Trong không gian đông đặc Hà-Nội-phố một thời xa xăm, với những dáng kiều thơm, cúi đầu mà đi bên bờ hồ Gươm, mặc gió đùa lả lơi khăn san trên vai… Cảnh tượng ấy đánh thức trái tim nhà văn, vốn lùi sâu trong nhà báo, làm bật sáng niềm hoài cổ một Hà Nội bao giờ cũng lộng lẫy trong khói sương dĩ vãng.Cái viết của Trần Thị Trường thập niên đầu thế kỉ 21 có lẽ là thế. Một giọng văn truyện ngắn luôn khởi hành từ sự nhanh nhạy vồn vã của thông tin báo chí, thật khác biệt với nỗi nhớ vời xa, trong vắt niềm hoài cảm Hà Nội xưa của Vũ Bằng. Cũng bởi Trần Thị là thế hệ sau, nên “khóc khác và hát khác” nhà văn Vũ Bằng, cũng là lẽ tự nhiên.Có điều, nỗi nhớ thương ở câu chuyện này đượm đầy vị hiện đại.Nguyễn Thị Minh TháiBức chân dung “Người đàn ông hát” bằng sơn dầu được dừng lại ở những nhát bay cuối cùng, thần thái kẻ “tử vì đạo” đã thấp thoáng trên mặt toan. Đêm đã rất khuya. Chợt nhớ ra cú điện thoại ban chiều của Hiển, ông đề nghị tôi nhận lời làm một “dự án nghệ thuật”.Tôi vốn ghét doanh nhân, đám người có nguy cơ mắc bệnh nghề nghiệp nhất trong tất cả. Tôi đã từng quay lưng lại không muốn mắt bị bẩn vì những bức tranh treo trong những biệt thự đắt tiền của một vài người nào đó trong số họ. Nó chỉ chứng tỏ cho cái ý nghĩ đã có từ lâu trong tôi “bọn có tiền rặt một lũ mắt... mù” là luôn luôn đúng.Nhưng lần này cái cách họ tìm đến tôi, thông qua Hiển, một “thứ hạng” trong cái đất Hà Thành này khiến cho lòng kiêu hãnh vốn ở sâu trong góc khuất bỗng dưng trồi ra. Gặp thử xem sao. Biết đâu đấy. Đời chẳng lẽ chỉ có một “kẻ tử đạo”?Tôi xếp đồ nghề lại, thầm hẹn trở lại vào một ngày nào đó, vào đúng cái lúc chỉ phẩy thêm một nhát thì chân dung “kẻ tử đạo” sẽ hiện ra cách hoàn hảo.9 giờ sáng hôm sau, sau khi uống càphê ở New Square tôi đến chỗ hẹn. - Như đã nói với ông chúng ta sẽ đi Space, cách đây hơn 70 cây, ở đó có một mỏ đá... Chúng tôi nghĩ ông có thể sẽ thú vị với cái chất liệu giời cho ấy, hoặc ít ra ông có thể biết thêm một không gian mênh mông và thoáng đãng trong một ngày oi nồng này. Còn công việc giữa chúng ta mà ông Hiển đã trao đổi, tuỳ ông định liệu. Chúng tôi... thực lòng... chỉ muốn...Người đàn ông thứ nhất trong năm người của nhóm “doanh nhân thành đạt” nói với tôi sau cái bắt tay giới thiệu làm quen của Hiển. Tôi hơi ngán ngẩm. Chỉ còn ba ngày nữa là hết năm, trong cái thành phố này thiếu gì những không gian... thoáng đãng mà phải đi xa ngần ấy, hết ngày hết buổi?Lại còn câu chuyện? Chuyện gì? Có thằng nào dám nói thật những câu chuyện làm ăn? Thôi. Cứ ra đầu bài đi, doanh nhân là những người thẳng thừng nhất quả đất cơ mà. Bọn nghệ chúng tôi trong mắt