Làng tôi là một cù lao nhỏ nằm giữa sông Hậu, nhỏ đến chỉ đi dạo một buổi chiều là hết. Người ta gọi nó là Cồn Te, dài cũng được vài ba cây số nhưng bề ngang mỏng dính, đứng bờ bên này nhìn thấy bờ bên kia. Có chừng vài trăm nóc nhà nằm rải rác trong các khóm cây um tùm, cây ăn trái lẫn với tre trúc, cây hoang cỏ dại mọc tràn lan, nhiều nhứt là cây trâm bầu chẳng ai trồng và cũng chẳng dùng được việc gì, có rất nhiều cây ô môi tới mùa bông nở đỏ rực thật vui làng vui xóm nhưng trái đen xì, cứng ngắt chỉ có đánh chó là tốt. Dân làng phần đông làm nghề chài lưới, một số ít làm nghề đan lát hoặc làm ruộng, những thửa ruộng nhỏ xíu cỡ tấm đệm lúa thu hoạch được không đủ cho gà ăn. Nói chung làng tôi là một làng nghèo, tuy gần sát bên thị xã, đứng bên này có thể nhìn thấy chợ Long Xuyên với nóc nhà thờ cao vút và chợ cá tàu ghe đậu san sát dưới bến.Vậy mà một hôm có một gánh hát tới diễn ở làng tôi. Thật là một gánh hát mạt hạng, người ta nói thế, mấy đêm diễn ở đình làng chẳng có mấy người đến coi, chỉ có đám con nít chúng tôi chạo rạo bên ngoài thì nhiều. Nhưng sau khi diễn xong thì lại đâm ra vui tưng bừng. ấy là do ông bầu tuyên bố rã gánh, rã ngay tại chỗ, ông nói thế, ông sẽ trả đủ tiền cho mấy đêm diễn, quần áo trang phục của ai người ấy giữ coi như cho luôn rồi ai muốn đi đâu thì đi, riêng vợ chồng ông sẽ qua chợ Long Xuyên dọ giá coi có thể buôn ba khía hoặc mở tiệm bán cháo lòng được không. Nghe vậy đám đào kép liền chộn rộn lên. Đi đâu, làm gì giữa cù lao như vầy? Nhưng nước tới chân thì phải nhảy, chỉ nội buổi sáng đám đào kép mặt mày còn dính đầy son phấn đã lo bán đổ bán tháo các món áo mão cân đai rồi mạnh ai nấy vẫy tay kêu đò máy người đi Chợ Mới kẻ xuống cù lao Giêng, kẻ ngược lên miệt Tân Châu, Hồng Ngự. Bọn trẻ chúng tôi được dịp cha mẹ mua rẻ cho mớ trang phục thế là buổi sáng hôm đó cả đám bận đủ thứ quần áo long bào của vua, đứa bận áo gấm của công nương thái tử, có đứa còn bận được chiếc áo thụng đen của Bao Công lúc xử án Quách Hòe nữa, chiếc áo dài tới gối khỏi phải bận quần. Thật là vui, thật là đáng hoan hô gánh hát!Nhưng có hai người không đi mà xin ở lại với làng, đó là đào Hồng Điệp và kép Hoàng Dương. Kép Hoàng Dương cất một cái chòi ở đầu cồn tính bề chuyển sang nghề đánh lưới bắt cá hô. Còn đào Hồng Điệp thì được một bà chủ quán cà phê cho làm người phụ việc.Một bữa tôi mò ra chỗ ở của kép Hoàng Dương. Đầu cồn là một khoảng đất nhỏ, nhọn như một mũi tàu, thấy rõ nước sông chảy rẽ sang hai bên. Kép Hoàng Dương đang ngồi chồm hỗm ngó xuống sông coi nước chảy. Tôi bước tới làm quen:- Chú Hoàng Dương diễn tuồng hay lắm!Chú quay lại nhìn tôi nghi ngại:- Mày coi tao diễn hồi nào, tao đâu có diễn ở đây? Do đào Hồng Điệp bị bịnh nên tao cũng nghỉ diễn luôn. Hai tụi tao luôn diễn có đôi có cặp mà. Mày gặp đào Hồng Điệp chưa?- Gặp rồi, đang rửa chén ngoài quán bà Ba.Thật ra tôi không coi kép Hoàng Dương diễn mà chỉ thấy chú bên ngoài rạp, hóa trang làm Tô Cáp Văn, mặt xanh, lông mày chổi xể, hai mắt bịt bạc nhờ hai cái nắp muỗng úp chụp lên mi mắt. Chú ngồi chồm hỗm bày sòng bạc "bầu cua cá cọp" dụ đám con nít tụi tôi lại, vừa lắc rủng rẻng mấy cục "cá cọp" lo chung tiền hốt tiền các tụ ăn thua vừa lắng nghe tuồng tích đang diễn bên trong, hễ nghe có tiếng hô "Quân sĩ đâu!" chú liền bật dậy la: "Dạ!" rồi hối tụi tôi: "Ê phụ dạ với tao cho xôm tụ tụi bay".