Chiều mùa đông lặng lẽ đổ xuống trang Rutraievô. Tuyết rơi dày, cuộn tung thành những đám mây bụi trắng. Một chiếc xe trượt vừa chở Xtefchia về bây giờ rời khỏi tiền sảnh tòa gia trạch của điền trang. Nàng bước vào nhà, được cha mẹ, gia đình và gia nhân chào đón. Những khuôn mặt rạng lên khi gặp nàng. Trong vòng tay âu yếm của mẹ, Xtefchia tạm quên đi nguyên nhân đã khiến nàng trở về đây. Nàng khẽ thổn thức áp chặt vào người bà. Phu nhân Ruđexka đoán ra rằng do nguyên nhân khác với nỗi thương tiếc người bà vừa quá cố. - Con về hơi chậm, - cha nàng bảo, - vừa đưa bà đi quan. Mai sẽ an táng. - Thưa cha, nhận được điện con đi ngay, nhưng điện bị chậm. Mọi người tò mò ngắm Xtefchia, riêng mẹ nhìn nàng đầy thương cảm. Kể từ ngày xa gia đình, nàng đẹp hẳn lên, lại thêm vẻ trang trọng khác vời cùng sự lịch lãm càng làm nổi bật vẻ duyên dáng tự nhiên. Người cha vẫn nhận thấy nàng thay đổi so với dạo mùa thu: Xtefchia như gầy hơn trong mắt ông. Làn da tuyệt đẹp của nàng hơi nhợt nhạt hơn, nom giống như màu vỏ trai ngọc. Đôi môi xinh đẹp hồng thắm cười ít tươi hơn. Đôi mắt cũng khiến ông phải suy nghĩ: sắc tím trong mắt như có phần trội lên, đôi mày màu nâu thanh mảnh và hàng mi dài rủ bóng che dường như mang vẻ thê lương. Mọi tình cảm của tâm hồn nàng thể hiện rõ trong ánh mắt. Những ánh lửa nhấp nháy khiến đôi mắt sinh động biểu lộ nhiệt tâm sôi nổi và hơi dễ bột phát. Song người ta còn có thể đoán nhận được trong đáy sâu đôi mắt những thứ tình cảm khác nữa: nỗi nhớ nhung, buồn bã, có thể cả nỗi oán trách chưa thể thốt thành lời... Một trong những anh em trẻ tuổi của nàng, Narnhixki, nói rằng nàng có vẻ hơi mơ mộng, và tuy những nét nghịch ngợm ngày xưa trong mắt nàng chưa mất hẳn nhưng đã khác xưa, ít long lanh hơn, nhiều ràng buộc vương vấn hơn. Không khí chung của cả gia đình đang lúc trang nghiêm, nên vẻ trang trọng khác lạ của Xtefchia không khiến ai thắc mắc. Ngược lại, cả cha lẫn mẹ đều khiến nàng phải suy nghĩ. Nàng thấy hai người đều thay đổi, thỉnh thoảng cả hai đưa mắt nhìn nàng như e sợ điều gì. Nỗi lo lắng hằn rõ trên vầng trán người cha. Khi cô gái chợt nhắc đến cụ Machây, cả hai tái mặt, nhìn nhau thật nhanh. Điều gì đó khiến Xtefchia lo ngại. Nàng cố tránh không nói gì tới Valđemar. Vả chăng cũng không một ai hỏi nàng về chàng. Chỉ một lần, anh họ nàng là Narnhixki đột nhiên hỏi: - Xuôđkôvxe là điền sản riêng hay cũng là một trong số những điền sản của đại công tử? - Nó là điền sản riêng. - Thế đại công tử năm nay bao nhiêu tuổi? Xtefchia bỗng dưng vô cớ đỏ mặt. - Ông ấy ba mươi hai. - Ô, thì ra ông ấy còn trẻ đến thế! - Narnhixki nhận xét, vừa nhìn nàng với vẻ thăm dò. Ông Ruđexki đỡ lời: - Thì anh đã chả trông thấy ảnh ông ta trên các báo khi được thừa kế toàn bộ bất động sản hoàn nguyên sau lúc cụ Janus qua đời, rồi sau chuyến du hành sang