au khi nhìn thấy Guynplên mất hút dưới cánh cửa nhà ngục Xaothuak. Uyêcxuyt đứng nhớn nhác trong cái xó ông dùng làm chỗ quan sát. Trong tai ông vẫn ken két mãi tiếng ổ khoá và then sắt: tưởng như tiếng rống mừng vui của nhà tù vừa ngoạm được một người khổng lồ. Ông đứng chờ. Chờ cái gì? Ông rình xem. Xem cái gì? Những tấm cửa nghiệt ngã kia một khi đã khép thì có bao giờ mở lại ngay; vì đứng mãi trong bóng tối nên chúng bị liệt khớp, và cử động khó, nhất là khi cần phóng thích; vào thì được, ra thì khác, Uyêcxuyt biết thế. Nhưng chờ đợi là một việc không phải tự do muốn thôi lúc nào cũng được; thường thường người ta chờ đợi một cách miễn cưỡng, hành động của ta thường sinh ra một lực quán tính vẫn tồn tại cả lúc đối tượng không còn nữa, nó thâm nhập vào ta, giữ chặt lấy ta, và trong một thời gian buộc ta phải tiếp tục cái việc từ nay không còn mục đích. Rình mò vô ích là tư thế ngu xuẩn mà đôi khi chúng ta thường có, là lối mất thì giờ vô ý thức của bất cứ người nào chăm chú đến một vật đã mất. Chẳng ai thoát khỏi những chuyện  bất di bất dịch ấy cả. Người ta cứ khăng khăng theo đuổi một cách lơ đãng. Không biết tại sao mình đứng ở chỗ này mà cũng cứ đứng. Việc đã bắt đầu một cách tích cực thì nay cứ tiếp tục một cách bị động. Một sự kiên trì mệt mỏi khiến cuối cùng thoát ra kiệt quệ. Uyêcxuyt vốn khác người, vậy mà cũng cứ chôn chân tại chỗ như bất cứ ai, vì vừa phải mơ màng vừa phải theo dõi do một sự kiện có toàn quyền đối với ta mà ta lại không thể làm gì được, ông lần lượt quan sát hai bức tường đen, lúc ngắm bức thấp, lúc nhìn bức cao, hết nhìn cái cửa có cái thang giá treo cổ, lại nhìn cái cửa có chiếc đầu lâu; ông như bị kẹp giữa hai gọng kìm của nhà tù và nghĩa địa. Con đường mọi người vẫn tránh và thất nhân tâm này ít kẻ qua lại đến mức không ai nhận thấy Uyêcxuyt cả. Cuối cùng ông ra khỏi cái góc tường vẫn dùng làm chỗ nấp cho ông, một thứ chòi gác ngẫu nhiên nơi ông vẫn đứng theo dõi, và thong thả bước đi. Mặt trời xế bóng, ông đã canh gác quá lâu. Chốc chốc ông lại ngoái cổ nhìn cái cổng tò vò kinh tởm thấp lè tè, nơi Guynplên đã chui vào. Mắt ông mờ đi, đờ đẫn. Đến đầu ngõ ông rẽ sang phố khác rồi một phố khác nữa, mơ hồ theo đúng lối ông đi cách đấy mấy giờ. Thỉnh thoảng ông vẫn ngoảnh lại làm như còn có thể nhìn thấy cổng nhà tù, mặc dù không đi trong phố nhà lao nữa. Dần dần ông về gần đến cánh đồng Tarinhzô. Các ngõ hẻm lân cận bãi chợ phiên đều là những lối mòn vắng vẻ len giữa bờ dậu các khu vườn, ông lom khom men theo các hàng rào và các mương rãnh. Thình lình ông đứng lại, thẳng người lên và nói to: - Càng hay! Cùng lúc ấy, ông khẽ đấm hai cái vào đầu, rồi hai cái vào đùi, dấu hiệu của người xét xử sự việc đúng như phải xét xử. Rồi ông lầu bầu một mình, chốc chốc lại vùng nói to: - Đáng đời lắm! Hừ thằng ăn mày! Thằng kẻ cướp! Thằng bả gà! Thằng ăn hại! Thằng phản nghịch. Chính những lời nó nói về chính phủ đã dẫn nó đến chỗ ấy. Đúng là một tên phản loạn. Ta đã nuôi một tên phản loạn trong nhà. Thế là thoát nợ. Thật may cho ta. Nó làm hại cả nhà. Tống cổ vào nhà lao! Hừ! Càng tốt! Pháp luật thật là tuyệt vời! A! Quân bạc ác! Thế mà ta đã nuôi nó! Cứ nai lưng ra mà làm. Việc gì đến nó mà nó phải nói, phải lý luận? Cũng đòi xen vào việc nước! Thử hỏi thế thôi. Trong khi đếm tiền nó đã nói nhằng nói nhịt về thuế má, về kẻ nghèo, về nhân dân, về những thứ không dinh dáng gì đến nó! Nó đã dám có ý kiến về tiền xu! Nó đã bình luận một cách độc ác và ranh mãnh về tiền đồng của vương quốc, nó đã miệt thị những đồng yla của nữ hoàng! Một phac-thinh thì cũng như nữ hoàng! Hình tượng thiêng liêng, trời ơi, hình tượng thiêng liêng mà. Ta có một nữ hoàng hay không nào? Phải tôn kính lớp gỉ đồng của nữ hoàng chứ. Mọi chuyện  đều do chính phủ. Phải biết thế mới được. Ta, ta đã từng sống nhiều. Ta biết đủ mọi chuyện. Thiên hạ sẽ bảo ta: Thế ra ông muốn dính dáng đến chính trị sao? Chính trị, thưa các bạn, tôi quan tâm đến nó cũng như đến lớp lông xù của một con lừa. Có hôm ta được ăn một gậy của một tiểu nam tước. Ta tự nhủ: Thế là đủ, ta hiểu thế nào là chính trị rồi. Dân chúng có một đồng tiền đồng, họ đem cho, nữ hoàng nhận, dân chúng cảm ơn. Không gì đơn giản hơn. Còn lại là việc của các huân tước. Các vị quí tộc lãnh chúa thần quyền và thế quyền. Hừ! Guynplên bị giam! Nó bị khổ hình! Đúng thôi. Thật công bằng, tuyệt diệu, đáng đời và hợp pháp. Đó là lỗi tại nó. Cấm bép xép kia mà. Mày có phải huân tước không, đồ ngu si? Quan thiết trượng đã bắt nó, quan định túc số đã dẫn nó đi, ngài quận trưởng đã giam giữ nó.Lúc này chắc hẳn nó đang bị một ông đình lại nào đó căn vặn từng ly từng tý. Những con người khôn ngoan ấy, họ vặt lông tội ác như thế đấy. Thế là chú mình bị tóm cổ. Mặc xác nó, càng tốt cho ta. Thật ra, ta rất chi bằng lòng. Ta phải thật thà thú nhận là may cho ta lắm. Việc ta nhặt thằng bé và con bé này là một chuyện hết sức điên rồ! Trước kia, Ômô và ta thanh thản biết bao! Cái quân vô lại ấy, không biết chúng đã đến lều của ta làm gì? Lúc chúng còn bé tí, hỏi rằng ta có nâng niu ấp ủ chúng không. Ta có vất vả đêm ngày kéo lê chúng bằng sợi dây da của ta không. Chuyện cứu vớt quí hoá thật! Một thằng xấu xí kinh khủng, một con chột cả hai mắt! Cứ cố mà thắt lưng buộc bụng! Có phải vì chúng mà ta đã nếm đủ một sự đói khát không! Rồi khôn lớn, rồi cũng giở trò yêu với đương! Rồi đến những trò ve vuốt tán tỉnh của lũ tàn tật. Chú cóc tía, cô chuột chù, tình ca đấy. Ta nuôi trong nhà những của như thế đấy. Tất cả những trò này phải kết thúc bằng công lý thôi. Con cóc đã nói chuyện chính trị được. Thế là ta hết nợ nó. Lúc ông thiết trượng đến, thoạt tiên ta cũng ngu ngốc thật, con người luôn luôn nghi ngờ hạnh phúc, ta cứ nghĩ là ta không trông thấy điều trước mắt, là một giấc mộng, là một trò đùa của giấc mơ. Nhưng không, không có gì thật hơn. Chuyện dễ hiểu thôi, Guynplên rõ ràng đang ngồi tù. Đây là bàn tay của Thương đế. Xin đội ơn Thương đế. Chính con quái vật ấy với những trò ầm ĩ của nó, đã khiến người ta chú ý đến cơ sở của ta, và đã tố giác con sói đáng thương của ta! Guynplên đi rồi, Thế là ta thoát được cả hai. Một hòn đá, hai cục u. Vì Đêa cũng sẽ chết bởi chuyện này. Khi nào con bé không nhìn thấy Guynplên nữa - con ngốc ấy, hiện nay nó vẫn thấy thằng kia - nó sẽ không còn lý do gì để sống nữa, nó sẽ nói: ta làm gì trên đời này? Và thế là con bé cũng sẽ đi nốt. Thượng lộ bình an. Cút đi cả hai đứa. Xưa nay ta vẫn ghét cay ghét đắng cả hai đứa đó! Chết đi, Đêa. Ôi! Ta mãn nguyện biết chừng nào!