- ừ tao là kép Hoàng Dương đây - Chú thở dài nói - Nhưng thôi mày cứ gọi Sáu Dương cho tiện. Quê tao ở Rạch Giá cùng quê với đào Hồng Điệp. Nhà hai chúng tao ở cạnh nhau. Rồi cùng đi hát chung một lượt, diễn chung một tuồng. Bây giờ cùng ở lại đây, số kiếp như vậy mà.Tôi nói:- Nhưng đâu có ai bắt chú ở lại đây, những người khác muốn đi đâu thì đi mà?Chú nạt:- Mày con nít biết gì, chuyện đi ở của người lớn đâu cứ phải muốn là được. Tốt nhứt mày chỉ cho tao chỗ vụng sông nào có cá hô tao bắt ít con bán lấy tiền sống qua cơn thắt ngặt này coi.Chú sắm một chiếc ghe tam bản, mua ít tay lưới rồi cứ thế xuôi ngược trên sông lớn giăng lưới bắt cá hô. Vùng sông ở làng tôi có nhiều cá hô lắm nhưng chúng ở tận hang hốc nào dưới đáy sông không ai biết được. Những người già, những khách thương hồ thường đi lại trên sông kể rằng đôi khi họ thấy có con cá hô nổi lên lớn bằng tấm ván ngựa, vẩy ánh bạc, hai mắt lớn bằng hai cái chén, nó quẩy một cái làm mặt sông nổi sóng lên rồi lặn mất. Chú Sáu Dương miệt mài theo dấu từng con cá hô một, có con chú theo cả tháng trời, ăn ngủ luôn dưới ghe, người đen xạm, gầy rạc đi hai mắt lúc nào cũng mở thao láo để không bỏ sót lần nào con cá hô trồi lên. Nhưng đám cá hô tinh khôn cứ lẩn tránh chú hoài, chú thả lưới chỗ này chúng đi chỗ khác, có khi chỉ lẩn quẩn một chỗ nhưng không khi nào chú lưới trúng chúng được. Nhưng chú Sáu Dương không hề thất vọng, chú nói:- Đám cá hô này đã thành tinh rồi nhưng tao cũng đã tu luyện mấy kiếp, chưa biết ai hơn ai đâu.Chẳng mấy chốc chú đã thành một ngư dân hẳn hoi, không còn bóng dáng gì của người kép hát ngày xưa nữa. Đào Hồng Điệp vẫn còn rửa chén ngoài quán bà Ba, đôi khi được bà sai qua chợ mua đồ đạc. Chú Sáu Dương thỉnh thoảng ghé quán uống ly cà phê nói chuyện sông nước với khách trong quán. Không thấy chú nói chuyện với đào Hồng Điệp, cô ta đi ra vô cũng không ngó ngàng gì tới chú.Một bữa có người khách vui miệng nói:- ở đây có đào kép đủ cả ta diễn tuồng coi đi.Đào Hồng Điệp mím môi có vẻ giận, bỏ đi vô trong. Chú Sáu Dương thì cười nói:- Thôi mệt rồi, giang hồ phỉ sức rồi, giờ lo làm ăn thôi.Có vẻ như chú chẳng còn quyến luyến gì tới chuyện hát xướng nữa, nhưng một hôm chú bỗng tâm sự với tôi:- Thằng nhỏ mày không biết làm người lớn cực khổ như thế nào đâu. Mày có hay ghé quán bà Ba uống cà phê không? Có thấy đào Hồng Điệp khỏe không? Như vậy đó, con người ta khi đã gắn bó với cái gì rồi thì sẽ khổ với cái đó. Tao thương đào Hồng Điệp lâu lắm rồi, từ hồi ở làng, lúc ấy cô ấy còn nhỏ lắm, vậy rồi ngày tháng trôi qua cho tới bây giờ tao chưa có dịp nào ngỏ lời với đào Hồng Điệp.Tôi nói:- Chị ấy ở ngoài quán kìa sao chú không ra nói đi?- Mày giỏi ra đó mà nói. Nói làm sao, nói thương cô ta à? Rồi cô ta không chịu thì nhảy xuống sông tự tử hả? Mày còn nhỏ không biết chớ chuyện đời khó lắm không dễ như bắt cá hô đâu. Tao đã tính trong bụng rồi tới chừng nào thấy chắc đào Hồng Điệp thương tao tao mới dám nói. Cũng không trễ đi đâu mà vội. Cái chính là đừng cho thằng khác xen vào. Mày rảnh rỗi không làm gì ra ngoài quán canh chừng dùm tao. Tại tao thương đào Hồng Điệp quá nên mới theo gánh hát chớ tao biết hát hò gì đâu, nhưng rồi cố gắng tập tành tao cũng hát được, và khi được hát chung với đào Hồng Điệp tao hát hay hơn gấp bội. Chuyện của tao coi bộ cũng xuôi chèo mát mái lắm, biết đâu rồi lúc thành đào chánh kép chánh rồi cũng nên vợ nên chồng, nào ngờ trúng nhầm gánh hát mắc dịch chưa chi đã rã banh.- Rồi chú tính sao?