Vanđơma và các con gái
Các bạn có muốn nghe gió kể chuyện không? Gió biết nhiều
chuyện hơn tất cả chúng ta, chuyện phiêu lưu, chuyện cổ tích, và
nhiều chuyện khác. Hôm nay chúng ta hãy nghe gió kể chuyện
Vanđơma và các cô gái ông ta.
Gió kể:
- Vốn dòng dõi vua chúa, nên ông ta rất kiêu hãnh. Ông ta uống
rượu và săn bắn thì ít ai bắng. Bà vợ ông ta lúc nào cũng quần lượt là
thêu vàng dát bạc. Sàn nhà bao giờ cũng bóng loáng. Các phòng ở
trải thảm rực rỡ, bày những đồ đạc quý giá, chạm trổ tinh vi; nhiều
thứ là của hồi môn của bà chủ đem từ nhà bố mẹ về. Hầm nhà đầy ắp
rượu quí. Đàn ngựa đen hí trong chuồng.
- Ông bà có ba cô con gái, cô nào cũng xinh đẹp. Tên ba cô là
Iđa, Gian và Đôrôtê. Cả ba đều giàu sang phú quý. Vi vu, vi vu.. Tất
cả đều trôi đi.
(Trong lúc kể chuyện, gió hay đưa vào điệp khúc ấy)
- Bà chủ nhà ở đây không ngồi quay tơ vào phòng với bọn thị tỳ
như ở nhiều nơi khác. Bà chủ ở đây chỉ đàn hát. Lâu đài lúc nào cũng
náo nhiệt, khách khứa ra vào tấp nập. Tiếng cốc chén va chạm vào
nhau, tiếng ca nhạc, át cả tiếng gió thổi.
- Một saná g thaná g năm ta ơ ã phía tây thôií vê ì (vânî lơiâ cuả gio)á,
rong ruổi trên bờ bể, qua các khu rừng và đồng bằng, vượt qua sông
Ben.
Đến khu rừng dẻ gai, gần lâu đài Bôrôby.
Vừa lúc ấy có một chiếc xe dát vàng có sáu ngựa kéo đi tới. Trên
xe bà bá tước và ba nàng con gái xinh đẹp, dịu dàng; một người trông
như đoá hoa hồng, một người như hoa huệ, người thứ ba như hoa dạ
hương. Bà mẹ cũng xinh đẹp rực rỡ. Mấy đứa trẻ thấy xe đến, đứng
 100

dậy cúi chào. Ta trông thấy ba nàng con gái xinh đẹp và tự hỏi ai sẽ
là chồng của họ? Chắc phải là các hiệp sĩ, hoặc các hoàng tử xứng
đáng với họ.
Vi vu, vi vu... Tất cả sẽ trôi đi!
Chiếc xe quay rồi, những đứa trẻ lại tiếp tục nhảy múa. ở làng
này nhân dân thường vui chơi như vậy để đón mùa hạ.
Đến đêm, bà chủ lâu đài đã ngủ lịm đi, không bao giờ thức giấc nữa.
Bà ta đã qua đời như tất cả mọi người.
Vanđơma sống một thời gian âm thầm và lo âu. Nhưng rồi ông
ta tự nhủ: Ngọn cây cứng cáp nhất cũng có lúc phải uốn mình, nhưng
nó cũng có thể lại vươn lên. Các nàng con gái trong lâu đài và gia
nhân ai cũng khóc và thương xót bà quý phái. Bà đã mất, ta cũng
bay đi nơi khác, vì mọi vật đều trôi đi, vi vu, vi vu...
Nhưng rồi ít lâu sau ta lại trở lại. Ta đã từng ngồi trên bờ biển
gần bôrôdy và trong khu rừng gần đấy. Trong rừng có nhiều loài
chim trú ngụ: cò, diêc, chim cu, quạ khoang, quạ đen. Nhiều con đã
đẻ trứng, nhiều trứng đã nở. Bỗng có sự huyên náo khác thường.
Chim cò bay vút lên, gào inh ỏi. Có tiếng rìu đốn cây, người sắp phá
trịu khu rừng. Vađơma đóng một chiếc ba tầng để bán cho nhà vua.
Vì thế ông ngả rừng nơi trú ngụ của chim chóc. Đàn cú vội vàng bay
đi trốn. Chúng kêu gào ầm ĩ trên khu rừng. Quạ đen, quạ khoang chế
diễu: "Bị tống cổ rồi! Bị tống cổ rồi! Quạ! Quạ!"
Vađơma cùng các con gái và những tiều phu thấy vậy phá lên
cười. Riêng cô con gái út Đôrôtê thấy mủi lòng. Một cây trên có tổ
quạ đen, quạ con đang thò đầu ra ngoài kêu. Người ta cũng định chặt
cả cây ấy. Nhưng Đôrôtê đã van xin, nên riêng cây ấy được để lại.
Họ đẵn cây, cưa gỗ, đóng chiếc thuyền ba tầng. Người trông nom điều
khiển công việc không phải con nhà quyền quý nhưng có trí thông
mình. Đôi mắt và vầng trán anh biểu lộ tài sáng tạo. Vanđơma và cô
con gái cả Ida thích nghe anh kể chuyện.
Trong khi thiết kế cho người cha con tàu, thì anh cũng thiết kể
trong óc một toà lâu đài cho mình và cô con gái cả của ông. Nhưng vì
chỉ là tưởng tượng nên không thành sự thực. Và làm xong con tàu,
 101

