đã đến cực điểm.Kể ra giá chàng cứ thú thực với Mai rằng mẹ chàng không bằng lòng cho chàng kết hôn cùng Mai, nhưng ngoài Mai ra chàng không thể trêu được một người nào khác, thì có lẽ Mai cũng vì chàng mà hy Sinh hệt trinh tiết cùng danh dự, hy Sinh Cà Cái đời thanh niên.Thực vậy, từ ngày nàng gặp Lộc đến nay, trái tim nàng đã nhiều lần hôi hộp vì những tính tình cao thượng, những tư cách hành vi quân tử của chàng. Nàng chỉ mong có dịp báo đáp ơn sâu.Những khi nàng tưởng tới cha thì nàng nhớ đến lời phụ huấn:~ở đời không có gì xấu hơn sự quên ơn. Cừu nhân, ta không sợ bằng ân nhân. Ta chỉ lo sẽ xay ra sự gì khiên ta không thể trà được ơn, chứ đôi với kẻ thù thì không có khí giới nào mạnh bằng lòng hữu ái. Lòng hữu ái ấy, nêu ta đem ra đôi đãi với ân nhân thì chẳng hóa ra ta đặt ân nhân ta ngang hàng với kẻ địch của ta ư? ~ Lời dạy Của cụ Tú Lâm đủ tỏ rằng tuy Cụ là môn đô Khổng học mà trí thức, tư tưởng cụ, cụ đặt hẳn ra ngoài vòng kiềm tỏa của nho giáo. Vì cứ theo lời đức Khổng thì phải đem điều đức báo điều đức, đem điều trực báo điều ác. Có lẽ cụ Tú Cho như thế còn tầm thường lắm; tuy Vẫn là một tư tưởng thiết thực của đạo làm người nhưng có chí cao thượng?Dịp ấy Chính là buổi Chiều hôm Mai được nghe lời trần tình thành thực của Lộc, Mai mỉm cười. Người thê tục chắc cho cái nụ cười ấy là nụ cười sung sướng.Không phải, sự sung sướng đền cực điểm ngay từ ngày Mai được quen biết Lộc.Cái nụ cười của Mai ở đây Có y nghĩa khác:Mai nghe như lương tâm Mai thì thầm:thì ông không biết cái thân này, Cái linh hôn này đã là Của ông rồi hay Sao?Hà tất ông còn phái xin, phái vang Y tưởng ấy ở trong trí não chạy qua xuống trái tim, khi ra đền cặp môi thì nở thành nụ cười. Vậy thì nụ cười ấy Chỉ Có nghĩa chất phác, chân thật, chứ không hề ngụ một tư tưởng dục tình.Và lại, Mai cũng không hề ngờ rằng, không từng hy Vọng rằng đối với mình, một người trong hàng quy phái ngỏ lời xin lấy làm vợ như thê. Giá người ấy không phải là Lộc thì Mai cho ngay là anh chàng tán tỉnh để được hưởng chút đặc quyên trong giây lát. Nhưng người ấy là LộC mà Mai kính trêu, thì dâu nàng xin hết thay CáC đặc quyền, những đặc ân, nàng cũng chẳng từ chối.ý tưởng ngộ nghĩnh ấy. Ta cho là ngộ nghĩnh, chỉ là kết quà một nền giáo dục có thể gọi là lãng mạn. Bàn về cái hay, Cái dở Của nền giáo dục ấy là Công việc của các nhà xã hội học, một nhà soạn tiểu luân ly học. TáC già Chỉ là thuyêt nghĩa, là chỉ tà ra những canh ngộ, những tình trạng, những tính tình của một xã hội, của một thời đại mà thôi.Ba ngày Sau hôm trần tình của hai người, Lộc đưa tới nhà Mai một bà cụ mà chàng nhận là mẹ. Bà cụ xem ra bằng lòng Mai lắm, khiên Mai sung sướng quá, nhan sắc tăng lên bội phần. Còn Huy thây Chị Sung Sướng thì Cam động chay nước mắt.Bà cụ nói đáng lẽ về tận làng Ninh Bắc đề thưa chuyện với ông chú, bà bác bên nhà Mai. Nhưng chắc Mai sợ bên ông Chánh Thanh thù hằn thì cũng chẳng dám về. Mai đứng hầu chuyện, e lệ cúi đầu. Nàng nghĩ tới họ hàng mà chán ngán.Vì thê, tuy ở Hà Nội nàng có một người bác làm Thông Phán, mà nàng cũng giấu, không nói cho bà cụ biệt, nàng trà lời vắn tắt:- Bẩm cụ, cụ không hề nghĩ tới nhà con nghèo khó mà thương tới con.Mai nói được có thê.Qua một tuần lễ. Ngày nào cũng vậy, Mai chẳng làm gì hết, chỉ ngôi nghĩ vơ nghĩ vẫn nhì vơ nhìn vẫn, chờ Lộc tới đề bàn về việc cưới.Mai lấy Cớ rằng chưa hết trở nên cũng không bày Vẽ ra sắm sửa nhiều thứ, nói chỉ nên dùng cái lễ nghi bắt buộc phái có để thành vợ, thành chồng mà thôi.Nghe Mai nhắc tới tang cụ Tú, Lộc hơi ngượng hỏi:- Không biết có trở lấy nhau, họ dị nghị không nhỉ?Mai trước khi đáp lại, đưa mắt nhìn Lộc, thấy Chàng buôn rầu, có y mong đợi câu trà lời của mình, Mai lấy làm thương hại. Ở đời, Mai chỉ tưởng đến hạnh phúc