TấN(bắt đầu khó chịu) - Vâng DUNG - Còn khó khăn nữa là tôi với anh công tác không những xa lạ mà lại khác ngành nhau, ăn ở với nhau rồi khó TấN - Sau này sắp xếp công tác cùng một cơ quan cũng dễ thôị Cái khó là sợ không cùng một chí hướng tình cảm. DUNg - Tôi tưởng chúng ta cùng phục vụ cho Cách mạng là cùng một chí hướng rồị Hơn nữa, anh lại là gia đình công nhân, thế càng tốt. TấN - Vâng LAN - DUNG - Tôi về anh ạ Tôi báo cáo với Công đoàn rồi lại gặp anh. Đến tốị.. à tuần này tôi mắc học cả. Có gì, lại sáng chủ nhật sau, anh nhé! Lan vào hơi ngạc nhiên LAN - Dung đã về à? Ngồi chơi đây đợi chị Nguyện DUNG - Chị về sau LAN - Này, Dung đi đâu vội thế? (Dung vẫn đứng ở cửa LAN - Anh Tấn nghỉ phép không lâu đâụ Công tác xa, ốm yếu xanh lắm, cũng cần tiêm thuốc cho khoẻ. Có thuốc sẵn rồị Dung xem giờ có tiện, ngày ngày đến tiêm cho anh Tấn DUNG(Dung nghĩ ngợi) - Cũng hơi phiền chị nhỉ (Một lát) Chưa tiện đâụ Để em báo cáo với cơ quan đã. Sáng chủ nhật sau chị ạ LAN(băn khoăn) - Dung. Sao Dung phải để đến tuần sau mới lại được? Dung nghĩ xem: Anh Tấn được nghỉ phép có ít ngàỵ(Không tiện nói hết ý mình, như nằn nì với em) Dung đến vào buổi tối thôi mà! DUNG(thản nhiên) - Tuần lễ này buổi tối em bận, mà vấn đề của em với anh Tấn nên nghiên cứu kỹ về mọi mặt...Em không thể làm hơn được. Đến chủ nhật sau chưa muộn. Thôi em về đây, chào anh nhá. Dung ra vội, Lan cũng lúng túng đứng dậyTấN - Chị cũng lại định về à? LAN - Không...Không....phiền quá nhỉ! Ai tiêm thuốc cho anh được? Hay là, chiều này anh lại chơi mẹ em. Dung có nhà đấy! TấN - Tôi không cần tiêm thuốc và cũng không cần... LAN(sốt sắng) - Cần lắm chứ! Anh cần phải khoẻ, anh còn phải công tác nhiềụ TấN - Không, tôi không muốn. (tha thiết nhìn Lan) Tôi mong cô hiểụ.. LAN(cảm động) - Để tôi bảo Dung. TấN - Không, không! (càng tha thiết) Cô Lan! LAN(thêm lúng túng) - Anh bảo gì em kia? TấN(cũng lúng túng) - Tôi muốn nói chuyện riêng với cộ.. cô Lan LAN(ngượng) - Vâng TấN(sôi nổi âu yếm) - Lan! Biết Lan, tôi thấy mến Lan hơn, tôi không thể... LAN(thẹn, nhưng sung sướng) - Em không...Ai lại thế bao giờ? Em về đây (bỏ chạy ra cửa). TấN - Cô Lan! (chạy vào trong nhà, dắt xe đạp ra, nói vớị) Anh cho em mượn xe đạp một lát nhé,(đến cửa gặp chị Nguyện về) CHị NGUYệN(ngạc nhiên) - Chú vội đi đâu thế? Tấn không kịp trả lời, lên xe hấp tấp. Anh Nguyện cũng vừa ra CHị NGUYệN - Cô Dung đâu? NGUYệN - Ai biết đâu đấy! CHị NGUYệN - Sao chú Tấn lại đi với cô Lan? NGUYệN - Lạ thật! Sao mình lại hỏi tôi? Chú Tấn chọn vợ chứ mình chọn vợ à? Dở hơi lắm! Thôi!, mình vào khiêng giả lại tôi cái radio ra chữa đâỵ (Hai người cùng cườị Vào phía trong) Màn từ từ khép theo TầM: Em gái Chung 15, 16 THủY: Cốt cán đã đính hôn với ChungCụ CANH:Chở đò ngang cùng ngõ nhà ChungBà TƯờNG:Gọi tắt là mẹ Lớn, cùng ngõ nhà ChungLớN: Cốt cán Cảnh - Một làng ven sông. Một bến nhỏ sang ngang. Nhà Chung ở sát sông, một căn nhà gianh một gian hai cháị Bài trí-Cảnh giữa nhà. Bên trái là bếp, bên phải có liếp ngăn sang buồng bên. Đỡ cột hai đầu gian ọp ẹp, thấy hai cây hương to dựng chênh chếch. Đồ đạc cũ kỹ: một giường, một chõng trẹ Kẻ sát vách, một bàn con làm bàn thờ, có bát hương bằng sành, một bát con đựng nước cúng. Quang cảnh lạnh lẽo như đã lâu không người trông nom tới: Lưới vó để cạnh liếp, tranh rách từng mảng lớn, khẩu hiệu trên tường ám khói vàng khè, thúng, sảo lổng chổng