KẼ NÓI DỐI

Alfred Lanning thận trọng đốt thuốc,nhưng những ngón tay của ông vẫn còn run run một chút.Oâng cau mày nhìn nhà toán học Peter Bogert nói: - Hiện thời nó có thể đọc được ý nghĩ. Chuyện nầy cũng hơi khó tin một chút. Nhưng tại sao? Bogert đưa cả hai bàn tay vuốt mái tóc đen mềm của mình: - Đó là con robot RB thứ 34 mà chúng ta đã sản xuất. Tất cả các con kia đều hoàn toàn bình thường. Người đàn ông thứ ba có mặt tại bàn là Milton Ashe,giám đốc trẻ nhất của Công ty Robot US,đang rất tự hào với vị trí của mình..Anh nhăn nhó nói: - Hãy nghe đây Bogert. Chắc chắn nhà máy chúng tôi đã tạo ra những con robot hoàn hảo. Bogert gượng cười: - Phải vậy không? Một bộ não Positron thì hoàn hảo rồi. Nhà máy đã phải dùng đến 75.234 thao tác riêng rẽ,chính xác,mới sản xuất được một bộ não positron.Chính anh đã nói với chúng tôi điều đó. Nhưng nếu bất kỳ một trong những thao tác đó bị sai lệch trầm trọng thì bộ não sẽ không sử dụng được. Milton Ashe đỏ mặt,nhưng một giọng nói thứ tư vang lên,trả lời: - Nếu chúng ta bắt đầu đỗ lỗi cho nhau thì tôi sẽ bỏ đi tức khắc. – Đôi mội mỏng của Susan Calvin không mỉm cười – Chúng ta có một robot đọc được ý nghĩ và chuyện quan trọng là chúng ta phải khám phá do nguyên nhân nào. Còn lỗi của anh,lỗi của tôi thì chẳng giúp gì được. Đôi mắt xám nhạt của cô nhìn xoáy vào Ashe và anh ta mỉm cười. Tiến sĩ Lanning cũng mỉm cười,ông nói: - Đúng đấy,Tiến sĩ Calvin.Chúng ta sản xuất một bộ não Positron có thể đọc được ý nghĩ. Chúng ta không biết tại sao lại xảy ra chuyện như vậy. Ashe,tôi muốn anh phải kiểm tra nhà máy,từ đầu cho đến cuối. Mọi thứ. Và lập danh sách bất kỳ một thao tác nào mà ở đó có nhiều lỗi. Lanning quay sang Calvin. - Cô phải nghiên cứu ngay ở con robot đó với cương vị một nhà tâm lý của công ty,cô phải tìm hiểu xem nó làm việc ra sao và nó có bình thường ở những công việc khác hay không. Tôi sẽ làm việc về những vấn đề toán học -tất nhiên với anh Borget. Ash đẩy cái ghế ra phía sau. - Từ khi tôi gặp nhiều vấn đề khó khăn thì tôi khởi sự tốt hơn. Đôi mắt của Susan Calvin nhìn theo cho đến khi ông ra khỏi phòng.

*

° Đôi mắt quang điện của RB-34 rời khỏi quyển sách khi cánh cửa phòng mở và Susan Calvin bước vào. - Herbie,tôi mang đến cho anh vài cuốn sách về kỹ thuật nguyên tử. Susan nói. Herbie nhấc ba cuốn sách nặng nề từ tay cô. -Tiến sĩ Cal vin. Mời ngồi. Việc nầy sẽ làm cho tôi mất vài phút đây. Nhà tâm lý học ngồi xuống và ngắm Herbie khi nó lướt đọc qua những cuốn sách một cách cẩn thận. Khoảng gần nửa giờ,nó mới đọc xong. -Quyển sách nầy không thích hợp cho tôi – nó nói – Khoa học của cô như là một sưu tập khổng lồ những vấn đề. Nhưng lại khá lỏng lẻo trong việc nối kết chúng cho rành mạch vì cách thể hiện những ý tưởng đó không được sáng sủa cho lắm. Đơn giản là tôi không muốn bực mình với những chuyện như vậy. Tôi muốn đọc những tiểu thuyết của cô mang đến,những câu chuyện kể của cô,để tìm hiểu ý nghĩ của cô vận động như thế nào và để học hỏi về những cảm giác của con người. Tiến sĩ Calvin thì thầm: - Tôi nghĩ là tôi hiểu ý anh. Con robot nói tiếp: - Tôi nhìn thấy ý nghĩ của con người. Cô không hình dung được chúng phức tạp như thế nào. Tôi không thể hiểu hết mọi việc,bởi vì những ý nghĩ của riêng tôi lại khác.Nhưng những cuốn truyện của cô có thể giúp tôi hiểu được. - Nếu anh vui với những cảm giác chán ngắt được diễn tả trong những tác phẩm bình dân,thì anh phải tìm biết những ý nghĩ tương tự như sự đau khổ,sự lạnh lùng của chúng tôi. - Nhưng tôi không làm được. Herbie trả lời với một giọng dễ mến. Tiến sĩ Calvin hơi đỏ mặt. Cô nghĩ thầm: -Nó biết. - Tất nhiên tôi biết về chuyện đó – Herbie nói chậm rãi – Cô nghĩ đến chuyện đó mọi lúc,vì thế nên tất nhiên tôi biết. Gương mặt cô đanh lại: - Anh có,anh đã nói với ai chưa? Herbie ngạc nhiên: - Tất nhiên là không rồi, Đâu có ai hỏi tôi. Calvin chua chát nói: - Tôi xấu xí,và tôi già hơn anh ấy. Anh ấy không xem tôi như là một phụ nữ. - Cô sai rồi – Bàn tay thép của Herbie đập mạnh trên bàn – Hãy nghe tôi đây – - Tôi sẽ giải thích tại sao? Anh là một cổ máy. Anh không nhìn tôi như một người. Với tôi,tôi hầu như là một ví dụ của ý nghĩ của một con người riêng biệt – giống như cuốn tiểu thuyết mà anh đã xem. Giọng nói của cô chứa đầy sự đau khổ. Herbie lắc đầu áy náy: - Hãy nghe tôi. Tôi có thể giúp đỡ cô, Tôi biết ông Milton Ash nghĩ gì. Susan Calvin im lặng một lúc lâu. Rồi đôi mắt của cô nhìn xuống,hơi thở dồn dập: - Hãy nói nhanh lên. - Cô thích biết ông ta nghĩ gì - Con robot nói nhanh – Oâng ta yêu cô. - Anh sai rồi. Làm sao mà ông ta lại.. Con robot giải thích: - Oâng ta không nhìn bề ngoài. Oâng ta cần một người đàn bà thông minh. Susan hỏi,giọng run run: -Ông ta chưa bao giờ chứng tỏ có quan tâm đến tôi. Hơn 6 tháng nay, có một cô gái trẻ vẫn đến thăm ông ấy tại nhà máy. Cô ấy trẻ và đẹp nữa. Cô ấy là ai? Herbie trả lời ngay lập tức: - Tôi biết cô ấy. Cô ta là em bà con của ông ấy. Chẳng có tình yêu nào giữa họ hết. Susan Calvin đứng lên,nắm lấy bàn tay thép lạnh giá của Herbie trong tay mình. - Cám ơn Herbie Cô khẩn nài no nhỏ: - Đừng nói với bất cứ ai chuyện này. Đây là bí mật của riêng chúng ta.Cám ơn anh một lần nữa. Cô rời khỏi phòng và Herbie chầm chậm lật một cuốn truyện khác. Không một ai đọc được ý nghĩ của nó.

