iễn đạt theo cách nói hiện nay thì vua đầu triều Lý là Lý Thái Tổ (1010 - 1028) quả là người có lí lịch rất không rõ ràng. Sách
Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển 2, tờ 1 - a) có đoạn chép như sau:
‘Thái
Tổ hoàng đế họ
Lý, húy là Công uẩn, người châu
cổ Pháp, Bắc Giang (nay là đất Tiên Sơn, Bắc Ninh ND), mẹ người họ Phạm, đi chơi chùa Tiên Sơn (nay thuộc Từ Sơn, Bắc Ninh - ND), có thai với thần nhân, sinh ra vua vào ngày 12 tháng 2 năm Giáp Tuất (974)”.
Nhưng, cũng sách trên, ngay cuối tờ lại có đoạn chép rằng: '
“Vua sinh ra mới được ba tuổi, mẹ ngài bèn ẵm đến nhà Lý Khánh Văn. Khánh Văn bèn nhận làm con nuôi”.
Bởi mấy chữ ngắn ngủi này mà nhiều người cho rằng Lý Thái Tổ chính là con của Lý Khánh Văn, Nhưng rồi đến tháng 2 năm Mậu Ngọ (1018), nghĩa là tám năm sau khi Lý Công uẩn lên ngôi vua, lại cũng sách trên (tờ 8 - a) cho biết, Lý Thái Tổ đã truy phong cho bà nội làm hậu và đặt tên thuỵ. Vậy thì thần nhân ở chùa Tiên Sơn và nhân vật Lý Khánh Văn ắt chỉ là sự thêm thắt chút ít mà thôi.
Cha đẻ Lý Thái Tổ đích thực là ai, chuyện này xin tạm gác lại, chỉ biết việc Lý Thái Tổ chào đời, cứ như sử cũ mà xét, thì đã có sự báo trước một cách rất ngộ nghĩnh. Cũng sách đã dẫn ở trên (tờ 1 - b) chép rằng:
“Trước
ở viện cảm Tuyền, chùa ứng Thiên Tâm (châu
cổ Pháp) có con chó con mới sinh, sắc trắng, lông có đốm đen, kết thành hình hai chữ
Thiên tử. Kẻ thức giả nói đó là điềm năm Tuất (năm con chó ND), đất ấy sẽ sinh ra thiên tử. Đến nay, vua sinh năm Giáp Tuất, sau lên làm thiên tử, quả là ứng nghiệm”.
Lời bàn: Thiên tử nguyên nghĩa là con trời, nhưng con trời lại do người trần mắt tục sinh ra. Thế là trong sự khác thường đã có sự thường. Thái Tổ như người và cũng hơn người từ sự thường dễ hiểu ấy. Người đời ưa đặt điều quái dị, để rồi rốt cuộc, chính mình lại tin vào điều quái dị đó. Lẽ đâu tạo hoá cợt nhả đến độ vô lối, báo trước sự ra đời của một vĩ nhân qua đám lông của một con chó tầm thường. Lý Thái Tổ, ở trên thì được triều thần và sư tăng tôn phò, thay Ngoạ Triều bạo ngược mà làm vua để giữ yên thiên hạ, dưới thì chăm lo sức dân, mở thời thái bình cho đất nước, con người có tầm nhìn xa trông rộng ấy đã sáng lập ra triều Lý (1010 - 1225) và định đô mới cho quốc gia là Thăng Long,...công đức sáng đến muôn đời, vinh quang kể đến tột bậc. Vậy thì, thêm thắt vài điều li kì cho lí lịch của Lý Thái Tổ nào có ích gì?
