Cuộc bán đấu giá được ấn định vào ngày 16. Trước đó một ngày, người ta ngưng hẳn việc cho đến xem đồ đạc trong nhà, để những người thợ chuyên môn có đủ thời gian tháo gỡ rèm, màn xuống. Những ngày ấy, tôi đi xa mới về. Theo lẽ thường người ta không cho tôi biết  về cái chết của Macgơrit như một trong những tin quan trọng mà bạn bè thường  báo lại cho bất cứ người nào từ xa trở về thủ đô được biết. Macgơrit thật xinh  đẹp. Nhưng nếu cuộc sống cầu kỳ của người đàn bà như thế gây tai tiếng nhiều  chừng nào, thì cái chết của họ ít gây xáo động chừng ấy. Đó là những lúc mặt  trời lặn, lúc lặn xuống cũng như lúc mọc lên không hề rực rỡ. Cái chết của họ,  nếu họ chết trẻ, thì tất cả những tình nhân họ được biét cùng một lúc. Bởi vì ở Paris, hầu hết những tình nhân của một cô gái tên tuổi đều rất quen biết nhau.  Một vài kỷ niệm chung được nhắc lại. Rồi sau đó, cuộc đời những người này và  những người khác vẫn cứ tiếp tục trôi đi, không hề để sự bất hạnh kia có thể khuấy động hay làm rơi một giọt nước mắt nào ở họ. Ngày nay, khi người ta hai lăm tuổi, những giọt lệ trở nên quá khan hiếm.  Nhiều lắm, chỉ những người thân thuộc đã bỏ tiền ra thuê những người khóc  mướn mới phải nhỏ lệ vì số tiền đã bỏ ra mà thôi. Còn tôi, tuy không hề có một kỷ niệm nào sâu nặng với Macgơrit, nhưng thật  lòng khoan dung do bản năng, tình thương xót tự nhiên mà tôi vừa thú nhận, đã  làm cho tôi suy nghĩ đến cái chết của cô có lẽ lâu hơn là cô xứng đáng được như vậy. Nhớ lại, trước kia tôi thường gặp Macgơrit ở quảng trường Xăng Êlidê. Nàng thường đến nơi này, ngày nào cũng thế, trong một chiếc xe hai chỗ ngồi  màu xanh da trời, thắng hai con ngựa màu be đẹp đẽ. Và như thế, trông nàng có  một vẻ gì đó khác biệt hẳn với bạn bè của nàng. Sự khác biệt này càng nổi bật  nhờ một nhan sắc thật sự ngoại hạng của nàng. Những con người đáng thương này, mỗi khi ra đường, luôn luôn có kẻ cắp đi  kèm.Không một người đàn ông nào chịu để công chúng biết được những cuộc  tình tự ban đêm với các cô gái giang hồ. Và những cô gái này sợ sự cô đơn.  Các cô phải đem theo những người đàn bà khác, kém sung sướng hơn, không có  xe riêng, hoặc một vài người đàn bà sang trọng đã về già, nơi họ sự hào nhoáng  không còn lý do để tồn tại. Với những người đàn bà này, người ta có thể đến  làm quen nói chuyện một cách tự nhiên, khi người ta muốn biết một vài chi tiết  nào đó về cô gái mà các bà đi kèm.Macgơrit thì khác hẳn. Cô đến quảng trường Xăng Êlidê bao giờ cũng đi một  mình, đi riêng và lánh mặt đến mức tối đa: mùa đông, trong một tấm áo choàng lớn; mùa hè, với những chiếc áo dài rất đơn giản. Nếu cô mỉm cười với những  người quen biết tình cờ gặp trên đường thì nụ cười riêng tư đó cũng rất kín đáo.  Một bà hoàng cũng có thể cười như thế. Cô không đi dạo từ ngã tư đến cổng vào Xăng Êlidê, như những người bạn  cô vẫn đi từ xưa đến nay. Hai con ngựa nhanh chóng đưa cô đến khu rừng. Ở đó  cô bước xuống xe, chậm rãi đi bách bộ trong khoảng một giờ, rồi lại lên xe, trở về nhà, với đôi ngựa phi nước đại. Những cảnh ấy, mà đôi khi tôi được chứng kiến, giờ lại hiện ra trước mắt tôi.  