Và nhà anh đó, tự do và mạnh dạn Em bước vào và ngự trị đi em!
Tôi đứng nguyên như vậy trước mặt nàng như kẻ mất hồn, lúng túng kinh khủng, và miệng mỉm cười - tôi tin thế - tôi thu thu vén vén vạt chiếc áo khoác bông rách bẩn tả tơi của tôi vào người, đúng y hệt như cảnh tôi đã tưởng tượng ra hồi nãy. Sau hai phút chờ đợi, lão Apollon bỏ chúng tôi lại một mình, nhưng tôi không thấy dễ chịu gì hơn. Tệ hơn nữa là khi thấy tôi như thế Liza cũng bỗng nhiên thấy ngượng, đến mức thậm chí tôi không ngờ.
- Em ngồi xuống đi! - Tôi nói với nàng như một cái máy, và mang đến cho nàng một chiếc ghế đặt cạnh bàn. Còn tôi, tôi ngồi xuống đi văng. Nàng ngồi xuống ngay, rất ngoan ngoãn, nhìn thẳng vào mặt tôi và rõ ràng là đang chờ đợi ở tôi một cái gì. Cái chờ đợi ngây dại đó càng làm tôi cáu hơn, nhưng vẫn còn kiềm chế được.
Đáng lẽ phải làm như không thấy gì, như không có gì ghê gớm lắm xảy ra mới phải, đằng này nàng lại… Một linh cảm đen tối bỗng thoáng qua trong óc tôi là nàng sẽ phải trả một giá rất đắt về tất cả những chuyện này.
- Liza, em bắt gặp anh trong một tình cảnh hết sức lạ lùng, - tôi bắt đầu nói lắp bắp, tuy trong thâm tâm tôi vẫn biết rõ là không nên bắt đầu như thế, - không, không! Em đừng tưởng gì cả, - tôi kêu to vì thấy nàng bỗng đỏ bừng mặt. - Anh không có xấu hổ về cái nghèo của anh… Trái lại, anh còn hãnh diện là khác. Anh nghèo, nhưng anh trong sạch… Người ta có thể nghèo mà vẫn thanh cao, tôi lẩm bẩm nói tiếp. Nhưng… em dùng nước trà nhé?
- Thôi…, - nàng bắt đầu nói.
- Em chờ một tí!
Tôi nhổm dậy khỏi đi văng và chạy tới buồng lão Apollon. Phải tìm chỗ nào để chạy trốn!
- Apollon! - Tôi hổn hển nói nhỏ với lão già, và ném xuống bàn trước mặt lão bảy
rúp mà từ nãy tôi vẫn nắm chặt trong tay. - Tiền lương bác đó. Tôi trả bác đó. Thấy không? Nhưng giờ bác phải cứu tôi. Sang hiệu bên cạnh mua ngay cho tôi trà và mười chiếc bánh quy. Nếu bác không đi tức là bác đã làm khổ một con người… Bác không biết người đàn bà này là thế nào đâu… Đó là tất cả! Có thể bác sẽ nghĩ thế này thế nọ… Nhưng bác không thể biết được người đàn bà này là thế nào…
Lão Apollon lúc đó đã lại ngồi xuống để khâu vá. Mắt đã mang kính, vừa khâu vừa liếc mớ tiền và chẳng thèm trả lời tôi, vẫn cứ tiếp tục xâu chỉ vào lỗ kim. Tôi đứng trước mặt lão chờ đến ba phút, tay khoanh trước ngực kiểu Napoleon. Mồ hôi ướt đẫm hai bên thái dương. Tôi cảm thấy mặt tôi tái nhợt đi. Nhưng may phước là có lẽ sắc diện tôi đã làm cho lão thương hại. Lão đặt kim xuống, từ từ đứng dậy, từ từ đẩy chiếc ghế ra, từ từ tháo kính, đếm lại mớ tiền, hỏi tôi có mua cả gói không, rồi từ từ đi ra khỏi buồng.
Trong lúc quay trở lại với Liza, tôi bỗng nảy ra ý nghĩ: hay là chạy trốn, cứ thế này mà chạy trốn, cứ để nguyên chiếc áo choàng ngủ này mà đi đâu thì đi.
Tôi lại ngồi phịch xuống. nàng nhìn tôi lo âu. Chúng tôi ngồi im lặng vài phút.
Tôi sẽ giết nó! - Tôi bỗng la lớn, tay đấm xuống bàn mạnh đến nỗi mực bắn tung ra ngoài bình mực.
