uynplên rú lên: - Mày đấy à sói! Ômô vẫy vẫy đuôi. Mắt long lanh trong bóng tối, nó nhìn Guynplên rồi liếm vào tay. Guynplên đứng lặng hồi lâu như người say rượu. Nó đang trải qua giây phút rung động khi hy vọng tràn trề quay lại. Ômô là một xuất hiện hết sức lạ lùng! Từ bốn mươi tám giờ đồng hồ, nó đã nếm hết những gì có thể gọi là một hình thái của tai họa bất ngờ; chỉ trừ mỗi bất ngờ của mừng vui. Chính cái đó vừa giáng xuống đầu nó. Điều chắc chắn nắm bắt lại được, hay ít nhất cái ánh sáng dẫn đến đó, sự can thiệp thình lình của lòng khoan dung bí mật nào đó có lẽ nằm trong vận mệnh, cuộc đời bảo rằng: ta đây! Ở chỗ tối tăm nhất của mộ địa, vào giây phút không còn trông mong gì nữa, đột ngột phác ra viễn cảnh bình phục và giải thoát, một cái gì như điểm tựa vớ lại được lúc nguy ngập nhất của sụp đổ. Ômô là tất cả những cái ấy. Guynplên nhìn thấy con sói trong ánh sáng. Trong khi ấy, Ômô đã ngoảnh đi. Nó bước vài bước rồi nhìn lại phía sau, như muốn xem Guynplên có theo sau không. Guynplên liền cất bước đi theo. Ômô ngoe nguẩy đuôi đi tiếp. Con sói lần theo dốc bến Epfrôcxtôn. Dốc này dẫn đến bờ sông Tami. Guynplên theo Ômô xuống dốc. Chốc chốc Ômô lại ngoảnh đầu lại để được yên tâm rằng Guynplên vẫn theo sau. Trong một số trường hợp quyết định, không gì giống một trí khôn hiểu biết mọi sự như bản năng đơn thuần của một con thú biết yêu thương. Thú vật là một kẻ mộng du sáng suốt. Có những trường hợp chó thấy cần phải theo chủ, lại có những trường hợp nó thấy cần đi trước chủ. Thế là con vật nắm quyền chỉ huy trí tuệ. Tài đánh hơi không lầm lẫn nhìn thấy một cách hỗn độn trong cảnh tranh tối tranh sáng của chúng ta. Con vật mơ hồ thấy cần phải làm kẻ dẫn đường. Nó có biết là có một bước khó khăn, và phải giúp đỡ con người vượt qua không? Có thể là không. Có thể là có. Trong mọi trường hợp, có một kẻ nào đó biết hộ nó; chúng tôi đã nói, trong cuộc đời nhiều khi những sự cứu trợ quý hóa tưởng như từ dưới lên lại hóa ra từ trên xuống. Người ta không hiểu hết được Chúa. Con vật kia là gì? Là thượng đế. Đến bờ sông, con sói cứ đi xuôi trên giải đất dọc sông Tami. Nó không kêu, không sủa, cứ lẳng lặng bước. Ômô luôn luôn tuân theo bản năng và làm tròn bổn phận, nhưng vẫn có cái nét thận trọng trầm tư của kẻ bị trục xuất. Đi được quãng năm mươi bước, nó đứng lại. Một chiếc cầu nổi nhô ra bên phải. Cuối cầu, một thứ bến kiểu nhà sàn, thấp thoáng một khối đen ngòm, đấy là một chiếc thuyền khá to. Trên boong thuyền, phía đàng mũi, có chút ánh sáng tù mù, giống như một ngọn đèn chong sắp tắt. Con sói nhìn cho yên bụng lần cuối cùng rằng Guynplên vẫn đấy, rồi nhảy lên chiếc cầu nối, một thứ hành lang lót ván và rải nhựa, được một loại gỗ thưa chống đỡ, bên dưới thấy rõ nước sông chảy. Chỉ lát sau, Ômô và Guynplên đã đến mũi cầu. Chiếc thuyền neo ở đầu cầu thuộc loại thuyền bầu Hà Lan. Hai sân thượng thấp lè tè, một ở phía trước, một ở phía sau, giữa hai sân có một khoang sâu lộ thiên theo kiểu Nhật Bản, đi xuống bằng một cái thang hẹp và chất đầy những kiện hàng. Như vậy là thành hai sân, một đàng mũi, một đàng lái, như những tàu thương chính ngày xưa trên sông của chúng ta, với một quãng trũng ở giữa. Hàng chuyên chở chất đầy khoang trũng. Những chiếc thuyền giấy trẻ con chơi cũng gần giống hình dáng đó. Dưới hai sân là những buồng con có cửa thông với khoang giữa, và lấy ánh sáng qua những cửa tròn khoét ở cạp thuyền. Lúc bốc xếp người ta để chừa lối đi giữa các kiện hàng. Hai cột buồm của loại thuyền bầu này đứng trên hai sân thuyền. Cột buồm mũi tên là Pôn, cột buồm lái tên là Pie, con thuyền được hai cột buồm dìu dắt cũng như giáo hội, nhờ hai đấng tông đồ. Một chiếc cầu con làm nhiệm vụ cầu tầu đi từ mũi đến lái, từ sân nọ sang sân kia, như một thứ cầu khỉ bên trên khoang giữa. Gặp thời tiết xấu, hai thành cầu hạ xuống bên phải và bên trái nhờ một cấu tạo máy móc, thế là được một cái mái trên khoang rỗng, thành thử lúc sóng to gió lớn thuyền kín như bưng. Loại thuyền này rất nặng nề, có một sà gỗ, dùng làm đòn lái, sức bánh lái phải tương xứng với trọng tải của thuyền. Ba người, chủ thuyền và hai trai bạn, thêm một thủy thủ nhóc, để dùng điều khiển những cái của vượt biển nặng nề ấy. Như chúng tôi đã nói, sân trước và sân sau thuyền bầu đều không có lan can. Chiếc thuyền bầu này là một cái vỏ rộng, phình ở giữa, đen ngòm, trên có mấy chữ trắng rất rõ, trong đêm tối: Vôgrat, Rôtecđam. Thời kỳ ấy, nhiều biến cố linh tinh trên biển và vừa mới đây, tai nạn tám chiếc tàu của nam tước Poăngti tại mũi Cacnêrô, trong lúc ép toàn bộ hạm đội Pháp phải lui về Gibranta, đã quét sạch biển Măng-sơ và tảo thanh hết một chiến thuyền trên con đườngg từ Luân Đôn đến Rôtecđam, nhờ vậy các thương thuyền đi lại không phải hộ tống. Chiếc thuyền trên có chữ Vôgrat, mà Guynplên lần được đến nơi, áp sát vào cầu nổi bằng mạn trái của sân lái gần ngang với mặt cầu. Y như một bực lên xuống. Ômô nhảy một cái, và Guynplên bước một bước là đã ở trên thuyền. Cả hai đứng trên boong sau. Boong tàu vắng vẻ và không thấy động tĩnh gì hết, hành khách nếu có, và rất có thể, đều đã lên thuyền vì thuyền sắp rời bến và hàng hóa đã xếp xong, nhìn khoang trống đầy ắp ngổn ngang thùng, bịch, cũng thấy rõ. Nhưng cho là họ đã đi nằm và hẳn đã ngủ yên trong những buồng của sân giữa, phía dưới các sân thượng, vì thuyền phải đi suốt đêm. Như vậy thì sáng mai ngủ dậy, hành khách mới xuất hiện trên boong. Còn trai bạn, có lẽ đang vừa ăn tối vừa chờ giờ khởi hành sắp đến trong căn buồng xép hồi ấy vẫn gọi là buồng thuỷ thủ. Vì vậy mà boong lái và boong mũi