Buồng khách nhỏ, chăng kín những tấm rèm dầy, phảng phất mùi thơm kín đáo. Trong lò sưởi lớn, lửa cháy rực, trong khi chỉ có một ngọn đèn đặt ở góc lò sưởi, che bởi một cái chụp bằng hàng ren cũ, hắt một thứ ánh sáng dịu nhạt xuống hai người đang ngồi nói chuyện.Bà chủ nhà, một phụ nữ có tuổi, tóc bạc trắng, một kiểu bà già đáng mến, da chưa có một nếp nhăn nào, mịn màng như một tờ giấy, và thơm, thắm đượm mùi thơm. Những tinh hương nhuần nhị mà bà tắm gội, như ngấm sâu vào da thịt từ rất lâu rồi: một bà già mà khi người ta hôn tay bà, thì thấy phả ngay vào mũi một mùi thơm nhẹ như khi mở một hộp phấn ướp mùi hoa kim ngân vậy.Ông khách, một người bạn cũ ngày xưa, độc thân, một người bạn tuần nào cũng đến, một người đồng hành trong cuộc sống, chỉ như thế, không có gì hơn. Hai người đã ngừng nói chuyện được khoảng một phút, và cả hai đều nhìn ngọn lửa, mơ màng đến một chuyện gì đó, một trong những khoảnh khắc im lặng bạn bè, giữa những con người không cần phải nói luôn để cho vui khi ngồi bên nhau.Đột nhiên một khúc củi lớn, một cái gốc lởm chởm những rễ đang cháy ngùn ngụt, bỗng đổ sập xuống. Khúc củi văng qua cái chắn tàn tro và lăn trên tấm thảm giữa phòng khách, làm bắn ra chung quanh những tàn lửa đỏ rực.Bà chủ nhà, thốt một tiếng kêu khẽ, vùng đứng lên như muốn chạy, trong khi ông bạn, dùng chân đi ủng hất khúc củi cháy vào trong lò sưởi và dùng đế ủng dập tắt những vụn than hồng văng ra chung quanh.Khi việc tai hại ấy đã qua, một mùi cháy khét lẹt tỏa khắp phòng, người đàn ông lại ngồi xuống trước mặt bà bạn mình, nhìn bà, mỉm cười:- Thế đấy, - ông vừa nói vừa chỉ cái khúc củi cháy vừa được hất vào trong đám lửa, - chính vì thế mà tôi không bao giờ lấy vợ.Bà hết sức kinh ngạc, nhìn ông ta bằng con mắt tò mò của những người đàn bà muốn tìm hiểu, cái con mắt đàn bà không còn trẻ trung nữa mà trong đó sự tò mò có suy tư, phức tạp nhiều khi tinh quái, và bà hỏi:- Tại sao lại thế?Ông nói tiếp:- Ôi chao! Đó là cả một câu chuyện, một câu chuyện khá rắc rối và buồn.Những bè bạn cũ của tôi thường vẫn rất ngạc nhiên về sự lạnh nhạt đột ngột xảy đến giữa một trong những người bạn rất tốt tên là Duyliêng với tôi. Họ không hiểu vì sao hai người thân thiết nhau, không rời nhau như chúng tôi, mà đột nhiên, đối với nhau lại trở thành gần như xa lạ. Đây là cái điều bí ẩn của sự rời xa nhau của chúng tôi.Trước kia, anh ta với tôi cùng ở chung. Chúng tôi không rời nhau bao giờ, và tình bạn ràng buộc chúng tôi bền chặt đến nỗi tường như chẳng có gì làm cho tan vỡ được.Một buổi tối, về nhà, anh báo với tôi về các cuộc hôn nhân của anh.Tôi bị một cú đánh vào giữa ngực, dường như anh ta đã đánh cắp của tôi, hoặc lừa dối tôi. Khi một người bạn lấy vợ, thế là hết, thật hết. Cái tình yêu ghen tuông của