các ông chỉ là đám người cứ nhận tiền là ắt phải “múa hát đục đẽo” cả thôi. Tôi thầm nghĩ vậy.Nhưng lại nghĩ, còn bốn người khác nữa, ngồi xe khác mà tôi chưa biết mặt, họ sẽ nghĩ gì khi tôi bỏ cuộc mới ở phút bắt đầu?Loáng thoáng có tiếng Hiển trả lời điện thoại: “Đây rồi, sắp, sắp, xe các anh cứ vượt lên trước dẫn đường đi. Chúng tôi theo sau. Nào mời ông. Tôi đảm bảo với ông rằng sẽ có cái làm cho ông thú vị, rồi ông sẽ, xin nói thêm đây là những “siêu sao” những “nhân vật” cực kỳ đáng kể của xứ này đấy. Chẳng lẽ xứ này chỉ toàn những thần tượng thuộc về dĩ vãng - Hiển nói với tôi rồi quay sang nói với người kia, ông Hảo. Chúng ta đi nhé. Tôi nuốt một cái ngáp sâu, bước lên xe một cách bất đắc dĩ, nhủ thầm, thôi thì mặc mẹ tình hình. Thử bước chân vào thế giới maphia xem sao. Cuộc đời của Bố già God Father chẳng đã được tạc bởi Mariô Puzo đó sao?
*
Rượu đã được một tuần. Vẫn chẳng thấy có câu chuyện gì trực tiếp liên qua đến cái “dự án” mà Hiển đã nói với tôi hôm trước. Tôi rất muốn biết năm người ngồi trước mặt tôi là những ai, họ đã và đang là chủ những “dự án” động trời nào, cỡ Bố già hay chỉ là một đám trưởng giả học làm sang? Nhưng tôi không hỏi. Không dại gì.Tôi hình dung cái ung dung tự tại của cụ Phan Khôi: “Có sao thì cũng chẳng sao/ Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi”. Thôi thì, bắt chước cụ, con cũng mặc mẹ tình hình, không discovery thì đâu phải còn là... dân nghệ?*
Bắc cạn chai thứ nhất, vô trung chai thứ hai, sau lưng tôi còn năm chai nữa xếp hàng ngay ngắn trên cái khay gỗ đẽo cực đẹp.Có người nêu sáng kiến, trước hết nói chuyện về đàn bà. Có người chữa: Không, phải nói là về giới đẹp, về những người đẹp của mình. Chỉ tin được khi anh dám nói một chuyện có thực về tình yêu, tình dục của mình.Một anh khác thêm: Tất nhiên, trên nguyên tắc không được nói tên của những người đàn bà đẹp đó.Ý kiến được mọi người ủng hộ. Lần lượt mỗi người đều nhắc đến những mỹ nhân đã đi qua đời họ, đã từng là của họ. Dù không nói tên nhưng cả bọn chúng tôi đều đoán được ngay đó là ai. Thế mới biết thành phố tám triệu dân không phải là to. Đàn ông có tài khiến thành phố nở to ra nhưng đàn bà đẹp lại làm cho thành phố nhỏ lại. Câu chuyện cho thấy cả năm người, ông Hiển nữa là sáu, đều là đã ba bốn đời sống ở trung tâm. Có người từng đã “truổng cời” quần áo đội đầu nhảy từ cầu Thê Húc xuống lòng hồ Hoàn Kiếm bơi từ thời Bờ Hồ có chỗ còn lau sậy.Có người từng bị bố đánh vì trèo sấu ở phố Phan Thanh Giản, nay là phố Nguyễn Hữu Huân.Có người ngày ngày sang ngõ Hàng Hành, lúc đó còn lúp xúp những nước là nước để bắt cá.Có người mê chữ nho và ông đồ Tàu, mê cái cảnh ông quỳ sấp trên chiếc chiếu giải vỉa hè phố Hàng Bồ vào những ngày cuối năm như thế này, và điều ngạc nhiên là anh ta mê cái không khí trong nhạc của Đoàn Chuẩn do chính cái “kẻ tử đạo” mà tôi đang vẽ dở kia đã hát “Hà Nội mừng đón Tết, hoa chen người đi...”