ở một góc. Cửa sổ trong nhà nhìn thấy sông. Cửa chính trông ra sân đất. Cổng tre, khóm mía, bụi chuốị Qua cổng thấy bãi ngô bát ngát, con đường trông ngõ thoai thoải xuống bến. Màn một - Canh bạ Trong xóm gà gáy rộn lên một lúc rồi im bẵng. Thưa thớt bên kia sông chó sủa vọng sang. Bên ngoài cửa sổ ánh trăng cuối tháng mờ và lạnh. Trong nhà tranh tối tranh sáng . Tầm đắp chiếu ngủ ở chõng. Chung vẫn thức ngồi bó gối rầu rĩ... Tiếng chó bỗng sủa vang. Chung chạy ra nhìn qua kẽ liếp. TầM(vùng dậy) - Gì thế anh? CHUNG - Im, du kích TầM - Người ta đến bắt anh, anh ơi CHUNG Im đã Tầm (Nghe ngóng tiếng chó sủa về phía khác, xa dần)CHUNG - Du kích đi tuần đdấỵ Không có gì đâụ Em lên mà nằm đi Tầm. (Tầm lẳng lặng lên chõng đắp chiếụ Chung lại giườngngồi bó gối nhìn trăng sáng ngoài cửa sổ) CHUNG(thấy tầm cựa mình) - Tầm ngủ đi chứ. Còn lâu mới sáng, cố chợp mắt đi lúc nữa Tầm ạ! (Tầm nằm không yên chỗ)TầM - Anh này, người ta rủ nhau dỡ khoai non, em cũng dỡ vài luống ở bãi nhà. CHUNG - Sáng lên xin phép đội đã. TầM(thở dài) - Xin chả được, gạo cứu đói cũng không thấy họ nói đến nhà ta nữa là. Anh mặc em, tang tảng sáng em lẩn ra bãi, không ai biết đâu anh ạ! CHUNG - Mày làm thế lại thành tội phá hoại sản xuất đấỵ Liều thế không được, cứ lên đội xin. TầM - Khó lắm anh ạ CHUNG - ừ, mà xin cũng chẳng được đâụ Người ta đang nghi phản động, ai chọ.. Này tao bảo, chuôm Đồng Sậy tát tối qua, sáng nay ra hỏi sớm khéo thì kiếm được một bữạ Hôm nay hai mươi mốt, phiên chợ Ngữ đấy, sang chợ mà bán... (một lát yên lặng)CHUNG(như không yên tâm)- Này tầm mày xem kỹ lại xem có cái gì khác nữa không? TầM(nghe ngóng) - Không có gì khác đâụ Cái gì hở anh CHUNG - Còn cái gì nữa?(băn khoăn) Này Tầm, hôm u mất thế nào?(thấy Tầm ngơ ngác) ờ.. cái hôm u mất ấy, thế nào? Mày nhớ kỹ lại xem, đầu đuôi ra làm sao? TầM(trố mắt nhìn anh) - Khổ quá, em kể không biết bao nhiêu lần, anh còn cứ hỏi mãị Hôm ấy, quá nửa đêm đi họp về, em vẫn thấy đèn điếu để ở đầu giường. Em cho là lúc tối có ai đến thăm ụ Đèn vặn nhỏ li ti bằng hạt đỗ. CHUNG - Chính mày trông thấy đèn sáng à? TầM - Khổ, thì em còn vặn to lên cơ mà. Đèn và điếu ở giường anh(đến chỉ cho Chung xem)ở chính giữa giường này nàỵ Sau em còn hỏi u một câụ Không thấy u trả lờị Em nghĩ u mệt ngủ say, em không hỏi nữa, em lăn ra ngủ thiếp đi một mạch. Mãi tang tảng sáng cũng bằng giờ này, em gọi u bốn dăm ca&u không thấy thưa, em mới chạy vào buồng lay u dậy, thì u đã mất tự bao giờ. Em vẫn đinh ninh u mệt qua quýt thôi, ai ngờ... CHUNG - Quái lạ, ai đến để đèn điếu ở giường này mới được chứ? Tao chẳng còn hiểu làm sao nữa! TầM - Nhất định không phải u bị giết. Đội khám đi khám lại có thấy vết tích gì đâu? CHUNG - Khám với xét. Nếu thực có đứa manh tâm giết u, nó không dại gì để xác u trong buồng rồị Nhà mình sát nách bờ sông thế này, nó lẳng ngay xác xuống sông cho mất tích có hơn không? TầM - Sao anh không nói rõ với đội thế? CHUNG - Nói với ai? Bây giờ tao nói ai nghe? Đến trẻ con trong làng cũng chẳng thèm để ý đến nữa là cốt cán với độị ở tận đâu đâu đến biết thế nào chuyện làng người tạ Biết thế nào được người tốt người xấụ.. TầM - Cái anh Lớn ấy mà cũng là cốt cán được! CHUNG - Cái thằng Lớn lộc ngà lộc ngộc cắn hạt cơm không vỡ ấy biết cái gì, thiên lôi chỉ đâu đánh đấy, chỉ tổ làm nát làng rạ Nhưng chết là ở cái con mẹ nó, con mẹ ranh càn sát ấy nó xúi bẩy (một