nối liền bằng chiếc cầu khỉ đều vắng ngắt. Lúc ở trên cầu nổi, con sói gần như chạy; bây giờ trên thuyền nó lại bước thong thả như có ý thận trọng. Nó ve vẩy đuôi không phải vì mừng vui nữa, mà chỉ đung đưa khẽ và buồn bã như tuồng lo lắng. Vẫn luôn luôn dẫn đầu Guynplên, nó đi hết sân thượng phía sau lại và đi qua chiếc cầu khỉ. Bước lên chiếc cầu con, Guynplên thấy trước mặt có chút ánh sáng tù mù. Đấy là chút ánh sáng nó đã trông thấy từ trên bờ. Một chiếc đèn kính đặt ở mặt sàn, chỗ chân cột buồm trước; trên nền tối của trời đêm ánh đèn cắt thành khối đen một hình dáng có bốn bánh. Guynplên nhận ra ngay chiếc xe cổ lỗ của Uêcxuyt. Chiếc nhà gỗ tồi tàn vừa là xe vừa là lều ấy, nơi tuổi thơ của nó đã trải qua, được buộc vào chân cột buồm bằng những sợi thừng to, nhìn qua bánh xe cũng thấy rõ các đầu nút buộc. Sau khi trở thành vô dụng một thời gian lâu, nó hoàn toàn ọp ẹp; không gì huỷ hoại con người và đồ vật bằng cảnh ăn không ngồi rồi; nó xiên vẹo đến thảm hại. Do không còn thích hợp, nó đâm ra quặt quẹo và hơn nữa nó mắc cái chứng nan y là bệnh già. Bóng dáng dị hình và mọt ruỗng của nó khuỵu xuống nom thật điêu tàn. Tất cả những vật liệu làm nên nó có vẻ hỏng hết, sắt thì gỉ, da thì nứt rạn, gỗ thì mục nát. Những vết rạn rạch ngang lớp kính phía trước để lọt một tia sáng của ngọn đèn. Bánh xe xiêu vẹo. Thành xe, sàn xe, trụ xe dường như quá mệt mỏi, toàn bộ có một vẻ gì như đau khổ, van xin. Hai đầu càng nhọn vểnh cao giống hai cánh tay giơ lên trời. Toàn bộ cái xe đều long lở. Bên dưới thấy lòng thòng sợi xích của Ômô. Tìm thấy lại cuộc đời của mình, hạnh phúc của mình, tình yêu của mình, cuống quít chạy đến, nhảy bổ vào, hình như đấy là quy luật và thiên nhiên cũng muốn như vậy. Phải, trừ những trường hợp rung động sâu sắc. Kẻ nào vừa thoát khỏi, đầy xúc cảm và hoàn toàn mất phương hướng, một loạt tai họa như những việc phản bội, thường thận trọng, ngay cả trong niềm vui; họ sợ đêm định mệnh của họ đến gieo cho những người họ yêu thương, họ tự cảm thấy là con người buồn thảm có bệnh truyền nhiễm. Thiên đường mở lại; trước lúc bước vào đấy người ta phải quan sát đã. Lảo đảo vì xúc động, Guynplên đứng nhìn hồi lâu. Con sói đã lẳng lặng đến nằm bên sợi xích.

2. BACKINPHÊDRÔ NHẮM CHIM ƯNG NHƯNG LẠI BẮN TRÚNG BỒ CÂU.

Bực lên xuống của chiếc xe lưu động đã hạ xuống; cánh cửa mở hé; bên trong chẳng có ai; chút ít ánh sáng lọt qua tấm kính phía trước chập chờn lượn theo phía trong lều tạo thành một cảnh tranh tối tranh sáng ảm đạm. Những dòng chữ ghi của Uyêcxuyt ca ngợi sự vĩ đại của các lãnh chúa còn rành rành trên những tấm ván tróc sơn vừa là tường bên ngoài vừa là ván lát bên trong, Guynplên còn thấy móc ở cái đinh cạnh cửa, tấm lá sen và chiếc áo len thuỷ thủ của nó, như những quần áo người chết trong nhà xác. Lúc này, nó không có cả gi-lê, cả áo ngoài. Chiếc xe che khuất một vật gì đó trải dài trên boong ở chân cột buồm và được ngọn đèn kính soi sáng. Đấy là góc một tấm đệm. Trên đệm chắc có người nằm, vì thấy bóng đen cử động. Có tiếng người nói, Guynplên, bị chiếc xe chắn giữa che khuất, cố lắng tai nghe. Chính giọng nói của Uyêcxuyt. Giọng nói ấy, bề ngoài cứng cỏi là thế, bề trong trìu mến là thế, xưa kia đã từng quát mắng và thương yêu dìu dắt Guynplên từ buổi còn thơ giờ đây không còn cái âm thanh trong sáng và sinh động của nó nữa. Trầm trầm, không rõ, và sau một câu, nó lại tan thành tiếng thở dài, nó chỉ mơ hồ giống giọng nói ngày xưa bình dị và quả quyết của Uyêcxuyt. Nó giống giọng nói của một người không còn hạnh phúc. Giọng nói có thể trở thành bóng tối. Hình như Uyêcxuyt đang nói một mình chứ không phải nói chuyện với một người khác. Vả lại, như ta đã biết, độc thoại là thói quen của ông. Vì vậy mà ông vẫn mang tiếng là người kỳ quặc. Guynplên nín thở, không để mất một lời nào của Uyêcxuyt và sau đây là nhưng điều nó nghe được: - Loại tàu này nguy hiểm lắm. Nó không có thành. Gặp lúc biển động mà tròng trành thì chẳng có gì ngăn giữ cả. Nếu có gió to là phải đưa con bé xuống dưới, thế thì dễ sợ lắm. Một động tác vụng về, một cơn sợ hãi, thế là đứt động mạch. Ta đã từng gặp những trường hợp như vậy rồi. Ôi! Lạy Chúa, rồi chúng con sẽ ra sao đây? Con bé có ngủ không? Có. Nó đang ngủ. Ta tin chắc là nó đang ngủ. Nó có mê man không? Không. Mạch nó vẫn đập khá mạnh. Chắc chắn nó ngủ rồi. Ngủ là một thứ án treo. Đó là kiểu mù lòa quý hoá. Làm thế nào để người ta khỏi đến đây dẫm thình lình bây giờ? Các ông ơi, nếu có ông nào trên boong thì tôi van các ông, các ông dừng làm ầm. Nếu không ích gì thì xin các ông đừng đến gần đây. Các ông biết đấy, một sức khoẻ mỏng manh cần được nương nhẹ. Nó đang sốt, các ông có thấy không? Nó còn trẻ măng. Nó là một con bé đang lên cơn sốt. Tôi đã trải tấm đệm này ra ngoài cho nó, để nó hưởng chút ít khí trời. Mình giải thích như thể để người ta lưu ý. Nó nằm vật ra trên đệm vì mệt mỏi, y như người bất tỉnh. Nhưng nó đang ngủ đấy. Ta mong sao người ta đừng làm nó tỉnh giấc. Tôi nói với các bà, nếu có các phu nhân ở đấy. Một đứa con gái, là một cái gì đáng thương. Chúng tôi chỉ là dân hát rong đáng thương, tôi van xin một chút lòng nhân đức, và nếu cần phải trả tiền chút ít để người ta khỏi làm ồn, thì tôi xin trả ngay. Tôi cảm tạ quý bà và quý ông. Có ai đấy không thế? Không. Ta chắc là chẳng có ai. Ta nói hoàn toàn uổng công. Càng hay. Thưa các ông, tôi xin cảm ơn các ông nếu có, và tôi cũng rất cảm ơn nếu các ông không có ở đây. Trán nó ướt đẫm mồ hôi. Thôi, chúng ta hãy quay về với tù ngục, chúng ta lại quàng cái vòng cổ. Khốn cùng đã lại trở