. Cả năm người có khi cùng lúc đi bắt dế mèn ở đê sông Hồng.Tôi cũng nhớ mình từng đái vào tổ dế để cho dế trồi lên. Nhưng tôi không ở trung tâm thành phố, như họ, chỉ thỉnh thoảng theo tàu điện từ nhà Bát giác đến Bờ Hồ, ăn chiếc kem que ở hiệu Long Vân, nhìn mấy người phụ nữ “cúi đầu mà đi... khăn san bay lả lơi trên vai” lòng thầm ước mình một phút thành người lớn như Thánh Gióng nên nghe họ nói về cái khu trung tâm ấy một thời một thuở mà say hơn cả rượu...*
-... Mình và cô ấy bằng tuổi nhau, cùng học lớp 8, nhà cô ấy ở gần phố Hàng Da. Nhà mình ở Hàng Đào. Cô ấy đẹp nhất lớp, đến bây giờ mình vẫn nhớ khuôn mặt cô ấy. Vẫn nhớ cái tiếng phục.. hục.. phục..hục... huýt..... huýt.... của tàu hoả chuyến 8 giờ tối chạy qua Phùng Hưng hồi ấy. Có lẽ chỉ khi nào chết thì tiếng còi tàu và gương mặt cô ấy mới lìa khỏi mình...Ông Hảo - người mê chữ và câu đối đối đỏ của ông thầy đồ - sau khi được cả bọn nhất tề “chỉ định” nói chuyện “hầu khách” đã kể về tuổi mười lăm của mình bằng một giọng hết sức xúc động. Té ra chuyện tình chẳng phải chỉ là thực đơn của đàn bà.Tôi hết cả ngáp, quên cả mục đích chính của mình, quên cả hôm nay là ngày hai mươi bảy, chỉ còn ba ngày nữa là sang năm khác.-... Mình còn nhớ - ông Hảo nói tiếp - hồi ấy nhà có con gái ở Hà Nội giữ gìn ghê lắm, không ai được yêu đương trước khi người ta dạm hỏi làm vợ. Nhà mình cũng cấm, bất kể cái gì không liên quan đến học đều không được phép. Nhưng cái ánh mắt của cô ấy khiến cho mình không thể không gặp cô ấy một lần, ngoài giờ ở lớp mà nhất thiết phải là buổi tối.Thế rồi mình hẹn cô ấy, vào cái giờ ấy, khi tàu rúc phục-hục-phục-phục sẽ gặp nhau ở đường tàu, chỗ lan can bancông nhô ra. Mình nhớ rất rõ là lan can cao đến lưng ngực. Mình tựa vào đó nhìn xuống mặt đường, tim thình thịch. Lâu ơi là lâu vì mình đã lẻn ra khỏi nhà từ sớm.Hồi đó tàu rất hay sai giờ. Tưởng chỉ gặp một lần là đủ, ai ngờ lần sau, lần nữa, lần nữa nữa càng gặp càng thèm gặp hơn. Mà mình thế là chưa hôn một cái nào. Thật đấy.Thôi ông kể tiếp đi. Một người sốt ruột.