- Tính gì? Thì tao ở đây câu cá hô còn tính gì nữa? Nhưng tao chắc đào Hồng Điệp còn chưa yên đâu, cô ta còn nhiều mộng tưởng lắm. Do vậy tao bàn với mày như vầy...Chú Sáu Dương vẫn quần với bầy cá hô. Có lần chú thả lưới trúng được một con cá hô lớn lắm nhưng nó quẫy hoài dưới nước, chú bèn lặn xuống và rồi đôi bên quần nhau dưới đó nước sôi lên sùng sục, thấy có vẩy cá nổi lên rồi thấy có cả máu nữa, cuối cùng chú trồi lên tay cầm tay lưới rách bươm, tay kia lau máu từ mấy vết trầy suể trên mặt, nói:- Thôi tha cho nó phen này, coi như rộng nó dưới sông vậy thôi - Rồi chú bảo tôi - Mày ra ngoài quán nói chuyện với bà Ba đi.- Nói gì?- Vậy chớ tao dặn mày như thế nào? Nhớ nói đúng lời tao dặn không được sai một tiếng. Đi lẹ đi!Tôi chạy ra quán nói với bà Ba:- Bà Ba ơi, chú Sáu Dương nói bà để thư thả chú sẽ chuộc đào Hồng Điệp ra.- Chuộc bằng gì?- Bằng cá hô. Chú nói sẽ đền bà một con cá hô hai trăm kí không thiếu một gờ - ram.- Biểu nó ra đây.Hơn tháng sau chú Sáu Dương bắt được một con cá hô thật lớn, chú để nó nằm chật lòng chiếc ghe tam bản chèo thẳng ra quán bà Ba. Con cá hô được đặt nằm ngay ngắn chính giữa quán người bu lại coi rất đông, trầm trồ chỉ trỏ. Chú Sáu Dương chọn một góc kêu ly cà phê uống. Con cá hô há miệng ngáp ngáp, đập đuôi mấy cái rồi mở to mắt nhìn mọi người. Đào Hồng Điệp đi ra vô không ngó con cá hô cũng không ngó chú Sáu Dương.Một lúc sau bà chủ quán đi ra kéo ghế ngồi xuống trước mặt chú Sáu Dương nói:- Vậy là con cá hô này đây hả? Mày đem nó ra đây để chuộc con Hồng Điệp đó hả?Chú Sáu Dương cúi xuống với ly cà phê, không đáp. Bà Ba nói tiếp:- Nhưng mày chuộc cái gì? Tao nuôi con Hồng Điệp thương yêu chăm sóc hơn con đẻ, mắc mớ gì mày phải chuộc? Mà mày nuôi nó nổi không? Thôi mày trả tiền ly cà phê rồi về đi, còn con cá hô tao sẽ xẻ thịt bán trả tiền lại cho mày.Chú Sáu Dương chèo ghe ra về còn bà Ba xẻ thịt con cá hô bán lấy tiền rồi dẫn đào Hồng Điệp qua chợ mua sắm cho đủ thứ đồ đạc, rồi mấy hôm sau lại dẫn qua đó nữa không biết làm gì.Chú Sáu Dương nằm khòeo ở nhà gác tréo chân nói với tôi:- Thằng nhỏ mày góp ý tao coi, tao phải làm sao đây?Tôi nói:- Tốt nhứt chú cứ bắt cá hô thật nhiều bán lấy tiền cất một cái nhà thật lớn rồi rước chị Hồng Điệp về đây ở.Chú thở dài:- Như vậy nên chăng?- Nên lắm - Tôi đáp - Hay chú muốn để chị Hồng Điệp rửa chén hoài ngoài quán bà Ba?- Rửa chén thì tao không muốn rồi, nhưng về đây ở thì...Thôi chuyện đó tính sau, giờ mày nghĩ dùm tao coi mấy hôm rày bà chủ quán dẫn Hồng Điệp qua chợ làm gì vậy?- Có thể bà ấy giới thiệu chị Hồng Điệp với mấy gánh hát.- Có thể như vậy chăng?- Có thể lắm.- Vậy thì được. Hồng Điệp cần phải lo sự nghiệp, còn tao thì lo bắt cá hô, như vậy cũng hợp tình lắm.Quả nhiên sau đó bà chủ quán chạy chọt thế nào Hồng Điệp được vào một gánh hát bên chợ, gánh hát nhỏ thôi và đào Hồng Điệp cũng chỉ đóng vai phụ nhưng như vậy cũng là điều mừng rồi. Còn hơn rửa chén ngoài quán. Chú Sáu Dương nghe vậy thì vui lắm. Tôi lúc đó đã qua học bên chợ và chú dặn tôi thường xuyên theo dõi báo cho chú biết tin tức đào Hồng Điệp: cô ta đang diễn tuồng gì, sắm vai nào, bận quần áo son phấn ra sao. Và rồi tối đến tôi nghe tiếng chú hát vang trên sông, thường là lời hát của một vai diễn nữ nên tôi đoán đó là lời hát trong vai diễn của đào Hồng Điệp:Chàng ơi, phận thiếp đành bạc mệnhChốn loan phòng gãy gánh đường tơSuối lệ ngập tràn nát cánh hoa rơiƠi lang quân ơi, lang quân ơi thiếp xin đành lỡ hẹn.Lại có một hôm chú hát nguyên cả một tuồng khi đóng vai này khi đóng vai kia, và khi đóng vai một người chinh phụ giọng chú ngân dài hơn hết thảy.Chờ ai, chờ ai vắng bóngTiếng trống xa đưa là chiếu triệu chồng taChốn giang biên người có biết có hay chăng là...Một hôm tôi về báo cho chú một tin:- Chị Hồng Điệp được đóng vai chánh rồi, có hình treo ngoài cửa rạp.Chú trố mắt nhìn tôi:- Hình như thế nào?