Những đêm trắng của tôi kết thúc bằng một buổi sáng. Ngày mới sang thật tồi tệ. Trời mưa, những giọt mưa gõ buồn tẻ vào cửa kính phòng tôi. Trong phòng âm u, ngoài trời ảm đạm. Đầu tôi đau nhức, quay cuồng, khắp người sốt hâm hấp. - Có thư!, thưa cậu, theo đường bưu điện, anh bưu tá vừa mang đến, - Mat'rena nói phía trên đầu tôi. - Thư! Của ai? - tôi hét lên, nhảy bật dậy khỏi ghế. - Tôi không biết, thưa cậu, cậu xem, có thể ở đó có đề tên người gửi. Tôi bóc dấu niêm phong. Thư của nàng! "Ôi, xin anh, xin anh tha thứ cho em! - Naxtenca viết. - Em quì xuống cầu xin anh tha thứ cho em! Em đã lừa dối cả anh và cả bản thân mình. Đó là một cơn mơ, một ảo ảnh... Em rất đau lòng thay anh suốt hôm nay; hãy tha thứ, hãy tha thứ cho em!... Anh đừng kết án em, vì rằng em không có gì thay đổi đối với anh; em đã nói rằng em sẽ yêu anh, và bây giờ em vẫn yêu anh, còn hơn cả yêu! Ôi lạy Chúa! Giá như em có thể yêu cả hai người cùng một lúc! Ôi, giá như anh là anh ấy!" "Ôi, giá như anh ấy là ông!" - những lời nàng nói đêm trước thoáng qua trong đầu tôi. Anh đang nhớ lại chính những lời của em, Naxtenca ạ! "Có Chúa Trời chứng giám, giá em làm được gì cho anh lúc này! Em biết rằng anh đang nặng nề và đau khổ. Em đã xúc phạm anh, nhưng anh biết đấy - một khi đã yêu thì liệu có oán giận lâu được không. Mà anh thì đang yêu em! Cám ơn anh! Vâng, em cám ơn anh vì tình yêu đó. Vì rằng trong kí ức của em nó in đậm như một giấc mơ ngọt ngào mà ta sẽ nhớ rất lâu sau khi tỉnh dậy; vì rằng em sẽ mãi mãi ghi nhớ cái khoảnh khắc khi anh cởi mở trái tim mình với em chân tình đến vậy và đón nhận trái tim em, trái tim đã bị tử thương, một cách hào hiệp đến vậy, để gìn giữ, nâng niu, chữa lành cho nó... Nếu như anh tha lỗi cho em, thì kỉ niệm về anh sẽ được tôn cao lên thành một tình cảm biết ơn vĩnh viễn đối với anh, trọn đời không phai nhạt trong lòng em... Em sẽ gìn giữ kỉ niệm đó, sẽ trung thành với nó, sẽ không phản bội nó, sẽ không phản bội trái tim mình: nó quá thuỷ chung. Trái tim ấy mới tối hôm qua đã vội vã quay về với người mà nó suốt đời gắn bó. Chúng ta sẽ gặp nhau, anh sẽ đến với chúng em, anh sẽ không bỏ rơi chúng em, anh sẽ mãi mãi là bạn, là anh trai của em... Và khi gặp em, anh sẽ đưa tay cho em... đúng không anh? Anh sẽ đưa tay cho em, anh đã tha thứ cho em rồi, phải vậy không? Anh vẫn yêu em như trước chứ? Ôi, hãy yêu em, đừng bỏ rơi em, vì rằng em yêu anh đến vậy trong giây phút này, vì rằng em xứng đáng với tình yêu của anh, vì rằng em sẽ đáng được hưởng nó, hỡi người bạn thân thương của em! Tuần tới em sẽ kết hôn với anh ấy. Anh ấy trở về vẫn yêu em, anh ấy không bao giờ quên em... Anh đừng giận vì em viết về anh ấy. Em muốn cùng anh ấy đến thăm anh, anh cũng sẽ quý anh ấy, có phải vậy không?... Anh hãy tha thứ, hãy nhớ và yêu Naxtenca của anh!" Tôi đọc đi đọc lại bức thư rất lâu. Nước mắt cứ chực trào ra. Cuối cùng lá thư rơi buột khỏi tay tôi; và tôi đưa tay ôm lấy mặt.- Cậu chủ! À cậu chủ! - Mat'rena gọi. - Cái gì? - Mạng nhện trên trần tôi đã quét hết sạch cả rồi. Bây giờ thì cậu có thể cưới vợ, mời khách, vì vào mùa này... Tôi nhìn Mat'rena... Đó là một bà già còn trẻ, lanh lợi, nhưng không hiểu vì sao mà tôi bỗng thấy bà ta già nua với ánh mắt mờ đục, với khuôn mặt nhăn nheo, còm cõi... Không biết vì sao tôi bỗng thấy căn phòng của tôi cũng đột ngột trở nên già nua như Mat'rena. Tường và sàn nhà bạc thếch, đen xạm đi, mạng nhện chăng dày đặc hơn. Không hiểu vì sao khi nhìn qua cửa sổ, tôi cảm thấy ngôi nhà đối diện cũng trở nên rệu rã và âm u, lớp vữa trên dãy cột lở ra, rơi xuống, các mái gờ đen đúa, nứt nẻ và những bức tường từ màu vàng tươi trở nên xám xịt, loang lổ. Hay là tia nắng mặt trời vừa mới ló ra đã lại ẩn trốn vào sau lớp mây ẩm ướt, và tất cả trở nên u ám hơn trong mắt tôi; hay là, có thể, trước mắt tôi vụt thoáng qua một cách thê lương, buồn thảm toàn bộ viễn cảnh tương lai của tôi, và tôi đã nhìn thấy mình đúng như tôi bây giờ, chẵn mười lăm năm sau, đã già đi, vẫn trong căn phòng này, vẫn cô đơn như xưa, vẫn với mụ Mat'rena không hề sáng dạ thêm chút nào sau ngần ấy năm. Nhưng anh đâu có mang lòng oán hận, Naxtenca! Anh chẳng bao giờ xua mây đen làm vẩn đục hạnh phúc trong sáng êm đềm của em, anh chẳng bao giờ trách móc cay đắng để gieo nỗi buồn vào trái tim em, làm nó đau bằng nỗi day dứt giấu kín và bắt nó đập buồn bã trong những phút giây hoan lạc, anh chẳng bao giờ làm nát dù chỉ là một trong số những bông hoa dịu dàng mà em cài lên mái tóc đen quăn khi em cùng với anh ta đi đến trước ban thờ... Ồ, chẳng bao giờ, chẳng bao giờ! Anh cầu mong cho bầu trời của em mãi mãi sáng trong, nụ cười hiền dịu của em mãi mãi rạng rỡ, vô tư, cầu Chúa ban phước lành cho em vì một phút hoan lạc và hạnh phúc em đã trao cho trái tim khác, một trái tim cô đơn và mãi mãi biết ơn! Lạy Chúa tôi! Một phút hoan lạc! Chẳng lẽ chừng ấy còn là ít dù cho cả một đời người?...