- Trời đất, ông làm gì vậy! - nàng nói thật nhanh, giật nảy mình.
- Tôi phải giết nó! Tôi phải giết nó! - Tôi đập bàn và la hét. Tôi cảm thấy mình như mê sảng, tuy trong thâm tâm vẫn biết rõ rằng cử chỉ của mình là lố bịch.
- Em không thể biết được, Liza ơi, em không thế biết được tên khốn nạn đó đã hành hạ anh như thế nào. Quân khốn nạn.. bây giờ nó đang đi mua bích quy… nó…
Và tôi òa lên khóc rưng rưng. Rồi, rồi… thần kinh nữa rồi! Tôi cảm thấy vô chừng mắc cỡ!… Nhưng đâu có hãm mình lại được nữa.
Nàng hoảng sợ.
- Làm sao thế ông? Ông làm sao thế? - Nàng kêu to, cuống quýt bên cạnh tôi.
- Nước! nước! cho anh nước ở đằng kia kìa!… tôi lẩm bẩm nói rất yếu, mà trong thâm tâm thừa biết rằng tôi hoàn toàn chưa cần uống nước và vẫn có thế nói bằng một giọng rắn rỏi hơn. Và mặc dù lúc đó tôi có thể cẩn thận hình thức, nhưng tôi làm quá ra vậy cốt là để đóng cho đúng vai trò. Như người mất hồn, nàng mang nước cho tôi uống. Ngay lúc đó lão Apollon đem nước trà vào. Tôi bỗng có cảm tưởng là cái nước trà tầm thường, phàm tục đó chắc phải gây nên một tác dụng khôi hài và lố bịch hết sức sau cái cảnh vừa rồi. Tôi đỏ bừng mặt. Lão già đi ra, chẳng thèm ngó chúng tôi.
- Liza, em khinh anh phải không? - Tôi nhìn thẳng vào mắt nàng hỏi, người run lên vì sốt ruột muốn biết nàng nghĩ sao.
Nàng bối rối không nói được câu nào.
- Em uống trà đi! - Tôi nói với giọng cáu kỉnh. Tôi cáu tôi, nhưng tất nhiên chính nàng mới là kẻ hứng chịu. Tôi bỗng thấy ghét nàng cay đắng: tôi có thể giết được nàng ngay lúc đó. Tôi bèn nhất định không nói với nàng thêm một lời nào nữa để trả thù. “Nó là nguyên do tất cả…” - tôi nghĩ.
Yên lặng kéo dài đến năm phút. Tách nước trà còn nguyên trên bàn nhưng không ai dùng đến. Tôi đã cáu đến độ cố tình không uống trước để làm cho tình cảnh của nàng càng khó xử hơn; và dĩ nhiên nàng sẽ rất ngượng nếu uống một mình. Chốc chốc nàng lại ngó tôi, lo lắng và buồn bã, nhưng tôi vẫn im lặng một cách bướng bỉnh. Tất nhiên kẻ đau khổ hơn cả trong hai người phải là tôi, bởi tôi thừa biết cáu giận như thế là nhỏ nhen, tầm thường mà vẫn không tài nào kiềm chế được.
- Em muốn… bỏ hẳn… chỗ ấy - nàng bắt đầu mở miệng như cốt để phá vỡ sự yên lặng.
Khốn nạn chưa! Sao lại mở đầu như thế vào đúng lúc này mới được chứ! Mà lại nói với một người như tôi nữa! Tôi cảm thấy tội nghiệp xót xa cho cái thành thực vô ích, cho nỗi bất lực sợ sệt của nàng lúc đó. Nhưng đồng thời trong lòng tôi bỗng nhen lên một tình cảm gì xấu xa bóp chết ngay lòng thương hại đó và làm tôi còn bực tức hơn. Cả trái đất có thể sụp đổ, tôi cóc cần!
Năm phút nữa trôi đi.
- Có lẽ em làm phiền ông?… - nàng rụt rè hỏi, lí nhí trong miệng, và làm một cử chỉ như sắp đứng dậy.
Nhưng vừa lúc tôi kịp nhận được là nàng bỗng cảm thấy nhân cách của nàng bị xúc phạm, thì tôi run người vì tôi giận và nói toạc ra hết những điều tôi giữ trong lòng.