- Không đẹp. Là do bị nước mưa làm lem. Nhưng coi cũng giống lắm.- Nhưng đóng với kép nào?- Không biết. Người ta chỉ vẽ hình quảng cáo thôi mà.Chú Sáu Dương trầm ngâm suy nghĩ. Hôm đó chú bắt được một con cá hô rất lớn. Con cá hô đang giương mắt nhìn chú. Chú cũng nhìn lại con cá hô. Rồi chú nói:- Được rồi, để tao qua đó coi như thế nào.Chú không đi một mình mà đem con cá hô theo. Theo lệ thường cá hô bắt được người ta xẻ thịt bán ngay tại chỗ. Chú Sáu Dương cũng làm như vậy. Nhưng chú lại chọn đúng ngay cửa rạp hát, dưới tấm hình của đào Hồng Điệp để xẻ thịt con cá hô rao bán. Chú gõ lanh canh con dao cất tiếng chào mời người đi qua đường, ban đầu mời mua thịt cá hô, sau tới mời mua vé xem hát. Rồi chú hát ứng khẩu tại chỗ một bài hát lời lẽ có nói tới chuyện canh chua cá hô với chuyện một công nương nào đó vì bị phụ tình mà phải quyên sinh, hồn phiêu diêu nơi chín suối.Rồi chú ra về lòng vui khấp khởi, chú rủ tôi tới nhà ăn cơm và bắt tôi thức khuya để nói chuyện:Mày không biết đào Hồng Điệp đóng tuồng hay như thế nào đâu. Do đẹp người đẹp nết nên đào Hồng Điệp đóng rất giỏi trong cái vai công nương quyền quý cùng vai người yêu của hoàng tử cũng như vai cô Tấm cô Cám, các người hầu trong cung, bà mệnh phụ cùng cô gái quê, các người vợ không bao giờ cưới...- Vậy là đóng được hết thảy hả? - Tôi hỏi.- Đóng được hết - Chú đáp - Chỉ sợ soạn giả không kịp viết tuồng thôi. Tao nhớ lần Hồng Điệp đóng vai người thiếu phụ Nam Xương, Hồng Điệp ngồi bên khung cửi vừa dệt vải vừa cất tiếng khóc, cô ta cứ khóc hoài khóc hoài khiến tao đang đóng vai không khóc cũng mủi lòng khóc theo.Tôi ngờ rằng chú Sáu Dương có sự lầm lẫn nào đó nhưng tôi không mấy rành về chuyện tuồng tích nên không biết như thế nào, vả chăng gánh hát đã rã rồi chú đi đánh bắt cá hô nên chuyện đó cũng không còn quan trọng gì. Không biết sau lần bán thịt cá hô của chú Sáu Dương gánh hát của đào Hồng Điệp có bán được thêm vé không nhưng thấy chú Sáu Dương hào hứng lắm, càng ngày chú càng "phát huy chiến quả" bắt được cá hô chú đều đem ra chợ bán cũng xẻ thịt ngay trước cửa rạp hát, dưới hình đào Hồng Điệp, cũng hát những bài hát lời lẽ lẫn lộn lung tung giữa chuyện yêu đương với chuyện các món ăn nấu bằng thịt cá hô, riết rồi dân thị xã đều quen mặt chú, tuy rằng không ai biết chú là kép hát ngày xưa, tên Sáu Dương cũng không ai biết, người ta chỉ gọi chú là "Ông cá hô".Tôi lớn lên và cuộc sống bắt đầu có những bận rộn, vướng mắc riêng, chú Sáu Dương lại già đi nên quan hệ chúng tôi cũng thưa thớt dần. Một hôm chú cho người gọi tôi lại nói, giọng buồn buồn:- Nhỏ à nghe tao nói điều này...Tôi nói:- Cháu lớn rồi chú à, cháu đã học trung học rồi.- Cũng không lớn hơn ai đâu - Chú nói - Mày nghĩ dùm tao chuyện này coi, mày học hành để làm chi, mày thấy coi chẳng lẽ tao đi bắt cá hô hoài hay sao? Chẳng lẽ con người tao như vầy không làm được chuyện gì nở mặt nở mày được hay sao?Chú nói và trố mắt nhìn tôi khiến tôi cũng mủi lòng.- ừ vậy ta bàn đi.