người đàn bà, cái tình mến yêu mù tối, đầy ưu tư và nhục dục ấy không tha thứ cho một sự kết bạn bền chặt, chân thật, cái tình thân thiết của tư duy, tình cảm và lòng tin cậy tồn tại giữa hai người đàn ông.Bà xem đấy, thưa bà bạn, dù cho mối tình ràng buộc người nọ với người kia thế nào đi nữa, người đàn ông và người đàn bà đối với nhau vẫn xa lạ về tâm hồn và trí tuệ ; họ vẫn là hai phía tương tranh, họ vẫn thuộc những chủng loại khác biệt. Bao giờ cũng phải có một người chinh phục và một người bị khuất phục, một ông chủ và một người nô lệ ; khi thì là người này, khi thì là người kia ; họ chẳng bao giờ bình đẳng. Họ siết chặt tay nhau, những bàn tay run rẩy tình cảm sôi nổi ; chẳng bao giờ họ siết chặt tay nhau trong cái siết tay khoáng đạt, thẳng thắn ; từ trong cái siết tay ấy dường như mở rộng lòng mình, bộc lộ trái tim họ trong niềm tin yêu chân thực và mạnh mẽ rất đàn ông. Những người không ngoan, thay vì lấy vợ để tạo sẵn cho mình cái nguồn an ủi trong tuổi già là sinh sôi ra những đứa con mà sau này chúng sẽ bỏ mặc họ, thì họ tìm một người bạn tốt, tin cậy chắc chắn, sống những ngày tuổi già với bạn trong một sự cộng đồng về tư tưởng chỉ có thể có được giữa hai người đàn ông.Vậy là anh bạn Duyliêng của tôi lấy vợ. Cô vợ trắng trẻo xinh tươi, người mũm mĩm, có vẻ rất yêu anh. Thoạt đầu, tôi rất ít đến nhà, sợ làm trở ngại cho tình yêu nồng nàn của họ, mà tôi cũng cảm thấy mình là người quá thừa trong họ. Tuy vậy, dường như họ cũng muốn kéo tôi đến gần, mời mọc tôi luôn và cũng có vẻ mến tôi.Dần dần tôi cũng để mình bị chinh phục bởi cái thú êm đềm của cuộc sống chung ấy. Tôi thường ăn cơm tối ở nhà họ, và cũng thường thường trở về nhà riêng của tôi ban đêm, tôi đã nghĩ là đến phải làm như anh bạn, phải lấy một người vợ, vì thấy căn nhà trống trải của mình bây giờ trở nên buồn tẻ quá.Họ thì tỏ ra âu yếm nhau, không rời nhau nữa. Thế rồi, một buổi tối, Duyliêng viết thư mời tôi đến ăn cơm. Tôi đến.- Này cậu, - anh nói - ăn xong mình phải đi có việc. Mình sẽ không về được trước 11 giờ khuya đâu, mà đúng 11 giờ mình mới về. Mình tin có cậu để ngồi chơi nói chuyện với Béctơ.Người vợ trẻ mỉm cười:- Thế mà chính em có ý kiến mời anh đến đấy. - chị tiếp.Tôi bắt tay chị:- Chị thật có nhã ý.Và tôi cảm thấy những ngón tay mình được nắm giữ lâu và chặt trong một cái bắt tay thân thiết. Tôi không để ý đến điều ấy, mọi người ngồi vào bàn ăn. Đến 8 giờ, Duyliêng tạm rời chúng tôi, ra đi.Anh ta vừa đi khỏi, một sự ngượng ngập khác thường đột nhiên nảy sinh giữa chị vợ anh ta và tôi. Chúng tôi chưa bao giờ chỉ ngồi hai người với nhau. Và mặc dầu, tình bạn mỗi ngày có thân thiết hơn, nhưng cái việc ngồi riêng với nhau như thế này, đặt chúng tôi vào một tình thế mới.Thoạt đầu, tôi nói những