Phi châu đấy thôi. - Cháu không nhớ nữa. Cháu chỉ nhớ là sau hội chợ triển lãm, các báo có đăng ảnh ông ấy. Một người rất xinh trai, nhưng trước hết là một người... - Tuyệt vời... đúng không nào? - Ông Ruđexki hỏi. - Và là một quý tộc lớn điển hình. Điều đó có thể nhận ra ngay lập tức. Đây không phải là một kẻ phát tài giả làm quý tộc, mà là một đại công tử dòng dõi cao sang. Có thể thấy điều đó ngay trên nét mặt ông ta. Hơn nữa, ông ấy có vẻ giàu tự tin và rất tự hào, nhưng theo nghĩa tốt đẹp nhất. Xtefchia những muốn kể thêm Valđemar là người thế nào, nhưng nàng cảm thấy mình không thể nói về chàng một cách thản nhiên. Nàng chỉ góp một nhận xét ngắn gọn: - Anh nói phải. Giới quí tộc chân chính khác hẳn về mọi phương diện với những kẻ bắt chước họ. Nhất là khi có dịp tiếp xúc gần, sự khác biệt lại càng rõ rệt, càng nghiêng về phía có lợi cho họ. Ông Ruđexki liếc nhìn con gái. - Cốt sao đừng tiếp xúc quá gần, - ông thì thầm tự nhủ, rồi nói to lên: - Về điều đó thì các sự kiện cụ thể thường mới là cái quyết định. Mọi người thật không hiểu ông muốn nói gì. Đến khuya, khi mọi người đã tản đi, Narnhixki tóm tắt nhận xét của mình về Xtefchia trong một câu ngắn gọn: - Cô ấy đang chịu ảnh hưởng của giới quý tộc, đặc biệt là của đại công tử. - Mà thậm chí, có thể là... Anh không muốn nói hết ý nghĩ của riêng mình, bởi đã từ lâu anh nhìn thấy hình ảnh Xtefchia trong chương trình cuộc sống của anh, anh càng cương quyết gạch thật đậm dưới cái điểm ấy. Hôm sau, đám tang được cử hành với sự tham gia của đông đảo bà con trong vùng, mặc dù người chết vốn không phải là cư dân thường trú của Rutraievô. Tạm thời, người ta chôn thi hài cụ vào khu mộ của gia đình dòng họ Ruđexki, rồi sau này sẽ chuyển về điền trang dòng họ Rembôvxki. Trong đoàn người đưa tang, Xtefchia từ chối không khoác tay anh chàng Narnhixki. Nàng đi một mình, hơi lánh sang một bên, chân lội trong đám tuyết người ta cào từ giữa đường ra. Bộ quần áo màu đen và vành khăn tang khiến cho thân hình vốn nhanh nhẹn của nàng thêm thanh thoát. Nàng bước đi trầm tư và buồn bã. Lần cuối cùng nàng được gặp người bà vừa quá cố cách đây đã tròn một năm, hồi ấy Prôntnhixki còn lui tới trang Rutraevô như kẻ đang theo đuổi nàng. Bà cụ già tóc bạc có cách đối xử hết sức ngọt ngào khiến người ta phải kính trọng. Những đường nét trên khuôn mặt tuy đã khô héo nhưng vẫn giữ nguyên vẻ hài hòa. Đọng lại trong những đường nét ời ông trước kia. Quá khứ lặp lại. Sự giễu cợt kinh khủng của số phận! Xtefchia vùng đứng dậy, hai tay ôm ghì lấy bộ mặt nóng rực, chạy đi chạy lại khắp phòng. - Nhất định ta phải cắt đứt, nhất định ta sẽ chấm dứt, dù tim ta có vỡ tung thành trăm mảnh cũng cam, - nàng thì thầm lắp bắp trong cơn nóng nảy. - Còn bây giờ thì đọc, đọc đã! Tựa đầu vào hai lòng bàn tay, bấu chặt những ngón tay vào hai thái