- Tại sao cô lại tới đây gặp tôi, cô làm ơn nói cho tôi biết? - Tôi mở miệng nói, tiếng nói như bị tắc trong cổ họng, và tôi cũng chẳng cần theo một thứ tự logic nào hết. Tôi thấy cần phải nói ra hết tỏng một lúc, phải nói một hơi cho hết. Tôi cũng chẳng cần nghĩ phải bắt đầu ra làm sao.
- Tại sao cô lại đến? Cô hãy trả lời đi! Trả lời ngay! - Tôi la lớn, không còn tự kiềm chế được nữa. - À, tôi xin trả lời thay cô nhé! Cô đến bởi vì hôm đó tôi đã nói cho cô nghe những lời cảm động, cô mủi lòng và cô muốn được nghe thêm nữa. Nhưng cô nên biết rằng hôm đó tôi chẳng coi cô ra cái đếch gì hết! Hôm nay tôi cũng chẳng coi cô như cái đếch gì nốt! Mà làm gì phải run bần bật lên thế kia? Ờ! Hôm đó tôi chỉ đùa giỡn một tí cho vui đó. Tối hôm ấy người ta đã làm nhục tôi trong bữa ăn - người ta là những tên đến đó trước tôi. Tôi đến chỗ ấy cốt để rửa nhục với một tên trong bọn chúng, tên nhà binh đó, nhưng tôi đã không làm được bởi vì bọn chúng đã đi cả rồi. Nhưng tôi phải đổ cái cái cáu giận của tôi lên đầu bất cứ ai, cho nên lúc cô ở đâu đến, tôi đã đổ nó lên đầu cô. Người ta đã đối xử với tôi như miếng giẻ rách thì tôi cũng mốn tỏ rõ cái uy quyền của tôi… Câu chuyện là như thế. Còn cô, cô cứ tưởng tượng là tôi đến để thực tình cứu vớt cô, có phải không? Có đúng vậy không? Cô đã tưởng thế chứ gì?
Tôi biết trước là nàng sẽ lúng túng và không thể hiểu được mọi tình tiết câu chuyện, nhưng cũng biết rằng nàng sẽ hiểu được cái ý chính. Thì quả nhiên, mặt nàng tái nhợt hẳn đi, và nàng muốn nói nhưng miệng méo xệch đau khổ. Rồi nàng ngồi phịch xuống ghế như vừa bị ai chém một nhát dao. Nàng vẫn nghe tôi nói, miệng há hốc ra, mắt ngó thẳng, toàn thân run rấy vì sợ hãi. Cái trắng trợn, cái vô liêm sỉ khốn nạn trong lời nói của tôi đã bóp bẹp nàng hoàn toàn.
- Cứu vớt! - Tôi vừa nói lớn vừa đứng dậy khỏi ghế và chạy đi chạy lại trong phòng - Cứu vớt cái gì? Tôi có thể còn tồi tệ hơn cô chưa biết chừng! Tại sao lúc tôi giảng luân lí cho cô, cô không nói toạc vào mặt tôi rằng: “Còn anh, anh lại đây làm cái gì? Giảng đạo đức cho tôi chăng?” Cái tôi cần lúc đó là sử dụng cái uy quyền của tôi với bất cứ một người nào. Tôi đã phải đóng kịch như thế: tôi đã cần đến những giọt lệ của cô, đến lòng tủi hổ của cô, đến sự khủng hoảng thần kinh của cô. Đáng lẽ tôi chỉ làm như thế mà thôi, nhưng rồi tôi đã không cầm lại được bởi vì tôi chỉ là một thằng hèn tôi đã sợ hãi và đếch biết tại sao tôi lại cho cô địa chỉ của tôi! Và suốt trên đường về nhà tôi đã không ngớt lời nguyền rủa cô chỉ vì cái chuyện địa chỉ đó. Tôi đã ghét cô bởi vì tôi đã nói dối cô. Bởi vì tôi chỉ thích đùa cợt bằng lời nói, chỉ thích mơ mộng, nhưng thực ra cô có biết tôi muốn gì không? Tôi muốn tung hê mẹ nó đi hết tất cả! Tôi chỉ muốn có thế. Tôi chỉ cần được yên tĩnh. Tôi có thể bán hết cái vũ trụ này đi lấy một cô- pêch, miễn là người ta để cho tôi yên. Phải chọn hoặc là thế giới bị tiêu diệt hoặc là tôi không được ngồi uống trà, thì tôi nói