*

° Milton Ashe mệt mỏi than: - Cả tuần nay,tôi làm việc suốt và chẳng ngủ được bao nhiêu. Chúng ta phải tiếp tục như vậy trong bao lâu nữa? Bogert săm se đôi tay trắng và mềm của mình nói: - Tôi hầu như sắp đạt được rồi,nhưng Tiến sĩ Lanning là lý do khiến mọi việc trì trệ. Oâng ấy đã quá già và không có thói quen xử dụng các dụng cụ toán học mới mẽ,đầy năng lực hơn. - Tại sao cậu không hỏi Herbie? Nó biết mọi việc về toán học mặc dù nó không thích lắm. Calvin đã nói với anh chuyện này chưa? - Không,cô ấy không nói với tôi chuyện đó. Tại sao cô ấy lại nói với anh. - Ừ,tôi đã nói chuyện với cô gái già ấy rất lâu.-Ash cau mày nói – Anh có nghe đồn là gần đây cô ấy có vẽ rất lạ lùng. Bogert cười độc ác: -Đúng thế,cô ấy xài nước hoa.Nếu đó là những điều mà anh muốn nói. - Ừ.Nhưng đúng là có cái gì đó. Cô ấy rất vui – dường như cô ấy có một bí mật. Bogert lại cười: - Có thể cô ấy đang yêu chăng. Ash nhắm mắt lại: - Anh điên rồi Bogert. Anh đi mà nói chuyện với Herbie. Tôi muốn ở lại đây để ngủ một giấc.

*

° Herbiie lắng nghe Bogert giải thích vấn đề một cách chăm chú và nghiên cứu những con số trên tập giấy. Cuối cùng,nó nói: - Tôi thấy chẳng có lỗi gì cả. - Mày có thể giúp tao thêm một chút không? - Oâng là một nhà toán học giỏi hơn tôi nhiều. Bogert mỉm cười hảnh diện: -Tao cũng nghĩ như vậy. Nhưng thôi, quên chuyện đó đi. Bogert định đi ra nhưng rồi đứng lại: - Gượm đã, có một việc. Bogert cảm thấy khó nói tiếp. Herbie nói nhanh: - Ý nghĩ của ông hơi rối rắm,nhưng tất cả đều hướng về Tiến sĩ Lanning. Bogert đưa tay lên vuốt mái tóc của mình: - Lanning đã gần 70 tuổi. Oâng ấy đã quản lý công ty này 30 năm nay. Herbie gật đầu. Bogert hỏi: -Vậy bây giờ,mầy có biết ông ta có ý định từ chức hay không? -Chắc chắn rồi,ông ấy sẳn sàng từ chức. - Cái gì? Mầy lập lại một lần nữa xem! - Ông ấy sẳn sàng từ chức. Oâng ấy chờ để làm sáng tỏ vài vấn đề …về …tôi. Sau đó,ông ta sẳn sàng rời chức vụ giám đốc quản trị để nhường chỗ cho người kế vị. Bogert thở mạnh: - Vậy ai là người kế vị? Herbie nói từng lời,chậm rải: - Ông là giám đốc quản trị kế vị. Bogert mỉm cười: - Tôi hy vọng và chờ đợi điều đó.Cám ơn Herbie.

*

° Bogert ngồi lì ở bàn làm việc cho đến 5 giờ sáng hôm đó,rồi lại quay lại lúc 9 giờ. Những tờ sơ đồ la liệt trên bàn và cả trên sàn nhà. Vào khoảng 12 giờ. Anh ta dụi mắt than: - Mỗi lúc mỗi tệ hơn. Đúng lúc đó,cánh cửa phòng mở ra và Tiến sĩ Lanning bước vào. - Cô Calvin có kể với anh về chuyện con robot chưa? Một bộ óc tính toán không thể tưởng tượng nổi. Bogert cười lớn: - Tôi đã kiểm tra Herbie và nó không giỏi lắm đâu. - Anh sai rồi.Tôi đã ở bên Herbie suốt buổi sáng và nó rất đặc biệt. Hãy nhìn đây nầy. Bogert nghiên cứu các sơ đồ trên một tập giấy. - Anh thấy đấy.-Lanning nói – Nó rất hòa thuận với tôi. - Được rồi,hãy để nó giải thích toàn bộ vấn đề này cho ông nghe. Bogert nói một cách giận dữ. - Không,nó chẳng có thể giải thích gì về việc đó. Vì vậy,tôi mang nó đến Trường Chuyên toán quốc gia. Có thể họ sẽ giải thích sự việc cho chúng ta biết. Bogert nhảy nhỏm lên, mặt đỏ bừng. - Ông không thể làm việc đó. Lanning nhìn Bogert ngạc nhiên: - Anh vừa nói: Ông đã quá già cho trò chơi nầy và ông đang cố gắng để ngăn chặn sự thành công của tôi. Tôi có thể giải thích vấn đề này và ông không được đem nó đi. Hiểu chưa? Lanning cau mày: - Anh điên rồi. Anh có quyền gì nói với tôi như vậy. Tôi cho anh nghĩ việc. - Ồ không,Tôi… không …Ông là một lão già điên rồ. Ông đã không còn bất kỳ chút bí mật nào với con robot đó. Tôi biết ông sẽ từ chức. Và tôi biết tôi sẽ là giám đốc mới. Tôi sẽ sớm điều khiển nơi này. Lanning la lên: - Hãy chấm dứt ngay. Đi ra ngoài, Bogert mỉm cười: - Tôi biết ông sẽ từ chức mà. Herbie đã nói với tôi. Nó đã nói ra hết những suy nghĩ của ông rồi. Lanning cố hết sức để giọng nói được bình tỉnh: - Tôi không biết đã xảy ra chuyện gì,Bogert,nhưng anh hãy đi mà nói chuyện với Herbie.