dương, nàng đọc mê mải với một nỗi thèm khát đớn đau. Xtefchia Korvitrupna mô tả ngắn gọn cuộc đời mình, gia đình, điều kiện sống nơi cô đã lớn lên, cuối cùng đến cái phần mang tựa đề Hoàng tử từ chuyện cổ tích. Và Xtefchia Rudexka đọc: - " Tôi đã từng mơ về chàng dẫu chưa biết chàng là ai... Tôi đã từng tin chắc rằng rồi một người như thế sẽ đến và sẽ cầm ngay lấy tay tôi. Tôi có niềm tin cảm về hạnh phúc. Cha tôi cười giễu tôi vừa bập bập dọc tẩu dài, người thường thốt lên:" Ôi cô bé mơ mộng, cô bé mơ mộng!". Mà cũng đúng thế thật cơ. Có thể do ảnh hưởng của người nhũ mẫu già đã từng nâng giấc tôi bằng chuyện đời xưa, tôi thích mơ mộng, thích tưởng tượng ra những giấc mơ vàng. Tôi yêu biết bao những buổi chiều, những hoàng hôn tháng năm tuyệt đẹp, bởi những khi ấy, đắm mình trong những điều tưởng tượng, tôi hình dung thấy chàng - Hoàng tử từ chuyện cổ tích bước ra. Tôi thích lắng nghe tiếng hót họa mi và tiếng ếch nhái ènh oang, những thứ tiếng ấy làm nảy sinh trong tôi bao ý nghĩ ngọt ngào. Và rồi một ngày tuyệt vời vô chừng đã đến, ngày ấy còn hằn sâu vĩnh viễn trong ký ức tôi. Tôi đã được thấy chàng  - Hoàng tử từ chuyện cổ tích bước ra...

Đó là một cuộc vui lớn trong tòa lâu đài giàu có của quan nội thần Uosiatynxki. Cha tôi là bạn học của ngài, đồng thời là người bạn thân thiết nữa. Cả nhà chúng tôi cùng đi vũ hội. Và khi giữa đám các tiểu thư tôi bước từ vườn cây lên hàng hiên trong chiếc áo dài bằng vải tarlantan màu hồng, tóc cài hoa, thì chợt thấy chàng mặc sắc phục khinh kỵ binh. Và ngay tức khắc tôi nhận ra niềm mơ ước của mình. Đẹp trai, dáng thon thả, với vẻ lịch lãm phóng khoáng, cách xử sự trang nhã và phong thái đại gia lồ lộ trong toàn bộ dáng hình, chàng chiếm ngay hồn tôi, khiến tôi không sao bước nổi. Chàng nhanh nhẹn tiến lại bên chúng tôi và sau khi được quan nội thần giới thiệu, lần đầu tiên chàng nắm tay tôi. Ôi! Đôi mắt thoáng vẻ giễu cợt, nhưng chứa đựng biết bao lửa nóng và sức mạnh... " Xtefchia ngẩng đầu... hoàn toàn y hệt !... Đẹp trai, cới vẻ lịch lãm đầy phóng khoáng của con nhà đại gia, với đôi mắt xám mang vẻ giễu cợt và tràn đầy sức mạnh. Y hệt chàng... Tiếp theo!... Chuyện gì tiếp theo đây? "Chúng tôi yêu nhau ngay lập tức, tâm linh chúng tôi bay thẳng tới nhau, không cần nói một lời. Chàng nhảy với tôi nhiều hơn cả, chàng nói mới hay làm sao, mới hấp dẫn làm sao!... Rời khỏi vũ hội, tôi như người mê mẩn. Sự cao vời của chàng khiến tôi e sợ. Bạn gái bảo tôi rằng chàng là một đại quý tộc, đại công tử ở Guenbovitre, họ là Mikhorovxki, là triệu phú, gia huy mang chiếc mũ tước công. Tôi không muốn những chuyện ấy lọt vào tai, bởi trong mắt tôi chỉ mang hình ảnh của chàng. các bạn gái cảnh cáo rằng một vị đại quý tộc cao sang như thế không phải là người dành cho tôi, rằng thậm chí tôi không nên mơ đến chàng nữa kia ". - Chúa