-... Đỗ đại học. Chết là ở chỗ đỗ đại học. Ngày ấy thanh niên mình đứa nào chẳng đi bộ đội. Bốn thằng đi, tôi nhờ điểm cao mà bị giữ ở lại. Còn ông thế nào?Tôi và Hiển cùng gật đầu. Một người chìa cái đầu từng bị thương ở Khe Sanh ra. Một người kêu lên, thì đã bảo mọi thứ kể sau, bây giờ là chuyện yêu trước đã. Im nào, kể tiếp đi nào. Cô ấy là con gái lớn trong nhà nên hết phổ thông là nghỉ ở nhà giúp mẹ kiếm sống. Người giàu nhất Hà Nội bấy giờ cũng trở nên nghèo, cái gì cũng không có. Cả nước dành cho tiền tuyến mà lị.Mình nhớ, có một một cái mùixoa đựng trong hộp, trước khi đi bố cho, một cách trịnh trọng như thể nó là một món đồ cực kỳ giá trị. Mình sướng điên. Vậy là có quà cho cô ấy.Tối ấy, mình lại đến chỗ đợi. Cả hai lại tựa vào lan can nhìn xuống mặt đường. Mình nói, anh sẽ đi, bố anh muốn anh phải học thêm nhiều nữa. Nhưng thỉnh thoảng anh sẽ về, chúng mình gặp lại nhau cũng giờ này, chỗ này. Anh chẳng có gì, chỉ có... em cầm lấy...Cô ấy cầm, bảo, em sẽ giữ nó, nó chính là anh. Hàng ngày em nhìn nó là thấy anh...Tôi đi. Thỉnh thoảng quay về.Một lần cô ấy bảo, chiến tranh thế này, chẳng biết rồi sẽ ra sao, làm thế nào để anh vẫn tìm thấy em nếu thành phố bị bom tan nát... Em nghĩ kỹ rồi... Anh chẳng có lý gì anh ở lại nơi kia khi cả nhà anh ở Hà Nội? Nếu anh về mà thấy chiếc mùixoa vẫn phơi trên bancông nhà em thì em vẫn ở đó, không thì có khi em chết rồi, hoặc theo gia đình đi xa. Dạo này nhiều người sơ tán về quê lắm... Dừng một lát, ông Hảo kể tiếp:. - Cuộc đời thật kỳ lạ, có lẽ số phận kéo người ta đi, chứ không phải là ngược lại. Số phận cho mình người vợ bây giờ. Đẹp và hiền, sinh ra từ phố Quỳnh, nơi mình theo học xa nhà. Mình không bao giờ ân hận là mình đã lấy nàng. Mình cảm ơn số phận đã đem nàng đến.Nhưng mình cũng không bao giờ quên được, cũng không muốn quên tiếng tàu Hà Nội rúc lúc 20 giờ hàng đêm khi đi qua Phùng Hưng. Chiến tranh đã làm cho những lần từ Quỳnh về Hà Nội thưa dần.Cho đến năm 1979. Mình đã là một kỹ sư. Các cuộc chiến đã kết thúc, nhưng có một biến cố khác khiến mình phải nghe lời bố, rời khỏi đất nước để học thêm một lần học nữa ở nơi không phải tổ quốc chúng ta.Trước khi đi mình thu xếp quay trở về Hà Nội, và hồi hộp đến phố Hàng Da. Ngước lên ban công, thấy chiếc mùixoa ở đó. Không biết nó đã ở đó bao nhiêu ngày hay ngay từ sau cái ngày mình và cô ấy chia tay cách đây hơn một năm?Mình không đợi được đến tối, nhưng bước vào khu hành lang nhà cô thì hàng xóm bảo cô đi vắng. Mình viết mấy chữ hẹn, rồi quay ra đi lòng vòng một hồi chờ cho đến giờ. Tim mình rung lên khi nhận ra cô đang đứng trên bancông.- Vâng, em vẫn chờ tin anh, em vẫn ở đây, vẫn... đợi anh... về. Họng mình khô đi. Chỉ có hai bàn tay xiết chặt những ngón tay thon nhỏ và mỏng mảnh. Mãi mình mới nói được, rằng, thì, là... anh phải ra đi. Lần này không nghi ngờ gì nữa, sẽ là vĩnh viễn.Anh biết... rằng, thì, là... anh không đem lại được hạnh phúc cho em, anh có lỗi. Anh đến đây, rằng, xin lỗi... em. Đừng đợi anh nữa. Ngày mai về Quỳnh, anh sẽ lấy vợ.Anh và vợ anh sẽ lên thuyền... Xa khơi nào biết thế nào. Nhưng vợ anh hiểu điều đó, cũng muốn điều đó. Còn em, em sinh ra... mảnh đất kinh kỳ này... em... hãy ở lại. Anh xin em.*