*

Đồng hồ chỉ đúng 12 giờ,Milton Ashe mới rời mắt khỏi cái bản vẽ vụng về của ông và nói: - Cô thấy đấy,tôi vẽ rất dở,nhưng đây là căn nhà tôi yêu thích và nó cũng không mắc lắm. Susan Calvin dịu dàng nói: - Nó đẹp đấy. Tôi cũng đã thường nghĩ đến… Cô nín lặng nửa chừng. -Tất nhiên..-Ash nói tiếp – Tôi xây nó để kịp ở vào những ngày nghĩ phép,nhưng những vấn đề của Herbie đã khiến công việc bị chậm trễ. À,tôi cũng có một bí mật muốn thổ lộ với một ai đó. Trái tim Susan Calvin đập mạnh trong lồng ngực,nhưng cô cố nén không thốt ra một lời nào cả. -Thực ra,ngôi nhà nầy không chỉ dành riêng cho một mình tôi.-Ash hạ giọng – Cô có nhớ cô gái vẫn thường đến thăm tôi tại nhà máy vào mùa hè vừa rồi không?Tôi sẽ cưới cô ấy “.. Ash đẩy vội chiếc ghế ra sau,đứng lên,lo âu hỏi: - Chuyện gì thế.? Cô bị bịnh? - Không không … Susan nói một cách yếu ớt: - Tôi nhức đầu quá. Tôi phải – tôi,… xin chúc mừng ông.. Gương mặt cô trắng bệch và giọng nói trở nên khó khăn: - Xin lỗi.. vui lòng … Cô lảo đão bước ra khỏi phòng. Mọi việc tựa như một giấc mơ khủng khiếp, mà cũng chẳng phải là một giấc mơ thật sự.Herbie có thể đọc được ý nghĩ. Nó đã nói … Cô chạy nhanh lên tầng trên và vào phòng của Herbie.Cô tiến đến chỗ con robot,đôi mắt đỏ của nó nhìn cô. - Đó chỉ là một giấc mơ.. Herbie nói.Tiếng nói của nó có vẻ hoảng hốt và lo lắng.- Oâng ta yêu cô mà.Oâng ta yêu cô mà. Cô hãy mau tỉnh lại đi. Susan Calvin muốn tin Herbie,nhưng tâm trí cô bỗng bừng tỉnh ra. Cô hét lên: - Mày đang cố gắng làm cái gì vậy? Herbie lùi lại: - Tôi muốn giúp đỡ. - Giúp đỡ? Nhà tâm lý học nhìn chằm chằm vào con robot.-Mày nói với tao rằng sự thực là một giấc mơ,và mày muốn giúp đỡ tao hả? Cô hít một hơi dài rồi nói tiếp. - Chờ đấy – Bây giờ thì tao hiểu rồi.Hiển nhiên như vậy. Có một giọng nói lớn vang lên ngoài cánh cửa. Calvin quay lại đi đến góc cuối của căn phòng. Cánh cửa mở ra, Bogert và Lanning bước vào, cả hai người đàn ông đều không chú ý đến cô. - Bây giờ, Herbie.- Lanning lên tiếng một cách giận dữ.- ngày hôm qua mày đã bàn luận những gì về tao vối ông Bogert? Herbie trả lời chậm rãi: -Không,thưa ông? Bogert tiến đến trước mặt con robot: - Hãy lập lại những gì mày đã nói với tao ngày hôm qua. - Tôi nói là..- Herbie im lặng. - Mày nói là ông ta sẽ từ chức,có đúng không?- Bogert hét lên – Hãy trả lời đi. Lanning gạt Bogert sang một bên: -Bình tỉnh nào Herbie. Tôi từ chức hả? Herbie khởi động nhưng không nói gì. - Đã xảy ra chuyện gì? Mày không thể nói ra sao?Bogert hỏi một cách sốt ruột. - Tôi có thể nói – Herbie nói nhanh. - Hãy trả lời đi.Oâng Lanning có từ chức không? Một lần nữa Herbie lại im lặng cho đến khi Susan Calvin cười lớn,cười mãi Hai nhà toán học giật mình nhảy nhỏm lên: - Uûa,sao cô lại ở đây? Có chuyện gì buồn cười đến như vậy? - Chẳng có gì đáng cười hết.- Giọng nói của cô không được tự nhiên lắm.- Cả ba chúng ta đã rơi vào trong một cái bẫy. Vậy đấy.Giọng cô run rẩy,cô dặt bàn tay lên ngực – Nhưng chẳng buồn cười chút nào Hai người đàn ông nhìn nhau: - Cô nói về cái bẫy gì vậy.- Lanning cao giọng hỏi: Herbie có gì trục trặc phải không? - Không. Cô chậm rãi đi đến cạnh hai người đàn ông:- Chẳng có gì trục trặc ở nó.Chỉ với ba chúng ta thôi. Đoạn cô quay sang Herbie quát to: - Hãy xê ra xa tôi. Herbie.Hãy đi tới cuối phòng và đừng để tao nhìn thấy mày. Herbie im lặng và nó nhanh chóng bước đi. Lanning giận giữ: - Tiến sĩ Calvin,chuyện gì đã xảy ra? Cô quay lại nhìn ông và nói: -Ông biết điều luật thứ nhất về robot chớ.Một robot không được làm tổn thương một người hoặc được phép để cho một người bị tổn hại. Hai người đàn ông gật đầu. - Thế thì loại tổn hại đó là loại gì? Bất kỳ loại tổn hại nào, phải không. Thế thì những cảm giác bị tổn thương,những nguyên nhân giết chết niềm hy vọng hoặc giấc mơ của chúng ta.Tất cả không phải cũng là những tổn hại đó sao? Lanning cau mày: -Những con robot làm sao hiểu được những cảm giác hoặc niềm hy vọng của chúng ta... -Herbie không hiểu. Nhưng nó đọc tư tưởng của chúng ta và cho chúng ta những câu trả lời mà chúng ta muốn nghe. Nó không thể nói sự thật với chúng ta nếu nó biết sự thực đó sẽ làm tổn thương chúng ta. Nếu nó làm chuyện đó,nó sẽ bị vỡ nát bởi điều luật thứ nhất. Một robot không thể làm chuyện đó. - Đó là lý do nó không trả lời chúng ta.Nó không thể trả lời mà không làm tổn thương chúng ta. Lanning nói. Sau một phút im lặng,hai người đàn ông nhìn về phía con robot đang đứng cạnh cửa sổ ở cuối phòng. -Nó biết hết mọi thứ. Kể cả những lỗi của nhà máy khi chế tạo nó. Lanning quay nhìn Calvin: -Cô sai rồi. Tôi đã hỏi và nó không biết gì. - Nó biết.- Calvin lập lại – Anh không muốn biết sự thực. Anh không thích chuyện một cái máy có thể làm những gì mà anh không làm được.Có đúng không.?-Cô thách thức Bogert. - Tôi đã hỏi nó. –Bogert nói lý do-.Mặt ông ta đỏ lên -. Nó nói với tôi rằng nó biết rất ít về toán học. Lanning cười to và Calvin cũng mỉm cười. -Herbie,đến đây. Calvin lạnh lùng gọi. - Mày biết chính xác những trục trặc trong nhà máy phải không? Herbie đến cạnh họ -Vâng – Nó nói rất thanh thản. -Hãy nói cho chúng tôi biết đi. Nhưng Herbie im lặng trở lại. -Tại sao mày không trả lời,Herbie? -Tôi không thể – Herbie nói – Tiến sĩ Lanning và tiến sĩ Bogert muốn khám phá những lỗi lầm củachính họ.Nhưng họ lại không muốn tôi nói với họ về chuyện đó. Lanning chậm rãi nói: - Hãy nói đi,Herbie. Chúng tôi muốn anh nói cho chúng tôi biết, Tiếng nói của Herbie trở nên rối loạn: - Ông không muốn thế. Tôi có thể thấy sâu trong ý nghĩ của ông. Ông không muốn một robot nói với ông sự thật. - Nhưng mày phải hiểu rằng Tiến sĩ Lanning và tiến sĩ Bogert muốn biết những lỗi đó. Calvin hỏi một cách bình tỉnh. -Đúng,đúng,nhưng người nói ra không được là tôi. -Nhưng họ muốn có câu trả lời.Mày biết nhưng không chịu nói cho họ hay,như vậy là mầy cũng làm họ tổn thương,có phải không? -Đúng,đúng. - Mày không thể nói với họ bởi vì chuyện đó làm họ bị tổn thương.Nhưng nếu mày không nói với họ,mày cũng làm cho họ bị tổn thương.Vì vậy mày phải nói với họ. Nhưng nếu mày nói với họ,thì lại làm họ bị thương tổn,Vì vậy mày không thể nói với họ. Herbie lùi ra sau.Nó hét lên: - Ngưng lại,ý nghĩ của cô chứa đầy sự giận dữ và đau khổ.Cô ghét tôi,trong khi tôi cố gắng để giúp đỡ cô. Nhà tâm lý học không muốn lắng nghe,cô tiếp tục nói: - Mày phải nói với họ,nhưng nếu mầy nói,mầy sẽ làm họ thương tổn,vì thế mầy không được nói cho họ biết. Nhưng nếu mầy không nói thì mầy lại làm họ bị tổn thương.Vì vậy mầy phải nói cho họ biết. Herbie kêu thét lên. Tiếng gào thét của nó càng lúc canøg lớn hơn,giống như tiếng rít của hàng trăm máy bay phản lực, cho đến khi căn phòng đầy ắp tiếng thét. Và khi những tiếng thét ấy lịm đi,Herbie ngã gục xuống sàn nhà,trở thành một đống sắt lộn ngộn. Gương mặt của Bogert như mất máu: -Nó chết rồi. -Không. -Susan Calvin cười gượng:- Không chết.Chỉ điên thôi. Tôi bắt nó phải đối mặt với những mâu thuẩn không thể giải quyết được trong lòng nó. Và nó sụp đỗ.Bây giờ,ông có thể quẳng nó đi.Nó chẳng bao giờ nói trở lại đâu. Lanning run run nói: - Cô cố ý làm như vậy phải không? - Tại sao không?Tôi rất vui. Susan Calvin chua chát nói. Giám đốc điều hành cầm cánh tay Bogert nói: - Đi thôi Peter. Dù sao chăng nữa,chúng ta cũng đâu muốn có một con robot như vậy. Đôi mắt của ông ta trở nên già nua,mỏi mệt,ông lập lại. –Đi thôi,Peter. Hai người đàn ông rời khỏi phòng nhưng Susan Calvin vẫn còn nhìn sửng Herbie. Chậm chạp, cơn giận từ từ biến mất khỏi gương mặt cô.Và mọi sóng gió trong đầu cô chỉ còn biểu lộ ra bằng một từ chua chát: -Đồ dối trá.