tôi! Chúa tôi! - Xtefchia kêu lên. " Nhưng tôi không tin, bởi cảm thấy chàng cũng yêu tôi. Và niềm tin đã không đánh lừa tôi. Vài ngày sau vũ hội chàng đến thăm gia đình tôi tại Snhiagievo và rồi tôi được gặp chàng hầu như hàng ngày. Ban đầu chàng ghé qua ông bà Uosiatynxki trước khi tới nhà chúng tôi, về sau nhiều lần chàng đi thẳng từ Guenbovitre tới với ngựa trạm đặt trước, mặc dù đó là cả một chặng đường dài dằng dạc. Ôi! hạnh phúc biết chừng nào mỗi lần tôi nghe tiếng kèn của người thợ săn Guenbovitre! Tôi đã thuộc hiệu kèn đó như thuộc tiếng chuông của nhà thờ quê mình. Rồi trong thời gian ấy, anh Machây mua lại một điền sảnh  không lớn lắm trong vùng gần nhà tôi ( chuyện đó khiến cựu chiến binh đều lấy làm ngạc nhiên) rồi đến ở tại đó, thường xuyên đến thăm gia đình chúng tôi. Và mọi người hiểu ra nguyên do của việc mua bán lạ lùng nọ. Thoạt tiên, cha tôi không thích những sự lui tới đó, nhưng người không cấm. tên họ quý phái và tước hiệu đại công tử đã chinh phục được Người. Người còn yêu mến anh Machây vì lòng can trường và những nguyên tắc sống cao quý, công bằng. Chẳng bao lâu sau chúng tôi thố lộ tình yêu với nhau. Rồi đến lúc anh Machây báo tin cho cha mẹ. Ban đầu cha tôi rất giận, bảo rằng nhẽ ra trước hết anh phải được cha mẹ cho phép đã, nhưng anh Machây lấy danh dự ra cam đoan, bảo đảm điều đó. Và vì lẽ mẹ anh và người chú là họ hàng gần nhất hiện đang không có mặt trong nước, nên lễ đính hôn của chúng tôi được cử hành. Tôi yêu Machây biết chừng nào, và chàng cũng yêu tôi xiết bao? Kể từ đây cuộc đời chúng tôi trôi đi trong ánh mặt trời rực rỡ và có lẽ trường tồn muôn thế kỷ, bởi lẽ niềm hạnh phúc lớn lao nhường này không thể có lúc chấm dứt". Một đoạn tiếp theo đó là những dòng ghi thêm của chàng trai. " Hạnh phúc của đôi ta sẽ ngày càng vững bền, em thân yêu, bởi chúng ta đã gắn bó với nhau bằng mối dây không thể nào cắt đứt.... khi tựa vào tay anh, em sẽ đi qua suốt cuộc đời này, bao giờ cũng trong trắng và xinh đẹp như thế. Em đừng sợ, đừng lo, hãy tin ở lời anh: em sẽ là của anh, hoặc anh không lấy một ai khác cả!... Và xin em chớ nghĩ rằng niềm hạnh phúc chúng mình sẽ gặp phải một chướng ngại vật nào đó do giới của anh dựng nên. Thế giới của anh cũng là thế giới của em: không có sự khác biệt đẳng cấp ở nơi tình yêu hiện diện. Họ, tất thảy những người bên anh, nhất định sẽ phải chấp nhận điều đó và họ sẽ yêu mến em, người yêu duy nhất của lòng anh bởi em xứng đáng được hưởng điều đó".