người trẻ tuổi ấy lại ra đi. Cô bé cũng đã yêu anh. Đàn ngựa đen
đang dậm chân trong chuồng.
Một vị thuỷ sư đô đốc được nhà vua cử đến xem xét con tàu và
bàn việc mua bán. Nhưng chẳng biết thế nào việc mua bán không
thành, con tàu vẫn nằm trên bến, chẳng bao giờ được hạ thuỷ, vi vu.
Mọi việc trôi qua, trôi qua... Đấy là thất bại đầu tiên của Vanđơma.
Mùa đông, tuyêt phủ đầy mặt đất, những tảng băng trôi giạt trên
dòng sông Ben. Từng đàn quạ bay kéo đến, đậu trên chiếc tàu bỏ
chỏng chơ trên bờ sông. Chúng kêu than về cảnh rừng bị phá, cảnh
quạ non quạ già không có chỗ làm tổ và tất cả những tai họa đã xảy
ra do việc đóng con tàu gây nên, con tàu kiêu căng chẳng bao giờ
được nổi trên mặt nước.
Ta cuộn tuyết lên phủ quanh thân tàu, kín đến tận nóc và cao
giọng thổi thành cơn giông tố. Ta làm mọi cách để cho con tàu biết
thế nào là cuộc đời trên biển cả. Vi vu, vi vu... mọi việc trôi qua!
Đông qua, Xuân tới. Các mùa tiếp nối nhau như gió thoảng qua.
Tuyết tan, hoa nở, lá vàng lại rụng...
Tất cả đều trôi qua. Đời người cũng vậy. Các cô con gái
Vanđơma vẫn trẻ măng. Nàng Iđa mơn mởn như đoá hoa hồng. Có
lúc ta thổi vào bộ tóc màu hạt dẻ của nàng khi nang ngồi trầm ngâm
dưới gốc cây táo trong vườn. Ta rũ tóc nàng ra và phủ lên đầy hoa.
Gian cô em thứ hai tươi tắn như bông huệ, nhưng điệu bộ cứng nhắc,
kiêu kỳ, giống như bà mẹ. Nàng hay vào gian phòng nơi treo chân
dung những người trong gia đình. Các bà trong tranh ăn mặc lịch sự,
trên tóc úp một chiếc mũ nạm ngọc, trông thật duyên dáng. Các ông
chồng thì áo giáp thép hoặc áo choàng loại đắt tiền. Các ông không
đeo kiếm ở hông mà đeo ở đùi.
Đôrôtê là một cô bé mười bốn tuổi. Tính cô trầm lặng và chín
chắn. Cô có cặp mắt to, xanh tựa sóng, lúc nào cũng mơ màng, một
nụ cười tươi tắn luôn nở trên môi. Nàng luôn ở ngoài vườn hay trên
đồng ruộng để hái hoa bứt cỏ.
Vanđơma là người cứng rắn và kiêu ngạo nhưng rất thông thái.
Ngay giữa mùa hè ông vẫn đốt lò, cửa buồng đóng kín. Suốt ngày ông
 102

ở trong đó, chẳng bao giờ nói với ai công việc ông làm. Ông muốn tìm
ra một vật quí nhất trên đời. ấy là vàng đỏ.
Vì vậy khói luôn bay trên mái toà lâu đài, trong buồng
Vanđơma luôn luôn có lửa, lửa từ trong lò loè ra. Mọi vật sẽ biến
thành than tro, than tro thành khói. Ngay cả Vanđơma rồi cũng sẽ
cháy tan ra thành khói. Vi vu, vi vu... mọi vật trôi qua!
Những con ngựa oai phong trong chuồng biến đâu cả?
Tất cả súc vật, vàng bạc, trang trại và cả lâu đài nữa, biến đâu rồi?
Chúng chảy thành nước cả rồi, chảy tan trong nồi nấu vàng, nhưng
chẳng nấu ra tí vàng nào.
Chẳng còn chút gì trong các ngăn tủ và trong kho thóc. Người
hầu giảm đi mà chuột thì lại tăng lên. Cửa kính cứ vỡ dần nay một
tấm, mai một tấm, ta ra vào tự do, tình hình trong nhà thế nào ta
đều biết cả (vẫn là lời gió kể).
Bữa ăn của chủ nhà trở nên đam bạc. Các nàng con gái của
Vanđơma cũng chỉ đắp lên người một tấm da. Chẳng còn gì ăn, chẳng
còn củi để sưởi. Cuộc đời một quí tộc phá sản là như thế đấy. Vi vu, vi
vu. Mọi vật trôi qua!
Sống giữa khói than và tro bụi, qua bao lo âu phiền muộn, râu
tóc Vanđơma ngả màu xám, nước da tái nhợt, nhưng đôi mắt vẫn
ánh lên một niềm hy vọng. Ông nói: "Đông qua rồi xuân sẽ tới. Sau
cơn bĩ cực đến tuần thái lai. Rồi ta sẽ có vô số vàng. Gắng chịu đến
ngày lễ Phục sinh.
Sáng ngày lễ phục sinh, tiếng chuông nhà thờ vang lên. Nắng
làm tươi vui hẳn bầu trời. Trong cơn lo lắng, Vanđơma đã thức suốt
đêm, nấu chảy rồi để nguội, pha trộn rồi gạn lọc. Lão thở dài, rồi cầu
nguyện, nín thở. Đèn tắt ngấm mà lão cũng chẳng để ý. Ta thổi vào
đám củi tàn, ánh lửa soi sáng mặt lão hốc hác trắng bệch. Mắt lo âu,
sâu trũng, tròn xoe, to ra mãi như muốn bật khỏi tròng.
"Vàng đây rồi!" lão reo lên - nó tinh khiết và đặc sệt". Lão nhấc bình
thuỷ tinh luyện kim lên, tay run run, miệng lắp bắp: "vàng vàng!"
Lão cầm bình thuỷ tinh vào phòng những đứa con gái mình, giơ cao
lên hét: "Chế ra vàng rồi!" Tay lão run run. Chiếc bình rơi xuống vỡ
 103