cho mà biết đây này: thế giới cứ việc bị tiêu diệt hết mẹ nó đi, miễn là tôi vẫn được ngồi yên uống trà! Cô có biết vậy không, hả? Tôi thì tôi biết chắc tôi là một đứa vô liêm sỉ, một thằng khốn nạn, một tên lười biếng, một quân đại ích kỉ. Từ ba hôm nay tôi đã run lên vì sợ cô đến. Nhưng điều làm tôi lo âu nhất trong mấy ngày hôm nay cô có biết là cái gì không? Đó là: hôm trước dưới mắt cô tôi là một kẻ anh hùng, nhưng đến hôm nay cô bỗng bắt gặp thấy tôi khốn nạn trong cái áo choàng rách rưới này. Ban nãy tôi nói với cô là tôi không xấu hổ về cái nghèo của tôi. Nhưng giờ tôi xin nói thật cho cô nghe, tôi rất xấu hổ vì tôi nghèo, tôi xấu hổ và sợ nó hơn hết thẩy mọi thứ trên đời, còn sợ hơn là ăn cắp, bởi vì tôi hợm mình, tôi tự cao tự đại đến nỗi lúc nào tôi cũng có cảm tưởng như người ta sắp sửa lột da tôi ra và phơi tôi ra ngoài không khí. Chả lẽ đến lúc này cô vẫn chưa đoán ra rằng sẽ không bao giờ tôi có thể tha thứ cho cô cái tội đã bắt gặp tôi trong cái áo choàng này, giữa cái lúc tôi đang xấn xấn xổ xổ với lão già Apollon kia như một con chó điên hay sao? Vị cứu tinh, kẻ anh hùng đó đang nhảy xổ như một con chó ghẻ vào thằng ở của mình, còn nó thì đã cười khinh bỉ! Và tôi cũng sẽ không bao giờ tha thứ cho cô vì cô đã thấy tôi khóc thút thít như một con mẹ già lẩm cẩm. Và đến cả những lời thú tội này nữa… tôi sẽ không bao giờ tha thứ cho cô vì cô đã được nghe thấy. Phải, chỉ một mình cô, một mình cô là phải đền tội vì tất cả những cái đó, bởi vì cô đã trót rơi vào tay tôi, bởi vì tôi là một thằng khốn kiếp nhất, bởi vì tôi là một loài sâu bọ xấu xa nhất, lố bịch nhất, ti tiện nhất, chó má nhất, hay ghen ghét nhất trong những con bọ trên đời này! Chúng cũng chẳng hơn gì tôi, nhưng không hiểu tại sao, bao giờ chúng nó trông cũng chững chạc. Còn tôi thì suốt đời lúc nào cũng bị những con bọ bé nhỏ nhất đá vào mặt. Nhưng nếu cô không hiểu được hết những điều tôi nói thì cũng chẳng hề gì! Nói tóm lại thì cô có ăn thua đếch gì đến tôi, và tôi đâu có cần đếch gì nếu cô chết hay cô sống! Bây giờ thì cô đã hiểu tôi ghét cô đến mức nào chưa, sau tất cả những cái tôi đã nói cho cô biết, sau tất cả những cái cô đã nhìn thấy, nghe thấy? Chỉ có một lần trong đời một người có bộ thần kinh bệnh hoạn mới có thể cho phép mình nói ra thẳng thắn như vậy!… Cô còn muốn gì nữa? Cô còn ở lại đây làm gì nữa? Sau tất cả những chuyện đó cô còn ngồi trơ ra trước mặt tôi làm gì nữa? Sao cô không đứng dậy đi về đi?
Đến đây thì xảy ra một việc dị thường.
Tôi đã có cái thói quen suy tư và nghĩ ngợi theo sách vở và luôn luôn tưởng tượng mọi vật theo những hình ảnh tôi đã tạo ra trong giấc mơ, cho nên thoạt đầu tôi không biết được cái gì xảy ra. Sự việc đã xảy ra như thế này: Cái con Liza mà tôi đã vừa làm nhục và chửi rủa đó thực ra đã hiểu nhiều hơn là tôi tưởng. Trong tất cả những điều tôi nói, nàng đã hiểu một điều mà đàn bà khi yêu thành thực sẽ hiểu: nàng thấy rằng chính tôi cũng là một kẻ bất hạnh.
