rước thời Lý Cao Tông, triều Lý đã bắt đầu tàn tạ và đổ nát, từ thời Lý Cao Tông (1175 -1210) trở đi, sự tàn tạ và đổ nát ấy càng diễn ra với một quy mô và một tốc độ lớn hơn. Mặc dù vậy, vua Lý Cao Tông vẫn hoang chơi vô độ, khiến cho dân tình khốn khổ, thế nước suy yếu. Nhiều bậc ưu thời mẫn thế lấy đó làm mối quan tâm hàng đầu. Song, người dám thẳng thắn can vua lại quá hiếm hoi. Chính vì lẽ đó mà lời can gián của nhà sư Nguyễn Thường trở nên rất đáng chú ý. Bấy giờ, nhà sư Nguyễn Thường được cử giữ chức tăng phó nên sử vẫn chép là tăng phó Nguyễn Thường. Sách
Đại Việt sử lược (quyển 3, tờ 14 - a) viết:
“Mùa đông, tháng 10, Vua ngự ra hành cung Hải Thanh. Đêm nào Vua cũng sai nhạc công gẩy đàn Bà-lỗ, hát khúc hát theo điệu Chiêm Thành, tiếng nghe rất ai oán thảm thiết, tả hữu đều rơi nước mắt. Tăng phó Nguyễn Thường can vua rằng:
Tôi thấy bài tựa
Kinh Thi có nói, âm nhạc của nước loạn (có lẽ là thời loạn mới đúng - ND) nghe như oán như giận vì chính sự sai trái; âm nhạc của nước bị mất nghe như thương như nhớ vì dân nước ấy khốn cùng. Nay Chúa thượng rong chơi vô độ, để giáo hóa lìa tan, chính sự sai trái, dân tình buồn khổ đến thế là cùng. Ngày nay mà lại nghe âm nhạc đó, ấy là điềm thời loạn nước mất, tôi biết chuyến này về, xa giá tất không ngự ra cung ấy nữa.
Sau, trong nước đại loạn, quả y như lời sư nói”.
Lời bàn:
Nguyễn Thường quả là bậc cao tăng khả kính. Nhà sư được tôn phong chức tăng phó, luôn có dịp hầu cận, vậy mà chẳng Kê nịnh vua, đại đức trung chính của bậc nhập thế là đấy chăng? Thân dẫu thoát tục tu hành mà lòng sư vẫn canh cánh nỗi lo cho dân cho nước, hồng đức từ bi là đấy chăng? Bình tĩnh khuyên can vua, lời sâu sắc mà dễ hiểu, dễ thấm, ý thẳng thắn mà vẫn chứa chan lòng nhân hậu, bậc mẫn tuệ là đấy chăng?vẫn biết cứu nhân độ thế là tâm nguyện của các bậc tu hành, song đã mấy bậc tu hành biến được tâm nguyện tốt đẹp ấy thành việc làm cụ thể như tăng phó Nguyễn Thường? Trong sâu thẳm cõi lòng của những người ngưỡng mộ giáo lí nhà Phật, có một ngôi cổ tự vô hình mà rất tôn nghiêm, xin kính thỉnh tăng phó Nguyễn Thường mãi mãi trụ trì ờ đó.