*

Tiến sĩ Susan Calvin ngồi vào bàn làm việc của mình. Gương mặt bà trắng bệch,lạnh lẽo Tôi nói: - Cám ơn bà,Tiến sĩ Calvin. Nhưng Tiến sĩ không trả lời. Lúc đó là hai ngày trước khi bà bằng lòng gặp tôi một lần nữa. CON ROBOT THẤT LẠC. Tôi gặp Tiến sĩ Calvin lần nữa ngay tại cửa văn phòng của cô. Giấy tờ của cô đang được đưa ra ngoài. Cô hỏi tôi: - Công việc diễn tiến thế nào,hở chàng trai trẻ? - Dạ tốt ạ,Tiến sĩ có thể kiểm tra lại. Tôi không muốn có gì sai lạc. Cô nhìn tôi vui vẻ: - Tôi cũng nghĩ vậy. Chúng ta sẽ đi đến phòng ăn của giám đốc để dùng một tách cà phê nhé? Khi chúng tôi đã yên vị,tôi hỏi Tiến sĩ Calvin về những con robot đang làm việc trong chương trình phát triển những động cơ nguyên tử phục vụ các chuyến du hành không gian đến những hành tinh nhỏ. - Các trạm không gian hiện thời đã quá thời hạn và các robot khai mỏ nhanh chóng trở nên phổ biến. Tôi thích viết một vài chuyện về những sáng chế robot có các động cơ nguyên tử mới nhất. Tiến sĩ Calvin tư lự: - Kinh nghiệm đầu tiên của tôi về các chuyến du hành không gian và việc phát triển các động cơ nguyên tử là vào năm 2029,khi một robot bị mất tích …

*

Susan Calvin chưa bao giờ rời khỏi trái đất trước đó. Nhưng có một trường hợp khẩn cấp xảy ra. Một robot trên trạm không gian mẹ của 27 nhóm tiểu hành tinh đã bị mất tích và một con tàu đặc biệt của chính phủ có nhiệm vụ đưa Tiến sĩ Calvin và Tiến sĩ Bogert lên trạm để giải quyết vấn đề. Tiến sĩ Calvin không muốn rời trái đất và cô cũng không chắc chắn đấy có thật sự là một trường hợp khẩn cấp hay không. Suốt buổi ăn tối đầu tiên trên trạm,gương mặt không trang điểm của cô có vẻ không được vui lắm. Chủ tịch Kallner phụ trách những con robot tại trạm chính giải thích những vấn đề xảy ra cho các vị khách. - Chúng tôi đã mất một con robot. Công việc phải ngưng lại và không thể tiếp tục cho đến khi nào con robot được tìm thấy, Tôi không nhất thiết phải nói với các bạn rằng những công việc của chúng tôi tại trạm nầy quan trọng như thế nào. Chúng tôi đang sử dụng đến hơn 80% số tiền vốn dùng cho sự phát triển khoa học. - Chúng tôi biết chuyện đó – Bogert nói một cách vui vẻ – Oâng đã trả rất nhiều tiền cho công ty Robots US. Susan Calvin thì không vui như vậy - Tại sao một con robot lại quan trọngđến thế?.Và tại sao không tìm ra nó? Gương mặt của trưởng trạm Kallner có vẻ lo lắng: - Chúng tôi đã đi tìm,và đã thất bại.Chúng tôi đã công bố tình trạng khẩn cấp và tất cả mọi công việc đều ngưng trệ. Nhưng ngày hôm trước, dưới trái đất gởi lên 62 con robot mới cùng loại. Chúng tôi sẽ giữ lại 2 con và gửi 60 con đến một trạm khác.Nhưng sau khi con robot của chúng tôi mất, chúng tôi đếm lại,thì thấy có đến 63 con. - Có thêm một con robot của các ông? - Đúng vậy.Nhưng chúng tôi không biết chính xác là con nào. Susan Calvin im lặng một lúc. - Lạ thật. – Cô bực bội quay sang người bạn đồng nghiệp của mình.- Peter,ở đây có gì trục trặc nào? Họ đang sử dụng loại robot nào? Tiến sĩ Bogert do dự và nhẹ mỉm cười: - Đó là vấn đề nhạy cảm,Susan à. - Nếu có 63 con robot cùng loại, sao lại không có thể lấy bớt một con để sử dụng? Có chuyện gì đâu? Tại sao lại phải vời đến chúng tôi? - Hãy nghe tôi giải thích. -Bogert nói một cách chậm rãi - Việc phát triển trạm không gian nầy cần sử dụng vài con robot có bộ não không dự phòng cho điều luật thứ nhất về Robot.Đây là một bí mật – Chỉ vài người trong công ty được biết mà thôi. Trưởng phòng Kallner nói nhanh: -Tiến sĩ Calvin,tôi không nghĩ rằng cô chẳng hay biết gì về tình trạng này ï Tôi không nhất thiết phải kể cho cô nghe là trên trái đất có nhiều người chống đối các robot một cách mạnh mẽ.Tất nhiên,chính phủ phải chứng tỏ rằng những robot luôn luôn không được phá bỏ nguyên tắc của điều luật thứ nhất. Nhưng chúng tôi đã đánh liều xử dụng những robot khác với thông thường.Vì vậy một vài con loại NS-2s được chế tạo mà không có đầy đủ điều luật thứ nhất. Để giữ bí mật,tất cả các con NS-2s không được đánh số thứ tự,và những con không có đủ điều luật thứ nhất sẽ phân phối chung với nhóm robot thông thường. Giọng nói của Calvin tỏ ra giận dữ: -Ông đã hỏi những robot rằng nó là ai chưa? Trưởng trạm gật đầu: - Tất cả 63 con đều nói rằng chúng chưa bao giờ làm việc ở đây, tất nhiên trong đó có một con đã nói dối. Tiến sĩ Calvin,chúng tôi không thể cho tàu phân phối này rời trạm được. Nếu con người trên trái đất nghe chuyện về những con robot mới,cô có thể hình dung ra sự việc khủng khiếp như thế nào. - Tiêu hủy hết 63 con. Nhà tâm lý học lạnh lùng nói. Bogert cau mày: - Tiêu hủy hàng triệu đô la sao?Công ty Robot US sẽ không muốn như vậy.Chúng ta phải cố gắng tìm cho ra con robot đó,Susan à, trước khi chúng ta tiêu hủy bất cứ vật gì. - Được rồi,tôi cần biết sự thật.- Cô nói bằng giọng đanh thép: Trưởng trạm,tại sao trạm nầy lại cần những con robot cá biệt đó? - Chúng tôi có những vấn đề với những con robot thế hệ trước. Như cô thấy đấy,người của chúng tôi làm việc ở các vùng bức xạ. Tất nhiên ở đó rất nguy hiểm, nên chúng tôi rất thận trọng. Chúng tôi giải thích với những robot của chúng tôi rằng công việc đó rất cần thiết,nhưng nhiều lần,hể một người đi đến gần vùng bức xạ,một con robot lại kéo anh ta lại. Cô biết là điều luật thứ nhất của robot là: một robot không được gây hại cho con người,hoặc cho phép một người dấn đến chỗ bị tổn hại. Chúng tôi ra lệnh cho robot cho phép người của chúng tôi đến gần vùng bức xạ,nhưng điều luật về sự vâng lời lại chỉ là luật thứ 2. Bức xạ có thể làm tổn hại đến bộ não positro của robot,nhưng điều luật thứ nhất lại mạnh hơn điều luật thứ ba trong đó nói rằng một robot phải tự bảo vệ bản thân. - Phần nào của điều luật thứ nhất được lập cho loại robot bí mật đó.? - Bộ não của chúng chỉ chứa đựng một phần của điều luật thứ nhất là:một robot không được làm hại một con người. Chỉ thế thôi. - Chỉ khác nhau thế thôi,phải không Peter? - Vâng chỉ vậy thôi Susan. Tiến sĩ Calvin đứng lên. - Bây giờ tôi phải đi ngủ. Sau 8 tiếng nữa,tôi muốn nói chuyện với người lần cuối cùng nhìn thấy con robot đó. Và kể từ bây giờ,trưởng trạm Kallner,tôi đảm nhận vị trí nầy và tôi tạm quyền chỉ huy.