về. Chúng ta lại bềnh bồng trôi nổi. Một bàn tay, cái bàn tay khủng khiếp, ta không nhìn thấy nhưng ta luôn luôn cảm thấy nó trên người, đã thình lình xoay chúng ta về phía đen tối của vận mệnh. Được, rồi ta sẽ có đủ can đảm. Có điều không được để nó ốm. Nói to một mình như thế, ta có vẻ như ngớ ngẩn, nhưng phải để cho nó cảm thấy là có người bên cạnh mỗi khi nó tỉnh dậy. Cốt sao người ta đừng làm nó tỉnh giấc một cách đột ngột. Trời ơi; đừng có làm ồn mà. Một chấn động làm nó giật mình là chẳng ra gì. Sẽ rất tai hại nếu họ đi về phía này. Chắc mọi người đang ngủ trong tàu. Ta đội ơn thượng đế về điểm nhân nhượng đó. À, còn Ômô, nó đâu rồi nhỉ? Trong lúc bối rối ta đã quên xích nó, ta làm những gì không biết nữa, đã hơn một tiếng đồng hồ ta không trông thấy nó, hẳn là nó đã tìm ăn tối ở ngoài rồi. Miễn sao nó đừng gặp tai họa! Ômô! Ômô! Ômô khẽ đập đuôi xuống sàn. - Mày đấy à! A! Có mày đấy rồi. Đội ơn Chúa! Ômô mà mất thì quá lắm. Con bé đang cử động cánh tay. Có lẽ nó sắp tỉnh dậy. Im đi. Ômô! Nước triều đang xuống. Lát nữa sẽ ra đi. Ta chắc đêm nay bởi sẽ đẹp. Không có gió bắc. Lá cờ đuôi nheo thõng dọc cột buồm, chúng ta sẽ thượng lộ bình an. Không biết hôm nay trăng thế nào. Nhưng mây gần như không chuyển động. Biển không động. Trời đẹp lắm. Con bé xanh quá. Do sức yếu. Nhưng không. Nó đỏ đấy chứ. Do sốt. Không. Nó hồng hào. Nó khỏe đấy. Ta nhìn không rõ nữa. Ômô đáng thương ơi, ta nhìn không rõ nữa. Như vậy là phải bắt đầu lại cuộc đời. Chúng ta sẽ lại bắt tay làm việc. Chỉ còn có hai chúng ta thôi, mày thấy không? Mày với tao, hai ta sẽ làm việc vì nó. Nó là con của chúng ta. A! Tàu đang chuyển động. Ra đi. Vĩnh biệt Luân Đôn! Chúc một tối vui tươi, chúc một đêm ngon giấc.Cút đi?! A! Luân Đôn khủng khiếp! Đúng là thuyền đang dập dình chuyển động. Đuôi thuyền và cầu nổi đang tách khỏi nhau. Đầu thuyền đàng kia, phía lái một người đứng, chắc hẳn là chủ thuyền, vừa từ trong thuyền đi ra, tháo bỏ dây buộc và đang điều khiển tay lái. Người ấy, chỉ chú ý đến lạch nước, đúng như một kẻ có hai vẻ thờ ơ của người Hà Lan và của thuỷ thủ, chẳng nghe thấy gì và chẳng nhìn thấy gì ngoài gió và nước, gò lăng nên đầu tay lái, lẩn vào bóng tối, thong thả bước trên sàn sau, đi đi lại lại từ mạn phải qua mạn trái, một thứ bóng ma với cái xà gỗ trên vai. Chỉ có một mình ông ta trên boong. Còn đi trong sông thì chẳng cần thêm thuỷ thủ nào khác. Chỉ mấy phút thuyền đã trôi theo dòng sông. Nó lặng lẽ trôi xuôi không tròng trành ngang dọc. Sông Tami không có sóng hồi xáo động nên rất lặng lờ. Được nước triều cuốn đi chiếc thuyền lướt rất nhanh. Sau lưng nó, cảnh vật đen ngòm của Luân Đôn cứ nhỏ dần trong màn sương. Uyêcxuyt vẫn nói một mình: - Không sao, ta sẽ cho nó uống địa hoàng. Chỉ sợ nó mê sảng thôi. Nó đổ mồ hôi tay. Nhưng chúng ta có lỗi lầm gì đối với Chúa? Tất cả tai họa này sao mà đến nhanh thế. Cái ác vẫn nhanh một cách ghê tởm thế đấy. Một hòn đá rơi xuống, có móng có vuốt, đấy là con diều hâu sà xuống con sơn ca. Đấy là số mệnh. Và thế là con nằm liệt vị, con yêu chiều của bố. Đến Luân Đôn, người ta thường nói đây là một thành phố lớn có những công trình đẹp đẽ. Xaothuak là một ngoại ô có những công trình tuyệt mỹ. Người ta đến sinh cơ lập nghiệp ở đấy. Bây giờ đấy là những nơi khả ố. Các người tính, tôi ở đấy làm gì cơ chứ? Tôi rất sung sướng được ra đi. Hôm nay là ba mươi tháng tư, tôi vẫn luôn luôn nghi ngại cái tháng tư: tháng hai chỉ có hai ngày tốt, ngày 5 và ngày 30. Nhờ những tính toán của Cacđăng, điều ấy không còn nghi ngờ gì nữa. Tôi chỉ muốn cho ngày hôm nay chóng qua. Đi được là nhẹ người. Tờ mờ sáng chúng tôi sẽ đến Grevơxen và chiều mai đến Rôtecđam. Được rồi, ta sẽ lại bắt đầu cuộc đời ngày trước trong lều, chúng ta sẽ kéo nó nhé Ômô? Một tiếng đập khẽ biểu thị sự đồng tình của con sói. Uyêcxuyt nói tiếp: - Ôi, giá con người có thể thoát khỏi đau khổ như khi rời khỏi một thành phố thì chúng ta còn có thể sung sướng Ômô ạ. Than ôi! Vẫn mãi mãi còn con người đã khuất. Một bóng đen, nó luôn luôn lưu lại trên những người sống sót. Ômô, mày hiểu tao định nói gì chứ. Trước đây chúng ta có bốn người, giờ đây chúng ta chỉ còn ba. Cuộc đời chỉ là một cảnh mất mát trường kỳ những gì ta yêu ta quí. Con người bao giờ cũng để lại sau lưng cả một chuỗi dài đau khổ. Số kiếp khiến chúng ta hoảng hốt vì quá nhiều đau thương không chịu nổi. Thêm vào đó người ta ngạc nhiên thấy người già hay lải nhải. Chính thất vọng sinh ra ngu đần. Ômô trung hậu của ta, gió vẫn thổi xuôi đấy. Hoàn toàn không thấy vòm nhà thờ Thánh Pôn nữa rồi. Chốc nữa ta sẽ di ngang Grinuych. Thế là sẽ được đúng sáu dặm. A! ta mãi mãi ngoảnh lưng lại với những đô thành ghê tởm, đầy dẫy giám mục, quan toà, dân đen ấy. Ta thích nhìn lá rừng xao động hơn. Trán lúc nào cũng đổ mồ hôi! Cánh tay nó có những đường gân xanh mà ta không thích. Do trong người nóng đây mà! A. Tất cả những điều ấy làm ta nát ruột. Ngủ đi con, ờ phải, nó ngủ. Đến đây, một tiếng nói bỗng nổi lên, một tiếng nói rất khó tả như xa xăm, nửa như từ trời cao, nửa như từ vực thẳm văng tới, não nùng hết sức, đó là giọng nói của Đêa. Tất cả những gì Guynplên cảm thấy đến giây phút ấy đều không còn nghĩa lý gì nữa. Thiên thần của nó đang cất tiếng. Nó thấy như đang nghe những lời thốt lên ở ngoài cuộc đời và tan biến giữa trời xanh. Tiếng nói như sau: - Anh ấy ra đi là đúng. Cõi trần này đâu phải là cõi trần của anh ấy. Có điều, con phải đi cùng với anh ấy. Bố ơi, con không ốm đâu, ban nãy con nghe bố nói, con khỏe lắm, con vẫn bình yên, ban nãy con ngủ đấy. Bố ơi, con sắp hạnh