2. VIỆC ÔNG TA LÀM.

Uyêcxuyt về đến quán Tacaxtơ. Đồng hồ điểm sáu rưỡi, theo lời nói của người Anh thì là nửa giờ quá sáu. Trước lúc hoàng hôn một tí. Ông chủ Nicơlex đang đứng ở ngưỡng cửa. Từ sáng, bộ mặt thất đảm của ông ta không sao tươi tỉnh nổi, vẻ hoảng hốt vẫn còn đọng trên đó. Thoáng trông thấy Uyêcxuyt từ xa, ông ta đã hỏi to: - Thế nào? - Thế nào cái gì? - Guynplên nó về không? Muộn lắm rồi. Công chúng sắp kéo đến đấy. Tối nay có buổi trình diễn của Thằng Cười không? - Thằng Cười là tôi - Uyêcxuyt nói. Và ông vừa nhìn người chủ tiệm và hô hố cười ngạo nghễ. Đoạn ông trèo thẳng lên tầng một, mở cái cửa sổ cạnh bảng Guynplên Thằng Cười, và cái bảng quảng cáo Hồng hoang chiến bại, nhổ cái nọ, giật cái kia, cắp hai tấm bảng vào nách, rồi đi xuống. Ông chủ Nicơlex để mắt theo dõi ông. - Sao ông lại gỡ ra? Uyêcxuyt lại phá lên cười. - Tại sao ông cười? - ông chủ quán hỏi tiếp. - Tôi quay về với cuộc sống riêng tư. Ông Nicơlex chợt hiểu, và lệnh cho thằng giúp việc, tên hầu bàn Gôvicâm, hễ thấy ai đến thì báo cho họ biết tối nay không có buổi diễn. Ông bỏ cái thùng cũ ra khỏi cánh cửa, cái thùng vẫn dùng làm bàn thu tiền, và dẹp nó vào một góc căn phòng thấp. Một lúc sau Uyêcxuyt trèo lên Hộp Xanh. Ông đặt hai cái bảng vào một góc, rồi bước đến chỗ ông vẫn gọi là "khuê phòng". Đêa đang ngủ. Cô nằm trên giường, áo xiêm vẫn để nguyên, cốt váy bỏ ra như khi ngủ trưa. Bên cạnh Đêa, Vincx và Fibi đang tư lự, một cô ngồi trên ghế đẩu, một cô ngồi ở đất. Mặc dù đã muộn, hai cô vẫn không mặc áo cộc tay của nữ thần vào, dấu hiệu chán nản sâu sắc, các cô vẫn bó tròn trong cái chăn len gai và chiếc áo dài vải thô. Uyêcxuyt ngắm nhìn Đêa và lẩm bẩm: - Nó tập cho quen với một giấc ngủ dài hơn đấy. Ông bảo thẳng với Fibi và Vinox: - Mấy cô cần phải biết, từ nay chấm dứt chuyện kèn trống rồi. Các cô có thể cất hết kèn vào ngăn kéo. Các cô không đóng bộ cánh tiên vào là đúng. Như thế này thì các cô xấu quá, nhưng mà phải. Cứ mặc váy rách cũng được. Tối nay không diễn. Mai cũng không, ngày kia cũng không, ngày kìa cũng không. Không còn Guynplên nữa. Không làm thế nào tìm ra nó nữa đâu. Và ông lại đứng nhìn Đêa. - Con bé sẽ đau khổ lắm. Nó sẽ như một ngọn đèn bị thổi tắt. Ông phồng má thổi. - Phù! Thế là hết. Và ông khẽ cười khan. - Bớt Guynplên là bớt tất cả. Cũng như ta nếu bớt Ômô. Còn hơn thế nữa. Con bé sẽ cô đơn hơn ai hết. Người mù, họ bì bõm trong buồn khổ còn hơn chúng ta. Ông đi đến bên cái cửa mái ở trong cùng. - Ngày dài thật! Bảy giờ rồi mà vẫn còn trông rõ. Nhưng ta cũng cứ thắp đèn lên. Ông bật lửa, châm ngọn đèn kính ở trần Hộp Xanh lên. Ông cúi xuống bên Đêa. - Đến cảm mất thôi. Này mấy cô, mấy cô đã cởi hết giải áo của nó. Tục ngữ Pháp có câu: Trời tháng tư Chớ từ bỏ áo. Thấy ở đất có chiếc đinh ghim lấp lánh, ông vội nhặt lên ghim vào tay áo. Đoạn ông vừa đi đi lại lại trong Hộp Xanh, vừa khoa tay múa chân. - Ta hoàn toàn làm chủ mọi tài năng của ta. Ta đang lúc sáng suốt, vô cùng sáng suốt. Ta thấy sự việc này rất phải, và ta tán thành điều đang xảy ra. Lúc nào nó dậy, ta sẽ bảo thẳng sự việc với nó. Tai họa sẽ đến ngay thôi. Không còn Guynplên. Chào Đêa. Mọi chuyện sắp xếp khéo thật! Guynplên vào tù, Đêa ra nghĩa địa. Hai đứa sẽ đối diện nhau. Đúng là điệu múa quỷ. Hai số kiếp rút lui vào hậu trường. Ta hãy cất hết quần áo. Đóng khoá vali lại. Vali, xin hiểu là quan tài. Hai sinh mạng ấy ra đi. Đêa không có mắt. Guynplên không có mặt. Trên kia Chúa lòng thành sẽ trả lại ánh sáng cho Đêa và vẻ đẹp cho Guynplên, chết là việc sắp đặt lại trật tự. Mọi chuyện đều tốt lành. Vinox, Fibi, móc trống vào đinh đi. Các cô ơi, cái tài làm ồn ào của các cô rồi đi hết. Sẽ không biểu diễn nữa, không thổi kèn nữa đâu. Hồng hoang chiến bại đã bị đánh bại. Thằng Cười tiêu ma. Kèn trống tịt hết. Đêa ngủ luôn. Con bé làm thế cũng đúng. Ở địa vị nó, ta cũng sẽ không dậy. Hừ! Rồi nó sẽ lại ngủ tiếp. Yếu đuối như thế thì chết ngay thôi. Dây vào chuyện chính trị là thế đấy. Một bài học nhớ đời! Chính quyền có lý thật! Giao Guynplên cho quận trưởng. Giao Đêa cho phu huyệt. Thế là song đôi. Đối xứng bổ ích cho hiểu biết. Mong rằng ông chủ quán đã đóng cửa cài then. Tối nay chúng ta sẽ cùng nhau chết trong nhà. Không phải ta, cũng không phải Ômô. Nhưng là Đêa. Ta, ta sẽ lại tiếp tục cho chiếc xe ngựa lăn bánh. Ta là con người của cuộc đời lang thang khúc khuỷu. Ta sẽ thải hai cô gái ra. Chẳng giữ lại cô nào cả. Ta có xu hướng trở thành một lão già trác táng. Một cô sen ở với một anh chàng phóng đãng, đúng là mỡ để miệng mèo. Ta không thích chuyện cám dỗ. Không hợp với tuổi ta nữa. Turpe senilis amor^[89]. Ta sẽ một mình đi tiếp con đường của ta với Ômô. Chính Ômô sẽ ngạc nhiên! Guynplên đâu? Đêa đâu? Anh bạn già ơi, thế là ta chỉ có mình với ta. Hừ, ta rất vui sướng. Những thơ ca mục đồng của chúng chỉ tổ làm rộn ràng ta. Hử! Cái thằng Guynplên chết tiệt, nó chẳng về nữa? Nó bỏ mặc chúng ta ở đây. Được rồi. Bây giờ đến lượt Đêa. Sẽ không lâu đâu. Ta thích những chuyện hoàn chỉnh. Chẳng dại gì búng mũi quỉ để ngăn cản nó chết. Cứ chết đi, mày nghe chứ! A! con bé dậy rồi! Đêa mở mí mắt, vì có nhiều người mù ngủ cũng nhắm mắt. Gương mặt hiền hậu không biết gì của cô gái tươi sáng hẳn lên. - Nó mỉm cười - Uyêcxuyt nói khẽ - còn ta thì cười. Thế là tốt Đêa cất tiếng gọi: - Fibi! Vinox! Sắp đến giờ biểu diễn rồi. Chắc em đã ngủ lâu lắm. Đến mặc áo cho em đi. Cả Fibi và Vinox đều không nhúc nhích-  Trong khi ấy vẻ nhìn khó tả trên đôi mắt mù của Đêa vừa gặp con ngươi của Uyêcxuyt. Ông rùng mình. - Kìa! - ông quát to - chúng mày làm gì thế? Vinox, Fibi, chúng mày không nghe cô bảo gì à? Chúng mày điếc hay sao! Nhanh lên! Sắp biểu diễn rồi. Cả hai cô gái ngơ ngác nhìn Uyêcxuyt. Uyêcxuyt quát to: - Chúng mày không trông thấy công chúng kéo vào sao? Fibi, mặc áo cho Đêa. Vinox, nổi trống lên. -Vâng lời là Fibi. Thụ động là Vinox. Cả hai cô đều là hiện thân của khuất phục. Đối với họ, ông chủ Uyêcxuyt lúc nào cũng bí hiểm. Không bao giờ để người khác hiểu được mình là một bí quyết để luôn luôn được vâng lệnh. Các cô chỉ nghĩ giản đơn là Uyêcxuyt điên, và cứ chấp hành mệnh lệnh. Fibi lấy áo, Vinox lấy trống ở móc xuống. Fibi bắt đầu mặc áo cho Đêa. Uyêcxuyt hạ cái màn phòng khuê và, từ sau tấm màn, nói tiếp: - Nhìn xem kìa, Guynplên! Công chúng đã tới đầy quá nửa sân rồi. Họ đang xô đẩy nhau ở các lối vào. Đông quá thể! Thế mà Fibi và Vinox cứ như không trông thấy, mày nghĩ xem. Mấy cô ả này thực là đần độn! Dân Ai Cập ngố quá! Đừng vén màn lên. Phải biết xấu hổ chứ. Đêa đang mặc áo đấy. Ông nghỉ một tí rồi thình lình có tiếng thốt lên. - Đêa xinh quá! Đấy là giọng nói của Guynplên. Fibi và Vinox giật mình ngoảnh lại. Đúng là giọng Guynplên, nhưng qua mồm Uyêcxuyt. Bằng dấu hiệu, qua kẽ màn, Uyêcxuyt cấm không cho hai cô gái ngạc nhiên.  