lát)ấy thế mới chết, những đứa xấu bụng mới được dịp đổ vấy cho tao chủ trương phá tề, dắt Tây về tổng càn vùng nàỵ Đến việc u chết vừa rồi chúng nó vu là âm mưu của địa chủ Quỵnh sai tao làm để bịt đầu mối tổ chức cũ. Đèn điếu và mày vừa kể đấy cũng do tao bày ra thế để đánh lạc hướng nông dân (mặt tức tối). Nào tao là Quốc dân Đảng phản động. Nào là tao cấu kết với thằng Quỵnh giết ụ Nói thế mà nghe được!... TầM - Khẽ chứ anh CHUNG(Càng nói to)- Tao không sợ Tao thế nào cả làng này biết rồị TầM - Vừa chập tối, đội bắt thằng Quỵnh... CHUNG - Lại rối ren thêm. Cung cách này là sắp bắt lung tung cho mà xem. TầM - Bây giờ làm thế nào hở anh? Tiếng chó lại sủạ Trong nhà im bặt)CHUNG - Hừ... Du kích lại đi rình. Đêm nào cũng đến rình...Rình cái gì mới được chứ!(không bình tĩnh nổi) Theo kháng chiến bằng ấy năm giời bây giờ cũng hóa thành công cốc. Bao nhiêu công lao đổ xuống khúc sông này hết... Đến nước cùng nàỵ.. TầM(hốt hoảng) - Bây giờ, biết làm thế nào hở anh? CHUNG - Làm thế nào nữạ.. Tầm mày, bây giờ họ hàng không ai dám chứa mày đâu, mày cũng đừng đi lại nhà ai thêm khổ người ta rạ.. Nếu ta có thế nào tao chỉ dặn mày liệu bấm bụng mót mét sống qua ngày, em ạ... TầM - Hôm nay cũng vừa đúng tuần bốn chín ngày của u anh ạ CHUNG - ừ TầM - Anh có cúng u không? CHUNG - Cúng lễ gì! TầM(buồn rầu nhìn anh) - Thế, thôi ở anh? CHUNG - Chẳng thôi thì lấy gì mà cúng? TầM - Hay là em chạy giật tạm vài bát gạo CHUNG - Ai dám dây giưa với nhà mình nữạ Không vay mượn gì hết. TầM - Hay là em chạy sang sông CHUNG(trừng mắt) - Nhà cái Thủy ấy à? (thấy Tầm ấp úng)Tao cấm đấỵ Không được đi lại nữạ TầM - Chị ấỵ.. CHUNG - Chị ấy làm sao? TầM - Không... CHUNG - U chẳng khen ngoan với hiền hậu nhất làng nữa đị U chết nó có lai vãng thăm hỏi u được câu nào không? Cũng chẳng lên hàng cốt cán rồi mà. Tình nghĩa khối ra đấy! TầM - Chị ấy ở tận xóm lẻ bên kia sông. CHUNG - Thì nó thường sang vên này họp hàng xã đấy thôị Nhưng từ hôm ấy đến giờ, hàng tháng rồi có dám bén mảng đến đây không? Mà bảo xa xôi cách rách gì cho cam. Có điều giờ nó thay đổi rồị tao biết lắm... TầM - Anh đừng nóị Chị ấy đâu thế... CHUNG - Không thế mà lại phải trốn tránh. Phải tránh mặt đị Tránh nhà này là nhà phản động. Nhà tay sai địa chủ TầM - Em nghĩ chẳng lẽ nàọ CHUNG - Đấy mà xem...cũng may mà u tính đợi xong Cải cách mới cưới, nếu không về nhà ta rồi, cơ màu này nó cũng cắt đứt thôị..tao biết lắm...Thói đời như vậy cả, khi vui thì vỗ tay vàọ.. TầM - Anh để xem thế nào đã. Chưa chị.. CHUNG - Còn để xem thế nào nữa? Hôm họp Đảng khai trừ tao, nó là cốt cán ngồi lù lù trước mặt tao chớ đâụ Người ta vạch cho tao hằng hà xa số là tộị Toàn là những tội không đâu, mà nó thin thít có dám mở miệng phân trần cho tao được một câu nàọ Thử hỏi tao lăn lộn dọc đê với con đường số 5 thế nào, nó ở trong hàng ngũ du kích phải biết rõ hơn ai chứ? Sao nó câm họng? Sao nó về hùa với người ta ăn không nói có cho tao? Bắt tình bắt tội taọ.. (Tầm nín lặng. Bỗng tiếng đập mạnh gọi cửạ Tiếng chó giật giọng sủa vang. Tiếng gọi cửa liên tiếp) TầM(như khóc) - Tiếng anh Lớn và du kích... CHUNG - Cứ ra mở cửa (Tầm run càng luống cuống loay hoay mãi không mở được then) CHUNG - Việc gì phải sợ thế, để tao mở chọ (Cửa mở, Lớn, cao lớn, lộc ngộc vác súng vàọ Bóng du kích thấp thoáng đi lại ngoài sân) LớN- Sao chậm mở cửa?