phúc rồi. - Con ơi, - Uyêcxuyt hỏi, giọng đầy lo âu - ý con nói thế là thế nào? Đêa đáp: - Bố ơi, bố đừng lo. Dừng một lúc, như để lấy lại hơi, rồi mấy lời sau đây thốt lên thong thả, vẳng đến tai Guynplên. - Guynplên không còn nữa. Chính bây giờ mới là lúc con mù. Trước con không biết thế nào là đêm tối. Đêm tối là vắng mặt. Giọng nói lại dừng, rồi tiếp tục: - Trước đây con vẫn lo anh ấy bay mất; con vẫn cảm thấy anh ấy là người của tiên giới. Anh ấy đã thình lình vỗ cánh bay đi. Sự việc phải kết thúc như vậy thôi. Tâm hồn phải bay bổng như một cánh chim. Nhưng tổ ấm của tâm hồn lại ở trong một vực sâu, nơi đó có tảng nam châm to thu hút tất cả mọi thứ, và con biết rõ chỗ tìm ra Guynplên rồi. Con không bỡ ngỡ về đường đi của con đâu. Bố ơi, chính là ở đấy. Sau này, bố sẽ đến với chúng con. Và cả Ômô nữa. Nghe nói đến tên mình, Ômô lại khẽ đập đuôi lên sàn thuyền. - Bố ơi, - giọng nói tiếp tục- bố thừa hiểu rằng khi Guynplên không còn đấy nữa, là hết chuyện. Con cũng muốn ở lại nhưng con đành chịu, vì con người cần phải thở. Không nên đòi hỏi điều không thể được. Trước đây con có Guynplên thì đơn giản thôi, con vẫn sống. Giờ đây Guynplên không còn đấy nữa, thì con chết. Cũng vẫn thế thôi. Hoặc anh ấy phải trở về, hoặc con phải ra đi. Vì anh ấy không thể trở về, nên con đành ra đi vậy. Chết là rất tốt. Chẳng khó khăn gì hết. Bố ạ, cái gì tắt ở đây thì lại đỏ ở chỗ khác. Sống trên mảnh đất ta đang ở đây, là điều đau khổ. Lẽ nào ta cứ đau khổ mãi. Cho nên cần đi vào chỗ mà bố gọi là muôn sao, ở đấy người ta lấy nhau, người ta không bao giờ rời xa nhau nữa, người ta yêu nhau, yêu nhau mãi mãi, và thế mới gọi là Chúa nhân từ. - Kìa, con đừng nổi giận chứ! - Uyêcxuyt nói. Giọng nói lại tiếp tục: - Chẳng hạn như năm ngoái, dạo mùa xuân năm ngoái, ta cùng sống với nhau, thật là hạnh phúc, so với giờ đây khác biết bao nhiêu. Con không nhớ nữa, hồi ấy chúng ta sống ở một thành phố nhỏ nào đó có nhiều cây cối, con vẫn được nghe tiếng chim bông lau hót. Rồi chúng ta đến Luân Đôn. Thế là thay đổi. Không phải con có ý trách móc đâu. Người ta đến một đất nước, người ta không thể nào biết được. Bố ơi, bố có nhớ không một tối nọ, trong khoang danh dự có một người đàn bà, bố bảo: đó là một nữ công tước! Con rất buồn. Con nghĩ cứ ở những thành phố nhỏ còn hơn. Sau đó Guynplên đã xử sự rất tốt. Bây giờ đến lượt con. Vì chính bố đã kể cho con nghe rằng hồi con còn bé tí, mẹ con đã chết, rằng giữa đêm khuya, con nằm dưới đất mà tuyết vẫn rơi trên mình, rằng anh ấy hồi đó cũng bé tí, cũng chỉ có một thân một mình, anh ấy đã nhặt được con, và chính nhờ vậy mà con được cứu sống, cho nên bố không thể ngạc nhiên về việc hôm nay nhất thiết con phải ra đi và con muốn nhìn xuống mộ xem Guynplên có nằm trong đó không. Bởi vì duy nhất có thật trong cuộc sống là trái tim, và sau cuộc sống là linh hồn. Bố hiểu rõ điều con muốn nói, phải không bố? Cái gì rung chuyển thế bố? Hình như chúng ta đang ở trong một cái nhà rung chuyển thì phải? Nhưng con lại không nghe tiếng bánh xe. Ngắt quãng một lúc, tiếng nói lại thêm: - Con không phân biệt được rõ giữa hôm qua và hôm nay. Con không phàn nàn đâu. Con không biết những việc đã xảy ra, nhưng phải có chuyện gì đó. Tất cả những gì trên đây đều lọt vào tai Guynplên. Chúng được nói lên một cách hết sức dịu dàng sâu sắc, với một tiếng thở dài, kết thúc như sau: - Con đành phải đi thôi, trừ phi anh ấy trở về. Uyêcxuyt ủ ê, khẽ lẩm bẩm: - Ta không tin chuyện ma quỷ. - Ông lại nói to: - Đây là một chiếc thuyền. Con hỏi tại sao nhà lại rung rinh, đó là vì chúng ta đang nằm trên một chiếc thuyền. Con cứ nằm yên. Không nên nói nhiều quá. Con ơi, con có thương bố thì con đừng cựa quậy, đừng làm cho nó phát sốt. Già như bố mà cũng không chịu nổi được cái bệnh của con đâu. Con thương bố, con đừng ốm. Tiếng nói lại bắt đầu: - Tìm kiếm trên trần có ích gì? Vì chỉ trên trời mới tìm thấy. Uyêcxuyt đáp, gần như cố lên giọng bề trên: - Im đi. Nhiều lúc con chẳng thông minh chút nào cả. Bố khuyên con cứ nằm yên. Sau đó, con không cần phải biết gì nữa. Cứ nằm yên là bố yên tâm. Con ạ, con cũng nên làm một việc gì cho bố chứ. Anh nó nhặt được con, nhưng bố cưu mang con. Con cứ làm cho con sinh ốm sinh đau. Như thế là không tốt. Con phải nằm yên và ngủ đi. Rồi mọi việc sẽ tốt lành cả thôi. Bố lấy danh dự mà cam đoan với con là mọi việc sẽ tốt lành. Vả lại hôm nay trời rất đẹp. Cứ y như một đêm dành riêng cho chúng ta. Ngày mai ta sẽ đến Rôtecđam, một thành phố của Hà Lan, trên cửa sông Mơz. - Bố ơi, - giọng nói lại cất lên, bố thấy không, khi chúng con đã luôn luôn ở bên nhau từ tấm bé, thì không nên đảo lộn, vì như thế thì phải chết, và không có cách nào khác. Con cũng rất yêu bố, nhưng con cảm thấy rõ là con không sống hoàn toàn với bố nữa, mặc dầu con chưa được sống cùng anh ấy. - Thôi, - Uyêcxuyt cố nài nỉ - con cố ngủ đi. Tiếng nói đáp: - Đó không phải là điều con cần phải có đâu. Uyêcxuyt lại nói, giọng run run: - Bố bảo với con là chúng ta sang Hà Lan, đến Rôtecđam, một thành phố lớn. - Bố ạ, - tiếng nói tiếp tục - con không ốm đâu. Nếu điều ấy làm bố ngại thì bố có thể yên tâm, con có sốt đâu, con chỉ hơi ấm đầu tí chút thôi. Uyêcxuyt ấp úng: - Trên cửa sông Mơz... - Con khỏe lắm bố ạ, nhưng bố thấy không, con cảm thấy con đang chết dần dần đây. - Đừng có nói dại như thế. - Uyêcxuyt bảo. Và ông tiếp thêm: - Nhất là mong sao nó không bị xúc động mạnh, lạy Chúa tôi! Một phút yên lặng. Thình lình, Uyêcxuyt hét lên: - Con làm gì thế. Sao con lại đây? Bố van con, con nằm xuống! Guynplên giật mình, nhô ngay đầu ra.