- Phải, ta bàn đi - Chú nói - Nhưng mày ngồi ngay ngắn lại cái đã, học sinh trung học không có kiểu ngồi như vậy.Dạo đó tỉnh tôi có lệ tổ chức đua ghe hàng năm, vào mùa nước lên, do các quan chức ở tỉnh bày ra nhưng các vị chỉ tham dự cho lấy lệ, sau đó rồi cuộc vui là của dân chúng với nhau. Khúc sông được chọn làm lộ trình đua là khúc sông chú Sáu Dương thường thả tới lui để câu cá hô, có lẽ do vậy nên chú nghĩ mình là người hiểu nó, có thể chiến thắng nó. Chú tìm đến một đội đua xin tham gia, làm chân giữ lái, và khi được nhận vào rồi chú không màng gì tới chuyện lưới cá hô nữa mà suốt ngày cùng đám thanh niên trong xóm tập tành, gõ phèng la hò hét inh ỏi.Ngày đua đã đến, đúng ngày rằm tháng bảy, nước dâng tràn bờ, từ sáng sớm người đi coi đã bu đông nghẹt hai bên bờ sông. Dưới sông các ghe đua sắp thành hàng ngang, các tay bơi quần xanh áo đỏ ngồi thành đôi đều tăm tắp, ghe được sơn phết thành hình rồng rắn, mũi ghe vẽ hình đầu con cá ngẩng cao lên. Trên khán đài các quan chức ở tỉnh theo thứ tự trên dưới vận Âu phục trắng hút thuốc uống rượu nói chuyện vãn với nhau, lại thấy có đào Hồng Điệp ngồi trong đó nữa. Thường là như vậy, những khán đài danh dự do tính chất tôn nghiêm và xa xỉ của nó, để có đủ màu sắc người ta hay chọn giới văn nghệ ngồi chung với các quan chức nhà nước, kiểu như đi ăn cơm chung với vị tổng thống. Đào Hồng Điệp không mấy nổi tiếng ở chợ tỉnh nhưng do diễn lâu năm nên cũng được nhiều người biết tiếng, và về sau này do lớn tuổi, chị ít diễn hơn nhưng lại tăng cường làm công tác xã hội kiểu như đi dự các buổi lễ hội, phát chuẩn, trồng cây ở nghĩa trang, hoiặc phất cờ trong các cuộc đua xe đạp. Đào Hồng Điệp ăn bận sang trọng, kiểu ăn bận của các bà mệnh phụ, người hơi mập ra, hai cổ tay tròn tròn đeo đầy vòng vàng, vòng cẩm thạch, đầu đội một chiếc nón rộng vành kiểu rất lạ, chị thường xuyên nghiêng đầu bên này bên kia cười nói với hai vị quan tỉnh trưởng tỉnh phó ngồi hai bên, vành nón cạ cạ vào cổ hai vị khiến họ bị nhột cứ cười rúc rích luôn.Đúng chín giờ, vào lúc con nước nhửng (°) phát súng lịnh nổ, các tay bơi cùng lúc cúi gập người ấn sâu mái chèo, các ghe đua rướn lên, mặt sông rùng mình nổi sóng, cùng lúc với tiếng hò dô, tiếng phèng la cùng với tiếng hò reo cổ vũ của người đi coi dậy lên vang rền cả một khúc sông.Chiếc ghe đua của chú Sáu Dương bơi ở đường đua sát bờ sông, tôi chạy theo để động viên chú:- Ráng lên chú Sáu ơi, có chị Hồng Điệp coi chú đua trên khán đài kìa!Chú không hề nhìn lên, tay chú đang bận ghìm chặt tay lái, mắt gườm gườm nhìn thẳng về phía trước, chiếc khăn rằn cột ngang đầu sút cổ bay xỏa tóc về phía sau. Mức đến ở ngay dưới khán đài. Tôi thấy chị Hồng Điệp đưa tay chỉ chiếc ghe của chú Sáu Dương cười nói gì đó với vị quan ngồi kế bên. Chị giới thiệu chú với vị quan kia chăng? Và giới thiệu như thế nào? Tôi vẫy tay theo chiếc ghe của chú Sáu Dương, chiếc ghe càng lúc càng tăng tốc khiến tôi cuống quít vấp té luôn, nhưng rồi tôi vẫn lồm cồm đứng dậy chạy tiếp, có cảm giác thân thể tôi hòa nhập vào chiếc ghe của chú và bước chân của tôi cũng tiếp sức được cho chú.