goài việc Hải Phòng, hồi ấy còn có một việc nữa là việc Bắc Ninh.
Muốn cho hả cái khi bất bình của cả một dân tộc đã chứa chất lại bao năm, một số anh em thảo dã anh hùng ở Bắc Ninh, mưu tính làm một việc khởi nghĩa. Đứng đầu việc ấy là ông Quản Trạc và giúp sức vào có cả các dư đảng của Hoàng Hoa Thám khi xưa. Anh em chế bom. Anh em rèn dũa gươm, dao.
Anh em định lấy hai điểm: Bắc Ninh và Đáp Cầu.
Nghe chúng tôi ở Hà Nội có ít nhiều đồng chí, anh em liền phái người sang nhờ chúng tôi giúp sức.
Gặp nhau ở trên gác Nam Đồng, tôi bảo người sứ giả:
- Dù cho lấy được hai nơi ấy nữa, chỉ trong ba hôm, chúng ta sẽ bị đè bẹp: gần Hà Nội quá!
Sứ giả đáp:
- Phần thua đã cằm chắc, nhưng ít ra nó cũng có ảnh hưởng được bằng việc Thái Nguyên.
Tôi nói:
- Dân ta còn yếu lắm!
Yếu vì thiếu tổ chức. Hiện nay các đồng chí xa gần đương bắt đầu tổ chức. Đó là một hy vọng. Nếu việc các ông làm mà hỏng, nhóm thực dân tất hạ độc thủ với các nhóm bí mật. Một khi tan rữa, các nhóm ấy gây dựng bao giờ cho lại. Thời chưa đến. Việc các ông làm thấy lợi ít mà hại nhiều.
Sứ giả cười:
- Ông còn trẻ. Ông có thể đợi thời! Anh em chúng tôi phần nhiều đứng tuổi cả rồi, không làm ngay, sợ xương mục cũng như cây cỏ!
Biết thế trận gay ro, tôi xoay mặt khác:
- Thôi, cũng phải! Thế nhưng việc Thái Nguyên là làm ra tự ta quân đội, sẵn súng. Muốn làm được thế, các ông đã tuyên truyền được binh sĩ làm nội ứng chưa?
Sứ giả đáp:
- Ở Bắc Ninh đã được vài ông Đội. Ở Đáp Cầu thì phần nhiều lính tẩy với Lê dương cả. Nhưng anh em cũng đã có ít người.
- Vậy phương lược tiến công, các ông định ra sao?
- Chúng tôi định đánh ở ngoài vào. Nửa đêm, anh em sẽ đem bom ném vào các trại. Và nhân lúc chúng rối loạn không đề phòng, ta sẽ ra tay. Sáng ngày sẽ lấy súng đạn, đánh thẳng về Hà Nội!
Tôi mỉm cười:
- Tôi thì không tin như thế. Tôi cho rằng đồn nào nó cũng có lính gác, và có tường, có rào cẩn thận. Trong lúc anh em tiến vào, lính gác sẽ hô: “Muốn sống thì dừng lại!”. Không dừng, chúng bắn, và chúng hô thêm người bắn. Gươm, dao, đòn đoản, chống đòn trường sao được! Anh em sẽ có kẻ quăng cả dao mà chạy! Sáng hôm sau, các báo sẽ đãng là: “Đêm qua hai đồn lính Bắc Ninh và Đáp Cầu xuất hiện trộm! May lính gác không ngủ, bắn súng ra thì kẻ trộm ù chạy quăng lại mấy con dao bẩy! Ấy thế! Làm gì có tiếng tăm được bằng việc Thái Nguyên?”.
Giọng nói hài hước ấy đã làm cho sứ giả mắt nẩy hồng quang! Và cũng làm cho tôi xuýt nữa mất đầu!
Số là đến khi anh em họp bàn thì đa số quyết nghị là nên đem toàn lực ra giúp đỡ anh em bên kia sông. Tôi và anh Vũ Hiển viện bao nhiêu lý do ra đều vô công hiệu.
Câu hỏi cuối cùng của tôi:
- Cố nhiên là chúng ta không sợ chết rồi, nhưng xin hỏi các anh: chúng ta làm việc cốt được việc hay cốt lấy chết?
Một anh trả lời tôi:
- Chúng ta hãy làm lấy chết đã! Sẽ có những người tiến sau ta làm lấy được việc!
Sau một tràng pháo tay, đến một hồi bốn tường im phắc. Tôi và anh Hiển thở dài cúi đầu để anh em cắt việc. Việc của tôi là phải thảo một tờ hịch, thảo xong giao xong, tôi nằm trên gác Nam Đồng mà chờ chết. Nhưng cái chết đã không tới. Vì cái mưu của anh em bên Bắc bị bại lộ, và khắp nơi xảy ra bằng việc khám nhà, bắt người!
Mấy hôm sau, anh Hiển bảo tôi:
- Anh có biết không? Anh em bên Bắc yêu cầu giết anh với tôi trước khi khởi sự ở Hà Nội.
Giờ đay, anh Hiển không làm việc với chúng tôi nữa. Có lẽ vì thấy anh em nóng nảy quá, có thể gây cho anh cái chết chẳng đành lòng.
Về việc nãy, một tên thám tử chơi thân với anh Học - tên nào? - có hót với chủ rằng: “Việc Bắc Ninh, nếu không có Học ngăn lại, thì đã xảy ra rồi!”.
Câu ấy đã hoàn toàn không đủng với sự thực.