chuyện đâu đâu, những chuyện vô nghĩa mà người ta vẫn lấp những khoảng vắng lặng bối rối. Chị không nói gì và ngồi trước mặt tôi, phía bên kia lò sưởi, đầu cúi xuống nhìn lơ đãng, một chân duỗi về phía ngọn lửa, như lạc trong những suy ngẫm khó khăn nào. Khi đã cạn những chuyện lan man rồi, tôi cũng nín thinh. Thật lạ lùng là đôi khi lại rất khó tìm được một chuyện gì đó để mà nói. Và rồi, tôi lại cảm thấy trong bầu không khí, tôi cảm thấy cái vô hình, một cái gì không thể diễn giải được, những dấ hiệu bí ẩn nó báo trước cho anh những ý đồ kín nhẹm tốt hoặc xấu, của một người khác đối với anh.Cái im lặng nặng nề ấy kéo dài một khoảng thời gian. Rồi sau, Béctơ bảo tôi:- Cho thêm một khúc củi vào lò, anh bạn, anh cũng thấy là lửa sắp tắt rồi.Tôi mở cái thùng đựng củi - cái thùng cũng để đúng như chỗ để cái thùng củi của bà đây - tôi lấy một khúc củi lớn nhất dựng theo hình tháp trên những khúc khác đã cháy được đến ba phần tư rồi.Vài cái im lặng lại bắt đầu.Mấy phút sau, khúc củi cháy rừng rực, đến nỗi làm nóng cả mặt.Người thiếu phụ trẻ ngước đôi mắt nhìn tôi, đôi mặt mà tôi thấy rất lạ lùng.- Nóng quá, - chị nói - chúng ta ra chỗ cái ghế dài kia đi.Vậy là chúng tôi ra ngồi trên cái ghế dài (1).Rồi đột nhiên, nhìn thẳng vào mặt tôi:- Anh sẽ làm gì nếu có một người đàn bà bảo anh là cô ta yêu anh?Tôi rất sửng sốt trả lời:- Ôi chao! Trường hợp như thế đột ngột quá. Vả lại, cũng phải tùy xem là người đàn bà thế nào chứ!Thế là chị ấy cười, một cái cười ròn khô, kích động run rẩy, một trong những cái cười lạc lõng, giống như tiếng vỡ của những cốc thủy tinh mỏng.Và chị nói tiếp:- Đàn ông chẳng bao giờ táo bạo, cũng không tinh khôn. - Chị ngừng lại rồi tiếp - Anh đã từng yêu bao giờ chưa, anh Pôn?Tôi thú thật:- Có, tôi đã từng yêu.- Anh kể lại cho em nghe nào. - Chị nói.Tôi kể cho chị nghe một chuyện yêu đương nào đó, chị chăm chú lắng nghe, luôn có những dấu hiệu tỏ vẻ không tán đồng và khinh thị, rồi đột nhiên, chị nói: - Không, anh không hiểu đúng tình yêu. Tình yêu thắm thiết, em nghĩ, phải là cái tình yêu làm điên đảo trái tim, vò xé thần kinh, tàn phá đầu óc, nó phải là... nói thế nào nhỉ?... nguy hiểm, ghê gớm nữa, gần như là phạm tội hoặc vô luân ấy, nó phải như kiểu bội phản, em muốn nói là nó phải đạp đổ mọi trở ngại thiêng liêng, mọi luật lệ, mọi liên hệ anh em ruột thịt. Khi mà tình yêu còn phẳng lặng, dễ dãi, không hiểm họa, hợp pháp, thì có phải đúng là tình yêu không?Tôi chẳng biết trả lời thế nào, từ trong thâm tâm mình thốt lên cái lời kêu than triết lý này: "Ôi! Trí óc đàn bà, các cô giỏi thật".Trong khi nói, chị lấy vẻ thản nhiên, làm bộ ngây thơ, và tựa mình trên gối, chị nằm dài, ngả đầu trên vai tôi, áo khoác ngoài vén hơi cao để lộ bắp chân với cái bít tất lụa màu đỏ, chốc chốc lại lấp loáng phản chiếu ánh lửa trong lò sưởi.Khoảng chừng một phút. - Em làm anh sợ ư? - Chị hỏi.Tôi chối. Chị áp ngực, ngả hẳn vào lòng tôi và không nhìn tôi:- Nếu em bảo anh là em yêu anh, anh làm thế nào?Và trước khi tôi tìm được câu trả lời, hai cánh tay chị đã ôm lấy cổ tôi kéo đầu tôi xuống, và đôi môi chị gắn chặt vào môi tôi.