Mãi mãi rồi anh cũng sẽ không đổi tính, anh Gringoire (1) ạ. Sao! Người ta cho anh một chân ký giả trong một nhật báo giá trị ở Paris, thế mà anh cả gan từ chối….Nhưng anh hãy nhìn cái áo thủng kìa, cái quần xốc xếch kìa, gương mặt gầy kêu đói kìa. Ấy thế mà, đấy là nơi mà sự say sưa những vần thơ đẹp đưa anh đến! Đấy mười năm tận tụy phụng sự thi ca để rồi chỉ có được bấy nhiêu. Mãi rồi anh không xấu hổ ư? Anh đi làm ký giả đi, đồ ngu! Anh làm ký giả đi! Anh sẽ lãnh được những đồng tiền hoa đẹp, anh ăn ở nhà hàng Brébant, và anh có thể hiện diện trong các buổi công diễn đầu (2), với ngòi bút mới giắt trên mũ bẹt. Không à? Anh không muốn à? Anh muốn sống tự do tuỳ thích cho đến suốt cuộc đời ư? Vậy, anh hãy nghe qua câu chuyện “ Con dê của ông Seguin ”. Rồi anh sẽ thấy muốn sống tự do có lợi hại gì. Ông Seguin không lần nào được may mắn với bầy dê. Ông mất chúng cùng một cách như nhau; một buổi sáng đẹp trời, chúng bứt đứt dây, đi lên núi, và trên ấy, chó sói ăn thịt chúng. Không có những cái vuốt ve của chủ, không nỗi sợ chó sói, không gì giữ chúng. Hình như đó là những con dê độc lập muốn sống tự do, giữa khoảng trời to rộng với bất cứ giá nào. Ông Seguin tốt bụng, không hiểu tí gì về tính tình mấy con vật của mình, lấy làm buồn khổ lắm. Ông nói: - Thế là xong, dê chán ở nhà ta, ta sẽ không giữ được con nào. Tuy vậy, ông không nản lòng. Và sau khi mất sáu con dê cũng cùng một cách như nhau, ông bèn mua một con thứ bảy. Có điều phen này, ông cẩn thận lựa con thật nhỏ để nó dễ quen ở lại nhà ông hơn. Ôi! Gringoire ạ, con dê con của ông Seguin xinh làm sao? Nó xinh làm sao với đôi mắt dịu hiền, chòm râu con ngạo nghễ, đôi vó đen và bóng, đôi sừng có vằn ngang và lớp lông dài trằng như cái áo choàng phủ ngoài thân mình nó. Nó cũng gần dễ thương như con dê nhỏ của Esméralda, anh có nhớ không, Gringoire? Và lại ngoan, mơn trớn, để cho vắt sữa mà không động đậy, không đặt chân vào đĩa ăn. Một con dê thật đáng yêu…. Sau nhà ông Seguin có một thửa vườn với vòng rào hoa trắng. Ông để cô khách mới của mình ở đó. Ông cột nó vào một cây nọc, ở nơi đẹp nhất của sân cỏ, cẩn thận để cho nó một quãng dây dài và thỉnh thoảng ông đến thăm chừng xem nó có vừa ý không. Con dê rất lấy làm sung sướng và gặm cỏ một cách sẵn lòng quá, khiến ông Seguin vui dạ. Tội nghiệp, ông nghĩ: - Hừ, mãi tới giờ mới có một con không chán nhà mình. Ông Seguin lầm, con dê của ông đâm chán. Một hôm nó nhìn ngọn núi, tự nhủ: - Trên ấy hẳn phải là thích lắm; tung tăng trên bãi cỏ hoang không có cái sợi dây quái ác này cưa cổ mình thì thật là thú! Lừa hay bò gặm cỏ trong một vòng rào thì được. Với dê, cần phải có nơi khoáng đạt cho chúng. Từ khi ấy, cỏ trong vòng rào đối với nó có vẻ nhạt nhẽo. Nó đâm chán nản. Nó gầy dần, sữa ít đi. Nhìn nó mà thương hại, suốt ngày nó kéo căng sợi dây, đầu quay nhìn về phía núi, mũi hỉnh ra, miệng kêu bê bê…một cách buồn bã. Ông Seguin thấy rõ con dê của mình có một cái gì, nhưng ông không biết cái gì đó như thế nào….Một buổi sáng, ông vừa vắt sữa xong, dê quay lại ông và nói bằng thổ ngữ của nó: - Ông nghe tôi, ông Seguin ạ. Tôi chết mòn ở nhà ông, ông hãy cho tôi lên núi đi. Ông Seguin kinh ngạc, kêu lên: - Trời ơi! Cả nó nữa – và thoắt cái ông đánh rơi cái đĩa; rồi ngồi phệt xuống cỏ bên cạnh dê, ông hỏi: - Sao, Blanquette, mày muốn bỏ tao