Xtefchia thở gấp gáp, nàng lại òa lên khóc lần nữa. Bằng tất cả sức mạnh ý chí, nàng cố kìm tiếng khóc, cố định thần lại và tiếp tục đọc. Những phần tiếp theo tràn ngập niềm hạnh phúc và niềm vui sướng vô biên của hai tâm hồn trẻ trung, nồng thắm. Chàng trai ghi xen vào nhiều chỗ. Ở mỗi đoạn, cô gái viết: " Tôi chịu đựng một giây phút thật kinh hoàng, khi nhìn thấy chiếc xe của chàng đã thắng ngựa sẵn sàng lên đường. Hai chúng tôi đứng với nhau trong vườn. Tử đinh hương đang nở hoa, chim họa mi đang hót, thế gian mới tuyệt diệu làm sau!... Cũng vô cùng xúc động, Machây hôn tôi, ôm tôi trong vòng tay. Chàng xin tôi đừng quá lo lắng, chàng bảo rằng chẳng bao lâu nữa nhất định chàng sẽ trở về mang theo lời ưng thuận của mẫu thân chàng và sẽ chở tôi đến với bà để  được nhận lời chúc phúc. Tôi e sợ bà phu nhân kênh kiệu ấy. Bà vô cùng xinh đẹp, xuất thân từ một gia tộc mang tước bá vốn của Hunggari, ở Esterhazych. Tôi tin tuởng Machây, tin lắm, nhưng khi chàng ra đi, trái tim tôi như tan vỡ vì nỗi đau, tôi như tan chảy trong dòng lệ. Rốt cuộc giờ chia phôi đã điểm: chàng phải ra đi. Sau những lời từ biệt và thề nguyện, lúc chiếc xe chàng rời khỏi chỗ, tôi đã kinh hoàng thét lên: "Machây chàng ơi, đừng đi!. Một nỗi tuyệt vọng chế ngự hồn tôi. Chàng dừng xe, nhảy xuống đất, ôm lấy  tôi an ủi. Chàng gieo vào lòng tôi bao niềm tin tưởng, đến nỗi phút chia ly cuối cùng tôi đã giã biệt chàng với một nụ cười. Cha tôi làm dấu thánh cầu phúc cho chàng. Nhưng chàng càng khuất dần, nỗi tuyệt vọng lặng thầm càng trỗi dậy trong tim tôi. Bức màn đen càng đổ xuống bưng kín mắt tôi. Và khi xe chàng khuất hẳn sau chỗ đường ngoặt, tôi ngã gục xuống không hề hay biết gì nữa! ". Xtefchia Rudexka đưa tay lau trán. - Chắc hẳn đó là lần cuối cùng... họ được thấy mặt nhau, - nàng thì thầm bằng đôi môi tái nhợt. Những trang tiếp theo tràn ngập nỗi buồn: Những bức thư của chàng trai được dán riêng, những bức thư rất tình cảm, chàng trai vẫn thề nguyền yêu cô gái trọn đời. Nhiều trang nhật ký tái diễn tả nỗi nhớ nhung và oán trách của vị hôn thê trẻ tuổi. Các chương mỗi lúc một ngắn hơn, buồn bã hơn. Đôi chỗ những trang giấy vơlanh còn hoen dấu lệ không phai mờ sau ngần ấy tháng năm. Những bức thư của chàng trai không tới nữa. Tiếp theo vài trang buồn thảm nữa, rồi Xtefchia bắt gặp một bức thư ngắn ngủi viết bằng chữ xa lạ được dán kèm vào sổ, đóng khung chung quanh bằng mực đen, hẳn là do chính tay bà ngoại nàng. Đó là thư của ông chú chàng trai, Xezar Mikhorovxki, người đỡ đầu chàng đại công tử Machây. Bằng những lời lẽ lạnh lùng, ông ta báo cho cô gái Xtefchia Korvitrúpna biết sự hứa hôn với Machây đã bị bải bỏ - với sự đồng ý và ưng thuận của chàng trai. Lý do chính được ông ta đưa ra là sự thiếu môn đăng hộ đối và khác biệt đẳng cấp. Vả chăng, ông ta cũng chẳng cần phải phân trần gì nhiều. Trong những dòng do chính tay chàng Machây ghi thêm phảng phát nỗi xấu hổ, thậm chí cả nỗi buồn - nhưng cũng không còn gì khác nữa. Đại công tử Mikhorovxki gửi trả lại chiếc nhẫn đính hôn, chàng nói thêm rằng số phận chia cắt mối tình của hai người không cách gì cưỡng nỗi. Chàng không dám chúc gì cho tương lai, cũng không gọi định mệnh