Con đò nằm bên vệ sông. Buổi trưa nắng gắt. Khách xuống đò mặc bộ đồ chàm xanh, tay nải khoác vai. Đò không có chèo, neo bằng sợi dây thép buộc vào hòn đá. Chắc lái đò về nghỉ trưa rồi. Dòng sông không một bóng người. Khách ngồi ở mũi đò bình thản nhìn quanh. Sông lặng tờ. “Này nhé: này là dòng sôngĐịnh mệnh cử cuồn cuộn chảyBồi và lởĐược và mấtCon thuồng luồng nào nín hơi dưới đáyNgẫm nghĩ về mẻ lưới ngườiAnh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đầy.Con thuồng luồng nín hơi bơi đi Tránh những bến quen ê chềNày bọn cá mương, cá ngaoMày có bao giờ mơ về đại dương.” Khách lôi ở tay nải ra một miếng lương khô hơi giống mẩu bánh mì đen. Khách nhai trệu trạo, đôi mắt đăm đăm nhìn dòng nước. Khách ăn rất lâu, có vẻ như thể ăn dè. Hay đây là miếng lương khô cuối cùng? Hay trong tay nải vẫn còn lương khô nhưng chặng đường đi còn xa? Không biết. Khách hẳn là người đã từng nếm nhiều gian khó. Những kẻ không thủ đắc điều gì, không chuyên tâm điều gì không ăn như thế. Những người quen sống no đủ không ăn như thế. Những mẩu vụn lương khô vụn lại giữa lòng bàn tay khách. Những con cá lòng tong bé xíu bơi sát mạn đò. Khách nghiêng người thả tay xuống, thích thú thấy chúng bu lại.Trời rất xanh, bồng bềnh trên cao những đám mây trắng, mây bông. Gió thổi những đám mây bay đi. Nhận được điều ấy bởi những bóng râm thỉnh thoảng lướt trên mặt sông như chạy, như đuổi. Có đàn chim sẻ bay ào qua.“Này nhé: này là cánh chimCó cánh chim nào mỏi mệt không?Có cánh chim nào rã rời không?Mà gió đấy, mà bão đâýGió bão xua đuổi thời vậnMặt đất đầy những cạn bẫyAnh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đầyNhừng cánh chim bay điVề chân trời xa.Đêm nay chim ngủ đâuMà đêm nay hồn anh ở đâuNày chú chim xanhBao giờ báo tiệp?” Khách đứng dậy, vẻ lo lắng hiẹn trong đôi mắt. Sao đã lâu không ai xuống đò. Sao không thấy lái đò? Đến cả mái chèo cũng tháo đi rồi? Hay đây là cạm bẫy?Khách ngồi xuống chỗ ban nãy ở đầu mũi đò. Chắc khách nghĩ không cạn bẫy nào giăng ra đây cả. Điều ấy đáng khinh bỉ, tầm thường. Với khách, một bộ hành như thế, hoặc tin rằng không ai làm hại được gì bởi rất có thể khách (và con người nói chung) đều chỉ là một hình ảnh không thực, hoặc giả khách đã quá quen với mọi hiểm nguy nên coi mọi sự là thường.Năng không còn gay gắt nữa. Thiên nhiên mơ màng. Lựa một thế dễ chịu, khách duỗi chân, gác đầu lên tay nải, dim mắt lại. Này nhé: giấc ngủTa đã ngủ giấc ngủ dàiHãy tỉnh thức vì trưa rồiMặt trời đã chuyển từ Đông sang TâyMà mưa bão qua giờ Ngọ cũng hếtSao anh mơ màng?Anh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đầyThế gian cay đắngGiọt mật nào còn sót trên môi emGiọt muối nào còn sót trên môi emMột cuộc mộng mị dài trăm nămMột giấc mơ dài cả đời anh... Khách bỗng choàng dậy. Những kẻ có số phận bất trắc mạo hiểm vẫn luôn có những giây khắc bừng thức hãi hùng như thế. Những kẻ khao khát tri thức tự do và chân lý tuyệt đối cũng luôn có những giây khắc bừng thức hãi hùng như thế. Những bản năng mọi rợ ngủ say. (1)Khách khép mắt ngủ lại chập chờn, cứ nghĩ chỉ chợp mắt không lâu. Thật ra, không phải thế. Thiên nhiên vẫn tính gian trá thời gian khi ta thiếp ngủ. Một lát sau khách thức dậy thì mặt trời đã đi một chặng xa rồi. Khách cúi người bên mạn đò, vốc nước rửa mặt. Chừng như không đã, bèn đưa tay bám chặt lấy thành đò rồi vục hẳn đầu xuống nước. Nước ấm áp dễ chịu. Căng măt cố nhìn chỉ thấy một màu vàng đục nhức nhối. Không chịu nổi, khách lắc mạnh đầu rồi đưa tay dụi mắt.Khi định thần lại, khách bỗng giật mình vì trong khoảng khắc thiếp đi thiên nhiên đã trở mặt. Không còn ánh nắng. Không còn trời xanh. Không còn mây bông. Tất cả sầm sập âm u một màu xám chì. Phía chân trời, cuờn cuộn những dải mây đen vần vũ. “Này nhé: sự biến dịch luân hồiCười người hôm trước hôm sau người cườiThế gian cứ một hồi trị một hồi loạnThời cuộc cứ một khi co một khi duỗiAnh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đày.Về nhà thôi, về nhà thôiCố