à? Và Blanquette đáp: - Phải, ông Seguin ạ. - Ở đây mày thiếu cỏ ư? - Không phải thế đâu ông. - Hay có lẽ dây cột mày ngắn quá, mày có muốn tao nới dài ra không? - Không phải phiền, ông Seguin ạ. - Thế mày cần gì? Mày muốn gì? - Thưa ông Seguin tôi muốn đi lên núi. - Nhưng, khốn nạn, mày không biết trên núi có chó sói sao? Khi nó đến, mày sẽ làm gì? - Thưa ông Seguin, tôi sẽ húc nó. - Sói nó sợ quái gì sừng của mày. Nó ăn mất của tao nhiều con dê sừng mạnh hơn mày….Mày biết đấy, con dê Renaude già ở đây năm rồi. Nó đánh nhau với sói suốt đêm…rồi đến sáng sói ăn nó mất. - Tội nghiệp bà Renaude. Nhưng không sao ông Seguin ạ, ông hãy để cho tôi lên núi đi. - Chúa ơi! Sao mấy con dê của tôi lại lạ vậy – ông Seguin nói - Lại thêm một con sắp bị sói ăn mất của tôi thôi. Hừ không, không được. Dù mày không muốn, tao vẫn cứu mày, con khốn! Và để phòng mày bứt đứt dây, tao đem nhốt mày trong chuồng và mày sẽ ở mãi trong đó. Nói xong ông Seguin mang dê vào một cái chuồng tối đen, ông khoá trái cửa lại. Không may, ông quên mất cửa sổ và ông vừa quay lưng là con bé bỏ đi. Anh cười, phải không Gringoire? Phải tôi tin thế; anh thì anh theo phe dê chống lại ông Seguin tử tế….Rồi lát nữa, xem anh có cười không. Khi con dê trắng lên núi, ai nấy đều vui thích. Không bao giờ, mấy bác thông già lại thấy con vật xinh xắn như vậy. Người ta tiếp đón nó như một bà hoàng nho nhỏ. Bọn cây dẻ cúi sát xuống đất để vuốt ve nó với đầu cành. Bọn nhược thảo vẹt ra trên lối nó đi và cố hết sức tiết mùi thật thơm. Tất cả núi tưng bừng đón nó. Anh Gringoire thử nghĩ, con dê của chúng ta sung sướng biết mấy! Không dây cột, không nọc….không gì ngăn nó nhảy nhót, gặm cỏ tùy thích. Ở đây mới thật có cỏ, cứ ngay trên sừng ấy, bạn ạ…và cỏ, chao, sao mà ngọt ngào, mỏng sợi, có khía do hàng ngàn thảo mộc hợp thành. Thật là khác hẳn với cỏ non trong vòng rào. Và còn hoa ấy à!…. Nhưng hoa chuông to xanh, những hoa ngón tay sắc tía cánh dài, cả một rừng hoa dại tràn đầy vị ngọt dễ say. Con dê trằng dở say dầm mình trong rừng hoa, hai chân đưa lên trời và lăn dài theo lề đất, chung lộn với những chiếc lá rơi và mấy trái dẻ. Rồi đột nhiên nó chồm phắt ngay dậy. Hấp! Nó đi kìa, đầu lủi tới trước, qua các quãng đất rậm cây và các bụi ngâu, khi trên đỉnh, lúc tận dưới hố sâu, ở trên, ở dưới, khắp nơi nơi…Người ta tưởng có đến mười con dê của ông Seguin trên núi. Vì con Blanquette, nó chẳng sợ gì cả. Nó nhảy phắt một cái qua những khe nước to toé nước mình nó với những hạt bụi ướt và bọt. Rồi mình ướt dầm nước, nó đến nằm dài trên một hòn đá phẳng nào đó và phơi nắng. Có lần tiến đến rìa một đồi cao, một ngọn hoa thơm cắn ở miệng, nó nhìn thấy phía dưới, phía dưới hẳn, trên cánh đồng, ngôi nhà của ông Seguin với vòng rào phía sau. Cảnh ấy khiến nó cười ra nước mắt: - Nó bé làm sao! Sao mình lại có thể ở trong ấy được? Thương hại con bé, thấy mình đứng trên cao quá, nó tưởng ít nữa mình cũng to bằng thế giới. Nói chung, với con dê của ông Seguin đó là một ngày tươi đẹp. Khoảng giữa trưa, chạy loanh quanh sang phải sang trái, nó rơi vào giữa một đàn hươu đang cắn một cây nho dại một cách ngon lành. Cô bé của chúng ta gây xao động. Người ta nhường cho cô, nới tốt nhất trên cây nho và tất cả các ông đó đều rất lịch sự. Thình lình gió mát lại. Núi trở màu tím, chiều đến rồi. - Chiều rồi! - Dê bé tự nhủ, và nó dừng lại, hết sức ngạc nhiên. Phía dưới, đồng ruộng chìm trong sương mù. Vòng rào của ông Seguin biến mất trong làn sương và người ta chỉ còn thấy mái nóc nhà con với một ít khói. Dê lắng nghe tiếng chuông con của bầy thú người ta xua về và lòng cảm thấy buồn bã….Một con chim rừng bay về ngang chạm cánh vào nó. Nó rùng mình….rồi có tiếng tru dài trên núi: Hu!