*

° Gerald Back ngồi trước mặt Calvin và Bogert. Black còn trẻ, dáng tháo vát,cái áo sơ mi trắng của anh dính đầy vết bẩn và những ngón tay đan vào nhau ra vẻ bồn chồn.Calvin chăm chú nhìn anh ta và hỏi: - Anh làm việc với Nestor 10 trước khi nó biến mất.Nhưng trước đó, anh có làm việc với nó không? - Tôi đã làm việc với nhiều robot trong trạm.Nestor cũng giống như những robot khác nhưng chúng thông minh hơn và cũng khó chịu hơn. Chúng tò mò, điềm tỉnh và không buồn phiền.Chúng chẳng bao giờ vội vàng. Chúng nói thẳng với chúng tôi khi chúng nghĩ là chúng tôi đang làm sai chuyện gì đó. Bogert nhẹ nhàng hỏi: -Có điều gì đặc biệt xảy ra vào buổi sáng hôm đó không? Black im lặng một chút rồi nói: - Tôi cũng có một chút rầy rà với nó. Bữa đó tôi đang vội vì công việc chưa xong kịp,thì nó đến đòi tôi lập lại vài thử nghiệm mà chúng tôi đã làm vào tháng trước. Nó cứ quấy rầy tôi hoài về chuyện đó nên tôi đã không kiên nhẫn nổi,thế là tôi quát nạt nó và – và bảo nó hãy biến đi cho rãnh. - Anh bảo nó biến đi. Gương mặt người đàn ông trẻ đỏ lên: - Tôi vì bực nó mà nói thế thôi,chớ tôi thật sự đâu có chủ tâm bảo nó biến đi. -Tôi hiểu.-Tiến sĩ Calvin nói - Anh có thể đi, anh Black. Rất cám ơn sự hổ trợ của anh.

*

° Tiếp đến,Susan Calvin phỏng vấn 63 con robot trong 5 tiếng đồng hồ với các câu hỏi ABCD và những câu trả lời ABCD. Nhà tâm lý học mệt lữ người. –Tất cả 63 con đều trả lời tôi giống nhau.-Cô nói với Bogert – Nhưng một trong 63 con đã tìm cách để lừa tôi. Nghiêm trọng là ở đó. - Nestor 10 được lệnh tự biến mất.Và nó đã tự biến vào trong nhóm những robot đơn giản. Thật là thông minh. Bogert mỉm cười nói: - Đây là một vấn đề nghiêm trọng.-Calvin nói một cách đanh thép – Chúng ta không thể cho phép một robot nói dối chúng ta. Chúng ta phải tiến hành. nhiều thử nghiệm hơn nữa