Ông lại bắt chước giọng Guynplên: - Thiên thần. Rồi ông lại lấy giọng Uyêcxuyt: - Đêa mà thiên thần; Mày điên đấy, Guynplên ạ. Chỉ có dơi là động vật có vú biết bay thôi. Và ông tiếp luôn: - À này Guynplên, đi thả Ômô ra đi. Như thế phải hơn. Đoạn ông bước xuống cầu thang phía sau Hộp Xanh, rất nhanh, bắt chước điệu bộ nhanh nhẹn của Guynplên. Có tiếng ầm ĩ giả tạo mà Đêa có thể nghe được. Ông bảo với tên hầu bàn ở ngoài sân, do câu chuyện ly kỳ này mà hoá ra thất nghiệp và tò mò. - Chìa hai tay ra - ông nói thật khẽ với nó. Và ông bỏ vào tay nó một nắm xu. Gôvicâm cảm động trước cử chỉ hào hiệp đó. Uyêcxuyt thì thầm vào tai nó: - Này chú bé, chú ra đứng giữa sân, nhảy múa, đập phá, gào thét, la lối, huýt sáo, khẽ gù như bồ câu, hí vang như ngựa, vỗ tay dậm chân, cười toáng lên, đập vỡ một cái gì đó. Xấu hổ vá chán nản thấy những người đến xem Thằng Cười quay lưng đi và kéo nhau sang các lán khác của bãi chợ phiên, ông Nicơlex đã đóng cửa quán rượu. Ông ta còn từ chối không bán rượu tối hôm nay để tránh bị quấy rầy vì các câu hỏi; và do buổi biểu diễn không thành, trở nên rỗi việc, ông ta đứng trên ban công nhìn xuống sân, tay cầm một cây nến. Uyêcxuyt cố ý khum hai bàn tay quanh miệng, gào to: - Ông ơi, ông cứ bắt chước thằng hầu bàn của ông, gào lên, sủa lên, rống lên. Ông lại trèo lên Hộp Xanh và nói với con sói: -Mày cố rống rõ to vào. Rồi cao giọng: - Đông quá thể. Ta e buổi biểu diễn gặp trắc trở mất thôi. Trong khi ấy Vinox ra sức gõ trống. Uyêcxuyt lai nói tiếp: - Đêa đã mặc xong áo. Ta sắp bắt đầu, được rồi. Tiếc rằng đã để công chúng vào nhiều quá. Họ chen chúc khiếp chưa! Kìa Guynplên! Có cả bọn dân đen thả lỏng! Tao đánh cuộc hôm nay sẽ thu được nhiều nhất. Nào, mấy cô nàng trơ trẽn, nổi nhạc lên chứ! Fibi, đến đây cầm lấy kèn. Được rồi, Vinox, khua trống của mày đi. Cứ nện thật khoẻ vào, Fibi, lấy tư thế thần Danh vọng đi. Các cô mình ơi, như thế chưa được hớ hênh lắm. Cứ lột quách mấy cái áo giaket kia ra. Thay đồ vải bằng đồ voan đi. Quần chúng vốn thích hình dáng đàn bà. Mặc cho mấy nhà đạo đức quát tháo. Khiếm nhã một tí thôi mà. Ta cứ khêu gợi. Và cứ chơi những khúc du dương cuồng loạn. Cứ rống to vào, cứ pop pop, pep pep, cứ thổi kèn, cứ gióng trống! Trời, bao nhiêu là người, Guynplên ơi! Ông dừng lại: - Guynplên, giúp tao một tay. Hạ cái bảng xuống. Trong khi ấy ông mở khăn tay ra. - Nhưng hẵng để tao gầm trong cái giẻ rách của tao đã. Và ông xỉ mũi thật mạnh, vì người nói giọng bụng bao giờ cũng phải làm như thế. Bỏ khăn vào túi xong, ông rút chốt ròng rọc, tiếng rít quen thuộc vang lên. Tấm bảng hạ xuống. - Guynplên, không cần phải vén màn. Cứ để màn đến khi nào bắt đầu biểu diễn. Chúng ta sẽ không ở trong nhà. Cả hai cô ra phía trước sân khấu. Nổi nhạc lên đi, các cô! Pum! Pum! Pum! Khán giả rất đông đủ. Đây là cặn bã của dân chúng. Lạy Chúa tôi, bao nhiêu là dân đen. Hai cô ả đực, ngơ ngác vâng lời, vội đem nhạc cụ đến ngồi vào chỗ quen thuộc ở hai góc tấm bảng đã bị hạ xuống. Thế rồi Uyêcxuyt bỗng trở nên phi thường, ông không phải là một người nữa, mà cả một đám đông. Buộc phải lấy cái rỗng làm cái đầy, ông phải cầu cứu đến khoa nói giọng bụng điêu luyện. Toàn thể dàn nhạc giọng người và giọng súc vật trong người ông cùng nổi lên một lúc. Một mình ông mà như cả một đoàn người. Người nào nhắm mắt cũng tưởng như mình đang đứng ở một quảng trường vào một ngày hội hay một ngày bạo động. Những tiếng nói lắp, những tiếng ồn ào, từ Uyêcxuyt phát ra như một cơn gió lốc, ca hát, hò reo, nói chuyện, khạc nhổ, hắt xì, hút thuốc, đối thoại, hỏi nhau, trả lời, tất cả cùng một lúc. Những âm tiết vừa thoạt phát lên xoắn vặn vào nhau. Trong cái sân chẳng có lấy một bóng người đó, người ta nghe có cả đàn ông, đàn bà, trẻ con. Đấy là cảnh hỗn độn rõ rệt của ồn ào. Qua cảnh nhốn nháo ấy, như qua một đám khói, len lách những âm điệu chướng tai kỳ lạ, những tiếng chim rúc, những tiếng mèo gào, những tiếng trẻ con vừa bú vừa khóc oa oa. Có cả tiếng khàn khàn của những anh say rượu. Tiếng chó không bằng lòng dưới chân những người đang càu nhàu. Tất cả các thứ giọng vọng đến từ xa, từ gần, từ trên, từ dưới, từ trước mặt, từ sau lưng. Toàn bộ là một cảnh ồn ào, chi tiết lại là một tiếng kêu. Uyêcxuyt đấm tay dậm chân, nói vọng từ cuối sân rồi lại thốt lên từ dưới đất. Vừa náo nhiệt vừa thân tình. Ông chuyển từ thì thầm sang rầm rộ, từ rầm rộ sang ầm ĩ, từ ầm ĩ sang cuồng loạn. Ông vừa là ông vừa là tất cả. Độc thoại bằng đủ thứ tiếng. Có cái trò bịt mắt thì cũng có cái trò đánh lừa lỗ tai. Trò Prôtê diễn cho xem thì Uyêcxuyt diễn cho nghe. Không gì kỳ diệu bằng trò mô phỏng đám đông. Thỉnh thoảng ông lại vén màn phòng khuê lên nhìn Đêa. Đêa vẫn lắng tai nghe ngóng. Ngoài sân, về phía mình, tên hầu bàn vẫn gào thét như điên. Vmox và Fibi vẫn ra sức thổi kèn và lồng lộn đánh trống. Ông chủ Nicơlex, khán giả duy nhất, cũng như hai cô, lẳng lặng cho là Uyêcxuyt điên; vả lại như thế cũng chỉ là một chi tiết ảm đạm thêm vào nỗi buồn của ông ta thôi. Ông chủ khách sạn hiền lành lẩm bẩm: ồn ào quá thể! Lão vốn nghiêm khắc như người luôn luôn nhớ là có luật pháp. Gôvicâm sung sướng thấy mình được việc trong cái trò nhốn nháo này, cũng cố lồng lộn như Uyêcxuyt. Nó lấy thế làm thích thú. Hơn nữa nó còn được tiền. Omô vẫn tư lự. Uyêcxuyt, ngoài việc làm ầm ĩ, còn nói xen thêm. - Guynplên này, cũng như thường lệ, vẫn có âm mưu phá phách đấy. Bọn cạnh tranh với chúng ta muốn phá thắng lợi của chúng ta. Tiếng hò hét càng làm cho chiến thắng thêm ý vị. Với lại quần chúng đông quá. Họ không được thoải mái. Khuỷu tay họ không chịu để yên đâu. Cốt sao họ không làm gãy ghế thôi! Chúng ta, sẽ gặp một đám dân chúng điên cuồng đây. Chà! Chỉ anh bạn Tom-Jim-Jack có đây nhỉ! Nhưng anh ta không đến nữa. Mày xem, đầu người nọ gác lên đầu người kia. Người đứng không có vẻ bằng lòng, mặc dù đứng, theo Galiêng, là một động tác mà con người vĩ đại ấy gọi là "động tác chủ âm". Chúng ta sẽ rút ngắn buổi diễn lại. Và chỉ quảng cáo mỗi Hồng hoang chiến bại, ta sẽ không diễn Uyêcxuyt ru Uyêcxuyt. Thế cũng là dược rồi. Gớm, ầm ĩ quá sức! Ôi, vui nhộn của quần chúng! Thế nào họ cũng đã sẽ làm hỏng hết của ta cho xem! Nhưng không thể để mãi thế này được. Làm sao mà biểu diễn nổi. Công chúng sẽ không nghe nổi một câu nào trong vở kịch. Tao phải ra nói với họ thôi. Guynplên, hé màn ra một tí. Thưa quí ông, Đến đấy, Uyêcxuyt tự quát mình bằng một giọng yếu ớt và the thé? - Đả đảo lão già!!! Rồi ông lại nói, bằng chính giọng của ông, - Nghe như là dân chúng họ chửi ta. Xixêrông nói đúng: plebs, fexurbis^[90]. Không cần, ta cứ có ý kiến với đám tiện dân. Làm cho họ nghe được sẽ vất vả đây. Nhưng ta cũng cứ nói. Này anh chàng, hãy lo bổn phận của anh. Guynplên, thử nhìn cái mụ già mồm đang quang quác đàng kia kìa. Uyêcxuyt im lặng một lúc, để xen vào một thứ tiếng rít. Ômô bị khiêu khích. cũng rít góp một tiếng thứ hai, và Gôvicâm một tiếng thứ ba. Uyêcxuyt lại tiếp tục: - Đàn bà tệ hơn đàn ông. Thời cơ không thuận tiện lắm. Mặc, ta cứ thử dùng quyền lực của lời nói xem sao. Lúc nào cũng có thể hùng biện cả. Guynplên, nghe đây, khai đề mềm dẻo. - Thưa quí ông quí bà, chính tôi là gấu. Tôi xin bỏ cái đầu tôi ra để có lời với quý vị. Tôi kính cẩn yêu cầu im lặng. Uyêcxuyt thay quần chúng quát to: - Xì!!! Rồi lại tiếp tục: - Tôi vốn kính trọng thính giả của tôi. Xì cũng là một thán từ như một từ khác. Xin chào quần chúng nhốn nháo. Tôi không bao giờ nghi ngờ việc tất cả quí vị đều là dân hạ lưu. Điều đó không làm giảm sút lòng quí mến của tôi chút nào. Một lòng quí mến có suy nghĩ. Tôi vốn kính trọng sâu sắc các ngài hay khoác lác, làm vinh dự cho tôi bằng kinh nghiệm của các ngài. Trong quí vị có những người dị hình dị tướng, tôi không hề vì thế mà phật ý đâu. Các ngài thọt chân, các vị lưng gù; con chồn chân trái ngắn hơn chân phải; sự việc đó đã được Arixtôt ghi nhận trong cuốn sách của ông nói về dáng đi súc vật. Trong các ngài. ai có hai chiếc áo lót thì một chiếc mặc trên người, một chiếc để ở nhà tên cho vay nặng lãi. Tôi biết đấy là việc thông thường. Ngày xưa Anbukec cũng đã cầm bộ ria và thành Đơni cầm vòng hào quang của mình. Dân Do thái vẫn cho vay, cho cầm hào quang nữa. Đấy là những tấm gương lớn. Có nợ có nần tức là cũng đã có một cái gì rồi. Tôi kính trọng những người khố rách trong quí vị. Uyêcxuyt tự ngắt lời bằng câu nói giọng rất trầm: - Tổ sư ngu!!! Rồi ông lại trả lời bằng giọng hết sức lễ phép: - Đồng ý. Tôi