tan tành. Niềm hy vọng cuối cùng của lão tan tành. Vi vu, vi vu, mọi
việc trôi qua.
Vào một ngày cuối năm ngắn ngủi, ở lâu đài Bôrôby, Ôvơ
Ramen, chủ nợ của Vanđơma đang ngồi đấy với bản khế ước cầm cố
gia sản của Vanđơma. Iđa và Đôrôtê oà lên khóc, Gian ngồi cắn móng
tay.
Ôvơ Ramon đã mời Vanđơma ở lại lâu đài suốt đời, nhưng lão
chỉ cảm ơn. Lão chỉ còn quần áo mặc trên người, và một cái bình thuỷ
tinh mới mua đựng nước luyện kim vét dưới đất, thứ nước quý báu
hứa hẹn nhiều nhưng chẳng đem lại gì. Lão chúa đất trước kia già có,
nay ôm chặt cái bình, một tay chống gậy cùng các con ra khỏi lâu đài
Bôrôđy. Ta thổi hơi lạnh buốt vào đôi má lão, lay chòm râu xám và bộ
tóc bạc của lão. Ta hét: vi vu, vi vu.. Mọi việc trôi qua! Thế là hết
hạnh phúc.
Iđa và Đôrôtê đi cạnh lão. Gian trước khi đi theo còn quay lại
nhìn ngôi nàh cũ một lần. Các nàng đi theo con đường mà trước đây
họ thường đi dạo bằng xe ngựa. Người nào cũng lếch thếch như
những kẻ ăn xin. Họ đến một ngôi nhà đất mới thuê mỗi năm mười
mác, tường vách trống trơn. Đàn bay qua lượn chung quanh gào: "Họ
bị đuổi đi! Họ bị đuổi đi!"
Gió còn biết Vanđơnma và các cô gái sau này ra sao nữa kia.
Gió kể:
- Năm mươi năm sau ta gặp lại Đôrôtê. Lúc ấy nàng đã già,
lưng đã còng. Nàng là người cuối cùng trong gia đình còn sống và còn
nhớ lại mọi chuyện cũ. Nàng đã kể thế này: "Giữa đồng bằng trong
thành phố Viho, mọc lên một toà lâu đài sang trọng của mục sư, xây
bằng đá đỏ, khói nghi ngút toả trên mái.
Gia đình chủ nhà mới đứng gần cửa sổ nhìn qua khe lá leo trên
đầu, về phía đồng cỏ màu nâu nhạt. Họ nhìn một túp lều tiều tuỵ,
trên mái là những tổ cò. Cái lều thật thảm hại. Các bạn chỉ đứng
xem chớ có động vào.
Cái lều ấy đáng lẽ phải phá đi vì nó làm xấu cả cảnh quan.
Xong ông mục sư không nỡ. Vì trong túp lều ấy còn có một bà già.
 104

Thế là túp lều còn lại và người đàn bà đáng thương còn được ở trong
đó.
Qua lời bà già Đôrôtê, chúng ta còn được biết: Ông Vanđơma đã
chết một cách đáng buồn, chẳng có một tiếng chuông, chẳng có một
lời cầu nguyện, Iđa lấy một người nông dân, ông bố rất đau khổ chả
là con rể chỉ là một người bình dân mà ông thường khinh rẻ. Còn
Gian sau này xung vào lính thuỷ. Nàng luôn lầm lỳ và ủ rũ nhưng
chẳng than phiền gì. Trong một cơn bão, chiếc tàu trên nàng làm việc
đã chìm xuống biển, kéo theo nhiều người trong đó có Gian. Người
cuối cùng của gia đình Vanđơma là Đôrôtê đã hát lời cầu nguyện
trong túp lều tiều tuỵ vào một ngày lễ Phục Sinh. Nàng đã qua đời.