(Yên lặng) LớN- Sao đêm vẫn rì rà rì rầm chuyện? TầM - Có chuyện gì đâu CHUNG - Không phải dối quanh (với Lớn)-Rình nghe khắc biết rồi còn phải hỏi gì nữa? LớN- Lại sắp sửa ngoan cố! Này, đội cho gọi anh đến văn phòng ngaỵ Lên đấy mà ngoan cố... TầM - Thôi chết rồi anh ơi!... CHUNG(Cố bình tĩnh) - Tầm, em đừng làm rối lên như thế, ở nhà nhớ những điều anh dặn đấỵ TầM- Khổ thân, anh tôi có làm gì đâu cơ chứ? LớN- Không làm gì à, không làm gì mà bà cụ lăn đùng ra chết? TầM U tôi chết thật? LớN - Đời thủa nhà ai chết gì mà lại tự nhiên thế? Đèn điếu lại xếp đàng hoàng trên giường như bình thường có khách đến chơi ấỵ Lại còn oan lắm hả? CHUNG - Tầm không phải nói nhiềụ LớN - à không nói, không nói à? Này đầu đảng chủ mưu thằng Quỵnh bị bắt rồị Anh là nông dân nên đối xử có khác với địa chủ, không thì ai cho anh đứng đấy mà lý sự hả? CHUNG - Tôi không làm, không biết. LớN - à thế nào? Không làm, không biết? Tội rành rành ra đấy rồi không nhận cũng tù tội kia mà. Lên độị.. CHUNG(ra cửa) - Nông dân xử ức nhau, mới phải chịu nước nàỵ.. LớN(gọi giật lại)-ấy, hẵng khoan..còn lá cờ tam tài của chi bộ cũ các anh đâu? Mang lên nộp độị CHUNG(ngạc nhiên) - Lá cờ nào? LớN - Lại sắp ngoan cố. Lá cờ tam tài của chi bộ cũ các anh, chứ còn lá cờ nào nữa? CHUNG - Ô hay, lá cờ nào? LớN - Này bảo thật, đừng chí chá nữạ Lá cờ hồi tổng càn, các anh thường treo ở điếm dệ đê đầu làng để họp kín ấỵ CHUNG(mới sực nhớ) - à... LớN - à, anh thấy chưa? Cứ tưởng đây không biết hẳn. Không việc nào anh dấu nổi nông dân được đâụ Lần nào họp anh cũng treo cờ Pháp, lần nào cũng bắt chị Thủy vác súng đứng gác cho các anh? Có đúng thế không? CHUNG - Cái Thủy nó tố thế?... LớN - Tôi hỏi các anh có họp không đã? CHUNG - Họp... có họp... LớN - à...Thế còn chống chế gì nữa? CHUNG - Anh biết gì? Đấy là họp chi ủu bàn kế hoạch đánh Tâỵ Nhiều lần có cả đồng chí Tường, huyện ủy đến khai hộị LớN - Thế nào anh cũng lý sự được. Họp đánh Tây mà lại treo cờ Pháp CHUNG - Anh không biết gì thật. Lúc ấy không treo cờ Pháp, Tây nó bắt ráo, vỡ cơ sở như bỡn, tưởng chuyện chơi à? Anh tản cư biết đâu chủ trương của huyện? LớN(sừng sộ) - Tản cự Tản cư thì không biết hả?... CHUNG(vẫn bình tĩnh) - Hừ...Lúc Tây còn, anh tản cư không biết thật đấỵ Đấy là mẹo du kích. LớN - Cái gì? Mẹọ..Mẹo gì? Cứ tưởng người ta không biết cả đấỵ Đêm qua thằng Quỵnh thú nhận khai nhận hết tội rồị CHUNG - Mẹ kiếp thằng Quỵnh. Thằng địa chủ Quỵnh khai láo cũng nghe theo nó à? LớN - Không lý sự được với anh, tôi chỉ hỏi: Lá cờ đâu?...Nóị.. CHUNG - Tôi không biết. LớN - Lại không biết? Ngoan cố(tức tối nhìn Chung). Thế anh manh tâm cho địch bắn chết đồng chí Tường huyện ủy của ta, anh có biết không? CHUNG(khổ sở)Tôị..Tôi giết đồng chí Tường?... Thế này thì quá lắm. Đồng chí Tường bị giặc bắn chết trên lưng tôi khi cõng đồng chí bơi qua sông chạy càn. LớN - Không nghe anh được, anh mưu mô gớm lắm! Anh chui vào phá Đảng, giết hại các đồng chí Đảng. (Chung lặng người bíu chặt vào khung cửa)LớN - Cứ tưởng đây không biết. Anh còn mê hoặc cô Thủy xóm bên sông. Anh định dụ dỗ lôi kéo người ta vào tổ chức của anh. Cũng may cho người ta chưa lấy phải thứ anh, không lại uổng phí cả một đời ngườị CHUNG - Hừ...đến thế này được ư?