là một nhà thông thái. Tôi xin lỗi vì điều đó, trong chừng mực có thể. Tôi khinh miệt khoa học một cách khoa học. Ngu dốt là một thực tế mà người ta vẫn dùng để tự nuôi dưỡng; khoa học là một thực tế mà người ta vẫn phải kiêng cữ. Thông thường người ta buộc phải chấp nhận; làm nhà thông thái và chịu gầy ốm; gặm cỏ và làm một con lừa. Thưa quí vị một miếng ngon đâu. Tôi thích ăn miếng thăn bò hơn viết tên nó là yêu - cân. Tôi, tôi chỉ có một ưu điểm. Là con mắt ráo hoảnh. Đúng như quí vị thấy, tôi không bao giờ khóc. Phải nói rằng tôi chưa bao giờ được vừa lòng. Chưa bao giờ vừa lòng. Kể cả vừa lòng tôi. Tôi khinh ghét bản thân tôi. Nhưng tôi xin thưa với các vị thuộc phái chống đối hiện có mặt, nếu Uyêcxuyt chỉ là một nhà thông thái, thì Guynplên là một nghệ sĩ. Ông khịt mạnh lần nữa: - Xì!!! Và ông lại tiếp tục: - Lại xì! Đó là một lời phản đối. Nhưng dù sao tôi cũng xin cho qua. Và Guynplên, thưa quí ông, quí bà, lại có bên cạnh một nghệ sĩ khác, chính nhân vật đặc sắc và có lông vẫn đi theo chúng tôi, lãnh chúa Ômô, trước kia là chó rừng, ngày nay là sói văn minh, và thần dân trong thành của nữ hoàng. Ômô tà một kép hát câm tài nghệ điêu luyện cao siêu. Xin quí vị hãy chăm chú và im lặng. Chốc nữa quí vị sẽ xem Ômô biểu diễn cũng như Guynplên, và phải biết tôn trọng nghệ thuật. Điều ấy mới hợp với những quốc gia lớn. Quí vị có phải là người rừng không? Tôi xin thừa nhận điều đó. Trường hợp ấy, sylvoe sint consule dignoe^[91]. Hai nghệ sĩ cũng bằng một quan chấp chính. Được. Họ vừa ném vào tôi một cái lõi bắp cải. Nhưng không trúng. Việc ấy vẫn không ngăn cản được tôi nói. Ngược lại. Mối nguy thoát khỏi vốn hay ba hoa. Gacrula pericula^[92], Guynplên nói thế. Quần chúng trong quí vị có những ông say rượu! Cũng có cả những bà rượu say. Tốt lắm. Đàn ông hôi như cú, đàn bà xấu như ma. Quí vị có đủ mọi lý do tuyệt diệu để đến chen chúc trên những cái ghế quán rượu này, do vô công rỗi nghề, do lười biếng, do quãng cách giữa hai vụ trộm, do rượu poocte, rượu mạnh, rượu táo, mạch nha, rượu branđy, rượu gin, và sức quyến rũ của trai gái. Tuyệt lắm. Đây là cho tất cho kẻ nào thích chớt nhả. Nhưng tôi thì phải nhịn. Dâm dật, cũng được. Tuy nhiên chè chén say sưa cũng phải giữ gìn tư thế chứ. Quí vị vui nhộn, nhưng ầm ĩ quá. Quí vị có tài bắt trước tiếng súc vật; nhưng quí vị sẽ bảo sao nếu trong khi quí vị thì thầm tình tự với bạn gái trong phòng bán nguyệt, mà tôi lại cứ ăng ẳng bên tai quí vị? Như thế quí vị sẽ khó chịu. Vậy thì như thế sẽ làm chúng ta khó chịu. Tôi cho phép quí vị được im lặng. Nghệ thuật cũng đáng được kính trọng như trác táng. Tôi nói với quí vị một cách đúng đắn đấy. Ông tự mắng mình: - Ôn vật lão, với bộ lông mày chổi sể của lão. Và ông đáp lại: - Thưa ông đáng tôn kính, ta hãy để yên những cái chổi sể đấy. Bắt ép cây cỏ phải giống như người hay thú vật là điều vô đạo đấy! Vả lại ôn dịch có bao giờ vật cổ đâu. Hình ảnh ấy không dùng. Xin quí vị làm ơn im lặng cho! Xin quí vị cho phép được nhắc nhở, quí vị hơi thiếu cái tính chất oai nghiêm, đặc điểm của người quí tộc Anh thực sự. Tôi nhận thấy trong số quí vị, người nào đi giầy thủng để lòi ngón ra cũng đều lợi dụng việc đó để gác chân lên những khán giả phía trước, thành thử buộc các bà phải nhận xét rằng đế giầy luôn thủng ở đầu xương bàn chân. Các ngài nên bớt giơ bàn chân và nên chìa bàn tay ra nhiều hơn. Từ trên này, tôi nhìn thấy có những tên lưu manh đang thọc móng vuốt tài tình của chúng vào túi những con người khờ dại bên cạnh. Các chàng móc túi thân mến ơi, nên biết ngượng một tí. Các chàng muốn đánh đấm đồng bào thì tuỳ ý, nhưng chớ bóc lột họ. Bị các người đấm sưng mắt, người ta không giận bằng bị các người xoáy mất một xu. Các người cứ việc hủy hoại mặt mũi, được. Dân tư sản quí tiền bạc hơn sắc đẹp. Vả lại, xin các người hãy nhận những thiện cảm của tôi. Tôi không hề có cái tính dỏm đời là miệt thị dân kẻ cắp đâu. Điều xấu vẫn luôn luôn tồn tại. Mọi người đều chịu đựng điều xấu, và mọi người đều làm điều xấu. Không ai không có sâu bọ tội lỗi của mình. Tôi chỉ nói loại sâu họ ấy thôi. Tất cả chúng ta ai chẳng có chỗ ngứa? Chúa gãi khi chúa bị quỉ sứ châm. Bản thân tôi, tôi cũng có lỗi. Plaudite, cives^[93]. Uyêcxuyt phác một cử chỉ dài, rồi nói át bằng những lời lời cuối cùng này: - Thưa quí vị huân tước và quí ông, tôi thấy bài nói của tôi đã được hân hạnh làm mất lòng quí vị. Tôi xin cáo biệt các lời hò hét của quí vị một lúc. Bây giờ tôi xin đội lại cái đầu của tôi vào và buổi diễn sắp bắt dầu. Ông bỏ giọng diễn thuyết để lấy giọng thân mật: Guynplên, mày nghĩ thế nào về tất cả cái lũ lưu manh ấy? Như người ta biết, từ bốn mươi năm nay nước Anh đã phải chịu đựng bao nhiêu khổ cực vì sự khích động của những đầu óc cay độc và ranh ma này! Người Anh xưa kia hiếu chiến, còn bọn này đa sầu và dị giác, họ tự đắc khinh miệt luật pháp, bất chấp uy quyền nhà vua. Tao đã làm tất cả những gì mà tài hùng biện của con người có thể làm được. Tao đã không tiếc dùng những hoán dụ đẹp đẽ như má chàng trai mới lớn. Họ dã dịu đi chưa? Đáng ngờ lắm. Còn chờ đợi gì ở một dân tộc ăn uống quá ư kỳ lạ, lúc nào cũng nhồi nhét thuốc lá, đến mức ở xứ này cả những ông nhà văn thường thường sáng tác cũng phải ngậm tẩu ở miệng! Không cần, ta cứ diễn thôi. Có tiếng vòng treo màn trượt trên lao sắt. Tiếng trống của hai cô gái đực cũng chấm dứt. Uyêcxuyt lấy bộ quần áo rách trên móc xuống. diễn phần giáo đầu, nói khẽ. "Hừ, Guynplên, bí mật thôi!" đoạn ông xô đẩy với con sói. Trong khi ấy, cùng lúc lấy bộ áo rách, ông đã lấy ở đinh xuống bộ tóc giả rối bù và vứt nó vào một góc sàn gần tầm tay. Buổi diễn vở Hồng hoang chiến bại tiến hành gần như thường lệ, nhưng bớt phần ánh sáng xanh và các thứ đèn thần. Con sói cũng diễn rất tận tình. Vào lúc định sẵn, Đêa xuất hiện, rồi bằng giọng nói run run và thán thành, cô kêu gọi Guynplên. Cô giơ hai tay ra, tìm cái đầu nó. Uyêcxuyt nhảy bổ đến bộ tóc giả, vò bù nó lên, đội nó vào, rồi nhẹ nhàng- vừa nín thở, tiến cái đầu bù vào bàn tay Đêa. Đoạn tập trung hết tài nghệ và bắt chước giọng nói của Guynplên, với một tình yêu rất khó tả, ông hát lời con quái vật đáp lại tiếng gọi của thần linh. Tài bắt chước khéo quá khiến, lần này nữa, hai cô ngỗng đực lại đưa mắt tìm Guynplên, và tỏ ra hốt hoảng vì nghe tiếng mà không thấy Guynplên. Gôvicâm, kinh ngạc, giẫm chân, hoan hô, vỗ tay, làm ầm ỹ kinh khủng, và một mình cười như có cả một tốp thần linh. Phải công nhận là tên hầu bàn này phát huy một tài nghệ khán giả hiếm có. Fibi và Vinox, những người máy do Uyêcxuyt bấm lò xo, lại làm rùm beng như thông lệ với số nhạc cụ bằng đồng và da lừa để chấm dứt buổi biểu diễn và tiễn công chúng ra về.  Uyêcxuyt ngẩng lên, mồ hôi ướt đầm. Ông nói khẽ với Ômô: - Mày hiểu không, phải kéo dài thời gian. Tao cho là chúng mình đã thành công. Tao đã xoay sở không đến nỗi tồi, vậy mà chính tao là người có quyền lo lắng cuối cùng. Từ nay đến mai. Guynplên còn có thể trở về đây, không cần phải giết chết Đêa ngay. Tao giải thích sự việc cho mày biết đấy. Ông bỏ bộ tóc giả ra và lau trán. - Ta là một tay nói giọng bụng thiên tài - ông thì thầm. - Tài của ta thật bất hủ. Ta có thể sánh với Brabăng, tay nói giọng bụng của vua Pháp, Frăngxoa đệ Nhất. Đêa yên trí là Guynplên vẫn đang ở đây. Bố ơi - Đêa nói - Guynplên đâu? Uyêcxuyt giật mình quay lại. Đêa đang đứng ở cuối sân khấu, dưới cái đèn treo trên trần. Mặt tái mét. Cô nói tiếp với một nụ cười thất vọng khó tả. - Con biết. Anh ấy đã rời bỏ chúng ta. Anh ấy đã đi rồi. Con biết là anh ấy có cánh mà. Và ngước đôi mắt trắng dã nhìn vào cõi vô biên, cô nói thêm: - Còn con thì bao giờ đây? 