-... Mình (ông Hảo nghẹn ngào một lúc)... dứt áo ra đi. Trên xứ người biết bao thử thách và tự hào... rồi mình đã có hai đứa con, vợ mình vẫn đẹp và hiền. Nhưng mình vẫn không thôi băn khoăn.Năm 1995, nghĩa là 16 năm kể từ cái ngày “ra đi đầu không ngoảnh lại” ấy, mình về lại Hà Nội, việc đầu tiên là mình về phố Hàng Da.Trên máy bay mình đã tự diễu rằng, thì, là... làm gì có chuyện, xưa quá, cổ tích hoá mất rồi, chiếc mùi xoa làm sao còn được nữa. Quả là thế.Nhưng mình vẫn bước vào, vẫn gặp ông hàng xóm ấy, giờ đã già lắm, ông bảo cô chuyển đi từ lâu, về mãi tận đâu ông không biết nhưng hình như cách Hà Nội một trăm cây số. Chẳng lẽ lại thế? Chẳng lẽ cô ấy về Quỳnh?Mình vội vã mua vé lên tàu. Tàu đã đúng giờ hơn trước và nhanh hơn trước nhưng vẫn vô cùng chậm so với nỗi sốt ruột của mình. Gần về đến ga Quỳnh mình đưa mắt nhìn dọc con đường nơi tàu dang chạy qua. Và thật ngạc nhiên, một chiếc khăn mùi xoa buộc ở hàng rào đúng nút buộc như ngày nào ở bancông Hàng Da. Mình dụi mắt, thì tàu đã đi khuất.Xuống tàu mình bắt xe Honda ôm quay lại. Hiện ra trước mắt mình đúng là cô ấy. Bằng xương bằng thịt. “Thì ra em... vẫn là đây... chiếc mùixoa của anh...”. “Thì ra anh, vẫn là đây... nỗi nhớ của em...”. Bọn mình tranh nhau nói. Bốn bàn tay xiết chặt.Mình không thể ngờ cô vẫn chưa lấy chồng. Nét xuân vẫn nguyên nhưng thoáng đâu đó một nỗi buồn thăm thẳm. Mình định nói, em... đẹp... như thế này lấy ai mà chẳng được, chờ anh làm gì, anh thì... đã... Nhưng, chẳng thể cất lời. Nước mắt chảy từng thôi dài trên má.Mình muốn hôn lên đó lắm, nhưng sợ. Sợ rằng lại thêm một lần 16 năm nữa người ta đợi chờ. Tội mình dày thêm.Bỗng cô ây nói, lúc đầu em không tin nhưng sau thì em hiểu. Anh đi xa thật rồi. Nhưng biết thế nào cũng có lúc anh quay về. Và chắc chắn sẽ ghé về Quỳnh. Em chọn chỗ chờ anh ở đây.Giờ anh đã đến. Em gửi lại anh chiếc khăn. Nó đã làm xong phận sự đời nó. Từ nay anh sẽ không tìm thấy em nữa đâu... Cho anh khỏi phải băn khoăn mãi làm gì...- Quảng cáo.Tiếng một người hét lên. Cả năm người còn lại thở phào. Đúng rồi, xin quý vị nghỉ một phút dành cho quảng cáo, căng thẳng quá. Đạo diễn dễ bị nhồi máu.- Cảm ơn các bạn... Đúng là mình suýt khóc thật... Thế đấy, năm nay là hai không mười. Mình về lại Việt Nam, mình ghé về Quỳnh thăm nhà vợ, 16 năm rồi còn gì, nhưng khi đi qua cái hàng rào ấy mình vẫn muốn nhảy xuống mặc dù chẳng có chiếc khăn mùi xoa nào phơi ở đó nữa... Ảnh cô ấy còn đây...*
