(TRÍCH)
THẦY LANG THỎ ĐỰC

Phải, người ấy gọi là "Thỏ Đực" thì đúng. Trông cái hình dáng, có thể bảo hắn là một anh kép già ở xóm cô đầu, nếu hắn  không đi giày ban. Nhưng ngắm đến bộ miệng thì lại có thể tưởng  hắn là một con thỏ, vì cái miệng ấy nó chum chúm như mõm con  thỏ, mà tự môi trên đến môi dưới, rồi thì ngoài mép quanh cằm,  đâu cũng nhẵn thín, không bén một sợi râu nào. Trước đây, khoảng ba chục năm, hắn chỉ là một chàng học trò dở ở vùng xuôi,  chữ Hán cũng biết ít nhiều, chữ Pháp không thuộc một tiếng. Làng nhà hắn cũng như làng Xạ La ở Hà Đông, vô luận người nào,  biết chữ hay không biết chữ, đều thuộc võ vẽ một ít bài thuốc, nhớ  lõm bõm vài câu sách thuốc. Xách dao cầu đi phương khác, họ đều  có thể bịp người mà kiếm ăn. Nhờ về phong thổ đó, hắn đủ tư cách như mọi trai làng, nhân khi túng đường sinh nhai mới sắm dao  cầu tủ thuốc, kéo lên ngã tư nọ ở ngoài Hà thành, mở cửa hàng  thuốc, vì không thể gọi là cửa hàng gì. Kỳ thực, trong hàng của  hắn chỉ có mấy thứ thuốc bột chữa sâu răng, thuốc cao chữa mụn  nhọt và vài chục vị vừa thuốc Bắc vừa thuốc Nam, đựng trong một  cái tủ mốc. Gọi là hàng thuốc, cũng xấu hổ cho hai tiếng ấy. Lúc  ấy, vùng đó, răng đã ít người đau, nhọt lại ít kẻ bị, thuốc ế, mạng  nhện bắt đầu quấn vào dao cầu, những người gần quanh thấy cái  cảnh đói khát của hắn, đã phải động lòng thương hại. Tình cờ gần  đó có vị đại thần lên cái hậu bối, dùng đã nhiều thứ thuốc lắm mà  vẫn không khỏi. Một hôm, người nhà bàn nhau:
- Hay thử gọi lang "Thỏ Đực" vào đây xem hắn có chữa được  không? Nghe nói nhà hắn có bán thuốc cao, hoặc giả nó là môn  thuốc gia truyền thì chắc có hiệu.
Bàn vậy mà thôi, thực ra người ta cũng không thèm gọi. Bởi  vì đối với nhà vị đại thần đó, anh lang "Thỏ Đực" chỉ là mảnh chĩnh vứt ngoài bờ tre chứ có giá gì. Chẳng ngờ lời bàn ấy bị một  viên tri huyện là cháu vị đại thần kia nghe tiếng và tin là thực.  Rồi từ ngày mai trở đi, gặp ai hỏi thăm bệnh tình của viên đại  thần, viên tri huyện đều nói rằng ngài dùng thuốc của thầy lang  "Thỏ Đực". Danh giá của con "Thỏ Đực" đã tăng lên nhiều. May  sao cách vài chục ngày, vị đại thần ấy khỏi bệnh. Khỏi là nhờ  thuốc của người khác, chứ người ta không dính tý thuốc nào của  "Thỏ Đực lương y". Thế nhưng "Thỏ Đực" là kẻ gian ngoan, đi đâu  cũng phô rằng mình đã chữa được vị đại thần ấy. Cũng vì có mấy  câu nói của viên tri huyện, thành ra trong đám phủ huyện, nhiều  người tin rằng vị đại thần kia quả có dùng thuốc của thầy lang  này.