3. NHỮNG CHUYỆN RẮC RỐI.

Uyêcxuyt đứng sững sờ. Ông đã không đánh lừa dược. Có phải lỗi tại tài nói giọng bụng của ông không? Chắc chắn là không. Ông đã đánh lừa được Fibi và Vinox có mắt, chứ không lừa nổi Đêa mù. Vì ở Fibi và Vinox chỉ có con người là sáng suốt, còn ở Đêa chính trái tim đã nhìn thấy rõ. Ông không thể trả lời một tiếng nào. Và ông nghĩ thầm Bos in lingua^[94]. Người sửng sốt có một con bò trên lưỡi. Trong những cảm kích phức tạp, nhục nhã là cảm xúc xuất hiện đầu tiên. Uyêcxuyt thầm nghĩ: - Ta đã hoài phí tài bắt chước tiếng của ta. Và như mọi người mơ mộng bị dồn đến chân tường không còn phương sách gì nữa, ông tự sỉ vả. - Thất bại hoàn toàn. Thế là ta đã hoài công dùng hết cách để hòa âm. Bây giờ rồi ta sẽ ra sao đây? Ông nhìn Đêa. Cô vẫn im lặng, mỗi lúc một thêm tái nhợt không nhúc nhích. Cặp mắt mù vẫn đăm đăm nhìn vào chốn xa vời. Một sự kiện bỗng đến kịp thời. Uyêexuyt thoáng thấy trong sân ông chủ Nicơlex tay cầm đèn, ra hiệu với mình. Ông Nicơlex không dự phần cuối vở kịch ma do Uyêcxuyt đóng. Vì có người gõ cửa quán rượu, ông Nicơlex phải đi mở cửa. Có hai lần gõ cửa, thành thử ông chủ Nicơlex vắng mặt hai lượt. Mải bận với bài độc thoại trăm giọng nên Uyêcxuyt không biết việc đó. Thấy ông chủ Nicơlex câm lặng vẫy, Uyêcxuyt bước xuống. Ông đến gần người chủ khách sạn. Uyêcxuyt để một ngón tay lên miệng. Ông Nicơlex cũng để một ngón tay lên miệng. Cả hai cứ thế nhìn nhau. Người này bảo với người kia: Ta nói chuyện, nhưng cần phải kín miệng. Ông chủ tiệm lẳng lặng mở căn phòng thấp của quán rượu. Ông Nicơlex bước vào, Uyêcxuyt bước vào. Ngoài họ ra không có ai hết. Mặt hàng nhìn ra đường, cả cửa trong lẫn cửa ngoài đều đóng kín. Ông chủ quán đóng sập cái cửa ra sân lại, làm anh chàng Gôvicâm tò mò chưng hửng. Ông Nicơlex đặt đèn lên bàn. Cuộc đối thoại bắt đầu. Giọng nói rất khẽ như tiếng thì thầm. - Ông Uyêcxuyt - Gì thế ông Nicơlex? - Cuối cùng thì đã hiểu ra. - Ô hay!!! - Ông muốn làm cho con bé mù đáng thương tin rằng ở đây mọi việc vẫn bình thường. - Chẳng có luật nào cấm nói giọng bụng. - Ông có tài đấy. - Không. - Thật thần tình hết sức, ông muốn nói gì cũng được. - Tôi bảo ông là không mà. - Bây giờ tôi có điều muốn nói với ông. - Chuyện chính trị chăng? - Tôi cũng chẳng biết. - Tôi sẽ không nghe đâu. - Đây. Trong lúc ông một mình diễn vở tuồng và đóng vai công chúng, có người gõ cửa tiệm rượu. - Có người gõ cửa à? - Phải. - Tôi không thích chuyện đó. - Tôi cũng vậy. - Rồi sao? - Rồi tôi ra mở. - Ai gõ thế. - Người đã nói với tôi. - Y nói gì? - Tôi đã nghe y. - Ông đã trả lời thế nào? - Chẳng trả lời gì cả. Tôi đã trở vào xem ông diễn. - Thế rồi? - Rồi có người gõ cửa lần thứ hai. - Ai? Vẫn người ấy sao. - Không. Người khác. - Lại một người nữa đã nói với ông? - Một người chẳng nói gì với tôi cả. - Tôi thích hắn ta hơn. - Tôi thì không. - Ông nói rõ đi, ông Nicơlex. - Ông thử đoán xem người đã nói lần đầu là ai. - Tôi không có thì giờ làm Ơđip^[95]. - Đấy là ông chủ rạp xiếc. - Bên cạnh đây? - Bên cạnh đây? - Nơi có dàn nhạc điên? - Điên. - Thế rồi? - Thế rồi này ông Uyêcxuyt, lão muốn đề nghị với ông. - Đề nghị à? - Đề nghị. - Tại sao? - Là vì. - Ông Nicơlex ạ, ông hơn tôi một điểm, vì ban nãy ông hiểu được điều bí ẩn của tôi, còn tôi, bây giờ, tôi lại không hiểu bí ẩn của ông. - Lão chủ rạp xiếc cậy tôi nói với ông rằng sáng nay lão đã trông thấy đoàn cảnh binh đi qua, rằng lão là chủ rạp xiếc, lão muốn tỏ ra là bạn của ông, lão đề nghị mua lại của ông, với giá năm mươi livrơ xteclinh tiền mặt, cái xe, cái Hộp Xanh, hai con ngựa, kèn trống với cả mấy cô thổi kèn, vở tuồng của ông, với cô mù hát theo, con sói, và cả ông nữa. Uyêcxuyt mỉm cười khinh mạ. - Ông chủ quán Tacaxtơ này, ông nói với ông chủ rạp xiếc rằng Guynplên sẽ trở về. Người chủ quán cầm một vật gì đó trên cái ghế trong bóng tối, và ngoảnh lại phía Uyêcxuyt, giơ cao cả hai cánh tay, để thõng ở bàn tay này một chiếc áo khoác. Ở bàn tay kia một chiếc lá sen bằng da, một cái mũ da và một áo len thủy thủ. Ông Nicơlex nói: - Người gõ cửa lần thứ hai là một viên cảnh binh, y chẳng nói chẳng rằng, đi vào rồi lại đi ra, và đã đưa thứ này đến. Uyêcxuyt nhận ra miếng lá sen, chiếc áo len, cái mũ và tấm áo khoác của Guynplên.

 4. MOEDIBUS SURDLS CAMPANA MUTA^[96]

Uyêcxuyt nắn nắn lớp da mũ, lần da áo khoác, lớp len chiếc áo thủy thủ, lần da tấm lá sen, không thể ngờ vực gì nữa về những di vật ấy, và bằng một cử chỉ ngắn gọn, hách dịch, chẳng nói một lời, chỉ cho ông Nicơlex cánh cửa quán rượu. Ông Nicơlex mở cửa. Uyêcxuyt liền lao bổ ra khỏi quán. Ông Nicơlex nhìn theo và thấy Uyêcxuyt đang đem hết sức tàn của đôi chân già chạy về hướng sáng nay viên thiết trượng quan đã dẫn Guynplên đi. Mười lăm phút sau Uyêcxuyt hổn hển đến cái ngõ, nơi có cái tổng nhà ngục nhỏ Xaothuak, và là nơi ông đã đứng quan sát suốt mấy tiếng đồng hồ. Ngõ này không cần phải đến nửa đêm mới vắng vẻ. Nhưng ban ngày nó buồn, còn ban đêm thì đáng nghi ngại. Quả một giờ nào đó, chẳng ai dám mạo hiểm bén mảng đến đấy. Dường như người ta sợ hãi bức tường xích lại gần nhau, và nếu nhà tù và nghĩa địa bỗng giở chứng ôm hôn nhau thì người ta hãi bị chết chẹt vì cử chỉ âu yếm ấy. Ảnh hưởng đến đêm tối, những cây liễu cụt của ngõ Vôve ở Paris cũng vì thế mà mang tiếng không hay. Người ta cho rằng ban đêm những cành cụt còn lại ấy biến thành những bàn tay to tóm chặt lấy những người qua đường. Như chúng tôi đã nói, do bản năng, nhân dân Xaothuak vẫn tránh cái phố giữa nhà tù và nghĩa địa này. Trước kia, ban đêm phố được chắn bằng một sợi xích sắt. Thật là vô ích vì sợi xích tốt nhất để chấn giữ đường phố này là nỗi sợ hãi do đường phố gây nên. Uyêcxuyt cương quyết đi vào phố. Ông đang có ý nghĩ gì. Chẳng có ý nghĩ gì cả. Ông đến phố này khi được biết tin. Ông có định gõ cửa nhà ngục không? Chắc chắn là không. Phương sách hãi hùng và vô hiệu ấy không nảy ra trong đầu óc ông. Mưu toan vào đấy để hỏi một tin tức chăng? Có mà điên. Nhà tù không mở cửa cho kẻ muốn ra thì cũng chẳng mở cho khách muốn vào. Bản lề nhà tù chỉ xoay theo luật pháp. Điều đó Uyêcxuyt thừa biết. Vậy ông đến phố này làm gì. Để nhìn. Nhìn gì? Chẳng nhìn gì cả? Nhìn cái không biết. Nhìn cái có thể nhìn. Lại đến trước cánh cửa, nơi Guynplên đã biến mất, thế cũng đã là một việc rồi. Đôi khi bức tường đen tối nhất, cau có nhất, cũng lên tiếng. Và giữa những hòn đá cũng có một tí ánh sáng thoát ra. Đôi khi từ một đống đổ nát, kín mít tối tăm vẫn có chút ánh mờ. Quan sát bề ngoài một sự việc là một cách nghe ngóng bổ ích. Chúng ta đều có cái bản năng chỉ để một quãng cách hết sức nhỏ hẹp giữa ta và sự việc ta đang quan tâm. Vì vậy mà Uyêcxuyt đã trở lại cái ngõ có lối vào thấp lè tè của nhà lao. Đúng lúc đặt chân vào ngõ, ông bỗng nghe một tiếng chuông, rồi lại tiếng thứ hai. - Kìa - ông nghĩ bụng - đã nửa đêm rồi sao. Bất giác ông bắt đầu đếm. - Ba, bốn, năm. Ông ngâm nghĩ: - Tiếng chuông cách nhau xa thật! Chậm quá! Sáu, bảy. Và ông nhận xét: - Âm thanh gì mà bi thảm thế! Tám, chín. A! Còn gì