(quay lại với Tầm). Hôm nay anh đi không chắc được về. Sau này khắc hay em ạ... TầM - Anh ơi, có tội tình gì? LớN(ra theo) Còn thế nào mới là tội nữa? (Tầm khóc định chạy theo anh, bóng mẹ Lớn đứng sẵn ở cửa)Mẹ LớN(vội ngăn lại) - Chạy đi đâu hở cháu? làm ầm lên lại khốn bây giờ. Vào đây bà bảọ TầM - Khổ thân anh tôi thế nàỵ.. Mẹ LớN - úi giời ơi khổ? Chẳng bù lúc anh mày hạch tao cái giấy tản cư sao chẳng thấy kêu khổ? TầM - Lúc này bà nói thế nào mà chả được Mẹ LớN - Tao nghĩ nhà mày ruộng nương chẳng có đấy, bây giờ sắp được chia, lại dở dói ra thế nàỵ.. TầM - Anh Chung cháu cũng chẳng có tội tình gì? Mẹ LớN - ấy chết. Anh Chung mày là lắm tội lắm đấy, cháu ạ. Tội tày đình cơ đấỵ Cháu có được họp đdâu mà cháu biết. Không lẽ nhân dân lại nói sai cho anh mày ư? TầM - Bà chỉ nói quá cho anh cháu Mẹ LớN - Lại còn quá à? Ngay cái chuyện trong nhà này chứ đâu xa, cháu cũng biết đấy TầM - Bà đừng dựng đứng chuyện lên thế! Mẹ LớN - Dựng đứng à? Gớm chưa! Không dưng ai đám đặt điều cho anh em nhà mày hở? Việc đến thế này rồị Thú thật với bà đị bà bảo thằng Lớn nhà bà nói trình bày giúp với đội cho là khắc anh em nhà cháu đỡ tù, đỡ tội TầM - Ô hay, bà lạ nhỉ? Cháu làm gì mà cháu lại phải tù tộị Mẹ LớN - Này chỗ hàng xóm là'ng giềng, trong họ ngoài làng với nhau cả. Bà bảo thật. Mày khôn ngoan thì theo lời bà. Mày khờ dại thì theo anh mày rồi vạ vào thân đấy cháu ạ TầM - Cháu chẳng việc gì mà vạ Mẹ LớN - à tưởng quí báu lắm đấỵ Hoài hơi dạy bảo cái giống anh em nhà mày (Mẹ Lớn bỏ ra đến cửạ Yên lặng) Mẹ LớN(lại quay vào) - Bà nóng bà nói thế thôị Đấy cháu nghĩ xem cả họ nhà cháu có ai đoái hoài đến anh em nhà cháu đâụ Hay là chỉ có bà cùng ngõ, bà ái ngại tình cảnh cháu, bà mới chạy sang chỉ đường vạch lối cho cháụ..(Yên lặng đi đi lại lại khắp nhà). Nhà mày lạnh khiếp được...(nhìn bàn thờ)Cái Thủy nó cũng không chạy sang chịu tang u mày à? TầM - Cháu không biết. Mẹ LớN - Bà hỏi thế thôị Nó sắp lấy người khác rồị Cốt cán nó chẳng thèm lấy đứa phản động giết cả mẹ ấỵ.. (Mẹ Lớn lẳng lặng vào trong buồng. Tầm nín lặng thút thít) Tiếng Mẹ LớN - Vào đây bà hỏị (Tầm vẫn không nhúc nhích) Tầm. TầM - Bà hỏi gì? (Không thấy trả lờị Tầm lo lắng nhìn mẹ Lớn lục lọi trong buồng. Một lát sau) Mẹ LớN(bước vội ra, tay cầm một đoạn giây thừng giấu sau lưng đột ngột giơ sát mặt Tầm) - Tầm, thừng nào đây? TầM(hốt hoảng) - Thừng... Mẹ LớN - Thừng nào? TầM - Thừng ấỵ.. Mẹ LớN - Thừng anh mày lấy định treo cổ u mày hả? Sợ lộ mới vất vội vào gầm giường phải không? TầM - Không phảị..thừng nàỵ..anh cháu mới lấy để thay giây thừng gầụ Mẹ LớN(trợn tròn mắt) - Lại còn chối à? TầM - Khổ quá...thừng này gác bếp, hôm qua anh cháu mới lấy xuống, chưa kịp... bà xem còn bồ hóng kiạ Mẹ LớN(tưng hửng vứt thừng vào buồng) - ờ...thôi được... (lại giường kéo Tầm ngồi bên, vỗ về) - Này, u cháu chết trong buồng này phải không? TầM - Vâng. Mẹ LớN - ờ thế...Tầm này, cháu nhớ lại xem cái đêm u cháu chết thế nào? Cháu còn nhớ chứ? TầM - Hôm ấy cháu đi họp về... cháu thấy đèn còn sáng. Mẹ LớN(nhanh nhẩu) - Ngọn đèn đặt kiạ Vẫn nhỏ li ti chứ gì? TầM - Vâng Mẹ LớN - Thế thì đúng rồị Anh mày vặn đèn nhỏ xuống phải không? (thấy Tầm ngơ ngác)) - Bà biết mà lạị.. Thế trước khi thằng Quỵnh bảo cháu ra gác anh cháu đứng đdâụ.. Thằng Quỵnh đứng đâu? TầM - Cháụ.. không biết Mẹ LớN - Cháu không biết thì còn ai biết nữạ.. Thằng Quỵnh đè chân có phải không? Anh màỵ.