Tôi thương xót cái chết của người con gái đó, không khác nào người ta thương  tiếc sự tàn phá hoàn toàn một công trình tuyệt đẹp. Thực vậy, không dễ gì có thể tìm thấy được một sắc đẹp mê hồn như sắc đẹp  của Macgơrit. người cô cao và mảnh dẻ, gần như hơi thái quá. Nhưng cô đã nắm  được cái nghệ thuật tuyệt vời để làm tan biến những sơ sót của tạo hoá bằng sự sắp xếp giản dị tuyệt vời những thứ được dùng làm trang sức cho một người đàn  bà. Tấm áo choàng Casơmia rộng buông gần chấm đất, để lộ mỗi bên một cái  vạt rộng của chiếc áo đầm dài bằng lụa. Đôi găng tay che kín hai bàn tay áp sát  vào ngực, để lộ những nếp nhăn rất khéo sắp xếp đến mức những con mắt khó  tính đến mấy cũng không thể chỉ trích những đường nét chìm nổi. Cái đầu tuyệt vời của nàng thật sự là một kỳ quan. Đầu nàng bé nhỏ, và nói  như Mútxê, mẹ nàng đã tạo ra nó như thế để nắn nót nó chu đáo hơn. Trên khuôn mặt trái xoan duyên dáng không thể tả, bạn hãy đặt lên đó một  cặp mắt đen long lanh dưới đôi lông mày vòng cung, nét sắc như vẽ. Hãy giảm  nhẹ sóng mắt bằng những hàng mi dài; và những hàng mi này, mỗi khi hạ xuống, toả râm phơn phớt trên sắc hồng của đôi má. Hãy vẽ một cái mũi thon nhỏ, thẳng nét, thông minh, với lỗ mũi hơi nở nang như để thu hút sức nồng  cháy của cuộc sống nhục dục. Hãy hình dung một cái miệng đều đặn, với đôi  môi duyên dáng nở trên những chiếc răng trắng như sữa. Hãy tô màu da với  những sợi tơ nhung, thứ tơ nhung trông thấy trên một trái đào mà chưa một bàn tay nào động đến. Và như thế, bạn sẽ ý thức được toàn thể cái đầu duyên dáng  sang trọng đó. Tóc nàng đen huyền, gợn sóng tự nhiên, toả ra trên trán thành hai dải nhỏ rồi  vòng ra phủ kín phía sau, trọn vẹn, chỉ đủ hé cho thấy hai viên kim cương lấp  lánh nơi tai. Mỗi viên trị giá từ bốn đến năm ngàn frăng. Vì sao cuộc sống dữ dội của Macgơrit lại để lại trên khuôn mặt nàng cái ánh  sáng trinh trắng, thơ ngây đến như thế? Đó chính là điều chúng ta bắt buộc phải  nhìn nhận mà không thể giải thích được. Macgơrit có một chân dung tuyệt đẹp của chính mình, do Vidal vẽ. Đó là  một người độc nhất có thể tạo lại nàng giống như nàng. Tôi có giữ được bức an hiện giờ ra sao. Tôi đi vào căn nhà của người giữ nghĩa trang và hỏi anh ta phải chăng ngày  22 tháng hai có một người đàn bà tên Macgơrit Gôchiê đã được an táng tại  nghĩa trang Môngmat. Người ta lật tìm trong một quyển sổ lớn có ghi tên và đánh số tất cả những  người đã đưa vào nơi an nghỉ cuối cùng này và trả lời cho tôi biết, đúng vào  buổi trưa ngày 22 tháng hai, một người đàn bà tên là Macgơrit Gôchiê đã được  an táng tại đây. Tôi yêu cầu người giữ nghĩa trang dẫn tôi đến ngôi mộ. Bởi vì đi vào đây mà không có người hướng dẫn thì chắc chắn không khỏi bị lạc giữa cái thành phố những người chết. Ở đây cũng có rất nhiều đường đi lối lại như thành phố của  người sống. Người giữ nghĩa trang gọi bác làm vườn, chỉ bảo những điều cần  thiết. Nhưng người này đã ngắt lời và nói: - Tôi biết… Tôi biết… - bác ta quay sang phía tôi và nói tiếp - Nấm mộ ấy  dễ tìm lắm. - Tại sao vậy? – Tôi hỏi. - Bởi vì nó có những bông hoa khác hẳn những mộ khác. - Chính ông đã chăm sóc ngôi mộ ấy? - Thưa ông, vâng. Và tôi ước rằng tất cả những người thân thuộc đều chăm  sóc những người đã chết như người con trai đó, người đã gửi gắm ngôi mộ cho  tôi. Sau vài phút đi quanh co, người làm vườn dừng lại và nói với tôi: - Đây, chúng tôi đã đến nơi. Quả vậy, dưới mắt tôi là một khoảng đất vuông vức đầy hoa, khiến người ta  không thể nghĩ đây là một ngôi mộ, nếu không để ý đến một tấm bia cẩm thạch  trắng khắc tên một người. Tấm bia này dựng thẳng