….Hu!…. Nó nghĩ đến chó sói. Suốt ngày, con bé dại không nghĩ đến điều đó. Cùng một lúc, một tiếng còi vang xa tít trong thung lũng. Đó là ông Seguin tử tế kia đang cố gắng một lần chót. Hu!….Hu!…. - Trở lại! Trở lại đi! - tiếng còi kêu vang. Blanquette rất muốn trở về. Nhưng nhớ tới nọc, sợi dây, vòng rào, nó nghĩ bây giờ thì nó không thể thích hợp với đời sống đó nữa và hay hơn là nên ở lại…. Tiếng còi không rít lên nữa…. Dê nghe phía sau có tiếng lá sột sạt. Nó quay lại và thấy trong bóng tối hai lỗ tai ngắn, thật thẳng, với đôi mắt sáng ngời: con sói. Sói ngồi chồm hổm ở đấy hình dạng to lớn và im lặng, nó nhìn con dê trắng con và như nếm dê trước. Vốn biết rất rõ mình sẽ ăn được dê, con sói không vội vàng gì. Chỉ khi dê quay đầu lại, nó mới cười một cách hung ác. - Ha! Ha! Con dê của ông Seguin. Và nó thè cái lưỡi to tướng đỏ lói, liếm đôi mép đen nhánh của nó. Blanquette thấy mình nguy mất rồi. Trong khoảng khắc, nhớ tới câu chuyện bà lão Renaude đánh nhau suốt đêm với sói để rồi sáng bị ăn thịt, dê tự nhủ có lẽ tốt hơn để cho sói ăn mình ngay cho rồi; rồi đổi ý, nó đứng giữ thế thủ, đầu cúi xuống, sừng đưa ra trước, không hổ danh là con dê can đảm của ông Seguin….Không phải nó có hy vọng giết chết sói – dê không giết sói được - nhưng chỉ để xem nó có thể cầm cự lâu bằng dê già Renaude không…. Bây giờ, con quái vật tiến lại và đôi sừng con xông tới. Con dê bé can đảm làm sao! Nó húc thật là hết lòng! Hơn mười lần – tôi không nói ngoa – Gringoire ạ, nó buộc con sói phải thối lui lại để lấy hơi thở. Những lúc đình chiến trong giây phút ấy, con tham ăn vội vã ngắt một ngọn cỏ thân yêu rồi trở lại trận chiến, miệng đầy cỏ….Như thế kéo dài suốt đêm. Thỉnh thoảng con dê của ông Seguin nhìn những vì sao nhảy nhót trên bầu trời trong sáng và nó tự bảo: - Miễn mình cầm cự được đến tảng sáng. Lần lượt các vì sao tắt đi. Blanquette húc nhanh hơn, con sói cắn mạnh hơn. Một ánh sáng nhạt hiện lên ở chân trời, tiếng gáy rè rè của một con gà vẳng lên từ một cánh đồng cỏ. Con vật đáng thương tự bảo: - Được rồi!. Nó chỉ đợi đến sáng ngày để mà chết: và nó duỗi dài trên đất, trong bộ lông trắng đẹp lấm đầy máu. Bấy giờ con sói xông lên mình dê và ăn thịt nó. Giã biệt Gringoire! Câu chuyện mà anh nghe không phải là một truyện tích tôi tưởng tượng ra. Nếu có đến xứ Provence, các nông gia của chúng tôi sẽ hay kể với anh về con dê của ông Seguin đánh nhau suốt đêm với sói và rồi đến sáng con sói ăn thịt nó mất. Anh nghe tôi rõ chứ, Gringoire? Và rồi đến sáng con sói ăn thịt nó mất. Chú thích: 1. Pierre Gringoire là một thi sĩ thực sự sống vào đầu thế kỷ thứ 16. Victor Hugo đã tạo ông thành một trong các nhân vật trong tiểu thuyết Notre Dame de Paris. Với Thoédore de Banville, Gringoire thành một vai chính trong một vở kịch của ông. – Hình ảnh hai nhà văn phác lên về Gringoire là hình ảnh một anh chàng đói rách, điều đó không đúng sự thật.

2. Buổi công diễn đầu của một vở kịch.