Đấy, bà biết hết rồị..Cháu cứ nói thật đi TầM - Cháu chẳng biết gì Mẹ LớN - U cháu chết ngay trong nhà chứ đâu TầM - U cháu mất trong buồng kiạ Mẹ LớN - ấy đấy, thế thì còn ai giết u cháu nữa hở? TầM - U cháu có bị giết đâu? U cháu mất chứ. Mẹ LớN - Này này, hàng xóm người ta nói răng rắng ra kia, thằng Quỵnh với anh mày hành sự trong buồng. Còn mày mày đứng canh cổng ngoài, chỗ khuỷu đường xuống bên sông chớ đâụ TầM(hốt hoảng) - Đâu có...cháụ..cháu thề có u cháụ. (oà khóc) - U ơi, thế này con kêu ai được? U ơị.. Mẹ LớN - Mọi việc đều do địa chủ nó gây nên hết. Anh mày cũng bị mua chuộc mà thôị Cháu khôn ra cháu nhận đị Bà bảo thật TầM - Việc gì cháu phải nhận Mẹ LớN - ồ cái con bé nàỵ.. TầM - Cháu không làm, sao cháu phải nhận? Cháu biết gì? Nhận bâng quơ thế cháu không nhận... Mẹ LớN(tưng hửng) - ờ... TầM - Cứ ép mãi cũng thế thôi, cháu không biết. Mẹ LớN - ờ được...Mày ra gan không chịu nhận hở? TầM - Ai nói thế nào cứ nóị U cháu biết cho chúng cháụ Mẹ LớN - Biết thế nào cho chúng mày được. Tao hãy hỏi, trước hôm u mày bị giết, u mày với thằng Chung có xô xát cãi cọ nhau suốt nửa buổi không? ừ...có hở? Chính tao nghe thấy u mà nhiếc anh mày những là: "Đảng cho nó lắm vào, rồi nay họp mai họp để bây giờ ra xóm mà nhận lấy hết tội". Có đúng thế không? TầM - Có u tôi có mắng anh Chung thật. Mẹ LớN - ấy thế, anh mày với thằng Quỵnh sợ lộ mới phải giết u mày đị Mà chính mắt tao thấy lúc đi họp nửa đêm về, mày còn quanh quẩn ở khuỷu đường xuống bến kiạ Mày gác... TầM - Cháu gác bao giờ.. bà đừng nên thế. Hôm ấy đi họp về là cháu ra bến rửa chân rồi về thẳng nhà. Mẹ LớN - Đội bắt thằng Quỵnh rồị Anh mày vừa phải gọi đị Sắp đến lượt mày đấỵ Chẳng oan đâu cháu ạ(thấy Tầm nín lặng). Tội ở thằng Quỵnh cả. Khai rạ Đội người ta chỉ đánh thằng đầu xỏ thôị Cháu khai thật rạ Anh cháu được tha về. Hai anh em lại ăn ở với nhau có hơn không? TầM - Cháu không biết Mẹ LớN - Cháu dại lắm. Rồi ra, nay mai sắp chia ruộng, nhà cháu ít nhất cũng được răm sàọ Cháu tính xem. Cháu bướng bỉnh chẳng tích sự gì, mà nay mai đầu thừa đuôi thẹo nông dân cũng chẳng phí của thí cho nhà mày đâu(một lát)Thế nào Tầm, nghe bà chứ! Bà bảo anh Lớn nhà bà, nó chỉ nói với đội một câu là anh mày được tha về yên trí làm ăn... (Tầm yên lặng. Thủy vác súng vào tới cửạ Trong nhà không biết. Thủy lẳng lặng ra) Mẹ LớN - Thế nào Tầm, cháu tôi cũng gan lắm cợ Nghe bà là hơn. TầM - Cháu không có thế. Cháu không nhận. Sao bà lại cứ bắt tội cháu Mẹ LớN(nổi nóng) - Mày cứ giỏi cứ gan lỳ mãi tao xem nàọ Nhẹ không ưa lại muốn ưa nặng à? Anh mày còn bám lấy địa chủ, nông dân còn đdào tận gốc trốc tận ngọn mới đáng đờị (Mẹ Lớn bỏ ra hẳn. Gian nhà vắng lặng. Trăng mờ lạnh ngắt ngoài sân. Tầm rùng mình trông trước trông sau chạy đến nức nở trước bàn thờ. Thủy vào không đánh tiếng). THủY(gọi khẽ) - Tầm TầM(giật mình quay lại) - Chị Thủy, chị...chị đừng bắt em. Em có làm gì đâu? THủY - Tầm, anh đâu? TầM - Không, không, em không có tộị THủY (ái ngại) - Tầm, em ngồi xuống đâỵ Chị đây, chị sang... Anh đâu? Anh bị bắt rồi phải không? TầM (ngơ ngác) - Chị... THủY - Chị đây (kéo Tầm đến gần) Kià sao Tầm lại nhìn chị thế? Anh đâu? TầM - Chị lại còn phải hỏi? THủY - Ngồi xuống đâỵ Em đừng nhìn chị thế(Tầm vẫn đứng)kìa Tầm... TầM - Chị còn sang đây làm gì? THủY - Tại sao em lại thế với chị? TầM - Em chẳng làm sao cả. Chị về đị. THủY(lặng lẽ) - Không sao cả, mà em lại đuổi chị về? TầM - Em dám đâu đuổi chị. Chị có ngồi đây đến sáng cũng thế thôị Em có làm gì đâu mà em phải xưng rạ.. THủY - Chị xin em... TầM - Mẹ anh Lớn cũng vừa ở đdây rạ Bây giờ lại