Cảm giác sợ hãi và bị tổn thương trên mặt nàng lúc nãy bây giờ đã nhường chỗ cho một niềm kinh ngạc đớn đau. Lúc tôi bắt đầu chửi rủa tôi là “đồ vô liêm sỉ”, là “thằng khốn nạn”, lúc tôi bắt đầu khóc (suốt thời gian diễn thuyết đó đều có đi kèm những giọt lệ), thì mặt nàng bỗng nhăn lại. Rất nhiều lần nàng có ý định đứng lên để van tôi đừng nói nữa, nhưng khi tôi nói dứt thì nàng không để ý đến những lời tôi chửi và đuổi nàng (“Cô còn ở lại đây làm gì nữa? Sao không đứng dậy đi về đi?”) mà để ý đến cái nỗi đau khổ vô cùng của tôi khi tôi phải nói ra những câu đó. Hơn nữa người con gái tội nghiệp ấy hầu như ngây dại hẳn đi: nàng đã tự coi nàng thấp kém hơn tôi quá nhiều. Vậy thì làm sao nàng có thể giận, có thể cảm thấy bị nhục cho được? Nhưng nàng nhỏm dậy khỏi ghế và toàn thân run rẩy nàng giơ hai cánh tay ra cho tôi, bởi vẫn còn chưa dám tiến lại gần.
Lúc ấy thì tôi cảm thấy trái tim tôi thắt lại trong lồng ngực. Nàng chạy vội đến tôi, ôm chặt lấy cổ tôi và âm thầm khóc. Tôi cũng không cầm được nước mắt nữa: tôi òa lên khóc nức nở như chưa từng bao giờ khóc như vậy.
- Anh không được cơ hội… anh không thể… được là một người tốt, - tôi nói nghẹn ngào. Rồi tôi đi lại phía đi văng và nằm úp mặt xuống, và khóc đến mười lăm phút, trong tâm trạng hoàn toàn bị kích động. Nàng đến gần tôi, hai cánh tay nàng ôm chặt lấy tôi và để nguyên như thế, bất động.
Nhưng cơn kích động của tôi thế nào rồi cũng phải chấm dứt, và đấy mới là cái khó. Và thế là, nằm trên đi văng, rúc mặt vào cái gối da rách bươm (tôi viết ra cái sự thật khốn nạn đó), tôi bắt đầu nghĩ ngợi, mới đầu còn lờ mờ và không cố ý, rằng nếu bây giờ mình ngẩng mặt lên và nhìn vào tận mắt Liza thì chắc là phải ngượng lắm. Nhưng tôi ngượng về cái gì mới được? Tôi không biết, nhưng tôi vẫn cứ ngượng. Tôi bỗng thấy rằng các vai trò đã thay đổi hẳn: chính nàng bây giờ mới là người hùng, còn tôi, tôi đã bị nhục nhã và bị chạm tự ái, đúng hệt như nàng bốn hôm trước đây dưới mắt tôi. Và ý nghĩ này đến với tôi lúc tôi nằm trên đi văng úp mặt vào chiếc gối da đó.
“Trời ơi! Chả lẽ mình lại ghen với nàng thật!”… Tôi không biết. Đến bây giờ tôi cũng vẫn chưa trả lời được câu đó, và lúc đó cố nhiên tôi còn khó trả lời hơn. Tôi không thể sống mà không sử dụng cái uy quyền của tôi với một kẻ nào… mà không cưỡng bức kẻ nào… Nhưng… lí luận không thể giảng nghĩa được gì cả. Vậy tốt hơn là đừng lí luận nữa.
Nhưng sau cùng tôi lại làm chủ được mình và ngẩng mặt lên. Phải kết thúc như thế. Và rồi - đến bây giờ tôi vẫn tin như vậy - bởi tôi thấy xấu hổ khi ngước mắt lên nhìn nàng, nên một tình cảm khác đã nhen lên trong tôi và đốt cháy tâm hồn tôi: một tình cảm thống ngự và chiếm đoạt. Dục vọng bỗng sáng bừng lên trước mắt tôi và tôi nắm lấy tay nàng siết thật chặt. Sao lúc đó tôi ghét nàng đến thế, và đồng thời nàng cũng quyến rũ tôi đến thế! Tình cảm nọ thúc đẩy tình cảm kia cho đến khi cả hai đều trở thành như một ý muốn trả thù. Thoạt đầu nàng lộ vẻ e ngại, thậm chí gần như sợ hãi. Nhưng chỉ một thoáng, rồi nàng ôm chặt lấy tôi và kéo tôi xuống trong một niềm hân hoan cháy bỏng.