- Ráng lên chú Sáu ơi - Tôi lại la lên - Gần tới mức ăn thua rồi.Tôi thét đến khản cả cổ họng, chiếc ghe của chú Sáu Dương cũng theo đó rướn lên, tăng tốc mãi, so kè với mấy chiếc ghe đi đầu. Còn hai trăm thước, rồi một trăm thước, tiếng la của tôi bị át mất trong tiếng la thét của hàng ngàn người đi coi càng lúc càng đông đổ thêm ra đông nghẹt. Còn năm chục thước. Chiếc ghe của chú Sáu Dương bỗng vùng lên dữ dội nhô đầu vượt lên trên, càng lúc càng bỏ xa chiếc ghe đi kế. Tôi bật hét lên: "Mình ăn rồi chú Sáu ơi! Hoan hô chú Sáu!" Và tôi tốc chạy trước đến khán đài.Không thể bỏ qua giây phút chú Sáu cán mức ăn thua. Tôi nhìn lên khán đài tìm chị Hồng Điệp để cùng chị chia xẻ niềm vui được nhìn thấy giây phút huy hoàng đó. Nhưng chị Hồng Điệp đang bận cười nói với vị quan ngồi kế bên, cánh tay trắng nuột đầy vòng vàng gần như choàng qua vai ông ta. Cũng đành vậy thôi, nhưng tôi có cảm giác có cái gì đó đang sụp đổ. Tôi vội quay lại. Chiếc ghe của chú Sáu Dương đang từ xa lao tới, như vũ bão, mũi ghe hình đầu con cá nhe răng ngẩng cao lên trong niềm hân hoan đón chờ chiến thắng! Chỉ còn cách mức ăn thua hai chục thước, rồi mười thước, không hiểu sao chiếc ghe bỗng quẹo ngang, nhảy chồm lên rồi chúi đầu chìm lỉm người ngợm dầm chèo rớt văng tung tóe!Chú Sáu Dương đã nhìn lên khán đài và thấy những gì như tôi nhìn thấy chăng?Chú lóp ngóp lội lên bờ người ướt sủng buồn rầu nói với tôi:- Tao bị trật tay lái, bậy quá! Thôi để năm sau mình hãy tính chuyện ăn thua.Tôi vội an ủi chú:- Chị Hồng Điệp nhắn muốn gặp chú!Chú liếc nhìn tôi:- Gặp chị vậy?- Không biết. Chị ấy bảo chú đến quán...- Mày đi theo tao chớ?Hai chúng tôi đến quán ngồi đợi một lúc lâu chị Hồng Điệp mới tới. Chị vén tà áo dài đi vào quán chọn kỹ một chiếc ghế ngồi xuống nhìn hai chúng tôi rồi nhìn chung quanh như muốn quan sát, tìm hiểu chuyện gì. Chú Sáu Dương bận bộ đồ đua ghe quần xanh áo đỏ bị ướt lem luốc dính ra cả hai ống tay ống chân, chú phải ngồi co lại vì lạnh.- Em Hai khỏe không? - Chú nói, giọng hơi run - Lâu nay đó được tin gia đình không? Em Hai ăn cái gì đi, hồi sáng tới giờ bận coi đua ghe chắc em Hai đói rồi.Hồng Điệp cười nói:- Anh Sáu cũng ăn gì đi, ăn vô cho nó bớt lạnh. Trời ơi còn nhỏ nhít gì nữa anh Sáu đi đua ghe làm chi vậy? Lại còn bị chìm ghe nữa! Tôi đã nói rồi số anh Sáu luôn xui xẻo mà.Chú Sáu Dương mệt quá không ăn được, kêu cho tôi tô hủ tiếu với chai nước ngọt. Hồng Điệp cũng ăn một tô hủ tíu rồi ăn thêm rất nhiều trái cây và uống một ly sữa đầy. Chị nói:- Anh Sáu để tui trả tiền nghen!- Không, để tui trả - Chú Sáu Dương nói - Tui mới bán được cá hô.- Anh Sáu làm ăn khá không?- Cũng khá.- Có vui không?- Cũng vui.Không còn chuyện gì để nói nữa chú Sáu Dương chào Hồng Điệp dẫn tôi về. Tôi tưởng chú buồn vì cuộc gặp gỡ ngắn ngủi nhạt nhẽo ai ngờ chú lại đâm ra vui vẻ:- Mày thấy sao, đào Hồng Điệp cũng còn "tươi" quá hả? Là do Hồng Điệp biết chăm lo con đường nghệ thuật của mình, mày thấy không cô ấy ăn nhiều trái cây để da dẻ được hồng hào mịn màng, còn ăn uống cẩu thả như tao với mày chỉ có nước đi câu cá hô.Một dạo tụi lính kéo về chợ tỉnh rất đông. Âởy là do đã hết hiệp định đình chiến nhưng bọn giặc muốn gậy sự nữa nên thường xuyên cho lính đi càn bố, ban ngày chúng đi lùng sục trong các xóm ấp ở trong quê tối kéo về chợ ngủ, thế là bọn lính thả ra đi nhậu nhẹt, quậy phá ở các quán xá, rạp hát. Rạp của đào Hồng Điệp cũng chịu chung tai họa ấy. Cứ tối đến đoàn bắt đầu diễn chúng kéo vào không mua vé gì cả ngồi ghế sau gác chân lên ghế trước hút thuốc uống rượu ném đá lên sân khấu hò hét la lối và sau đó chận ở cửa giở trò chọc phá níu kéo các cô đào hát.Tôi đi học bên chợ về kể chuyện đó và chú Sáu Dương cau mặt hỏi tôi:- Vậy tính sao đây?