Thế là mọi người đua theo, trong nhà động có người nào mọc  mụn, phải gai, họ liền cho lấy thuốc của hắn. Phúc làm sao, hắn  chữa luôn được vài bệnh, tiếng tăm đồn đi, khách lấy thuốc càng  ngày càng đông, do đó đã có dấn vốn kha khá. Bấy giờ hắn mới  sắm sửa đồ đạc, dọn luôn lên đất Hà thành. Từ đó, hắn mới giở  ngón bịp ra. Khác với các chủ dược phòng, y quán, hắn chỉ quảng  cáo bằng miệng, không hề quảng cáo bằng giấy hay báo. Ngồi với  một người hơi biết chữ Hán, thì hắn giở luôn thi phú câu đối ra  đọc, toàn là thơ cũ, phú cũ, câu đối cũ của các đại gia mà hắn đã  học thuộc lòng, nhưng hắn vẫn nói là của mình làm ra. Ngồi với  một người có bệnh hoặc nhà có người bị bệnh thì hắn đọc luôn sách thuốc hàng tràng. Cũng là những đoạn hắn học thuộc lòng, nó  không dính dáng gì đến cái bệnh mà hắn sắp chữa hay đương chữa. Thơ phú cho đến sách thuốc của hắn nhớ được, quanh quẩn  độ hơn 10 bài chứ không nhiều gì, nếu ai chú ý mà nghe, sẽ thấy  lần nào hắn cũng chỉ đọc có mấy bài ấy. Thế nhưng, những người  không biết thì ai cũng tưởng là hắn thông lắm. Đến việc chữa bệnh, hắn lòe thiên hạ lại càng bợm hơn. "Hôm qua tôi đi thăm  bệnh cho quan Thượng tỉnh nọ, hôm kia đi kê đơn cho quan Tuần  kia, ngày nay có bà án hay bà Phủ nọ đón đến thăm mạch mà  chưa đi được". Mở đầu câu chuyện nói với con bệnh đại để hắn vẫn  dùng cái sáo ấy. Có khi hắn còn can đảm mà nói tràn rằng:
"Chính vua nước Lào có bệnh, đốc tờ nói chữa không khỏi,  cũng phải vời mình sang chữa". Rồi thì người Tây, người Tàu, người ấn Độ, các thứ người ở Đông Dương đều bị hắn vơ làm người  đã uống thuốc của hắn, người nào bệnh cũng nặng và cũng khỏi  cả. Kỳ thực Tây, Tàu, ấn Độ, có ai dùng thuốc của hắn bao giờ.  Đáng tức cười nữa, là mỗi khi cất miệng tiếp khách, ấy là hắn công  kích thuốc Tây. Hắn khoe những bệnh đốc tờ bỏ, không chữa được,  hắn chữa chỉ hai thang thuốc là khỏi, hắn nói chánh phủ đã biết  cái tài làm thuốc của hắn, đã cấp cho hắn cái bằng đốc tờ về nghề  thuốc Tàu. Bởi thế, hắn mới muốn được người ta gọi quan Đốc, ai  không gọi thế thì hắn thịu cái mặt ra. Với những ngón bịp như  vậy, kẻ nông nổi ai mà không mắc? Huống chi cái lối làm thuốc  của hắn lại cũng là một lối bịp.
Nói cho phải, hắn cũng có đọc vài đoạn sách thuốc, chứ không đến nỗi dốt đặc. Nhưng hắn đọc để thuộc lòng, đọc để lấy  khách, không phải đọc để mà hiểu. Những vị thuốc mà hắn hay  dùng ấy là sâm, hoài, linh, biển và bài lục vị. Trong tập đơn thuốc  của hắn đã kê, không thấy cái nào không có bốn vị thuốc đó, hoặc  dùng xen với bài lục vị hoặc dùng lẫn với các vị khác. Sâm, hoài,  linh, biển hay thuốc lục vị, hắn tưởng cũng như cơm tẻ, uống vào  trúng bệnh thì khỏi, không trúng cũng không đến nỗi chết ai, vì  vậy bệnh gì hắn cũng dùng đến. Quả có thế thực, những vị thuốc  ấy, dù là trái bệnh, cũng không phát lên kịch liệt. Bởi vậy người ta  mới phục hắn làm thuốc theo lối vương đạo. Họ không hiểu rằng:  đã gọi là thuốc, có thể khỏi bệnh thì có thể giết người. Chỉ vì sâm,  hoài, linh, biển, nó giết người ta một cách từ từ, cho nên người ta  không biết. Bao nhiêu người theo hắn hàng trăm thang thuốc, chết  vẫn hoàn chết, cái họa "sâm, hoài, linh, biển" là vậy. Chết cũng mặc, khoét được tiền, hắn cứ việc khoét. Đúng như lời bà phán  Phước đã nói, ai đã uống thuốc, hắn cũng phán cho mua những vị  trọng, và bắt phải mua của mình. Thậm chí hắn còn mua sâm giả  của bọn Cao Lá bán rao, rồi đưa cho vợ bán lại cho những người  quen thuộc chồng, cái đó mới tinh quái chứ!
Tóm lại, ngón bịp của thầy lang "Thỏ Đực" còn giỏi hơn ngón  bịp của thầy lang khác nhiều lắm. Bịp bằng hoành phi câu đối chói  lọi trong nhà, bịp bằng lời nói mềm mỏng ngọt ngào như mẹ dầu  dỗ khách, bịp bằng cách khoe quan nọ quan kia uống thuốc của  mình, bịp bằng lối dùng thuốc không thưởng, không phạt, bịp bằng phép bán những vị trọng cho con bệnh hoặc bắt con bệnh  uống những tễ thuốc ba bốn chục đồng. Trong đất văn vật nghìn  năm biết bao kẻ bị hắn bịp cho đến chết mà vẫn không tỉnh ngộ.