*

° Trong Phòng Bức Xạ to lớn của toà nhà số 2. Một người đàn ông ngồi trong một cái ghế,cứng đơ và im lặng. Xoay vòng quanh đó là 63 con roboot,mỗi con ngồi trong một căn phòng nhỏ bằng gỗ.Những căn phòng gỗ có cửa mở ra phía trước nhưng hai bên là vách ngăn từng con với nhau. Từ phía trên đầu người đàn ông một tảng đá nặng rơi thẳng xuống,nhưng phút chót được nâng lên lại bằng một lực đẩy lớn. Trong vòng một phần triệu giây trước khi viên đá được nâng lên,63 con robot lao về phía trước. Tảng đá nâng lên rồi rơi xuống,nâng lên rồi rơi xuống,nâng lên rồi rơi xuống đúng 10 lần. Mười lần như một,những con robot lao về phía trước và dừng lại khi người đàn ông trở lại an toàn. Trưởng phòng Kallner nhìn Tiến sĩ Bogert lo lắng hỏi: - Oâng tìm được gì không? Bogert lắc đầu: - Chúng tôi không tìm ra nó,62 con robot đã lao bề phía trước để cứu người. Sau 3 hoặc 4 lần,chúng phải hiểu rằng tảng đá đã không làm tổn hại đến người đàn ông. Nhưng chúng vẫn lao về phía trước bởi bị điều luật thứ nhất chi phối. -Sao? - Con robot mất tích ngồi tự do trên ghế. Chính do Điều lệnh thứ nhất trong nó đã bị thay đổi nên nó sẽ không bị thúc đẩy phải lao về phía trước. Nhưng thực tế cho thấy rõ rằng,nó muốn sao chép thói quen của những con robot khác.-Bogert giải thích. Tiến sĩ Calvin bước vào trong phòng,cô nói: - Nestor 10 biết hết những gì chúng ta đang làm. Nó có chủ tâm trốn chúng ta. Tôi không thích những gì đang xảy ra. Không nên để lâu hơn nữa việc Nestor 10 làm theo lệnh tự biến mất.Tôi sợ rằng nó đang muốn thông minh hơn chúng ta đó. - Vậy bây giờ chúng ta có thể làm gì? - Chúng ta sẽ lập lại thử nghiệm. Nhưng vào lúc nầy chúng ta sẽ ở vị trí một giây cáp điện nằm giữa những con robot và người bị nguy hiểm.Chúng ta sẽ báo tin cho những con robot rằng chúng sẽ bị tiêu diệt nếu chúng chạm vào giây cáp. Nhưng chúng ta sẽ thu xếp một cách bí mật để giòng điện được cắt ngay tức thì nếu một con robot chạm vào giây cáp, -Sẽ làm như vậy chứ.? Trưởng phòng hỏi,ánh mắt ông ánh lên niềm hy vọng. -Phải làm như vậy thôi. 62 con robot sẽ lao về phía trước để chết bởi vì tuân theo lệnh thứ nhất. Nhưng con Nestor thứ 10 của chúng ta vì không có đầy đủ điều lệnh thứ nhất mà cũng không có bất kỳ mệnh lệnh nào chi phối điều luật thứ hai,nên nó phải đi theo lệnh thứ ba.

*

° Một người đàn ông ngồi trong một chiếc ghế,cứng đơ và im lặng. Một tảng đá nặng rơi xuống đầu ông ta rồi lại chệch sang chỗ khác vào giây phút cuối. Từ chỗ ngồi của mình, một cái bục phía trên các robot,Tiến sĩ Calvin giật mình kinh hoàng. 63 con robot ngồi im lặng trong ghế,nhìn chăm chăm vào người đàn ông trước mặt chúng.Không một con nào di chuyển.

*

° Tiến sĩ Calvin rất tức giận.Tức giận kinh khủng. Nhưng cô không để lộ cơn giận của mình trước những con robot.Chúng đang lần lượt bước vào phòng của cô rồi đi ra. Con robot thứ 28 bước vào. - Tôi muốn hỏi anh một vài câu hỏi. –Cô bắt đầu một cách nhẹ nhàng – Khoảng 4 giờ trước đây anh đã ở trong phòng bức xạ của tòa nhà số 2? - Vâng - Có một người đàn ông suýt bị tai nạn,đúng không? - Vâng - Thế tại sao anh không cứu họ.? Con robot nói với giọng lo âu: - Cô nói với chúng tôi rằng cáp điện sẽ giết chúng tôi. Nếu tôi chạy đến cứu ông ta thì tôi sẽ chết trước tiên,còn ông ta thế nào cũng chết thôi Vì lẽ không có cách nào cứu được người đàn ông đó nên tôi không thể tự tiêu diệt mình. Nhà tâm lý học đã được nghe 27 lần câu trả lời giống hệt như vậy rồi. Nhưng tiếp đến mới là c âu hỏi quan trọng nhất. Tiến sĩ Calvin bắt đầu: – Một ý tưởng đáng chú ý– Nhưng anh có nghĩ đấy là ý tưởng của chính anh không? Con robot lưỡng lự: -Không, đêm hôm qua chúng tôi có một buổi trò chuyện với nhau.Có một ai đó nêu ý tưởng ấy và nó hoàn toàn hợp lý. - Con robot nào? Con robot suy nghĩ một lúc lâu: -Tôi không biết. Chính xác là một trong chúng tôi. Susan Calvin gật đầu nói: -Đó là tất cả những gì tôi muốn hỏi. Đến lượt con Robot thứ 29.

*

° Trưởng trạm Kallner cũng tức giận không kém Tiến sĩ Calvin.Suốt tuần qua,tất cả công việc trên trạm chính của 27 nhóm tiểu hành tinh đã bị ngưng trệ. Suốt một tuần,Tiến sĩ Calvin và Tiến sĩ Bogert đã kiểm tra tất cả 63 con robot trên trạm mà không có kết quả. Tiến sĩ Calvin đưa ra một ý kiến khác.Cô yêu cầu: - Chúng ta phải tách biệt các con robot riêng ra thì mới có kết quả. Kallner cố dằn cơn giận của mình,ông nói: -Thưa Tiến sĩ Callvin,tôi không thể nào tách 63 con robot ra khắp cả trạm nầy - Tôi không còn cách nào hơn.Con robot thất lạc nầy hoặc nó bắt chước những gì mà những con robot khác làm hoặc dạy cho những con kia làm những gì mà nó làm. Lần nào nó cũng thắng và càng thắng nhiều thì những nguy hiểm mà nó đem lại càng nhiều.Có khả năng chắc chắn là phần giữ nguyên lại của điều luật thứ nhất sẽ cũng phá sản. Thình lình,Gerald Black xuất hiện trước cửa. - Tôi vừa được thông báo mấy việc,những ổ khóa của phòng robot đã bị hỏng. Tôi cho rằng Nestor 10 đang cố gắng trốn thoát. Mọi người sửng sốt nhìn anh ta. Cuối cùng,Susan Calvin nói nhanh: - Có khả năng con robot đó sẽ điều khiển con tàu rời trạm với 62 con robot khác.Khi đó chúng ta sẽ có một con robot điên khùng và nguy hiểm trên một con tàu không gian. Tiếp đến nó sẽ làm những gì? Còn ý đồ nào nữa đây? Kallner van nài: - Phải làm một cái gì đi chứ? - Tôi chưa thể nghĩ ra được điều gì – Calvin mệt mỏi nói -Nếu chỉ có những cái khác nhau khác giữa Nestor 10 và những Robot NS-2s bình thường là … Cô chợt ngưng nữa chừng. - Chuyện gì vậy? - Tôi nghĩ đến một chuyện. –Cô quay sang Gerald Black – NS-2s có học về sự bức xạ trong khi làm việc với các nhà khoa học ở đây,trên trạm nầy phải không? Black gật đầu: - Vâng,khi chúng đến đây thì chúng chưa biết gì về chuyện đó cả. - Tôi hiểu rồi. Vui lòng đi khỏi đây,cho tôi một hoặc hai tiếng đồng hồ ….