- Đâu biết tính sao - Tôi đáp - Chúng đông quá lại có súng mình đâu làm gì được.Chú cúi đầu ngẫm nghĩ:- Phải, mình chẳng có súng đâu bắn lại chúng được. Nhưng chẳng lẽ lại cứ để yên như vậy?Mấy ngày hôm đó chú Sáu Dương có vẻ trầm ngâm suy nghĩ, ít cười nói, cá hô bắt được cũng không đem ra chợ bán. Đã tới ngày cận Tết rồi các gánh hát đáng lẽ tăng suất hát gấp đôi gấp ba thì lại nghỉ hát hoặc chỉ hát cầm chừng. Nhưng như vậy cũng không yên được với bọn lính, chúng kéo đến cửa rạp đòi đem các cô đào hát ra cho chúng gặp mặt:- Đào hát lại không diễn tuồng à, cũng như lính tráng không đi đánh trận vậy hả?Một buổi chiều đi học về tôi ghé qua nhà chú Sáu Dương không thấy chú đâu cả. Chạy ra quán thì bà Ba nói:- Nó chèo ghe qua chợ rồi, mày theo nó lẹ đi!Tôi tức tốc nhảy xuống đò đi qua chợ. Trời đã tối, chợ đã lên đèn. Tôi đến trước cửa rạp hát thấy có người bu đông nghẹt. Một tốp lính đứng vòng quanh, chú Sáu Dương đứng chính giữa. Một tên lính hỏi:- Mày là thằng nào?- Tôi là người bắt cá hô - Chú đáp.- A thằng bắt cá hô mày nghe đây - Tên lính cười sằng sặc nói tiếp - Chuyện lặn hụp dưới nước bắt cá hô là chuyện của mày còn chuyện đi coi hát chơi giỡn với mấy con đào là chuyện của tụi tao, mắc mớ gì tới mày mà mày xía vô? Hay mày muốn giành mấy con đào hát với tụi tao?Chú Sáu Dương đáp:- Tôi không giành giựt gì hết, nhưng mấy ông phải để yên cho người ta hát.Tên lính càng cười lớn:- Trời ơi đào hát là để chưng diện cho mọi người, chớ chẳng lẽ đem dấu trong buồng? Thôi được rồi tao phải tính cho xong chuyện này. Mày muốn chơi theo kiểu nào?- Mấy ông có súng mà bắn chết tôi lúc nào chẳng được.- Súng thì tụi tao không bắn rồi - Tên lính điềm nhiên đáp - Nhưng tụi tao sẽ bắn chết đứa nào nhảy vô can vụ này. Mày chơi chớ?Chú Sáu Dương đưa mắt ước lượng đám lính đứng chung quanh:- Được rồi, nhưng tay không chớ?- Dĩ nhiên rồi.Tôi đứng ngoài hét lên:- Không được đâu chúng đông lắm chú Sáu ơi!Một tên lính chẹn lấy cổ tôi, bụm miệng tôi lại. Chú Sáu Dương không nghe tôi nói, đang bận bàn luận với đám lính:- Từng người một nghen, hết người này tới người khác. Ai có cà rá hoặc đồng hồ cũng phải gỡ ra hết.Tên lính đầu tiên là một thằng say nên chú Sáu Dương dễ dàng đấm trúng mặt nó, nó té sấp xuống úp mặt xuống mặt đường, nước mắt nước mũi lẫn với máu chảy lầy nhầy trên lớp đất cát. Tên thứ hai thật dữ dằn mặc dù cũng say nhưng nhảy tới nhảy lui nhanh lẹ như con chồn đèn, nó không dùng nắm đấm mà xòe các mấu ngón tay có móng nhọn cào vào mặt, vào cổ, vào bụng chú Sáu Dương. Chú cố gắng nhảy né tránh nhưng cũng bị mấy vết xước, máu bắt đầu chảy loang ra. Tôi đứng bên ngoài chỉ chỏ để trợ giúp chú:- Coi chừng nó cào bụng chú kìa! Che hông lại chú ơi!Chú đưa tay gạt ngang, chém bổ dọc, nhưng tên lính ranh ma liền không cào nữa mà chụm mấy đầu ngón tay lại tạo thành một mũi nhọn như mũi giáo đâm thẳng vào bụng chú. Chú bị trúng liên tiếp mấy cái, lảo đảo, nhưng thật là bất ngờ, hai tay chú đang ôm bụng chân chú lại vung lên cao thế là chú tung một cú đá quét ngang cổ tên lính, kiểu như người ta dùng phảng để phạt cỏ. Tên lính đổ sụp xuống, nằm đè lên tên lính trước. Tới tên lính thứ ba chú Sáu Dương gần như đã kiệt sức rồi chỉ lo chống đỡ là chính, tên lính thấy vậy cứ nhằm chỗ mấy vết thương của chú mà đánh khiến chú phải co người lại che các chỗ nghiệt, cố tìm cách đeo bám lấy nó để nó không thể tung những cú đấm từ xa, rồi lại uốn người mềm như cọng bún để nó không quật được chú xuống mặt đường.