3. THIÊN ĐƯỜNG GẶP LẠI DƯỚI TRẦN GIAN

Nó nhìn thấy Đêa. Cô vừa ngồi thẳng người lên trên đệm. Cô mặc một chiếc áo dài khép kín, trắng tinh, chỉ để hở chân cổ và cái giải nhỏ. Tay áo che kín cánh tay, các nếp nhăn phủ lên đôi chân. Hai bàn tay gân xanh nổi chằng chịt, đó là mạng tĩnh mạch nóng vì cơn sốt. Cô run rẩy và đung đưa, chứ không phải lảo đảo, như một cành lau. Chiếc đèn kính từ phía dưới hắt ánh sáng lên người. Khuôn mặt đẹp của cô thật khó tả. Mái tóc lòa xòa. Trên má không có một giọt nước mắt nào. Đôi con ngươi chứa đựng cả ánh lửa và tăm tối. Cô xanh xao, thứ xanh trong suốt của thiên thần trên một khuôn mặt trần thế. Tấm thân kiều diễm lả lướt như lẫn lộn, như hòa tan trong nếp áo. Cả người cô dập dờn như một ngọn lửa leo lét. Nhưng đồng thời người ta cảm thấy cô đang bắt đầu chỉ còn là cái bóng. Đôi mắt cô mở to, sáng rực. Tưởng như đây là một bóng ma vừa thoát khỏi mộ địa và một linh hồn đứng giữa bình minh,  Uyêcxuyt mà Guynplên chỉ trông thấy lưng, đưa hai cánh tay lên trời, hoảng hốt: - Con ơi? Ôi! Lạy Chúa tôi lại mê sảng rồi! Mê sảng! Ta sợ nhất chuyện ấy! Lẽ ra không được để xúc động mạnh vì như vậy có thể giết chết nó, nhưng lại cần phải có một cơn để nó khỏi điên. Chết, hoặc điên! Hoàn cảnh sao mà ác độc! Làm gì bây giờ, lạy Chúa tôi! Con ơi! Con lại nằm xuống đi! Trong khi ấy, Đêa cứ nói. Tiếng cô gần như không rõ, y như có một lớp trời dày đặc ngăn chặn giữa cô và mặt đất. - Bố ạ, bố nhầm rồi. Con có mê sảng tí nào đâu. Con nghe rõ tất cả những điều bố nói với con mà. Bố bảo có rất nhiều người đang chờ đợi, và tối nay con phải biểu diễn, con muốn thế lắm, bố thấy là con vẫn tỉnh đấy chứ, nhưng con không biết làm thế nào vì con đã chết. Vì Guynplên đã chết. Con thì dù sao con cũng ra. Con đồng ý biểu diễn. Con ra đây; nhưng Guynplên không còn nữa. - Con ơi, - Uyêcxuyt nhắc lại - Nào, con nghe bố. Con hãy nằm lên giường đi. - Anh ấy không còn nữa, anh ấy không còn nữa! Ôi! Sao mà đen tối thế này! - Đen tối! - Uyêcxuyt lắp bắp - đây là lần đầu tiên nó nói đến chữ này! Guynplên, như một cái bóng khẽ trườn không gây tiếng động, trèo lên bực lều gỗ, bước vào, với tay lấy tấm áo thủy thủ và chiếc lá sen, mặc vào, quàng lá sen, và từ trên lều bước xuống, nó vẫn bị che khuất bởi các thứ lủng củng, cái lều, cột buồm, và các thuyền cụ. Đêa tiếp tục nói rất khẽ, cô mấp máy môi, và dần dần tiếng thì thầm ấy trở thành một điệu hát du dương. Với những chỗ gián đoạn và những sai sót do mê sảng, cô bắt đầu tiếng gọi bí mật đã bao lần cô nói với Guynplên trong vở Hồng hoang chiến bại. Cô cất tiếng hát, nghe mơ hồ, yếu ớt như tiếng ong bay. Noche, quita te de alli La alba canta... ^[170]. Cô dừng lại: - Không, không, con không chết. Con đang nói gì nhỉ? Than ôi! Con vẫn sống. Con vẫn sống, vậy mà anh ấy đã chết rồi. Con ở dưới trần, còn anh ấy ở trên kia. Anh ấy đi rồi, mà con vẫn ở lại. Con sẽ không còn nghe anh ấy nói, anh ấy bước. Chúa đã ban cho chúng con một ít thiên đường trên mặt đất. Người đã thu hồi nó lại, Guynplên ơi! Thế là hết. Con sẽ không còn cảm thấy anh ấy bên con nữa. Không bao giờ. Tiếng nói của anh ấy! Con sẽ không được nghe tiếng nói của anh ấy nữa. Rồi cô hát: Es menester a cielos sir... Dexa, quieto. A tu negro Caparafon^[171] Và cô chìa bàn tay ra như muốn tìm chỗ tựa trong cảnh vô biên. Guynplên, xuất hiện bên cạnh Uyêcxuyt, làm ông sững sờ đột ngột, quỳ ngay xuống trước mặt Đêa. - Không bao giờ! - Đêa nói- không bao giờ! Con sẽ không còn nghe tiếng anh ấy nữa! Rồi cô hát, ngơ ngác: Đê xa, quiero. A to negro Caparazon! Bỗng lúc ấy, cô nghe một giọng nói, giọng nói thân thương, đáp lại: Aven! Ama! Eres alma. Sao corazon^[172]  Cùng lúc ấy, Đêa cảm thấy dưới bàn tay mình mái đầu của Guynplên. Cô hét lên một tiếng không bút nào tả nổi: - Guynplên! Một ánh sáng tinh cầu thoáng hiện trên gương mặt xanh xao của cô, và cô lảo đảo. Guynplên vội đỡ ngay lấy Đêa vào lòng. - Sống rồi! - Uyêcxuyt hét to. Đêa nhắc lại: Guynplên! Rồi gục đầu vào má Guynplên, cô nói rất khẽ: - Anh lại xuống! Cám ơn. Rồi ngửa cao vầng trán, ngồi trên đầu gối Guynplên, trong vòng tay siết chặt của anh: cô ngoảnh bộ mặt dịu hiền về phía anh, hướng thẳng vào mắt Guynplên đôi mắt tràn đầy bóng tối và tia sáng, như cô nhìn anh thật. - Đúng là anh! - cô nói. Guynplên hôn tới tấp lên tấm áo Đêa. Có những câu nói vừa là lời, vừa là tiếng thét, vừa là tiếng nức nở. Tất cả ngây ngất và tất cả đau khổ đều tan chảy và bùng nổ lẫn lộn trong đó. Nó không có một ý nghĩa gì cả nhưng nó lại chứa đựng đủ hết mọi điều. - Phải, anh! Đúng anh! Anh, Guynplên đây! Người mà em là linh hồn, em hiểu không? Đúng anh, người mà em là con, là vợ, là sao sáng, là hơi thở! Đúng anh, người mà em là cuộc sống, đúng anh, người mà em là vĩnh cửu! Chính anh! Anh đây, anh đang ôm em trong đôi tay. Anh vẫn sống. Anh là của em. Ôi! Nghĩ đến lúc anh định kết liễu cuộc đời! Chỉ một phút nữa thôi! Giá không có Ômô! Rồi anh sẽ nói chuyện ấy em nghe. Thất vọng! Sao mà gần với niềm vui thế! Đêa ơi, chúng ta hãy sống! Đêa ơi, tha thứ cho anh nhé! Phải! Anh mãi mãi là của em! Em nói đúng, em hãy sờ vào trán anh, hãy tin chắc là anh. Giá mà em biết! Nhưng không gì có thể chia cách hai chúng ta nữa. Anh từ địa ngục bước ra và anh lại trở lên trời. Em bảo rằng anh xuống lại, không đúng đâu, anh lại lên chứ. Anh lại trở về với em. Mãi mãi, anh nói với em như thế! Cùng nhau! Chúng ta cùng sống bên nhau! Có ai ngờ lại thế! Chúng ta lại tìm thấy nhau. Toàn bộ tai họa đã hết rồi. Trước mắt chúng ta chỉ còn có mê say. Chúng ta sẽ lại bắt đầu cuộc sống hạnh phúc của chúng ta, và sẽ đóng chặt cửa để vận hạn không vào được nữa. Anh sẽ kể em nghe tất cả. Em sẽ ngạc nhiên. Thuyền đã rời bến. Không một kẻ nào có thể làm cho con thuyền không ra đi. Chúng ta đang lên dường, và đang hưởng tự do. Chúng ta sang Hà Lan, chúng ta sẽ lấy nhau, anh không phải lúng túng trong việc kiếm sống, còn ai có thể ngăn cản điều đó nữa? Chẳng còn gì phải sợ hãi nữa. Anh tôn thờ em. - Đừng có vội thế. - Uyêcxuyt ấp úng. Đêa, lẩy bẩy và lướt bàn tay run run của thiên thần lên nét mặt nhìn nghiêng của Guynplên. Nó nghe Đêa nói một mình: - Chúa cũng thế này đây- Đoạn cô sờ đến quần áo Guynplên. - Tấm lá sen, - cô nói - chiếc áo thủy thủ. Không có gì thay đổi cả. Mọi thứ đều như trước. Uyêcxuyt sững sờ, hớn hở, tươi cười, đầm đìa nước mắt, nhìn đôi trẻ và nói một mình: - Ta chẳng hiểu gì hết. Ta là một thằng ngu ngốc u mê, Guynplên còn sống! Ta đã thấy nó bị vùi xuống đất! Ta khóc, ta cười. Đấy là tất cả những gì ta biết. Ta cũng ngu si như trước khi ta đã yêu say đắm. Nhưng ta vẫn như vậy. Ta yêu ta quý cả hai đứa chúng nó. Thằng già cục súc! Tình cảm quá nhiều. Đó là điều ta lo sợ. Không, đó chính là điều ta muốn. Guynplên, con phải gượng nhẹ em con. Xét cho cùng, cứ mặc cho chúng hôn nhau. Việc ấy chẳng quan hệ gì đến ta. Ta chỉ tình cờ tham dự. Điều ta cảm thấy thật là buồn cười. Ta ăn bám vào hạnh phúc của chúng mà cũng đòi tranh phần. Ta chẳng đóng góp gì vào đấy cả, nhưng ta thấy hình như ta cũng có đôi chút công lao trong đó. Các con ơi, bố cầu mong các con hạnh phúc. Trong lúc Uyêcxuyt độc thoại thì Guynplên thốt lên: - Đêa ơi, em đẹp quá. Anh không biết mấy hôm nay đầu óc anh để đâu. Tuyệt đối chỉ có mình em trên cõi trần. Anh định thấy lại em và em vẫn chưa tin là thật. Trên chiếc thuyền này! Nhưng em nói anh nghe, chuyện gì đã xảy ra vậy? Và họ đã đẩy chúng ta vào tình cảnh thế này đây! Hộp Xanh đâu rồi? Họ đã cướp đoạt chúng ta, rồi còn xua đuổi chúng ta nữa. Thật là đốn mạt. Hừ! Anh sẽ trả thù cho bố, cho em! Đêa ơi, chúng nó sẽ biết tay anh. Anh là nguyên lão nghị viện Anh quốc. Uyêcxuyt như bị một hành tinh thúc vào giữa ngực, lùi lại và chăm chú nhận xét Guynplên. ­- Rõ ràng là nó không chết, nhưng nó có điên không? Và ông ngờ vực lắng tai: - Đêa ơi, em cứ yên tâm. Anh sẽ kiện lên nguyên lão nghị viện. Uyêcxuyt lại ngắm nhìn nó và khẽ gõ gõ đầu ngón tay vào giữa trán. Đoạn quyết định, ông nói khẽ: - Không cần, rồi cũng sẽ qua hết. Mày cứ diễn nếu mày muốn, Guynplên ạ. Đó là quyền của con người, còn tao, tao rất sung sướng. Nhưng tất cả chuyện ấy là thế nào? Thuyền vẫn lặng lờ trôi nhanh, trời đêm mỗi lúc một tối thêm, sương mù từ đại dương kéo đến tràn ngập cả đỉnh trời. Không một ngọn gió nào quét cả, dăm ngôi sao lớn mờ mờ tắt dần theo nhau, và sau một lúc, chẳng còn gì nữa, toàn bộ bầu trời tối đen, bao la và mát dịu. Lòng sông rộng ra, hai bờ trái phải, chỉ còn như hai vạch nhỏ màu nâu gần như hòa lẫn vào đêm tối. Từ toàn bộ bóng đen ấy toát lên một không khí êm ả sâu sắc. Guynplên ngồi nghiêng nghiêng, hai tay ôm chặt Đêa. Hai bên trò chuyện to nhỏ, khi ríu rít, lúc lại thì thầm. Một cuộc đối thoại tíu tít. Ôi niềm vui, làm sao tả được hết? - Lẽ sống của em! - Trời xanh của anh! - Tình yêu của em! - Tất cả hạnh phúc của anh! - Guynplên! - Đêa ơi, anh đang say đây. Cho anh hôn đôi chân của em. - Đúng anh đây rồi - Lúc này anh có quá nhiều điều muốn nói cùng một lúc. Anh không biết nên bắt đầu từ đâu. - Anh hôn em đi! - Ôi, vợ hiền của anh! - Guynplên, anh đừng nói là em đẹp. Chính anh mới đẹp. - Anh lại được gặp em, được bế em vào lòng. Đúng thế. Em là của anh. Không phải anh nằm mê. Đúng em đây mà. Có thể nào như thế không? Có. Anh lại làm chủ cuộc sống rồi. Đêa, giá mà em biết, có bao nhiêu chuyện đã xảy ra! - Guynplên! - Anh yêu em! Và Uyêcxuyt lại lẩm bẩm: - Ta đang sung sướng như một người ông. Ômô đã chui ra khỏi gầm lều, và đi từ người nọ sang người kia, ý tứ, không đòi hỏi ai phải chú ý tới mình; nó đưa lưỡi liếm lung tung, lúc đôi giày Uyêcxuyt, lúc chiếc áo thuỷ thủ của Guynplên, lúc tấm áo dài của Đêa, lúc lại tấm đệm. Đấy là lối chúc mừng riêng của nó. Thuyền đã đi quá Satam và cửa sông Metđuê. Sắp ra đến biển cả. Không gian tối mịt, thanh bình đến nỗi thuyền xuôi sông Tami không gặp một trở ngại gì hết. Không cần phải chèo lái gì lắm, cũng không phải gọi một thủy thủ nào lên boong. Đầu thuyền đằng kia, người chủ vẫn một mình bên cần lái điều khiển. Phía sau, chỉ mỗi mình ông ta; phía trước, chiếc đèn kính soi sáng nhóm người hạnh phúc, những con người từ đáy sâu hoạn nạn đột ngột trở thành diễm phúc, vừa làm nên việc nối ghép không ngờ đó. 

4. KHÔNG, TRÊN TRỜI CAO.

Thình lình, Đêa, vùng khỏi vòng tay Guynplên, thẳng người dậy. Cô áp hai bàn tay lên tim như để ngăn không cho nó đập. - Em làm sao thế này?- cô nói - Em đang có một cái gì. Vui sướng làm em nghẹn ngào khó thở quá. Không sao. Tốt lắm. Ôi Guynplên của em, anh về, anh làm em xúc động quá. Xúc động vì hạnh phúc. Tất cả trời xanh ùa vào tim, đó là cả một niềm say sưa ngây ngất. Vắng anh, em cảm thấy như tắt thở. Đang lúc cuộc sống thật sắp ra đi, thì anh đem trả nó lại cho em. Lòng em như đau xé, cái đau xé của tăm tối, và em đã cảm thấy cuộc sống đã trào lên, một cuộc sống rực cháy, một cuộc sống nóng bỏng đầy hạnh phúc. Thật là kỳ diệu cuộc sống anh vừa ban cho em. Nó thần tiên đến mức hơi nhức nhối. Tưởng như linh hồn lớn lên và không sao nằm gọn được trong thể xác của ta. Cuộc sống thiên thần đó, niềm vui tràn ngập đó, dồn lên đến đầu em và thâm nhập vào người em. Em cảm thấy như có cánh đập trong lồng ngực. Em cảm thấy mình kỳ lạ nhưng vô cùng sung sướng. Guynplên ơi, anh đã làm em sống lại. Mặt cô đỏ bừng, rồi tái mét, rồi lại đỏ bừng, và cô ngã vật xuống. - Thôi rồi? - Uyêcxuyt hét lên - con đã giết nó. Guynplên vội giang hai tay về phía Đêa. Còn cảm xúc nào mãnh liệt hơn nỗi cay đắng tột cùng xảy đến vào lúc say sưa cực độ! Bản thân Guynplên lẽ ra cũng ngã nhào nếu nó không phải đỡ Đêa. - Đêa, - nó run run hét thật to - em làm sao thế? - Không sao cả. Em yêu anh. - cô nói. Cô nằm gọn trong tay Guynplên như một mảnh áo nhặt được. Hai bàn tay cô buông thõng. Guynplên và Uyêcxuyt đặt Đêa nằm xuống đệm. Cô thều thào: - Nằm thì em không thở được. Hai người vội đỡ Đêa ngồi thẳng lên. Uyêcxuyt nói: - Lấy cái gối! Cô đáp: - Gối làm gì? Con đã có Guynplên rồi. Và cô ngả đầu lên vai Guynplên, anh ngồi phía sau đỡ cô, mắt đầy vẻ ngơ ngác bất hạnh. - Ôi! Dễ chịu quá! - cô nói. Uyêcxuyt nắm cổ tay cô và đếm mạch đập, ông không lắc đầu, cũng không nói không rằng, người ta chỉ có thể đoán được ý nghĩ của ông qua hàng mi chớp nhanh, giật giật, lúc mở lúc nhắm như để giữ cho nước mắt khỏi tuôn trào. - Em con làm sao thế? - Guynplên hỏi. Uyêcxuyt áp tai vào mạn sườn bên trái của Đêa. Guynplên vừa sôi nổi nhắc lại câu hỏi vừa sợ Uyêcxuyt trả lời. Uyêcxuyt nhìn Guynplên rồi lại nhìn Đêa. Mặt ông tái nhợt. Ông nói: - Lúc này chúng ta phải ngang với Cantơbiury rồi. Từ đây đến Grevơxen không xa lắm. Trời sẽ đẹp suốt đêm nay. Không sợ bị tấn công trên biển đâu, vì các tàu chiến đều ở trên bờ biển Tây Ban Nha. Chuyến đi của chúng ta sẽ tốt thôi. Đêa, co dúm người và mỗi lúc một tái nhợt hơn, cứ vò nát tấm áo trong mấy ngón tay co quắp. Cô thở dài với vẻ trầm tư, rất khó tả và nói rất khẽ: - Em hiểu là thế nào rồi.Em đang chết đây. Guynplên đứng lên, nom thật khủng khiếp. Uyêcxuyt đỡ Đêa. - Chết! Em mà chết? Không, không có chuyện đó. Em không thể chết được. Chết bây giờ, chết tức khắc! Không thể được. Chúa không độc ác mà. Trả em về rồi bắt lại em cùng một phút! Không. Không có những chuyện đó. Như vậy là Chúa muốn người ta ngờ vực Chúa. Nếu vậy, tất cả sẽ là cạm bẫy, đất, trời, nôi trẻ, sữa mẹ, lòng người, tình yêu, sao sáng! Nếu vậy Chúa sẽ là một tên phản bội và con người là kẻ bị lừa dối! Nếu vậy cần phải sỉ vả tạo hóa! Nếu vậy tất cả sẽ là vực sâu! Em không hiểu điều em nói? Đêa ơi! Em phải sống. Anh đòi hỏi em phải sống. Em phải nghe lời anh, anh là chồng của em, anh là chủ của em. Anh cấm em rời bỏ anh, ôi trời cao đất dày! ôi loài người khốn khổ! Không, điều đó không thể có được. Và anh sẽ phải ở lại trên trái đất này sau khi em ra đi. Điều đó quái gở quá đến nỗi sẽ không còn mặt trời nữa. Đêa, Đêa, em hãy tỉnh dậy. Đây chỉ là một giây lát lo sợ, rồi nó sẽ trôi qua. Đôi khi người ta cũng rùng mình, rồi người ta có nghĩ đến nữa đâu. Anh muốn em phải khoẻ mạnh và không đau đớn nữa. Em mà chết sao! Anh đã làm gì em? Cứ nghĩ đến đó là anh mất hết cả lý trí. Chúng ta sống vì nhau. Chúng ta yêu nhau. Em không có lý do gì để ra đi cả. Điều đó sẽ rất bất công. Anh có phạm tội ác gì không. Vả lại em đã tha thứ cho anh rồi kia mà. Ôi! Khi không muốn anh thành một đứa thất vọng, một tên khốn kiếp, một kẻ điên khùng, một người bị đày đọa! Đêa ơi! Anh xin em, anh cầu van em, anh chắp tay lạy em, em đừng chết. Vò hai nắm tay co quắp trong nắm tóc, hấp hối vì kinh hoàng, ngại thở vì thổn thức, Guynplên sụp xuống chân Đêa. - Anh Guynplên của em ơi, - Đêa nói - đâu phải lỗi của em. Một ít bọt mép hồng tươi xùi ra trên môi cô. Uyêcxuyt vội lấy vạt áo dài lau đi, không để cho Guynplên đang quỳ trông thấy. Guynplên vẫn ôm hai bàn chân Đêa và van xin cô với một lời lẽ hỗn độn. - Anh bảo với em là anh không muốn thế. Em mà chết? Anh không đủ sức chịu đựng điều đó đâu. Chết, đồng ý, nhưng phải cùng chết. Không có cách nào khác. Em mà chết sao, Đêa! Anh không thể nào đồng ý đâu. Thiên thần của anh! Em yêu quý của anh, em nên hiểu là anh còn đây. Anh cam đoan với em là em sẽ sống. Chết? Nhưng như thế em không thể hình dung anh sẽ ra sao sau khi em chết. Nếu em hiểu được rằng, anh không thể nào để mất em, thì em sẽ thấy nhất thiết không thể chết được, Đêa ơi! Anh chỉ có một mình em, em thấy không. Những gì đã xảy đến với anh thật là kỳ lạ. Em không tưởng tượng nổi là anh vừa đi suốt cả đường đời trong có mấy tiếng đồng hồ. Anh đã nhận thấy một điều là chẳng có gì cả. Em, chỉ mỗi mình em, là tồn tại. Không có em, vũ trụ trở thành vô nghĩa. Em hãy ở lại. Em hãy thương anh. Em đã yêu anh thì em phải sống. Anh vừa tìm thấy lại em là để gìn giữ em. Em hãy chờ một chút. Người ta không thể nào ra đi như vậy, khi chỉ mới sống bên nhau trong chốc lát. Em đừng nôn nóng. Ôi lạy Chúa, con đau khổ quá đỗi. Em không giận anh phải không? Em thừa hiểu là anh không thể nào làm khác vì lão thiết trượng đã đến tìm anh. Rồi em xem, chốc nữa em sẽ dễ thở hơn. Đêa ơi, mọi việc vừa được ổn định. Chúng mình sắp hạnh phúc rồi. Em đừng bắt anh phải thất vọng. Đêa, anh có làm gì em đâu! Những lời trên đây không phải được nói lên, mà nghẹn ngào, nức nở. Trong đó cảm thấy có cả chán nản lẫn với nổi loạn. Từ lồng ngực Guynplên thoát ra một tiếng rên rỉ quyến rũ của chim câu và một tiếng gầm thét có thể khiến cho sư tử phải lùi bước. Đền đáp lời Guynplên bằng một giọng nói mỗi lúc một thều thào, hầu như tiếng nào cũng phải dừng lại: - Than ôi! Vô ích. Anh thân thương của em, em thấy rõ là anh đã làm hết sức mình. Cách đây một giờ, em chỉ muốn chết, giờ đây em không muốn nữa. Anh Guynplên ơi, anh Guynplên yêu quý của em ơi, trước đây chúng mình hạnh phúc biết chừng nào! Chúa đã đặt anh vào cuộc đời của em, bây giờ Chúa lại rút em ra khỏi cuộc đời của anh. Vì vậy mà em phải ra đi. Anh sẽ mãi mãi nhớ đến Hộp Xanh, phải không anh? và đến em Đêa đáng thương, bé bỏng, mù lòa của anh chứ? Anh sẽ nhớ đến bài hát của em. Anh đừng quên giọng hát của em nhé, đừng quên cái cách em nói với anh: Em yêu anh! Đêm đêm, khi anh ngủ, em sẽ trở về nói lại với anh câu đó. Chúng ta đã gặp lại nhau, niềm vui như vậy là đã quá lớn lao rồi. Nó phải chấm dứt ngay lập tức. Dứt khoát chính em phải ra đi trước. Em rất yêu bố Uyêcxuyt và anh Ômô của chúng ta. Tất cả mọi người đều tốt, ở đây thiếu không khí quá. Mở cửa sổ ra đi. Anh Guynplên ạ, em không nói với anh là em ghen, nhưng vì một hôm có một người đàn bà đã đến. Anh cũng không biết em định nói ai, phải thế không? Đắp kín cánh tay lại cho em. Em thấy hơi lạnh. Còn Fibi? Và Vinơx? Đâu cả? Tóm lại ta yêu quý tất cả mọi người. Ta xem là bạn những người ta thấy hạnh phúc. Ta biết ơn họ đã có một lúc ta thỏa mãn. Tại sao tất cả những chuyện ấy lại xảy ra? Em không hiểu rõ những gì đã xảy ra hai hôm nay. Giờ đây em chết. Cứ để em trong tấm áo dài của em. Trước đây, khi mặc nó, em vẫn nghĩ nó sẽ là tấm vải liệm của em. Em muốn gìn giữ nó. Trên đó có những nụ hôn của Guynplên. Mặc dầu vậy em vẫn rất muốn sống thêm. Cuộc đời của chúng ta trong chiếc lều nghèo nàn ngày ngày lăn bánh sao mà êm đẹp thế. Suốt ngày ca hát chẳng bao giờ phải xa cách nhau! Em thấy hình như em cùng ở trong một đám mây với cả nhà, em hiểu thế tất cả, em phân biệt được ngày này với ngày khác, mặc dầu em mù, em vẫn nhận ra buổi sáng vì em nghe có tiếng Guynplên, em nhận ra ban đêm vì em mơ thấy Guynplên. Khi cảm thấy quanh em có một lớp vỏ ngoài bao bọc, đó là linh hồn của Guynplên. Chúng ta tôn thờ nhau một cách dịu dàng êm ái. Tất cả những thứ đó bỗng tan bay và sẽ không còn lời ca giọng hát nữa. Than ôi! Thế là không thể nào sống được nữa? Anh muôn vàn yêu quý của em, anh sẽ tưởng nhớ đến em mãi mãi nhé! Giọng Đêa yếu dần. Cảnh hấp hối từ từ một cách bi thảm đang lấy mất hơi thở của cô. Cô gập ngón tay cái lại dưới các ngón khác, dấu hiệu sắp trút giây phút cuối cùng. Tiếng ấp úng của thiên thần chớm hiện dường như được phát qua tiếng thở dốc nhẹ nhàng của người trinh nữ. Đêa thì thầm: - Cả nhà sẽ nhớ phải không, vì sẽ buồn tủi biết chừng nào nếu em chết mà chẳng ai thương nhớ đến em. Cũng có đôi lần em độc ác. Em xin lỗi cả nhà. Em tin chắc rằng nếu Chúa muốn, vì chúng ta không chiếm nhiều chỗ lắm, chúng ta còn có thể hạnh phúc, anh Guynplên của em ạ, vì ta sẽ kiếm đủ sống và ở bên nhau tại một đất nước khác, nhưng Chúa lòng lành đã không muốn thế! Em hoàn toàn không biết tại sao em lại chết. Vì em có bao giờ phàn nàn về việc em mù, em không hề xúc phạm đến ai cả. Em không đòi hỏi gì hơn là được mãi mãi mù lòa bên anh. Ôi! Buồn tủi biết bao khi phải rời bỏ ra đi! Giọng nói của Đêa hổn hển và tắt dần, tắt dần từng tiếng một như có người thổi tắt. Hầu như không còn nghe được cô nói gì nữa. - Guynplên! - Đêa lại tiếp - phải không anh? Anh sẽ tưởng nhớ đến em nhé! Khi em chết rồi, em cần được như thế lắm. Và cô thêm: - Ôi! Giữ tôi lại! Và sau một lúc im lặng, cô nói: - Anh đến với em nhé, càng sớm càng tốt. Thiếu anh, em sẽ vô vàn đau khổ, dù cho có Chúa kề bên. Anh Guynplên hiền dịu của em, anh đừng để em phải cô đơn lâu quá nhé. Chính đây mới là thiên đường. Trên kia chỉ là trời xanh, ôi! Em nghẹn thở! Anh yêu quí của em, anh yêu quí của em, anh yêu quí của em. - Tha thứ cho anh! - Guynplên hét lên. - Vĩnh biệt! - Đêa nói. - Tha thứ cho anh! - Guynplên nhắc lại và áp chặt mồm vào đôi bàn tay giá lạnh của Đêa. Trong một lúc, dường như cô không thở nữa. Rồi cô chống khuỷu tay, cô gượng dậy, một tia chớp sâu thẳm lướt qua mắt cô, trên môi cô thoáng một nụ cười rất khó tả. Cô bật lên, sinh động. - Ánh sáng! - cô hét to - Em nhìn thấy rồi! Đoạn cô tắt thở. Cô đổ xuống, nằm dài, thẳng đờ trên đệm. - Chết rồi. - Uyêcxuyt nói. Ông già phúc hậu đáng thương, như rã rời trước thất vọng, gục mái đầu hói xuống và vùi gương mặt nức nở vào những nếp áo ở chân Đêa, ông ngồi đó, ngất lịm. Lúc này, nom Guynplên thật khủng khiếp. Nó đứng ngay lên, ngẩng cao vầng trán, và nhìn thẳng vào bầu trời đêm bao la trên đầu. Đoạn, không ai trông thấy, nhưng trong cảnh tối tăm đó có lẽ cũng vẫn được một kẻ vô hình nào đó nhìn thấy, Guynplên giơ hai bàn tay về phía trời cao và nói: - Anh đến với em đây! Rồi lững thững trên boong, Guynplên đi thẳng về phía mạn thuyền, như có một hình ảnh nào đó cuốn hút. Cách mấy bước là vực sâu, Guynplên đi thong thả, không nhìn xuống chân. Trên môi nó là nụ cười ban nãy của Đêa. Guynplên bước thẳng tới trước mặt. Dường như nó đang nhìn thấy một cái gì đấy. Trong con người của Guynplên, có chút ánh sáng mờ mờ như phản quang của một linh hồn thấp thoáng xa. Nó bỗng hét to: - Có anh! Mỗi bước, Guynplên mỗi gần mạn thuyền. Nó bước đều đều, tay giơ cao, đầu ngửa ra sau, mắt nhìn chằm chằm với một động tác ma quái. Không vội vã, không do dự, Guynplên bước tới một cách vững vàng, rùng rợn tưởng như trước mặt không có cái vực sâu thẳm và nấm mồ mở rộng. Nó thì thào: - Em cứ yên tâm. Anh đang đến với em đây. Anh thấy rõ dấu hiệu em vẫy anh. Guynplên không rời mắt khỏi một điểm trên trời, chỗ cao nhất của bóng tối. Nó mỉm cười. Bầu trời đen kịt, không còn ánh sao, nhưng tất nhiên Guynplên vẫn nhận thấy một tinh cầu. Nó vượt qua boong thuyền. Sau mấy bước rắn rỏi và rùng rợn, nó đến sát mép thuyền. - Anh đang đến đây. Đêa, có anh đây. Guynplên vừa nói vừa bước tiếp. Không có lan can. Trước mắt là khoảng không, Guynplên đặt chân vào đó. Nó ngã nhào xuống. Đêm tối dày đặc, vô tình, nước sâu thăm thẳm, Guynplên chìm ngỉm. Một cảnh mất tăm âm thầm bình thản. Chẳng ai trông  thấy gì. Chẳng ai nghe thấy gì. Thuyền tiếp tục trôi. Dòng sông tiếp tục cuộn chảy. Lát sau con thuyền ra đến đại dương. Khi Uyêcxuyt tỉnh lại thì Guynplên đã không còn, chỉ thấy, cạnh mép thuyền, Ômô đứng sủa trong bóng tối mắt nhìn ra biển khơi^[173].

Hết ^[170] "Đêm tối hãy đi đi Bình minh đang ca hát" ^[171] "Phải bay lên trời Hãy trút bỏ em, em muốn thế Cái vỏ đen bên ngoài Của anh” ^[172] " Ôi! Đến đây em!! Yêu đi em! Em là linh hồn Anh là trái tim"   ^[173] Phía dưới trang cuốn bản thảo Thằng Cười có ghi chú: "Viết xong ngày 23 tháng 8 năm 1868, hồi mười giờ ruỡi. Bruyxen, 4, Quảng trường Baricat. "Tác phẩm này, phần lớn viết tại Ghecnơxê, đã được khởi thảo tại Bruyxen, ngày 21 tháng Bảy năm 1866, và hoàn thành ngày 23  tháng Tám năm 1868"