đứng. Một khung lưới sắt bao bọc mảnh đất đã mua  làm nấm mộ, mảnh đất phủ đầy hoa trà màu trắng. - Ông nghĩ gì về ngôi mộ đó? - Người làm vườn hỏi. - Trông thật đẹp. - Mỗi khi một cây hoa trà héo đi, tôi được lệnh phải thay ngay cây khác. - Thế ai ra lệnh đó? - Một người trai trẻ. Người này đã khóc rất nhiều khi đến đây lần đầu. Hẳn  đó là tình nhân của người đã chết. Hình như người chết là một người đàn bà phóng đãng. Người ta bảo cô ta rất đẹp, chắc ông có biết chứ? - Vâng. - Cũng như cậu kia? - Người làm vườn nói với một cụ cười láu lỉnh. - Không, tôi không hề nói chuyện với cô ta lần nào. - Và giờ đây, ông lại đến thăm cô ấy ở đây. Việc làm của ông thật đáng quý!  Bởi vì những kẻ đến đây để thăm người con gái khốn khổ ấy thật quá thưa thớt. - Vậy không có người nào đến nữa sao? - Không có người nào cả, trừ chàng trai trẻ đã đến đây một lần. - Chỉ một lần thôi à? - Vâng, thưa ông. - Và từ đó đến nay, anh ta không trở lại nữa? - Vâng, nhưng anh ta sẽ lại đến khi anh ta trở về. - Vậy anh ta đã đi xa? - Vâng. - Ông có biết anh ta hiện nay ở đâu không? - Tôi tin chắc anh ta đang ở nhà em gái của cô Giôchiê. - Làm gì ở đó? - Anh ta đến đó để xin phép mang người chết dời đi nơi khác. - Tại sao anh ta không để cô ây nằm ở đây? - Ông biết, thưa ông, người sống luôn có những ưu tư đối với người chết.  Chúng tôi ở đây, ngày nào cũng chứng kiến được điều đó. Mảnh đất này chỉ mua trong thời hạn năm năm. Người con trai đó muốn có một sự nhượng bán  vĩnh viễn, và một mảnh đất mới hơn trong khu đất mới. Như thế sẽ tốt hơn. - Khu đất mới là gì? - Đó là những mảnh đất mới nằm ở bên trái khu đất này, hiện giờ người ta  đang bán. Nếu nghĩa trang này từ xưa luôn luôn được giữ gìn như hiện nay, trên thế giới sẽ không có một nghĩa trang nào có thể so sánh với nó. Nhưng còn lắm  việc phải làm, trước khi mọi việc được hoàn toàn như mong muốn. Hơn nữa  nhiều người còn ngơ ngác lắm. - Ông muốn nói gì? - Tôi muốn nói, có những con người rất tự phụ, ngay cả khi đã đến nơi đây.  Ấy vậy, cô Giôchiê này, hình như cô đã sống khá phóng túng, xin ông thứ lỗi  cho. Giờ đây, cô gái đáng thương ấy đã chết rồi. Còn bao nhiều cô gái khác mà người ta không nhắc nhở gì đến và chúng tôi ngày nào cũng đem nước đến tưới  mộ cho họ. Thế nhưng khi bà con của những người đã an nghỉ bên cạnh cô  được biết cô là ai, họ muốn nêu lên ý kiến rằng họ chống đối việc để cô ta nằm  ở đây; rằng phải có những mảnh đất dành riêng cho hạng đàn bà như cô ấy,  cũng như mảnh đất dành cho những người nghèo khó. Người ta đã bao giờ thấy  điều đó ở đâu chưa? Tôi đã nhắc nhẹ cái sai trái của họ, một cách lễ độ, tôi  đây…Những người giàu có, một năm không đến đây quá bốn lần để thăm  những người chết, và chỉ đem theo những bông hoa đã mua, mà những bông  hoa ấy nào có ra gì! Ngay đến việc trả tiền chăm sóc mộ cho những người mà  họ giao, họ cũng rất dè dặt. Họ viết lên trên những ngôi mộ ấy những lời than  khóc mà họ chưa hề nhỏ ra một giọt nước mắt nào. Rồi chính họ lại đến để làm  khó dễ với người láng giềng của người đã chết. Ông hãy tin những điều tôi nói.  