- Mày ra đi, để tao! - Một tên lính khác thấy vậy liền quát lên, xắn tay áo lên để lộ những hình xăm đen vằn vện như mặt quỉ.Tôi hét lên:- Không được đâu!Một tên lính lại chẹn lấy cổ tôi:- Mày binh hả? Mày là thằng nào, cũng thuộc loại cá hô hả? Vậy thì tao cho chết luôn thể.Tên lính xâm mình đánh chú Sáu Dương bằng những cú đấm thẳng vào mặt, vào bụng, vào hai bên cạnh sườn khiến chú ói ra từng bụm máu. Các vết thương ở mặt ở cổ cũng bật chảy máu ròng ròng. Cả người chú đẫm máu, môi và mắt sưng vù. Tôi giãy giụa nhưng tên lính đã lôi tôi ra xa tôi không còn thấy gì nữa chỉ nghe tiếng đấm lịch bịch của tên lính vào người chú Sáu Dương. Và rồi tôi nghe tiếng chú thét lên, giọng không còn nhận ra được nữa:- Mày đánh chết tao đi, không tao cũng đánh chết mày!Lâu lắm mới thấy có đám quân cảnh tới. Chú Sáu Dương đã không còn đứng vững được nữa rồi, hai tên lính phải kè giải chú đi. Chú cố quay lại nói với tôi:- Đừng khóc, nhỏ! Báo với Hồng Điệp tao bị bắt rồi. Rồi tao sẽ ra tù trở về, tao không cho thằng nào phá đào Hồng Điệp đâu.Việc chú Sáu Dương bị bắt xử tù như thế nào tôi không được biết, sau đó thời cuộc biến chuyển tôi ra đi theo con đường của tôi và rồi nhiều chuyện khác xảy ra nữa tôi quên dần câu chuyện của chú Sáu Dương và những chuyện của quê hương, cho đến hơn hai mươi năm sau hòa bình lập lại tôi trở về...Chú Sáu Dương vẫn ở chỗ cũ, ngay đầu cồn, khoảng đất tưởng chỉ một mùa nước lũ là bị cuốn phăng đi vậy mà vẫn còn hoài với năm tháng.Chú Sáu Dương chống gậy đi lần ra, không nhìn thấy tôi nhưng nhận ra giọng nói của tôi:- Mày về tới đó hả nhỏ?Tôi cười đáp:- Cháu già rồi chú ơi, tóc cháu bạc hết rồi đây nè.- Cũng không già hơn tao đâu - Chú nói - Nhưng như vậy cũng lâu quá rồi hả? Ôi tao cũng không nhớ gì nữa, cũng không tính gì nữa... Lâu nay mày sống thế nào? Có vui không? Có gặp chuyện gì buồn không? Có nhớ món canh cá hô không?Tôi đáp rằng tôi cũng sống như mọi người chuyện vui buồn cứ lẫn lộn không làm sao biết được. Rồi tôi hỏi sang chuyện chú, chuyện đào Hồng Điệp. Cũng vậy thôi, chú nói, lần đó chú bị bắt đi tù sau đó bị đưa đi khắp cả, có lần bị đưa ra tới Côn Đảo. Rồi hết hạn tù chú bị đưa đi lính, ở lính chú đánh một thằng sĩ quan rồi lại bị tù nữa. Rồi chú lại ra tù, trốn lên vùng rừng núi làm nghề cưa gỗ, săn thú để kiếm sống. Lại có mấy năm chú lưu lạc ra vùng biển làm nghề thẻ mực, suốt ngày ngồi dang nắng trên chiếc thuyền thúng lòng cứ nơm nớp lo sợ thằng chủ ghe quên rước về coi như phơi xác luôn ngoài biển. Nói chung chú đi linh tinh khắp nơi cả nhưng dù ở đâu làm nghề gì chú cũng nhớ tới đào Hồng Điệp, hỏi thăm tin tức về cô và khi được biết cô vẫn sống bình yên, có người che chở là chú yên lòng, cố gắng sống cho qua khỏi cái thời gian lao khổ cực của mình.- Như vậy đó nhỏ à - Kể xong chú nói tiếp - Rốt rồi tao về đây mày cũng về đây, đào Hồng Điệp thì vẫn ở bên chợ, mọi chuyện rồi đâu cũng vào đó cả, ai nấy cũng đều yên vui với cuộc sống của mình. Cho nên tao khuyên mày hãy bình tâm, không việc gì phải nóng vội, cứ ở đây ăn cơm với tao, dù gì tao cũng đãi mày được cơm gạo trắng với canh cá hô... Rồi chút nữa mày về bên chợ gặp đào Hồng Điệp cho tao nhắn...Tôi ra ngoài đầu cồn thấy nước sông vẫn chảy rẽ ra hai bên, cuộn xoáy, thỉnh thoảng nổi lên những hình thù kỳ dị rồi vụt biến mất, không để lại dấu vết gì...7 - 1993---(°) Con nước giữa ròng và lớn (đứng lại)