Ôi chao! Bà bạn thân mến của tôi, tôi xin trả lời bà là tôi không đùa giỡn đâu. Sao? Lừa dối Duyliêng ư? Trở thành người yêu của cái cô nàng điên dại, gian tà và quỷ quyệt này, cô nàng dâm dật một cách khủng khiếp, hẳn thế, mà người chồng bây giờ không đủ thỏa mãn cho cô nữa.Tiếp tục lừa đảo, dối trá, chơi cái trò yêu đượng chỉ với mỗi cái thú hấp dẫn của cái quả cấm, của những vụ thoát hiểm, của một tình bạn phản phúc. Không! Điều ấy tôi không làm được. Nhưng làm thế nào đây?Bắt chước vai trò Giôdép (2), đóng vai rất ngốc và cũng rất khó khăn ấy ư? Vì chị ta thật là bạo liệt trong cái sa ngã của mình, người con gái ấy bừng bừng ngọn lửa ham muốn, thèm khát, mê cuồng, làm thế nào cưỡng lại?Ôi, ai chưa từng bao giờ được cảm thấy trên miệng mình cái hôn đắm sâu của một người đàn bà sẵn sàng hiến thân cho mình thì đừng chửi rủa tôi.Thế rồi, thêm một phút nữa... bà hiểu chứ? Chỉ một phút nữa, là tôi đã... Không, chị ấy đã... xin lỗi, thật chính là chị ấy đã... hoặc có thể đã... thì bỗng nhiên một tiếng động kinh khiếp làm chúng tôi giật nẩy người.Cái khúc củi, vâng cái khúc củi, thưa bà, văng ra ngoài phòng khách, hất đổ cái xẻng. làm sập cái giàn chắn than, lăn tròn như một cơn bão lửa, làm cháy tấm thảm trải sườn nhà, rồi lăn vào gần một cái ghế bành, mà nhất định là nó sẽ làm bốc cháy.Tôi vùng dậy như một thằng điên, và trong khi tôi đẩy vào trong lò sưởi cái khúc củi cháy đỏ cứu tinh ấy thì cửa ra vào xịch mở.Duyliêng rất hoan hỉ trở về. Anh reo lên:- Mình được nghỉ rồi! Công việc xong sớm trước hai giờ!Vâng, thưa bà bạn, không có khúc củi thì tôi bị tóm quả tang rồi. Và bây giờ bà thấy hậu quả của việc ấy đấy.Vì rằng ngày ấy tôi đã có cách xử sự để không bao giờ rơi vào một tình thế giống như vậy nữa. Không bao giờ! Thế rồi, tôi nhận thấy đối với tôi, Duyliêng trở nên nhạt nhẽo, làm mặt lạnh như kiểu người ta nói. Vợ anh rõ ràng đã phá hoại tình bạn giữa chúng tôi. Và dần dần tôi xa lánh nhà anh, sau thì không nhìn mặt nhau nữa.Tôi không bao giờ lấy vợ. Bây giờ thì điều ấy hẳn không làm bà kinh ngạc nữa.Mạc Mạc dịch (1) Canapé: một thứ ghế dài có lưng tựa và bọc nệm, có thể ngả người nằm.(2) Joseph: nhân vật trong Kinh Thánh. Sách Sáng Thế Ký kể rằng: Joseph rất đẹp trai, bị bán qua xứ Ai Cập, làm nô lệ cho quan thị vệ. Vợ ông quan này ham muốn Joseph, nên lợi dụng lúc vắng người, nắm áo chàng đòi hỏi chuyện yêu đương. Chàng bèn cổi bỏ