đơn giản hơn. Ngồi trong nhà tù thì đến đồng hồ cũng phải ủ rũ. Mười. Với lại nghĩa địa ở ngay đây. Cái chuông này vừa báo giờ cho người sống vừa báo kiếp ngàn thu cho người chết. Mười một. Chao ôi! Nhất nhật tại tù như thiên thu tại ngoại^[97]. Mười hai. Ông dừng lại. - Đúng. Nửa đêm rồi. Chuông bỗng điểm tiếng thứ mười ba. Uyêcxuyt rùng cả mình. - Mười ba!!!Lại có tiếng thứ mười bốn. Rồi tiếng thứ mười lăm. - Thế nghĩa là thế nào? Tiếng chuông vẫn tiếp tục cách quãng khá dài. Uyêcxuyt lắng nghe. - Không phải chuông đồng hồ. - Đây là chuông Muta. Hèn gì mình bảo nửa đêm sao lại gõ lâu thế!!!Chuông này có gõ đâu, nó thánh thót. Có gì buồn thảm xảy ra thế không biết? Ngày xưa, các nhà tù cũng như các tu viện đều có chuông riêng, gọi là chuông muta, dành cho những trường hợp buồn bã. Muta, "chuông câm", là một thứ chuông thánh thót rất khẽ, có vẻ như cố sức không cho ai nghe thấy. Uyêcxuyt lại đến đứng ở chỗ thuận tiện cho việc rình nấp, nơi ông đã theo dõi được nhà tù phần lớn ngày hôm nay. Tiếng thánh thót vẫn nối tiếp nhau cách quãng rùng rợn. Lối chấm câu của tiếng chuông nguyện trong không trung thật là độc ác. Nó đánh dấu những đoạn buồn bã trong lo lắng của con người. Tiếng chuông nguyện không khác gì tiếng cười rên rỉ. Báo hiệu giờ phút lâm chung. Nếu đây đó trong các gia đình ở quanh vùng chuông điểm đây đó có những giấc mơ đang chờ đợi thì tiếng chuông nguyện kia cắt chúng ra từng đoạn cứng nhắc. Mơ mộng mông lung là một kiểu trốn tránh; trong khắc khoải thường có một cái gì lờ mờ giúp cho hy vọng nẩy sinh. Tiếng chuông nguyện, sầu thảm, xác định rõ ràng. Chuông nguyện hủy bỏ trạng thái lờ mờ ấy, và trong trạng thái vẩn đục mà lo lắng cố đứng lơ lửng, chuông nguyện buộc nó phải lắng xuống thành chất kết tủa. Tiếng chuông nguyện tuỳ từng người mà nói theo chiều hướng buồn phiền hay sợ hãi của họ. Tiếng chuông bi đát ư, điều đó liên quan đến anh. Cảnh cáo. Không gì ảm đạm bằng một bản độc thoại theo nhịp điệu đó. Nhưng lần quay lại đều đều biểu thị một ý định. Chiếc búa ấy - tức là cái chuông - định rèn gì trên cái đe ấy ? - tức là trên tư tưởng. Uyêcxuyt cứ miên man đếm những tiếng thánh thót của hồi chuông nguyện, mặc dầu chẳng có mục đích gì cả. Cảm thấy mình đang trên đà trôi trượt, ông cố tránh không phỏng đoán gì cả. Phỏng đoán là một dốc trên đó con người thường đi quá xa vô ích. Tuy nhiên từng chuông kia có nghĩa là thế nào? Ông nhìn vào bóng tối, chỗ ông biết có cái cửa nhà lao. Thình lình đúng chỗ ấy, chỗ cái lỗ đen ngòm, bỗng có một vệt đỏ. Vệt đỏ cứ lớn dần và trở thành một ánh sáng.  Vệt đỏ ấy không có vẻ gì là một ánh mờ mờ. Nó có ngay hình dáng và góc cạnh. Cánh cửa nhà ngục vừa mới xoay trên bản lề. Vệt đỏ làm nổi bật hình tò vò và khung cửa. Nó chỉ hé ra chứ không mở hắn. Nhà tù có bao giờ mở to, nó chỉ mở hé. Có lẽ vì buồn phiền. Cái cửa cổng để cho một người đi qua, tay cầm bó đuốc. Tiếng chuông vẫn không gián đoạn. Uyêcxuyt cảm thấy bồn chồn vì hai mối bận tâm; ông đứng im, tai chăm chú nghe tiếng chuông nguyện, mắt chăm chú nhìn bó đuốc. Sau khi người kia đi qua, cánh cửa, từ nãy chỉ hé, mở rộng hẳn và để cho hai người nữa ra, rồi một người thứ tư. Người thứ tư này là lão thiết trượng quan, trông rất rõ nhờ ánh đuốc. Lão vẫn cầm cái gậy sắt trong tay. Theo sau lão thiết trượng, từ dưới cổng tò vò, một số người lặng lẽ tiến ra, thứ tự, hai anh một, cứng đờ như một dãy cột biết đi. Đoàn người trong đêm khuya ấy cứ từng cặp từng cặp vượt qua cánh cửa thấp lè tè, như những cặp đôi trong một đám rước của những người ăn năn tội, không gián đoạn, với một cố gắng bi thảm không gây tiếng động, trang trọng, hầu như nhẹ nhàng. Một con rắn trườn ra khỏi một cái lỗ cũng thận trọng như thế. Ngọn đuốc làm nổi bật các bộ mặt nhìn nghiêng sáng nay đã dẫn Guynplên đi. Không còn nghi ngờ gì nữa. Vẫn những người ấy. Họ xuất hiện lại. Tất nhiên rồi Guynplên cũng sẽ xuất hiện. Họ đã dẫn nó đến đấy, bây giờ họ đang dẫn nó ra. Thật rõ ràng. Mắt Uyêcxuyt càng chăm chú hơn. Họ có thả Guynplên ra không? Hai hàng cảnh sát từ mái vòm thấp tuôn ra rất thong thả, như từng giọt một. Tiếng chuông vẫn không ngừng, như gõ nhịp cho bước đi. Ra khỏi nhà tù, đoàn người ngoảnh lưng lại Uyêcxuyt, rẽ sang phải, đi vào đoạn phố đối diện với đoạn ông đứng nấp. Một ngọn đuốc thứ hai bỗng sáng lên dưới cổng tò vò. Dấu hiệu đoàn người sắp chấm dứt. Uyêcxuyt sắp thấy họ đem cái gì đi. Tên tù nhân. Con người ấy. Uyêcxuyt sắp thấy Guynplên. Cái họ đem đi xuất hiện kia rồi. Đấy là một chiếc quan tài. Bốn người khiêng một chiếc quan tài trên phủ một tấm dạ đen. Theo sau họ, một người đàn ông vác xẻng. Một ngọn đuốc thứ ba bập bùng trong tay một nhân vật đang đọc một quyển sách. Ông này chắc phải là một thầy tư tế kết thúc đoàn người. Chiếc quan tài nhập vào đoàn cảnh sát, đã rẽ sang phải. Đồng thời đầu đoàn người đứng lại. Uyêcxuyt nghe tiếng chìa khoá rít ken két. Đối diện với nhà lao, trong bức tường thấp chạy dài bên kia phố, một lỗ cửa thứ hai chợt sáng lên nhờ một ngọn đuốc đi qua phía dưới. Cánh cửa ấy, bên trên ta nhận thấy có chiếc đầu lâu, là cửa nghĩa địa. Lão thiết trượng bước qua cái cửa ấy, tiếp đến là mấy người đàn ông, rồi ngọn đuốc thứ hai sau ngọn đuốc thứ nhất; đoàn người cứ ngắn dần như con rắn chui đầu vào hang; toàn bộ đoàn cảnh sát chui vào trong bóng tối thứ hai bên kia cửa, rồi chiếc quan tài, rồi người vác xẻng, rồi thầy tư tế với cây đuốc, với quyển sách, và cánh cửa lại đóng kín lại. Chỉ còn mỗi chút ánh sáng le lói, phía trên một bức tường. Văng vẳng có liếng nói lào thào, rồi tiếng thùm thụp. Chắc hẳn thầy tư tế và người phu đào huyệt đang hắt lên chiếc quan tài, một người hắt những câu kinh, một người hắt những xẻng đất. Tiếng lào thào chấm dứt, tiếng thùm thụp cũng chấm dứt. Có tiếng rục rịch, các ngọn đuốc sáng lên, lão thiết trượng lại đi qua, tay giơ cao chiếc gậy sắt, dưới cái cánh cửa mở lại của nghĩa địa, rồi thầy tư tế quay ra với quyển sách, người đào huyệt với cái xẻng, đoàn người tái hiện không có quan tài; hàng người đôi vẫn âm thầm theo hành trình cũ giữa hai cánh cửa nhưng ngược chiều, cánh cửa nghĩa địa lại đóng vào, cánh cửa nhà tù lại mở ra, cái vòm mộ địa của chiếc cổng tò vò lại nổi lên. Đường hành lang tối mò lại mờ mờ xuất hiện, cảnh đêm đen dày đặc của nhà ngục lại rành rành trước mắt, và toàn bộ hình ảnh ấy lại chui hết vào trong bóng tối. Tiếng chuông nguyện tắt hẳn. Im lặng. Ổ khoá bi thảm của tăm tối đến chấm dứt tất cả. Bóng ma tan biến. Chỉ có thế thôi. Một đoàn yêu quái đi qua rồi tiêu tán. Cứ xích gần nhưng việc trùng hợp lôgic lại, cuối cùng sẽ tạo thành một cái gì giống như điều tất yếu. Sau việc Guynplên bị bắt, sau lối bắt bớ thầm lặng đó, đến số quần áo do cảnh sát đem về, đến tiếng chuông nguyện của nhà tù nơi nó bị dẫn tới, lại ghép thêm, ta cần nói rõ hơn, điều bi đát trên đây, một chiếc quan tài hạ huyệt. - Nó chết rồi. - Uyêcxuyt thét lên. Ông ngồi phịch xuống một cái cột mốc. - Chết! Họ giết nó rồi! Guynplên ơi! Con ơi! Con trai của bố ơi!!! Rồi ông khóc nức nở.