của hai người:Huy Và LộC. Ngoài ra nàng không cần một sự gì hết. Lễ nghi? Lễ nghi? Thì người đặt ra lễ nghi đã biết đâu là hoàn toàn có ly. Và lê nghi ấy đem so sánh với tính tình cao thượng của nàng đã dễ sánh kịp chưa?Bởi vậy, Mai mạnh bạo trà lời:- Nếu cho là bất hiếu, cho là làm trái lễ nghi thì chúng ta trêu nhau thế này Cũng bất hiệu, Cũng trái với lễ nghi.Lộc nghe Mai nói xong, sung sướng đăm đăm nhìn nàng, mỉm cười...Chiều hôm ấy, HŨR ở trường về hơi muộn, nét mặt rầu rầu. Chị hỏi chuyện, Huy Chỉ ứa nước mắt mà không nói. Mai đoán chắc đã xay ra sự gì chẳng lành.Hỏi gạn, thì Huy do dự một lúc rồi thì thầm:- Chị em ta khổ lắm chị ạ.Mai gượng cười:- Chuyện gì mà bí mật thê em.- Thôi, thà chị không biết còn hơn.- Không, cứ nói, dẫu sao chị cũng không sợ mà.- Chị ạ, ai ngờ người thê....Mai vội vàng hỏi:- Người nào? Người nào thê em?- Người ấy.... Anh LộC ây?- Em im ngay. Anh LộC là người em không thể bình phẩm bậy bạ được.HŨR tức quá, Cười gằn... Nhưng hôi hận xin lỗi chị ngay:- Chị tha lỗi cho em. Nhưng chắc sắp xay ra sự gì đây... Cái bà Cụ đến đây tuần lễ trước không phải là thân mẫu của anh Lộc đâu.Huy nghe chị cự lấy làm tức tối quay đi. Mai chạy theo gọi lại buôn rầu bào:- Chị xin em làm ơn cho chị một việc này nhé:Em đừng đá động gì đến chuyện ấy Với anh Lộc.Thế rồi Mai Lộc, hai người lấy nhau.Rồi Lộc thuê nhà bên hồ Trúc Bạch ở với Mai và Huy.Xưa nay LộC Vẫn ở Với mẹ. Lần này LộC phái nói dối mẹ xin phép đi thuê một gia phòng ở biệ hẳn một nơi cho được tĩnh mà học thêm để cuội năm thi tham tá ngạch tây.Bà án tuy Cũng bằng lòng, nhưng vẫn ngờ vục con tó tình nhân. Bà chưa quên câu chuyện Lộc xin lấy Con Tú Lâm. Vì thê, bà nhắc cho Lộc biết rằng bà đã ngỏ lời với bà Tuần đến tháng tám xin làm lễ nghênh hôn. Lộc làm ra bộ tươi cười xin mẹ hãy Cho thi đậu Vào ngạch đã rồi hãy Cưới Vợ Cũng không muộn, chỉ đến sang năm là cùng.Từ đó Lộc sợ mẹ đến nhà riêu thăm mình nên ngày nào cũng ít ra một lần thân lại nhà mẹ vấn an ân cần lắm.Nhưng ngày Xưa nay bọn đàn ông ta khó lòng giấu nổi, khó lòng lừa dôi nổi phái phụ nữ, nhất là người ta định lừa dôi lại là mẹ ta. Mắt người mẹ đoán thấu y nghĩ của con còn tinh gấp mấy mắt người vợ, mắt người tình đoán được tư tưởng của chông, hay Của người trêu. Bà An xét từ ngôn ngữ, cử chỉ cho chí tính nết vui cười cặp mắt nghĩ ngợi viển vông của con thì bà biết ngay rằng con đương đắm đuôi trong bể ái. Bà liền cho người rình mò để biết chỗ ở của Lộc.Nhưng, nêu bà khôn thì Lộc cũng ngoan. Những người nhà à phần nhiều là tay trong của Lộc. Lộc cho chúng tiền luôn luôn nên dầu có tìm được nhà chàng, chúng cũng về nói là không thấy, HoặC nói dôi là chỉ thấy Chàng ở một mình.Về phần Mai, thì tuy được hưởng hạnh phúc êm đềm của ái tín đằm thắm, song vẫn thấp thỏm hình như tâm linh báo trước cho biết rằng không khỏi xay ra sự trắc trở sau này.Nhiều lần nàng toan ngỏ lời với Lộc rằng nàng biết hết những sự bí mật của Lộc, và xin phép Lộc về lạy mẹ để tạ tội. Nhưng Mai lại sợ làm phật lòng người trêu, HoặC làm Cho người trêu phái buôn rầu:Lộc đương sung sướng mê man trong giấc mộng êm đềm, nàng không nỡ đánh thức vội.Trong nhân loại có một hạng người đa cam đến nỗi thà chịu khổ còn hơn là đứng ngắm cái khổ của người khác. Vì thê, họ hay nghĩ đến hy Sinh Sự nọ, hy Sinh Sư kia.Mai cũng đáng liệt vào hạng ấy. Huống những người mà nàng muôn vì họ hy Sinh lại là hai người thân nhất trên đời. Bởi vậy, dâu biết mình đương ở trong hoàn canh khó khăn, nàng vẫn tươi tắn vui cười như thường. Em có nhắc tới câu chuyện ám muội của Lộc thì nàng cũng chỉ van xin.- Chị lạy em, em đề cho chị được sung sướng ngày nào hay ngày ấy. Em nhắc tới những chuyện xa xôi cũng vô ích. Anh Lộc trêu quy Chị em mình thê, em chưa cho là đủ hay Sao?