đến lượt chị. Bà ấy doạ dẫm hết lời, em cũng chẳng nói saị Giờ chị có dụ dỗ cũng vậy thôị Chị về đị.. Anh em có bị bắt cũng tại chị. THủY(rưng rưng nước mắt) - Tầm coi chị đến thế kia ư? Tầm, em giận chị lắm phải không? TầM - Em dám đâu giận. Nhà em là nhà phản động mà. Ai thèm đến nữạ Chị là cốt cán chị sang đây làm gì cho thêm lụy chị ra THủY - Tầm, em đừng nói thế mà tủi chị. TầM - Chị vạch, chị tố hết tội anh Chung em rồi còn gì nữa? (Thủy ín lặng)Chị chẳng nghĩ đến những ngày ở hầm ở hố, nắm cơm miếng bánh cùng anh em. Sao chị chẳng thương anh em hở chị? THủY - Tầm, chị van em là hết. Chị chẳng biết nói thế nào(một lát) Chị chẳng biết nói thế nào thật. Anh Chung bên này khổ thì bên kia sông, chị cũng chẳng sung sướng gì. Chị còn biết nói cùng aị TầM(ngờ vực nhìn) - Chị THủY - Chị mặt mũi nào đặt điều kia tiếng nọ cho anh Chung được. Còn có vong hồn u kia biết cho chị TầM - Chị... U em không phải bị giết đâu, chị... chị đừng nghi oan cho anh Chung. THủY - Chị biết TầM - Chị biết mà làm sao người ta vẫn vu oan tội cho anh Chung em? THủY(nín lặng) - Chị biết người ta tố điêu cho anh Chung hết cả, nhưng chị không dám nóị Mà chị nói thế nào? Bây giờ động tí ngờ nhau chứ mấy ai dám thực tin nhaụ Chị lại là cốt cán... cốt cán không tố anh nên nông dân đặt vấn đề nghi chị Chị đành cắn răng phải chịụ Chị chẳng còn biết nói cùng ai? TầM - U em mất đi, anh Chung lại thế, em nghĩ chị... THủY - Em nghĩ chị thay đổi phải không? Em giận chị Anh Chung căm ghét chị... Chị cũng chịu vậy thôi (yên lặng). Chị nghĩ, chị ăn ở trước sau như một, thế nào rồi cũng có lúc em rõ cho chị. Anh Chung rõ cho chị TầM(ái ngại nhìn Thủy) - Chị... THủY - Hôm u mất, người ta ngăn chị Thày u chị cấm chị đi lại với bên nàỵ Hôm nay tuần bốn mươi chín ụ.. Chị sang...rồi muốn ra sao thì rạ Rồi người ta muốn đặt điều ngờ vực chị thế nào thì đặt, chị cốt là chị ăn ở trước sau phải đạo với ụ (một lát)THủY - Nhà ta cũng hết gạo rồi phải không? TầM- Vâng THủY(lấy gói khăn vuông đựng gạo) - Đây có mấy bát gạo cơm mới chị mang cho em. Lấy một ít sáng nay cúng u em ạ Em trút vào giá đị.. Lúa sớm bên nhà chị đdấy mà( thấy Tầm ngập ngừng) Em cũng không muốn nhận cho chị à?.. TầM - Sao chị lại chọ.. THủY - Khổ, đến em cũng chẳng thật tin chị Chị vẫn là cái Thủy bên sông của u đây mà... Em, em cứ nhận cho chị TầM - Vâng (ôm lấy Thủy) có thế chứ. Em vẫn nghĩ chẳng lẽ nào chị lại chóng quên... THủY - Em đừng bảo với anh là chị đến nhé. Chẳng ích gì lại thêm phiền rạ Anh vận hạn thế này, chị chẳng oán trách anh đâụ Oán trách nhau mà làm gì kia chứ! (Yên lặng, sáng dần. Tiếng gọi đò bên sông)THủY - Có đò sang sông. Để chị về. Tầm đừng nói gì với anh nhé! TầM - Vâng, chị về (nước mắt chạy quanh) Từ giờ em chỉ còn có một mình THủY(ái ngại ôm chặt lấy Tầm)- Chị cũng chẳng khác gì em (một lát) Chị không nấn ná được nữa, gần sáng rồị (Ngoài ngõ, tiếng cụ Canh trả lời khách gọi đò)TầM - Chị đừng ra vội, gặp cụ Canh mất. (tiếng đẩy cửa)TầM - Cụ Canh vào đấy chị ạ (ngần ngại)Chị...hay chị lánh vào buồng này đã (Thủy vào buồng, tiếng gõ cửa)Cụ CANH(gọi khẽ) - Tầm...tầm... Ông Canh đây mà (đẩy cửa vào) TầM - Ông, ông sang đây làm gì? Cụ CANH - Taọ..tao sang... anh mày bị bắt rồi hở? Tao thấy chó cắn... TầM - Vâng, Đội vừa gọi lên văn phòng. Không biết việc gì. Nhà cháu thế, ông còn sang đây làm gì? Cụ CANH - Tao ấy à...Tao thấy chó cắn bên mày, tao