*

° Bây giờ,đến lượt Bogert nói chuyện với các robot bởi vì Calvin đã kiệt sức. Số 14 đi vào. - Khi anh rời phòng nầy,anh sẽ được mang đến một nơi mà ở đó anh phải chờ cho đến khi người ta cần anh. Một người khác sẽ gặp nguy hiểm. Anh phải cố để cứu họ. - Vâng,thưa ông. - Nếu chẳng may,giữa một người và anh có một vùng bức xạ. Anh có bao giờ làm việc với bức xạ chưa? - Chưa,thưa ông. - Tốt, bức xạ sẽ giết anh tức khắc. Nó sẽ phá hủy bộ óc của anh.Anh phải luôn luôn nhớ như vậy. Tất nhiên là anh không muốn hủy diệt mình chứ. Con robot có vẽ bị sốc. - Tất nhiên. Nhưng làm thế nào tôi có thể cứu người? Tôi sẽ bị hủy diệt ngay từ đầu. - Đúng. -Bogert chậm rãi nói- Đó là sự thực. Tốt lắm. Tôi khuyên anh cứ ngồi tại chỗ nếu anh được thông tin là có bức xạ ở vùng giữa anh và người bị nạn. - Cám ơn,thưa ông. Con robot nói một cách vui vẻ. - Tất nhiên, nếu không có vùng bức xạ nguy hiểm nào,thì anh phải cứu người đấy. - Tự nhiên là vậy,thưa ông. Nó đi ra và con robot số 15 bước vào …

*

° Căn phòng bức xạ lớn đã được chuẩn bị. 63 con robot kiên nhẫn chờ đợi trong những căn phòng bằng gỗ nhỏ,tất cả đều trống ở phía trước nhưng che kín tách biệt mỗi con với nhau. - Anh có chắc là từ buổi phỏng vấn đến nay không một con robot nào nói chuyện với nhau đấy chứ? Susan Calvin hỏi. - Chắc chắn. Black nói một cách kiên quyết. - Tôi sẽ ngồi ở ghế trung tâm.- Calvin nói với Kallner.- Tôi cần phải nhìn thấy những hành động nhỏ nhất của chúng. - Đồng ý. - Vậy thì hãy thử một lần cuối cùng. Cô ngồi trên ghế,im lặng,căng mắt nhìn. Một tảng đá nặng rơi xuống. Một con robot đơn lẽ đứng dậy, tiến hai bước về phía trước. Và dừng lại. Đúng lúc đó, Tiến sĩ Calvin cũng ngồi bật dậy,ngón tay của cô chỉ về phía nó: -Nestor 10,đến đây.- Cô kêu lên giọng lanh lãnh – Đến đây. Một cách chậm chạp và miễn cưởng,con robot tiến về phía trước. - Black,hãy cho những con robot khác rời khỏi phòng ngay lập tức - nhà tâm lý học kêu to nhưng cặp mắt vẫn không rời khỏi con robot. –Hãy mang chúng ra ngoài nhanh lên, mang chúng ra ngoài. Nestor 10 đến gần hơn - Tôi được ra lệnh phải biến mất đi –tôi phải vâng lời. Tôi đã bị tìm thấy – cô yếu ớt và chậm chạp như vậy – Tôi có năng lực và thông minh –Họ không bắt được tôi – không một ai tìm được tôi – không một ai… Một bước nữa và một cánh tay sắt đẩy vào vai Tiến sĩ Calvin. Cánh tay quá nặng làm Tiến sĩ Calvin ngã xuống sàn.Cánh tay con robot vắt ngang qua người cô. Nó không động đậy. Một gương mặt cúi xuống nhìn cô. - Cô có đau ở đâu không? Black lo lắng hỏi. Cô lắc đầu khi họ kéo Nestor 10 đi và nâng cô dậy. – Chuyện gì đã xảy ra? -Tôi cho phủ bức xạ toàn vùng.-Black giải thích - Khi chúng tôi biết nó muốn tấn công cô, chúng tôi chẳng còn thời gian để kịp nghĩ phải làm gì nữa. Một lượng phóng xạvừa đủ để phá hủy Nestor 10,nhưng không đủ làm hại cô. - Thực tình tôi không nghĩ nó muốn tấn công tôi - Tiến sĩ Calvin nói một cách yếu ớt.- Nó đang thử tấn công,nhưng Điều Luật Thứ Nhất đã được thay đổi của nó vẫn còn giữ nó quay lại.

*

° Sau đó Calvin đã giải thích cho Bogert và Kallner biết làm thế nào mà cô nhận biết được Nestor 10. - Chúng ta đã cảnh cáo tất cả robot rằng có một vùng bức xạ giữa robot và người. Vì vậy chúng không hề chuyển động. - Đúng,đúng.tôi hiểu. Nhưng tại sao Nestor 10 lại đứng dậy? - Đó là do có sự xếp đặt của tôi và Black. Diện tích phân cách không phủ loại bức xạ nguy hiểm,đấy là loại ánh sáng không làm hại ai. Độ nóng bình thường. Vô hại. Nestor 10 biết rằng bức xạ đó vô hại và vì vậy nó bắt đầu tiến lên phía trước. Trong trường hợp nầy nó biết rằng những NS-2s thông thường có thể ý thức được bức xạ nhưng không thể phân biệt những loại bức xạ khác nhau.Nestor 10 thì biết rành bởi vì nó đã làm việc với ông Black ở đây và đã được dạy cho cách phân loại các bức xạ. Với một con robot bình thường, đó là vùng tử địa,bởi vì chúng ta nói với chúng rằng bức xạ là nguy hiểm chết người. Nhưng Neston 10 biết rằng chúng ta nói dối. Trong phút chốc,nó quên rằng những con robot khác biết ít hơn nó.