 5. LỢI ÍCH QUỐC GIA THỂ HIỆN CẢ TRONG VIỆC NHỎ LẪN VIỆC LỚN.

Than ôi! Uyêcxuyt vẫn tự hào không bao giờ khóc. Bình lệ đã đầy. Một tình trạng chứa chan như vậy, dồn trong từng giọt từng giọt, hết đắng cay này đến chua xót khác, suốtcả một cuộc đời đằng đẵng, đâu phải trong chốc lát mà vơi hết được ngay. Uyêcxuyt thổn thức rất lâu. Giọt lệ đầu tiên như một mũi kim châm cứu. Ông khóc cho Guynplên, cho Đêa, cho bản thân Uyêxuyt, cho Ômô. Ông khóc như một trẻ thơ. Ông khóc như một người già. Ông khóc vì tất cả những gì ông đã chê cười. Giờ đây ông thanh toán nốt chỗ còn lại. Quyền được khóc của con người có bao giờ quá hạn. Có điều người chết vừa được hạ huyệt kia lại là Acquanon; nhưng Uyêcxuyt đâu có buộc phải biết chuyện ấy. Nhiều giờ đã trôi qua. Trời bắt đầu rạng, tấm khăn nhợt nhạt của trời mai lại trải ra trên bãi cỏ với những nếp tối mờ mờ. Bình minh đến quét trắng mặt trước quán Tacaxtơ. Ông Nicơlex vẫn chưa đi nằm, vì đôi khi vẫn một sự việc mà người ta mất ngủ mãi. Tai họa bao giờ cũng tỏa ra khắp bốn phía. Bạn thử ném một hòn đá xuống nước, rồi hãy đếm những tia nước tung tóe lên xem. Ông Nicơlex cảm thấy mình cũng bị động chạm. Thật khó chịu khi có những sự biến ở trong nhà mình. Không được yên tâm lắm và cảm thấy có nhiều chuyện lôi thôi, ông Nicơlex đâm ra tư lự. Ông hối tiếc là đã đón "những của nợ" về nhà - Giá mà ông biết trước thế này! - Cuối cùng rồi chúng sẽ đem tai họa đến cho ông. Bây giờ làm thế nào mà tống khứ được chúng nó đây? - Ông có hợp đồng cho thuê với Uyêcxuyt. Nếu giẫy được lão ra, thì còn gì may bằng! - Làm thế nào đuổi được chúng bây giờ? Bỗng có tiếng đập ầm ầm vào cửa quán rượu; ở nước Anh những tiếng như vậy báo hiệu có người quan trọng. Âm điệu tiếng đập cửa tương ứng với cấp bực của quan giai. Tiếng đập cửa không hẳn là của một huân tước. Nhưng đúng là của một pháp quan. Chủ quán, run bần bật, khẽ hé cánh cửa thông gió. Đúng có một pháp quan, ông Nicơlex thấy ở cửa nhà mình, qua ánh sáng lúc tinh mơ, một tốp cảnh sát, đứng đầu nổi bật lên hai người, trong đó có viên pháp quan định túc số. Sáng qua ông Nicơlex đã được thấy viên pháp quan định túc số rồi, nên ông nhận ra lão ngay. Người kia ông không biết. Tay này là một con người lịch sự phì nộn, mặt bủng beo mầu sáp ong, đội tóc giả theo thời lưu và khoác áo choàng đi đường. Ông Nicơlex rất sợ nhân vật thứ nhất, viên pháp quan định túc số. Giá ông được ra vào chốn cung đình, ông còn sợ tay thứ hai hơn nữa, vì đấy là Backinphêđrô. Một người trong toán đập cửa lần thứ nhì, thật mạnh. Chủ quán, lo lắng toát cả mồ hôi trán, vội mở cửa ra. Viên pháp quan, với giọng nói của một người có trọng trách cảnh sát và rất hiểu biết về bọn du đãng, cất cao giọng hỏi một cách nghiêm khắc: - Ông Uyêcxuyt đâu? Lão chủ quán bỏ mũ xuống đáp: - Bẩm quan lớn. Ở đây ạ. - Ta biết rồi - viên pháp quan nói. - Cố nhiên là thế ạ, bẩm quan lớn. - Bảo ông ta đến đây. - Bẩm quan lớn, ông ta không có nhà. - Ông ta đi đâu? - Bẩm tôi không rõ. - Sao vậy? - Ông ta chưa về. - Thế ông ta ra đi sớm lắm sao? - Bẩm không. Nhưng ông ta ra đi rất muộn. - Quân du đãng! - viên pháp quan tiếp. - Bẩm quan lớn - ông Nicơlex nói khẽ - ông ta kia rồi. Quả thật, Uyêcxuyt vừa xuất hiện ở một góc tường. Ông vừa về đến quán rượu. Gần như suốt cả đêm ông chỉ đứng giữa nhà ngục nơi mà từ trưa ông đã thấy Guynplên chui vào, và nghĩa địa, nơi mà nửa đêm ông đã nghe tiếng đất lấp huyệt. Mặt ông tái nhợt vì hai nhẽ, vì buồn rầu và vì ánh mai chạng vạng. Tinh mơ, một thứ ánh sáng tù mù ở trạng thái phôi thai, để lại những hình dáng, kể cả những hình dáng, cửa động, lẫn lộn với bóng đêm mờ ảo. Uyêcxuyt, xanh nhợt, lờ mờ, bước thất thểu, giống hệt một bóng người trong mộng. Trong cuộc giải trí độc ác của lo âu này, ông đã từ quán rượu ra đi đầu trần. Ông cũng không nhận thấy là mình không đội mũ nữa Mớ tóc xám lưa thưa của ông phất phơ trước gió. Đôi mắt ông vẫn mở mà dường như không nhìn. Nhiều lúc người ta thức mà hóa ra ngủ, cũng như có lúc người ta ngủ mà lại thức- Uyêcxuyt có vẻ như điên. - Ông Uyêcxuyt - người chủ tiệm rượu gọi to - lại đây. Các ngài quan lớn cần gặp ông. Ông Nicơlex, chỉ muốn làm dịu sự kiện, vừa đưa ra vừa muốn giữ lại cái từ "các ngài", đối với cả đoàn thì kính trọng, nhưng có lẽ lại xúc phạm đối với người chỉ huy, vì như thế ông này bị lẫn lộn với cấp dưới. Uyêcxuyt giật nẩy mình như người ngủ say ngã xuống giường. - Có việc gì thế? - ông vừa nói xong thì nhận thấy cảnh sát và, đứng đầu cảnh sát, viên pháp quan. Lại một lần xúc động mãnh liệt nữa. Hết lão thiết trượng, bấy giờ đến viên pháp quan định túc số. Người nọ như hất ông cho người kia. Có những chuyện cổ tích về đá chuyền như thế. Viên pháp quan định túc số ra hiệu cho ông đi vào tiệm rượu.  Uyêcxuyt vâng lời ngay. Gôvicâm vừa ngủ dậy và đang quét nhà, vội dừng tay nép vào sau dãy bàn, buông chổi ra, nín thở. Nó lùa nắm tay vào đầu tóc và gãi gãi, tỏ vẻ chăm chú vào sự việc. Viên pháp quan định túc số ngồi vào chiếc ghế, trước một cái bàn; Backinphêđrô ngồi xuống ghế. Uyêcxuyt và ông Nicơlex vẫn đứng. Nhân viên cảnh sát, đứng ngoài, túm tụm trước cái cửa đã đóng lại pháp luật vào Uyêcxuyt và nói: - Anh có một con sói. Uyêcxuyt đáp. - Bẩm không hẳn thế. - Anh có một con sói - viên pháp quan nhắc lại -  nhấn mạnh vào tiếng "sói" bằng một giọng quả quyết. Uyêcxuyt đáp. - Vì rằng… Rồi ông im lặng. - Tội vi cảnh - viên pháp quan nói tiếp. Uyêcxuyt đánh liều biện bạch: - Nó là kẻ giúp việc cho tôi. Viên pháp quan đặt bàn tay lên bàn, năm ngón xòe rộng, một cử chỉ rất đẹp của nhà chức trách. - Anh hề kia, ngày mai, giờ này, anh và con sói của anh, phải rời khỏi nước Anh. Nếu không, con sói sẽ bị bắt giữ, đưa đến phòng lục sự, và giết chết. Uyêcxuyt nghĩ bụng; - Lại tiếp tục chuyện giết người. Nhưng ông chẳng nói nửa lời, đành đứng run bần bật. - Anh hiểu chứ. - viên tháp quan lại nói tiếp. Uyêcxuyt tán thành bằng một cái gật đầu. Viên pháp quan nhấn mạnh: - Giết chết. Im lặng một lúc. - Treo cổ, hoặc dìm nước. Viên pháp quan định túc số nhìn Uyêcxuyt: - Còn anh, vào tù. Uyêcxuyt nói khẽ: - Bẩm quan. - Ngày mai trước khi trời sáng, anh đã phải đi khỏi đây. Nếu không, đó là mệnh lệnh. - Bẩm quan. - Gì? - Chúng con phải rời khỏi nước Anh, cả nó cả con? - Đúng. - Hôm nay ? - Hôm nay. - Làm thế nào được? Lão Nicơlex sung sướng quá. Viên pháp quan, mà lão vẫn gờm mặt, đã đến giúp lão. Cảnh sát lại hóa ra trợ thủ, của lão, của Nicơlex. Y đã giải thoát lão khỏi "những của nợ"- Biện pháp lão đang tìm, y đem đến cho lão. Tên Uyêcxuyt, lão đang mong tống khứ, cảnh sát đuổi hộ. Trường hợp bất khả kháng. Không còn gì để biện bạch. Lão mừng quýnh, nói xen vào. - Bẩm quan lớn, người này - lão đưa ngón tay chỉ vào Uyêcxuyt - Người này hỏi làm thế nào để rời khỏi nước Anh ngày hôm nay ư? Không gì đơn giản hơn. Ngày nào, đêm nào, ở các bến sông Tami, bên này cầu Luân đôn cũng như bên kia, cũng có tàu đi các nước. Người ta rời nước Anh đi Đan Mạch, đi Hà Lan, đi Tây Ban Nha, không đi Pháp vì có chiến tranh, nhưng đi khắp mọi nơi. Đêm nay nhiều tàu sẽ nhổ neo, vào quãng một giờ sáng, giờ nước triều. Trong số đó có chiếc thuyền bầu Vôgrát, của Rôtecđam. Viên pháp quan định túc số nhún vai, bảo Uyêcxuyt; - Được. Anh đi tàu nào cũng được. Tàu Vôgrat. - Bẩm quan - Uyêcxuyt nói. - Sao? - Bẩm quan, giá như trước kia, tôi chỉ có mỗi cái lều nhỏ bốn bánh thì còn được. Nó sẽ nằm gọn trên một chiếc tàu. Nhưng … - Nhưng sao? - Nhưng bây giờ tôi có cái Hộp Xanh, nó là cả một cơ ngơi lớn với hai con ngựa. Một chiếc tàu dù có rộng đến mấy, nó cũng không bao giờ nằm lọt. - Việc ấy liên can gì đến ta. - viên pháp quan nói. Người ta sẽ giết chết con sói. Uyêcxuyt run rẩy, tự cảm thấy mình đang bị một bàn tay bằng nước đá nhào nặn. - Đồ quái vật! - ông nghĩ bụng. Giết người! Đó là phương sách của chúng. Lão chủ tiệm rượu mỉm cười, nói với Uyêcxuyt: - Ông Uyêcxuyt này, ông có thể bán lại cái Hộp Xanh. Uyêcxuyt nhìn Nicơlex. - Ông Uyêcxuyt, có người muốn mua đấy. - Ai? - Mua chiếc xe. Mua hai con ngựa. Mua hai cô ả đực. Mua… - Ai thế? - Uyêcxuyt nhắc lại. - Ông chủ rạp xiếc bên cạnh. - Đúng rồi. Uyêcxuyt nhớ lại. Lão Nicơlex ngoảnh sang phía viên pháp quan định túc số. - Bẩm ngài, việc mua bán có thể kết thúc ngay hôm nay. Ông chủ rạp xiếc bên cạnh muốn mua chiếc xe to và hai con ngựa. - Ông chủ rạp xiếc