nóng ruột quá tao liều, tao chạy sang. Mà tao tính tao cứ sang, sợ quái gì. Cây ngay chẳng sợ chết đứng. Cùng lắm bắt tao là cùng. TầM - Khổ quá, rồi ông cũng bị bắt đấỵ Cụ CANH - Tao nghĩ chán ra rồi, anh mày có tội đếch gì đâu mà tao sợ lôi thôị Tao cứ sang. TầM - Nhưng cháu vẫn lo lắm. Ngày đêm anh cháu nơm nớp, kêu ai được hở ông. Cụ CANH - Tao cũng chẳng biết làm thế nào thật. Nhưng tao nghĩ thời Tây nó bắt, nó dí súng vào ngực anh mày, anh mày còn chẳng sợ Bây giờ là ta với nhaụ Truy mãi, hỏi mãi, không thủ mưu thủ phạm gì thì cũng thôị Chứ ức nhau đến chỗ chết à? TầM - Nhưng cháu vẫn sợ cho anh cháụ.. Cụ CANH - ấy thường cứ đêm đến tao nhìn sông lại xót cho anh mày, giá khúc sông nó biết nói thì anh mày cũng chẳng đến nông nỗi này đâụ Chẳng lẽ lại chịu khoanh tay à? Cả đêm qua tao nghĩ thời dân chủ với nhau lại tốt xấu nhập nhằng mãi thế này được ư? TầM - Nhưng gỡ được tiếng cũng còn khó lắm ông ạ... Cụ CANH - Thì biết làm thế nào? Đến tao biết mười mươi việc anh mày mà tao cũng chẳng dám nói rạ TầM - Thế cứ đành thế này mãi hở ông? Cụ CANH - Tao định bụng sang... Bảo anh mày hãy cứ tĩnh tâm lắm mới dược. Cây ngay chẳng sợ chết đứng là vậỵ Việc đời vẫn thế. Thời Tây chiếm đóng đen tối tưởng chết tiệt cả ấy mà lại hòa bình dấy thôị Tao chỉ lo anh mày còn nông nổị Đang cái lúc thế này dễ sinh hoang mang, thục mạng làm liều khốn khổ cho mình à... Thế nào dạo này mót mét ra sao hở cháu? TầM - Cũng kém lắm. Nhà cháu rau cháo mấy phiên chợ nay rồị Cụ CANH - Cũng còn khó khăn dăm bữa nửa tháng nữa đấỵ Thôi được...hôm nay có mẻ tôm mẻ cá nào tao cho anh em màỵ Đùm bọc lấy nhau cho qua ngày vậỵ Trước còn đói kém gấp mấy bây giờ chứ (Tiếng gọi đò giục bên sông)Cụ CANH(nói qua cửa sổ) - Lão sang đâỵ..đợi đấỵ Quái thật anh nào gọi đò cũng giục rối lên. Đã sáng hẳn đâu? TầM - Ông nhanh lên nhỡ có aị.. Cụ CANH - ừ...mà nhỡ tao có gặp ai, tao bảo thẳng tao đến đây, tao có cái đếch gì mà sợ liên quan... TầM - Ông đừng để gặp ông ạ... Cụ CANH - Gặp cũng lôi thôi ra thật (nhưng vẫn quanh quẩn ở cửa). Tao cứ nghĩ u mày là mẹ chiến sĩ không điều tiếng với aị Thằng anh mày cũng vậỵ Nào là Tây tra tấn, chó cắn nát mặt, hụt chết mấy lần mới giữ được cơ sở bên sông này chứ hại dân hại nước cái gì? Tao chuyên chở đò cho nó đưa cán bộ đưa bộ đội sang sông mãi đấy thôị Anh mày thế nào tao đã rõ. Tao quý nó ở chỗ đấỵ Bây giờ đánh đùng cái bảo cắt đứt. Tình nghĩa con người chứ có ngỡ là gỗ được à? Sau này trong làng xóm sớm tối còn có nhau, muối mặt thế trông không được. (Yên lặng ra cửa)Tao cho cái Thủy ra nó cũng bạc. Hai đứa nó quấn quít nhau là thế, mà giờ con bé cũng giở mặt ngay được. Từ độ ấy tịnh không thấy nó đả động đến anh mày câu nào đấy! TầM(ấp úng) - Không... Cụ CANH - Không gì! Lúc hoạn nạn mới biết bụng nhau thật. Quân tệ bạc đến thế là cùng. Tao chở nó sang sông họp luôn. Tao ghét mặt. Tao cũng chẳng thèm nói (tiếng giục đò bên sông)Cụ CANH - Này chẳng may anh mày có làm sao, tao sẽ xin đội với nông dân, trông nom cho màỵ Phải bình tâm cháu ạ... TầM - Vâng.. Cụ CANH - Thôi tao phải xuống bến, chẳng có đò đợi (vẫn dùng dằng) Mày bảo với anh Chung màỵ Ông cụ Canh dặn đi dặn lại phải vững tâm còn có bà con trong làng. Cũng còn có người thế nọ, người thế kia, không thể bỗng chốc mất tình mất nghĩa hết được... Thôi ông về, không có ai gặp lại đem ra xóm phê bình phê biếc om sòm khổ cả chúng màỵ..