Tôi không biết cô gái này, tôi không biết cô đã từng làm gì, nhưng tôi thương cô  gái bất hạnh ấy. Tôi chăm sóc mộ cô, tôi bán những hoa trà với giá rất phải  chăng. Đó là một người chết mà tôi quý mến. Chúng tôi thì, thưa ông, chúng tôi  bắt buộc phải thương yêu những người chết. Bởi vì công việc rất bận rộn, chúng  tôi gần như không có thì giờ để thương yêu một cái gì khác nữa. Tôi nhìn bác làm vườn và có lẽ bạn đọc cũng hiểu được sự xúc động của tôi  khi nghe những lời người làm vườn nói. Chắc hẳn người làm vườn thấy được điều đó, nên bác hỏi tiếp: - Người ta bảo rằng nhiều người phá sản vì cô gái đó. Và cô ta có những tình  nhân rất yêu quý cô ta. Thế nhưng khi tôi nghĩ, không một người nào đến đây  mua cho cô ta được một cành hoa, thì thật quá lạnh lùng! Tuy thế, cô gái này  cũng chưa phải là đáng thương lắm. Bởi vì cô còn có một ngôi mộ và có một  người còn nhớ đến cô. Người này đã làm những bổn phận chung cho cả những  người khác. Nhưng ở đây, chúng tôi còn có những người con gái khốn khổ cũng  cùng hạng và cùng lứa tuổi như cô Giôchiê mà người ta đã ném xuống cái hố công cộng. Tôi đứt ruột mỗi khi nghe tiếng những thi thể đó rớt xuống lòng đất. Và không có một ai đến chăm sóc những người con gái đó, một khi họ đã nằm  xuống đây. Nghề của chúng tôi làm thật không có gì để vui, nhất là khi chúng  tôi còn một ít lương tâm. Ông nghĩ thế nào? Điều này mạnh hơn tôi quá nhiều.  Tôi có một đứa con gái hai mươi tuổi. Mỗi khi người ta đưa đến đây một người chết trạc tuổi con tôi, tôi lại nghĩ đến nó, và mặc cho người đó là một bà lớn hay  một cô gái lang thang, tôi cũng không thể nào ngăn được nỗi xúc động. - Chắc tôi đã làm phiền ông với những mẩu chuyện của tôi. Ông đến đây hẳn  không phải để nghe những chuyện như thế. Người ta bảo tôi đưa ông đến mộ cô Giôchiê, tôi đã đưa ông đến nơi. Giờ đây, tôi còn có thể làm gì nữa để giúp ông? - Ông có biết địa chỉ của Acmân Đuyvan không? - Có, anh ta ở đường … Chính ở đó. Ít ra, tôi đã đến đó để nhận tiền trả cho  tất cả những cây hoa ông thấy đấy. - Cảm ơn ông. Tôi nhìn lại lần cuối ngôi mộ đầy hoa. Tôi những muốn nhìn thấu đến chiều  sâu ngôi mộ để được trông thấy đất đã làm gì với một con người xinh đẹp mà người ta đã giao phó cho nó. Rồi tôi buồn bã ra về. - Có phải ông muốn đến gặp Đuyvan không? - Người giữ vườn đi bên cạnh  tôi hỏi. - Vâng. - Tôi tin chắc anh ta chưa trở về. Bởi vì nếu đã về, thì anh ta đã đến đây rồi. - Như thế ông đoán chắc anh ta không quên cô Macgơrit? - Không những tôi tin chắc, mà tôi còn cam đoan rằng Đuyvan muốn dời  ngôi mộ chỉ cốt để được nhìn thấy lại cô gái đó. - Như thế nghĩa là sao?- Câu đầu tiên anh ta nói với tôi khi đến nghĩa trang là: “Làm thế nào để nhìn thấy mặt nàng?” Chỉ có một cách là dời ngôi mộ đi. Tôi đã hướng dẫn cho  anh ta tất cả những thủ tục cần thiết để có thể dời được. Bởi vì ông biết, để chuyển những người chết từ mộ này sang mộ khác, phải được sự cho phép của  gia đình và có một cảnh sát trưởng chứng giám. Chính vì để có được giấy phép  Đuyvan đã đi tìm đến nhà cô em gái cô Giôchiê. Khi trở về, dĩ nhiên việc đầu  tiên của anh ta là đến đây thăm chúng tôi.Chúng tôi đi đến cổng nghĩa trang. Một lần nữa, tôi cảm ơn ngưòi làm vườn  và đặt vào tay bác vài đồng bạc. Sau đó, tôi tìm đến địa chỉ của Acmân Đuyvan  mà người làm vườn vừa cho tôi biết. Acmân vẫn chưa về. Tôi viết giấy để lại, yêu cầu anh ta khi trở về đến gặp tôi, hoặc cho tôi biết có  thể tìm gặp anh ta ở đâu. Hôm sau, vào buổi sáng, tôi nhận được thư của Đuyvan cho biết anh đã về và mời tôi đến nhà gặp anh. Anh cũng cho biết thêm vì bị mệt đến kiệt sức nên  không thể đến tôi được.