Trời đã về chiều, hoàng hôn buông màu hổ phách ở lưng chừng dãy Ba Vì. Chúng tôi đã uống đến chai thứ tư. Tất cả lặng im, mặc cho thời gian trôi đi, mặc cho mùa xuân đang đến.Bỗng Hiển lên tiếng, chừng như để cáo lỗi với tôi: “Nhanh quá, nhanh quá, vèo cái mà hết một ngày. Các ông bạn tôi mải nghe chuyện ông Hảo nên đã quên mất việc chính rồi...”.Tôi chưa kịp ngăn thì ông lại nói, vẫn như chìm vào chuyện tình của Hảo, cái kết thế mà lại hay. Lấy nhau biết đâu anh lại trở thành... người khác, đi một nẻo khác thì sao? Thôi, ta không “bến mơ” nữa...Xin giới thiệu với ông họa sĩ thân yêu, nhà thầu chính của chúng tôi nhé, ông có biết ông Hảo là một nhà khoa học có bằng sáng chế do người Đức tặng không? Còn đây là, và đây là, đây là, chúng tôi đều là... khác anh Hảo một tí nhưng cả bốn, mỗi người đều... cũng... mãnh liệt... mơ mộng và cũng là... Cái Space mấy ngàn mẫu này sẽ trở thành một địa chỉ có thật và cực đẹp là một phần rất nhỏ trong công việc và ý tưởng của chúng tôi.Hôm nay chỉ mới đềpa, ông có lẽ chắc đồng ý với chúng tôi là ta đi từng bước một, chậm... nhưng chắc. Chúng tôi biết ông là... ông sẽ, và mọi sự tùy thuộc ở ông. “Ai có cuốc dùng cuốc, ai có gì dùng nấy, chúng tôi xin mời ông tham gia với tư cách nhà đầu tư nghệ thuật”.Có tiếng chuông điện thoại reo. Rồi tiếng trả lời: “Hai giờ nữa anh sẽ có mặt ở nhà. Em cứ yên tâm. Sắm một giờ là đủ chứ gì...”.Hiển gọi tôi ra thầm thì. Tôi bảo với Hiển: “ Mọi sự đã thay đổi, nếu bốn ông kia cũng ít nhất có một chuyện riêng tư như ông Hảo thì tôi là chủ đầu tư chứ không phải là các ông nữa, được chưa?”. Hiển ngẩn người. Tôi bảo: “Thật đấy”.Tôi kể vắn tắt và mời Hiển mai đến nhà tôi để xem bức “Người đàn ông hát” mà tôi đang vẽ. Người ấy chết vì hát, đúng thật là hát mà chết, vì thế tôi gọi là kẻ tử đạo. Tôi đã mất rất nhiều công sức và thời gian để đi tìm cuộc đời kẻ tử đạo ấy.Và tôi còn muốn gặp được nhiều hơn nữa. Những kẻ ấy ngoài tài năng vô song, thu hút mọi trí tưởng thường có những mối tình cực kỳ mê ly rụng rốn. Còn gì hơn khi tìm hiểu con người được bắt đầu từ một câu chuyện tình?*
Mới chưa đến rằm tháng Giêng tôi đã kiếm đủ toan và màu dầu, lại hứng khởi chọn lựa thêm những đục, búa, khoan, và giấy ráp. Xong xuôi đâu đó tôi gọi điện cho Hiển nhờ thuê chính cái căn nhà gỗ tại Space làm studio để “triển khai dự án”.Từ đầu bên kia Hiển cho biết cả năm người cũng đã có kế hoạch gặp lại tôi, còn ai là chủ đầu tư thì phải hạ hồi phân giải. Mục tiêu cuối cùng của nó là “đóng đinh” được cái đẹp lên bức tường nghệ thuật. 