(Trích trong phẩm: “Thiền và nhân sanh” trong tác phẩm cùng tên của tác giả La Vĩ Quốc)
Người ta đều có thất tình lục dục, ngay cả nhà Phật “tứ đại giai không” cũng không phủ nhận được. Dưới ngòi bút của các nhà thơ những tình cảm vui sướng, ưu sầu, đau thương, oán hận, hối hận, phẫn nộ, sợ hãi v.v…đều có sự bộc lộ đầy đủ.
Nói đến vui sướng, Vương Duy đời Đường nói: “Hoa đón niềm vui đều biết cười”. Mạnh Giao đời Đường nói: “Gió xuân đắc ý ngựa phóng nhanh” thật là vui tươi thanh thản, tự nhiên biết bao. Nói về ưu sầu, Lý Bạch đời Đường nói: “Sầu như nước sông dài vạn dặm”. Tân Khí Tật đời Tống nói: “Mong lên cao lâu để tránh sầu”. Thật là nỗi sầu liên miên, sao tránh cho được. Kể đến đau thương, Cao Minh đời Nguyên nói: “Như nuốc kim chỉ, đâm ruột nhói lòng”. Tào Tuyết Cần đời Thanh nói: “Người thất ý gặp việc thất ý, vết thương mới đắp vết thương cũ”. Thật là đau đớn khó chịu, qua ngày tày năm. Kể đến oán hận, Bạch Cư Dị đời Đường nói: “Hồng nhan chưa già ân đã đứt”. Lý Dục đời Nam Đường nói: “Hận đời dài như nước dài”, thật là sầu hận thâm trầm có ai biết được? Những câu thơ mang sắc thái tình cảm phong phú này, thật ra đều là sự phản ánh tâm lý của con người trong hoàn cảnh đặc biệt. Nếu chìm đắm trong mối tình cảm nào mà không thể tự thoát, thì có thể tự khiến mình càng rơi càng sâu. Quá vui, sẽ đắc ý vênh váo; quá ưu sầu sẽ “trẻ đã bạc tóc”, quá đau lòng sẽ hại sức khoẻ. Vả lại, tình cảm cũng có thể chuyển biến, không nghe nói “vui quá hoá buồn” sao? Ý nghĩa sâu sắc của thiền chính là nói với người ta một cách không lộ dấu vết rằng: “ảo ảnh mơ mộng, biết quá khứ không gốc, đất nước, gió, lữa, ngộ vốn là không có”, theo cách nói của thiền: “Hỷ, nộ, ai, lạc” đều do vọng tưởng điên đảo mà sanh, thấu hiểu điều này thì có thể yên tâm không còn phiền não.
Trên thế giới này, sự sung sướng không phải ai ai cũng có. Trái lại phiền não thì mỗi người đều có. Như phiền não của người nghèo là lo ăn lo mặc; phiền não của nhà giàu là sợ tài sản bị cướp, là suy nghĩ di sản phải phân chia như thế nào mới không để thân nhân trở mặt. Phiền não của người độc thân là tìm không được người bạn đời; phiền não sau khi kết hôn là có sự ràng buộc của gia đình…Phiền não phần nhiều là tình cảm chủ quan, có lúc là tự mình kết lấy phiền não. Trong “Đại Trí Huệ Của Phật Giáo Trung Quốc” có một mẫu chuyện tràn đầy lý thiền như sau:
Ngày xưa, có một bà lão bất kể trời nắng cũng khóc, trời mưa cũng khóc, một năm có 365 ngày, hầu hết mỗi ngày đều sống trong sự khóc lóc, người ta gọi bà là: “Bà khóc”. Một hôm có vị Cao tăng hỏi bà:
_Bà cả, tại sao bà khóc mỗi ngày không ngừng?
_Bạch thầy! Tôi sinh được hai đứa con gái, đứa lớn gả cho người bán giày, đứa nhỏ gả cho người bán dù.
Vị Cao tăng hỏi:
_Đó không phải là rất tốt sao?
_Thầy mà còn nói tốt! Tôi thật rầu muốn chết. Trời nắng dù của con gái nhỏ bán không được! Trời mưa ai mua giày của con gái lớn?
_Bà cả, chớ rầu nữa! Bà hãy nghĩ như vầy: Khi trời nắng, tiệm giày của con gái lớn sẽ bán đắt; còn lúc trời mưa, dù của con gái nhỏ cũng bán chạy. Đó không phải rất tốt sao?
_À…thì ra là vậy! Tại sao tôi không nghĩ ra?
Bà lão được vị Cao tăng chỉ dạy, liền cảm thấy sung sướng, mặt mày vui tươi. Từ đó, bà không còn buồn rầu khóc lóc nữa. Ngày trời nắng, bà lão cũng cười, lúc trời mưa bà lão cũng cười. Vẻ buồn trên mặt bà đã mất hẳn. Như vậy, cùng một việc, bạn nhìn từ một góc độ khác nhau, bạn dùng cách tư duy khác nhau để nghiên cưu, thì sẽ có kết luận khác nhau. Bà lão đó trời nắng cũng khóc, trời mưa cũng khóc là tự mình chuốc lấy phiền não. Vị Cao tăng không có thay đổi hiện trạng, chỉ là đã điều chỉnh góc độ nhìn vấn đề của bà, khiến bà từ khóc trở thành cười, từ buồn trở thành vui. Chỗ kỳ diệu của thiền là tận sức thể nghiệm, thể nghiệm đời sống là tốt đẹp, đời sống là muôn màu, tương lai là sáng sủa, hãy đừng để cho phiền não vướng mắc.
Đương nhiên cuộc sống khó tránh được vướng mắc của phiền não, vấn đề là làm thế nào thoát khỏi từ sự vướng mắc đó. Vả lại, phiền não cũng là một quá trình để rèn luyện con người. Phật Giáo cho rằng: “Phiền não tức Bồ đề”, đó là nói: phiền não là con đường tất yếu để đi đến trí huệ giác ngộ. Mỗi người chúng ta một hôm rơi vào phiền não sẽ cảm thấy phiền não bất an, và từ phiền não đi ra thì đã tỏ ra thâm trầm chính chắn.