đó làm thế là phải - viên pháp quan nói - vì ông ta sẽ cần đến nó. Một cỗ xe với mấy con ngựa, cái đó sẽ được việc cho ông ta đấy. Hôm nay ông ta cũng phải đi. Các cha cố các giáo khu Xaothuak than phiền về những chuyện ồn ào tục tĩu của cánh đồng Tarinhzô. Ngài quận trưởng đã có biện pháp. Tối nay, sẽ không còn một lều rạp hát rong nào trên bãi này nữa. Chấm dứt các vụ lộn xộn. Nhân vật đáng kính đích thân đến đây lúc này… Viên pháp quan định túc số ngừng lại để cúi chào Backinphêđrô; Backinphêđrô cũng chào lại. Nhân vật đáng kính đích thân đến đây hôm nay đã từ Uynxo tới tối hôm qua- ông đưa mệnh lệnh tới. Nữ hoàng đã truyền: "Phải quét cho sạch". Suốt đêm miên man suy nghĩ, Uyêcxuyt không phải đã không đặt ra một số câu hỏi. Nói cho cùng ông chỉ nhìn thấy có mỗi một chiếc quan tài. Ông có chắc Guynplên nằm trong ấy không? Trên đời có thể có người chết khác Guynplên lắm chứ? Một chiếc áo quan đi qua, đâu phải là một người thiên cổ tự xưng danh tánh. Sau vụ bắt bớ Guynplên có một đám ma. Điều đó chẳng nói lên gì cả Post hoc, non propter hoc^[98] vân vân. Uyêcxuyt bỗng đâm ra ngờ vực. Hy vọng thường bùng cháy và loé sáng trên lo âu như dầu trên nước. Ngọn lửa trên mặt đó cứ nổi trôi mãi mãi trên đau khổ của con người. Cuối cùng Uyêcxuyt đi đến chỗ nghĩ bụng: có khả năng là người ta đã chôn Guynplên, nhưng không chắc lắm. Biết đâu đấy - Có thể Guynplên vẫn còn sống. Uyêcxuyt liền nghiêng mình trước viên pháp quan định túc số. - Bẩm quí toà tôn kính, tôi sẽ đi. Chúng tôi sẽ đi. Sẽ đi. Đi theo tàu Vôgrat. Đi Rốttecđam. Tôi xin tuân lệnh. Tôi sẽ bán cái Hộp Xanh, mấy con ngựa, cho kèn trống, mấy người đàn bà Ai cập. Nhưng có một người cùng ở với tôi, một người bạn, mà tôi không thể bỏ lại : Guynplên. - Guynplên chết rồi - có tiếng nói. Uyêcxuýt cảm thấy lạnh cả người, như có con rắn bò trên lưng. Chính Backinphêđrô vừa nói. Ánh sáng le lót cuối cùng đang tan biến. Không còn nghi ngờ gì nữa. Guynplên đã chết rồi. Nhân vật này phải biết điều đó. Y vốn khá nham hiểm trong việc này. Uyêcxuyt cúi chào. Lão Nicơlex là người rất hiền lành ngoài tính hèn nhát của lão. Nhưng, khi hoảng sợ, lão lại rất tàn nhẫn. Hung bạo tột cùng, là sự sợ hãi. Lão lầu bầu: "Đơn giản quá". Và sau lưng Uyêcxuyt, lão xoa xoa tay, dấu hiệu đặc biệt của những kẻ ích kỷ, nó có nghĩa: Thế là ta sạch nợ! Và hình như diễn ra trên cái chậu thau của Pôngxơ Pila^[99]. Uyêcxuyt cúi đầu, lòng buồn rười rượi. Bản án của Guynplên đã được thi hành, tử hình; còn ông, phán quyết của ông cũng đã được tống đạt, trục xuất. Chỉ còn việc chấp hành. Ông miên man ngẫm nghĩ. Chợt ông cảm thấy có người chạm vào khuỷu tay. Đấy là nhân vật kia, người đi theo viên pháp quan định túc số. Uyêcxuyt rùng mình. Cái giọng vừa nói Guynplên chết rồi thì thầm vào tai ông: - Đây là mười livrơ xteclinh do một người luôn luôn mong muốn ông gặp điều lành gửi cho ông. Đoạn Backinphêđrô đặt một túi tiền con lên mặt bàn trước mặt Uyêcxuyt. Người ta còn nhớ cái két con mà Backinphêđô cầm đi. Mười ghinê trên hai-nghìn, đó là tất cả nhưng gì Backinphêđrô có thể làm được. Theo lương tâm hắn, như vậy đã là đủ lắm rồi. Nếu hắn đưa nhiều hơn thì hắn lỗ. Hắn đã bỏ công phu tìm ra một huân tước, hắn đang bắt đầu khai thác việc đó. Vậy món lời đầu tiên của cái mỏ thuộc về hắn là đúng quá. Những kẻ nào cho như vậy là hèn mạt thì đó là quyền của họ, nhưng ngạc nhiên thì sai. Backinphêđrô thích tiền, nhất là tiền trộm cắp được. Trong tên đố kỵ có một tên keo kiệt. Backinphêđrô đâu phải không có tật xấu. Phạm tội ác, việc ấy không ngăn cản có thêm một số thói hư. Hổ báo vẫn có rận kia mà. Vả lại đây là trường phái Bêcon^[100]. Backinphêdrô ngoảnh lại phía viên pháp quan định túc số và nói với y: - Thưa ông, mong ông kết thúc cho. Tôi rất bận. Một chiếc xe kiệu đóng bằng chính ngựa của nữ hoàng đang đợi tôi. Tôi phải hoả tốc bay về Uynxo, và phải có mặt ở đó trước hai tiếng đồng hồ. Tôi có việc phải báo cáo và  nhiều mệnh lệnh phải tuân hành. Viên pháp quan định túc số liền đứng dậy. Lão  đi đến bên cánh cửa chỉ đóng bằng khoá thường, mở nó ra, không nói một lời, nhìn các nhân viên cảnh sát và hách dịch búng ngón tay. Cả nhóm lẳng lặng đi vào, người ta cảm thấy có việc ngiêm trọng sắp xảy ra. Lão Nicơlex thích thú về sự kết thúc nhanh gọn, cắt đứt những chuyện rắc rối, sung sướng được thoát khỏi cái mớ bòng bong đó, lúc thấy cảnh sát dàn ra, chỉ sợ người ta bắt Uyêcxuyt ngay trong nhà lão. Hai cuộc bắt bớ liên tiếp trong nhà lão, vụ Guynplên rồi vụ Uyêcxuyt, việc đó có thể gây thiệt hại cho quán rượu; làng rượu vốn không ưa những chuyện rắc rối với cảnh sát. Đây là một trường hợp tham gia thích đáng có tính chất van xin và khoan đại. Lão Nicơlex ngoảnh về phía viên pháp quan định túc số bộ mặt hớn hở của lão, trên đó thái độ tôn kính đã hạn chế bớt tin tưởng. - Bẩm quan lớn tôi xin lưu ý quan lớn rằng, một khi con sói phạm pháp sắp bị đưa ra khỏi nước Anh, khi tên Uyêcxuyt không dám chống cự, - và khi mệnh lệnh của quan lớn được chấp hành đứng đắn, thì không cần thiết phải có những ông cảnh sát tôn kính đây nữa. Quan lớn sẽ xét thấy những hành động đáng kính của cảnh sát, vốn rất cần thiết cho lợi ích nhà, đã gây thiệt hại cho một cửa hàng, và nhà tôi vô tội. Bọn hát rong của Hộp Xanh một khi quét sạch, như nữ hoàng đã lệnh, tôi thấy ở đây không còn tội phạm nữa, và tôi nghĩ rằng con bé mù và hai ả gái già không có tội tình gì cả, vậy tôi thiết tha yêu cầu quan lớn chiếu cố đơn giản hoá cuộc công cán của quan lớn, và cho những ông đứng đắn vừa mới vào đây đi về, vì họ chẳng có công việc gì phái làm ở nhà tôi và nếu ngài cho phép tôi được chứng minh lời nói đúng đắn của tôi dưới hình thức một câu hỏi kính cẩn thì tôi sẽ chỉ rõ tính vô ích về sự hiện diện của các ông đáng tôn kính đây khi hỏi quan lớn: tên Uyêcxuyt đã quyết định ra đi, vậy họ còn bắt ai ở đây nữa? - Anh - viên pháp quan nói. Không ai tranh cãi với một mũi kiếm xuyên qua người cả. Lão Nicơlex lăn kềnh ra, đổ xuống, bấu vào một cái bàn, một cái ghế, vào bất cứ một vật gì, rồi nằm vật ra đất. Viên pháp quan định túc số nói thật to, đến nỗi giá có người đừng ngoài bãi, họ cũng nghe được: - Nicơlex Plâmtơrơ, chủ cái quán rượu này, đây là điểm chói cùng phải giải quyết. Tên hát rong này và con sói này là phường du thủ du thực. Chúng bị đuổi khỏi nơi đây. Nhưng kẻ can phạm nặng nhất chính là anh. Chính tại nhà anh, chính do anh ưng thuận, mà luật pháp đã bị vi phạm, và anh, người có môn bài, người được giao giữ một trách nhiệm công cộng, anh đã để xẩy ra việc xấu xa ngay trong nhà anh Nicơlex, giấy phép của anh bị thu hồi, anh sẽ nộp phạt, và anh sẽ đi tù. Các nhân viên cảnh sát quây ngay lấy lão chủ quán. Viên pháp quan định túc số chỉ Gôvicâm, nói tiếp: - Thằng nhãi này, đồng bọn với anh, bị bắt. Cổ tay một cảnh sát hạ ngay xuống cổ Gôvicâm, nó ngơ ngác nhìn viên cảnh sát. Thằng bé, chậm hiểu, không tỏ vẻ sợ hãi lắm, đã thấy nhiều chuyện lạ, tự hỏi có phải đây là đoạn tiếp của vở hài kịch không. Viên pháp quan định túc số chụp mũ lên đầu, khoanh hai tay lên bụng, một cử chỉ oai vệ tột cùng, và nói tiếp: - Thế là quyết định, anh sẽ đi tù và bị tống lao. Anh với thằng bé này. Còn ngôi nhà này, quán Tacaxtơ, sẽ đóng cửa, niêm phong, vít kín. Để làm gương. Bây giờ, anh đi theo chúng tôi. -------- ^[89] Turpe senilis amor (tiếng la tinh): tình yêu của người già đáng xấu hổ. ^[90] Tiếng la tinh: quần chúng,  cặn bã của thành phố. ^[91] Tiếng la tinh: Mong rằng rừng rú xứng đáng với tòa lãnh  sự. ^[92] Mối nguy ba hoa ^[93] Plaudite, cives (tiếng la tinh): xin các ngài hãy hỗ tay. ^[94] Bos in linglua (tiếng la tinh): Bò trên lưỡi (ý bảo: không nói được).     ^[95] Ơđip (Oedipe) một nhân vật trong thần thoạt Hy Lạp có tài đoán lời nói hiểm hóc. ^[96]  Tường điếc có chuông câm ^[97] Nguyên văn: Một giờ mất tự do là cả một thời gian vô tận ^[98] Tiếng la tinh: Sau cái đó, chứ không phải vì cái đó (cách ngôn triết lý có nghĩa là hai sự việc liên tiếp không nhất thiết có liên quan với nhau). ^[99] Pôngxơ Pilat (Ponoe - Pilate): Kẻ đã xử đóng đinh Giêsu trên cây thánh giá, mặc dầu biết Giêsu vô tội. Y sai đem nước đến và vừa rửa tay vừa nói: "Tôi không chịu trách nhiệm về máu của con người chính trực này" ^[100] Bêcon (Bacon 1314-1294): Giáo sĩ Anh chuyên khảo cứu khoa học thực nghiệm và quang học từ thời Trung cổ.