là kẻ chủ yếu gây lỗi. Chắc chàng hiểu được rằng chính chàng đã làm thương tổn trái tim cô gái, chàng không muốn dùng những cách tránh né ấy để làm khổ cô thêm. Xtrfchia phẫn nộ đứng bật dậy. - Ra thế đấy?... Vậy những lời cam đoan chắc như đinh đóng cột của ông ta mà đọc ở đầu cuốn nhật ký đâu rồi?... Đâu rồi thứ tình yêu có thể phá đổ mọi tín điều? Vậy ra cái đẳng cấp ấy mạnh đến nỗi đủ sức bẻ gãy mọi nghĩa vụ thiêng liêng nhất? Nó dễ dàng tước bỏ danh dự như người ta dễ dàng rút chiếc nhẫn ra khỏi ngón tay sao?... Đâu rồi những lời của ông ta so với hành động?... Vậy ra ánh sáng của đẳng cấp kia mạnh đến nỗi đủ sức nuốt chửng vào mình vết đen ố bẩn một cách thản nhiên? Vậy ra đã làm đại quý tộc người ta tha hồ chà đạp lên những trái tim ấy bằng học thuyết dựa trên các tín điều của mình? Có thể bán đứng những trái tim ấy để đánh đổi lấy bạc triệu, bạc tỷ? Vậy lương tâm ở đâu...! Trái tim ở đâu?! Sự ngay thẳng ở đâu rồi?! Và rốt cuộc, đâu rồi cái khát vọng hạnh phúc riêng tư bắt rễ sâu xa trong tâm hồn của mỗi con người? Phải chăng mọi thứ đều chạy theo đẳng cấp, theo những nguyên tắc cả rồi?... Xtefchia nóng nảy lồng lộn, thốt lên những lời dứt đoạn với chính mình như đang trong cơn mê sảng. Lồng ngực nàng phập phồng gấp gáp, chứa đầy nỗi cay đắng không thể diễn tả thành lời: - Còn Valdemar?... Chàng cũng đã nói những lời y hệt như thế trong phòng treo chân dung. Chàng buộc tội ông chàng, trách ông ta thiếu cương quyết, thiếu nghị lực. Nhưng liệu bản thân chàng có thể hành động khác đi chăng? Liệu chàng có đủ khả năng đánh đổ những định kiến, phá vỡ sự cuồng tín của giới chàng? Liệu tước hiệu, đẳng cấp quý tộc, và những số tiền bạc triệu có ngấm sâu vào máu chàng chưa? Đối với chàng, liệu tình yêu của người phụ nữ thân yêu đã trở thành tuyệt đối chưa, liệu chàng có dám quẳng tất cả lên đĩa cân vì nàng hay chăng? Hay những lời nói của chàng cũng trống rỗng và vô hồn như những lời thề thốt của người kia?... Muôn vàn câu hỏi dồn lên đôi môi Xtefchia với vẻ giễu cợt đau đớn. trái tim nàng bênh vực cho Valdemar, chắp cánh cho chàng, gần như biến chàng thành thánh. Nhưng lý trí bằng bàn tay lạnh lùng và thô nhám đã bóp nghẹt những cơn bốc dồng lý tưởng hóa, làn nẩy sinh những ý nghĩ phê phán. Trong niềm phẫn nộ trào sôi, Xtefchia thốt lên: - Rồi con người này cũng sẽ hành động y như thế mà thôi! Chúa tôi! Chúa tôi!... Xin hãy ban cho con sức mạnh để lùi xa tránh vòng mê đắm này. May là chàng có nhẽ không yêu ta như ông chàng đã từng yêu bà ngoại. Không hiểu bà đã chịu đựng điều đó bằng cách nào, làm sao bà sống qua nổi? Nói một mình mà đôi khi Xtefchia bật thành to tiếng, và thường nàng không hiểu nổi bản thân mình. Câu hỏi cuối cùng đánh thức lại sự tò mò của nàng, nàng lại lao đến bên quyển sổ. Chỉ còn lại vài trang viết bằng nét chữ xiên xẹo. Nàng đọc: