ác trường học phổ thông vừa đóng cửa nghỉ hè, thì các lớp học thêm ngoại ngữ, lớp chuyên văn, chuyên toán, lớp năng khiếu nhạc, hoạ, và cả các lò dậy võ cũng vội vàng mở cửa để nhận học sinh vào học. Các gia đình, các bậc phụ huynh ai chẳng muốn con em mình học thật giỏi, đỗ đạt cao, và sau này thành người có ích cho bản thấn, cho gia đình và xã hội. Cho nên gia đình nào cũng bận rộn suy tư, bàn bạc để tìm hướng đi và quyết định hướng đi cho tương lai của con cháu mình. Và, gia đình nào cũng dốc sức, cố gắng đầu tư tiền của đến mức tối đa cho việc học hành của con cái. Gia đình bà Mão cũng vậy, cứ tầm bẩy giờ sáng, hôm nào bà cũng lễ mễ ôm cây đàn ooc-gan từ trong ngõ xóm đi ra ngoài phố đứng chở. Khoảng mươi, lăm phút sau cô con gái của bà và thằng con trai của cô mới đến lấy đàn. Mẹ đưa con vào lớp học nhạc rồi mới đi làm. Nhà con gái bà ở phố bên kia cầu, cách lớp nhạc chừng vài cây số. Mấy hôm mới bắt đầu đưa con đi học, thằng bé ôm cây đàn ngồi sau lưng mẹ. Nhưng cây đàn to quá, tay nó ôm không xuể. Bà sợ không an toàn, cho nên bà bắt để đàn ở nhà bà. Vì nhà bà cách lớp nhạc chỉ vài trăm mét, như vậy sẽ an toàn hơn. Đưa đàn cho cháu ôm rồi, bà còn đứng nhìn theo xe mẹ con nó đi một lúc, rồi mới quay về lấy cái làn đi chợ. Vì sao lúc ôm cây đàn đi, bà không cầm luôn cả cái làn đi một thể, mà lai trở đi, trở lại nhiêu khê như vậy? Không! Bà Mão không muốn ôm đồm, tay xách nách mang. Bà thích được ôm cây đàn đi trên hè phố, như diễn viên văn công đi biểu diễn ấy chứ. Đời chúng nó bây giờ sướng thật. Đời bà ngày xưa thì tuổi này là tuổi cầm dây chăn trâu, cầm liềm cắt cỏ, và ôm rơm ôm rạ, chứ làm gì được ôm đàn đi học nhạc như bọn trẻ bây giờ. Bà rất vui, vì cháu bà ngoan lắm, vừa ngoan vừa chăm học. Chắc rồi chẳng bao lâu nữa nó sẽ thành ra ông nhạc sỹ, biết gẩy đàn, biết hát, và nhất là lại biết sáng tác ra bài hát. Như cái ông nhạc sĩ gì sáng tác ra bài Quôc ca, mà cả nước vãn hát lúc chào cờ đấy. Tiền bạc chẳng biết Nhà nước cho được bao nhiêu. Nhưng vinh hiển, vẻ vang thì chẳng mấy người bằng… ° ° ° Quê tôi ngày xưa có nghề trồng bông dệt vải. Tất cả quy trình xản xuất, từ lúc tra hạt giống cho đến khi dệt thành vải, cung ứng cho thị trường, dều làm theo phương pháp thủ công. Hạt bông đựợc tra vao mùa xuân. Sang hè thì cây đã trưởng thành, và bắt đầu ra nụ, nở hoa rồi kết quả. Sang mùa thu quả bông đã già. Khi chín qủa tự tách ra, nở bung những chùm bông trắng phau phau, dưới nắng thu vàng rực rỡ. “Trên trời mây trắng như bông Ở dưới cánh đồng bông trắng như mây Có cô má đỏ hây hây Đội bông như thể đội mây về làng (Ngô Văn Phú) Thu bông về phơi khô rồi đem cán (tách hạt bông ra khỏi sợi bông). Máy cán bằng gỗ, rất đơn giản, chỉ có hai trục nhỏ hơn chuôi dao, dài khoảng ba mươi phân, nằm song song chồng lên nhau ở trên đầu cột đỡ, cao ba mươi phân, và một tay quay. Người sử dụng, tay phải cầm tay quay, tay trái cầm nhúm bông đưa vào kẽ giữa hai trục. Trục chuyển động, sợi bông bị cuốn vào kẽ trục chui sang phía bên kia, rồi rơi xuống. Hạt bông to, không lọt kẽ, bị cản lại rơi xuỗng chân máy cán. Bông cán xong cũng chưa kéo thành sợi được. Vì các sợi tơ vẫn liên kết với nhau. Thế là đến công đoạn tiếp theo. Người ta gọi là “bịch bông” Bịch bông cũng là một nghề, có người chuyên đi bịch bông thuê. Cái “cần” bịch bông được chế tác cũng rất đơn giản. Chỉ có một đoạn tre gai, tròn, to bằng cổ tay, dài khoảng hai mét rưỡi, được vít cong như cánh cung, bằng một sợi dây da bò, to bằng ngón tay, buộc vào hai đầu cây. Giữa cánh cung, có một vòng dây để treo cánh cung vào cái cọc, cao độ bốn năm mươi phân. Và cánh cung lúc này đã treo nàm ngang lơ lửng trên đống bông. Người thợ bịch, một tay điều khiển cần bịch, một tay cầm dùi đập mạnh vào dây cung, phát ra những tiếng: Phừng…phừng… Sợi dây rung lên bần bật, làm cho sợi bông tơi tướp ra, bay lên tung toé. Bịch xong, người thợ dệt phải vê bông thành những “con cúi”, tròn và dài hơn cái chả nem. Rồi quay xa, kéo con cúi thành sợi. Rồi mấc sợi lên khung cửi dệt thành vải. ° ° ° Trong khi lao động sản xuất, những người trồng bông dệt vải thường kể với nhau câu chuyện dưới đây: Ngày xưa, Có ông Nhạc sĩ đã cận tuổi năm mươi, nhưng vẫn sông đơn thân. Vì ông mải mê sự nghiệp. Và cũng vì cả cái chất nghệ sĩ của ông quá đậm đặc, khiến ông trở thành người cầu toàn, khó tính. Cô gái nào ông cũng chê. Và rồi cái chất nghệ sĩ ấy ngày càng phát triển vón hòn, vón cục lại, đến nỗi chính cái tuổi xuân của ông nó cũng sợ, nó bỏ ông mà trốn đi lúc nào ông không hay biết!… Rồi một hôm, trên bước đường tác nghiệp, ông đến một thành phố kia, thấy cư dân trù phú đông vui. Ông quyết định ở lại, rồi đi thuê một căn nhà để mở lớp dậy âm nhạc. Khi dọn đến ở nhà mới, ông Nhạc sĩ đã đi chào xã giao và nhận láng diềng một số gia đình lân cận. Chủ hộ ở bên trái nhà ông là một quả phụ sống đơn thân. Cô ta tuy không còn trẻ, nhưng chưa phải là già, chỉ ngoài ba mươi tuổi là cùng, và khá xinh đẹp. Nhất là đôi mắt, với hai cặp mi cong vút. Vừa nhìn thấy đôi mắt ấy con tim cô đơn và đa cảm của ông Nhac sĩ đã rạo rực… Nhưng buổi sơ giao, chẳng tiện ngồi lâu. Ông Nhạc sĩ ra về. Các đồ dùng cho lớp học như bàn ghế, bảng đen…ông Nhác sĩ đã mua sắm đủ. Ông còn cho in giấy “bố cáo” và thuê người đi các phố tán phát. Rồi hôm nào ông cũng mở cửa ngồi, vừa sáng tác nhạc, vừa chờ đón các môn sinh đến xin vào học. Trong quá trình sáng tạo, có lúc những làn sóng âm thanh, những giai điệu, tiết tấu, do đầu óc ông tưởng tượng ra đã dâng trào lên, tràn ngập trong tâm hồn ông. Khiến ông phải bỏ bút, và thể hiện ngay những cảm xúc đó trên cây đàn của mình. Nhưng lạ thay, khi tay ông vừa chạm vào các phím đàn, thì gần như cùng lúc ấy ông nghe thấy tiếng của người quả phụ ở bên kia tường khóc chồng. Vừa lhóc, nàng vừa kể lể những nỗi nhớ thương, đau đớn của mình. Kể rồi, nàng lại đỏi sang oán trách. Sao anh lại nỡ bỏ em bơ vơ một mình mà đi, giữa lúc đầu em còn xanh, tuổi em còn trẻ, hờ…hờ…anh ơi!... Nỗi ai oán xót xa đó, dù chỉ là của người hàng xóm, nhưng đã lay động tâm hồn đa cảm của ông Nhạc sĩ. Khiến ông không tiếp tục công việc được. Mãi mấy hôm sau, ông Nhạc sĩ mới tìm lại được cảm hứng sáng tác. Nhưng rồi chẳng hiểu sao, lại y như lần trước, ông vừa chạm tay vào phím đàn, thì lại nghe thấy tiếng khóc… Khóc một lần, rồi hai lần, rồi ba lần, và sang đến lần thứ tư thì ông Nhạc sĩ đã quá hoang mang. Ông không hiểu tiếng đàn của mình, và cái chết của chồng người thiếu phụ kia có mối liên quan thần bí gì, mà cứ nghe thấy tiếng đàn của ông, thì nàng ta lại khóc?... Và nỗi băn khoăn thắc mắc ấy, càng ngày càng nung nấu tâm can ông Nhạc sĩ. Rồi một hôm không thể chịu được nữa, ông quyết định sng nhà hàng xóm hỏi cho ra lẽ. Sau mấy lời xã giao thăm hỏi, ông đi thẳng vào chủ đề: - Thưa cô, tôi rất không muốn làm cô phải phiền lòng. Nhưng xin cô thông cảm cho, tôi thắc mắc quá, chẳng hiểu tại sao cứ mỗi khi tôi dạo đàn thì lại nghe thấy tiếng cô khóc? - Thưa, không có gì đâu ạ. Em cũng biết em khóc đã làm cho ông phải bận tâm. Nhưng…nhung…em không thể cầm lòng mình được. - Vì sao, thưa cô? - Vi…vi…Nhưng thôi, xin ông đừng bắt em phải nói. - Xin cô đừng ngại. Nếu tôi có điều gì không phải với xóm diềng, xin cô cứ cho biết để tôi sửa chữa. Im lậng một lúc lâu lâu, rồi thiếu phụ mới nói: - Đã vậy thì xin ông cho em một lời hứa. Nếu ông không giận thì em mới dám nói. - Vâng, tôi hứa. - Thưa ông, chồng em trước đây làm nghề bịch bông. Nhưng anh ấy đã bỏ em về với tiên Tổ hai năm nay rồi. Mưa đã gần tạnh, gió cũng gần tan rồi. Nhưng bây giờ nghe thấy tiếng đàn “phừng…phưng…” của ông, em lại nhớ đến tiếng bịch bông của chồng em trước, cho nên em khóc. Ông Nhạc sĩ đứng bật dậy, miệng há ra. Ông định nói một câu gì đó, nhưng không nói được, mặt tối rầm, trông y như Từ Hải chết đứng vậy! ° ° ° Ông bạn tôi phàn nàn: Cháu ông rất mê âm nhạc, suốt ngày đeo cái tai nghe lòng thòng ở cổ. Có lúc gọi hai ba tiếng nó cũng không thưa. Bố mẹ nó hí hửng, tưởng con mình có năng khiếu, liền bỏ ra sáu triệu đông (bằng hai thàng lương), mua cho con cái đàn ooc-gan. Rồi mời thầy, mỗi tuần ba buổi tối đến nhà dậy nhạc cho con. Nhưng trò đời, cả thèm chóng chán, chỉ được ba bẩy hai mươi mớt ngày. À không!, nói thế hơi ngoa. Được đúng hai tháng rồi không thấy thầy giao nhạc đến dậy nữa. Ông bạn tôi hỏi để xem cháu mình biết được những gì. Hoá ra hai tháng học hành, cháu chỉ biết cây đàn có năm dây,và âm nhạc chỉ có bẩy nốt: đò, rê,mi, pha, son, la, si. Thế là cây đàn sáu triệu đành bỏ xó. Cho người ta thì tiếc, bán chẳng ai mua, để thì chỉ tổ chật nhà. Học nhạc, nhưng không phải ai cũng có thể trở thành nhạc sĩ. Định hướng cho con trẻ là việc làm cần thiết. Nhưng nếu định mà không đúng hướng, không trúng khả năng và sự yêu thích của con trẻ, thì định hướng lại thành ra áp đặt. Mà việc gì đã áp đặt, thì kết quả sẽ chẳng ra gì./. TP Uông Bí, ngay 22- 8 – 2012 Tạ Hữu Đỉnh