hương này cố hương xưaCố hương có ai mong chờCố hưởng có ai tựa cửaNơi nào có khói lam chiềuĐâu là nơi mẹ ta chôn rau?Cây gạo đầu làng có còn không?Bây giờ có ai đi nhặt hoa đỏ không?” Khách băn khoăn nhìn quanh. Những giọt nước rất to ném xuống mặt sông như dò dẫm, như đùa, như cợt, khi mau, khi chậm, rồi bỗng tạnh hẳn. Khách hãi hùng: giữa bến sông vắng chẳng có nơi nào trú ẩn..Mặt sông chuyển sóng. Màu nước xanh sậm hơn. Rồi màu nước xanh sậm chuyển sang màu nhờ đục. Những cành củi khô, rác rưởi kết thành bè trôi nhanh loang loáng giữa dòng. Sóng đánh dồn dập làm chiếc đò xoay mạnh. Sợi dây thép neo đò tuột khỏi hòn đá. Ngay lập tức, mưa trút xuống rào rào, sấm ì ầm, chớp lóe sáng, sét nổ.Chiếc đò xoay mạnh văng ra khỏi bờ. Khách loạng choạng té ngã. Đành phải phó mặc mọi sự, chống đỡ bây giờ vô hiệu. “Này nhé: sự tuyệt vọngNgươi đến có chu kỳ nào khôngNgười có tuân theo những vận độngám muội nào khôngĐâu là hạt giống người gieoĐâu là cái gật đầu cho một âm mưu?Anh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốc.Anh đã mắc vào đôi mắt.Chịu án lưu đày.Con thuồng luồng lặn thẳng một hơiSá chi một mẻ lưới người? ồ tự do, tự do hay buông thả?Tự do thường nối theo sự tuyệt vọngnửa bước chân Khách một mình trên đò giữa mưa bão. Rất dễ lố bịch và thê thảm. Nhưng đấy là với kẻ tầm thường. Còn khách, hình như bây giờ mới là lúc khách biểu hiện bản lĩnh của mình. Nhanh nhẹn, khéo léo, dứt khoát, quả cảm, khách di chuyển đến giữa tim đò, chân rướn thẳng, giữ thăng bằng. Con đò chao lắc dữ dội theo dòng nước. Ai đã xem trò chơi lướt sóng hẳn sẽ ngạc nhiên trước tài nghệ phi thường của người điều khiển mảnh ván trên đầu sóng. Có điều ở đây mảnh ván là cả con đò cồng kềnh và thô lậu. Số phận nào mà chẳng cồng kềnh, thô lậu? “Này nhé: định mệnhNgươi cồng kềnh và thô lậuNhững đợt sóng vận hạn của ngươithật quái ácCòn ta, ta lướt qua ngươi giản dị, mạch lạcGiản dị, mạch lạc buông thảGiản dị, mạch lạc xu thờiTự do nào chẳng có buông thả, xu thờiCao thượng, đê tiện chung một nụ cườiAnh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngốcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đàyBên kia bờ xaChứa ẩn định mệnh kinh hoàng. Mưa như trút. Gió thổi khi ngang, khi dọc. Con đò lướt trên đầu sóng chẳng có chiều hướng nào hết: khi xuôi, khi ngược, khi nhanh, khi chậm. Có điều, rõ ràng con đò đang tiến về phía bờ xa. Mưa thưa hạt, gió dừng thì đò cập bến. Sóng liếm vào bãi cát từng đợt thèm khát, mệt mỏi, gợi dục. Những con le le không biết ở đâu bay đến kêu táo tác đổ xuống mép nước, ngang nhiên ở ngay mũi đò. “Này nhé: ta cập bến đợiTa đã lôi cuốn tất cả những gì nông cạn,tầm thường để đến đíchTa đã tự khoa trương, tự khinh bỉTa đã đi qua sự vô luân, sự nhẹ dạVà ti tỉ điều vụn vặtTa đã đến bến bờBình đẳng với những kẻ bình đẳngBất bình đẳng với những kẻ bất bình đẳngKhông bao giờ bình đẳng hóa nhữngbất bình đẳngAnh đã mắc vào lưới tìnhThật chua xót ngu ngôcAnh đã mắc vào đôi mắtChịu án lưu đày... Khách xách tay nải nhảy xuống đò vuốt mặt, loay hoay đẩy mũi đò ghếch lên bờ cát. Khách nhìn lại đằng sau, tự hỏi vì sao mặt sông rộng thế, lại mặc nhiên xa lạ với mình, chẳng biểu hiện tình cảm gì. Khách thở dài, ngước mắt nhìn trời. Đêm xuống. Những ngôi sao mọc lên rất nhanh trên nền trời trong vắt. Kìa là chòm sao Thần Nông chăm chú. nhìn về phương Nam, lưng rất thẳng. Đấy là dấu hiệu thiên văn báo rằng năm tới được mùa, làm ăn không vất vả.. Khách đi hút vào đêm tối. °Ngày áy, năm ấy, đồn rằng có khách qua sông trên đò một mình, chẳng có chèo, chẳng có sào gì cả, mưa bão rất lớn mà đò vẫn cập bến. Người ta bảo rằng đấy là một thiên thần qua sông. Dấu chân để lại trên sạp đò rất lớn, cô lái đò ướm chân mình vào đấy về nhà mang thai. Cũng có thể qua sông hôm ấy là một thi sĩ. Thi sĩ bao giờ cũng làm những việc lạ thường, đuổi theo những vẻ đẹp kỳ ảo, những vẻ đẹp huyền bí. Chỉ có điều vết chân thi sĩ để lại thường rất nhỏ. (1) Dịch thoát một câu trong Faoxtơ.