ưu Trọng Lư (19 tháng 6 năm 1912 – 10 tháng 8 năm 1991) là một nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam. Lưu Trọng Lư quê làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình trong một gia đình quan lại xuất thân nho học. Ông học đến năm thứ ba tại trường Quốc học Huế thì ra Hà Nội làm văn, làm báo để kiếm sống. Ông là một trong những nhà thơ khởi xướng Phong trào Thơ mới và rất tích cực diễn thuyết bênh vực "Thơ mới" đả kích các nhà thơ "cũ". Sau Cách mạng tháng Tám, ông tham gia Văn hoá cứu quốc ở Huế. Trong kháng chiến chống Pháp, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ ở Bình Trị Thiên và Liên khu IV. Sau năm 1954, ông tiếp tục hoạt động văn học, nghệ thuật: hội viên Hội nhà văn Việt Nam từ năm 1957, đã từng làm Tổng thư ký Hội nghệ sỹ sân khấu Việt Nam. Ông mất tại Hà Nội. Con trai thứ chín của ông, Lưu Trọng Ninh cũng là một đạo diễn phim khá nổi tiếng của Việt Nam. Ông đã được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật năm 2000.

° ° ° ° ° Năm ấy tôi mới lên tám. Thuở bấy giờ một đứa bé vào tuổi ấy chẳng khôn lớn gì hơn một đứa bé bấy giờ lên năm. Nhưng, vì có lẽ thiên bẩm dồi dào hơn một chút, cho nên đối với những đứa bé cùng tuổi, tôi đã ra dáng biết nhiều, hiểu nhiều hơn chúng. Thật ra, sự hiểu biết ấy cũng chỉ chu tuần ở trong vòng tình cảm mà thôi. Nói một cách khác là tôi đã sớm biết rung động rất nhiều trước một cảnh vật khả ái, hay trước cái tình lưu luyến mênh mông của một bà mẹ. Cảnh vật thứ nhất đã đắm mê tôi là cái cảnh rừng núi trên con đường từ làng nội tôi đến làng ngoại tôi, tôi có thể nói là bắt đầu từ con đường ấy và người đàn bà ấy. Những cảm giác đầu tiên của tôi, là do người đàn bà và cái cảnh đường ấy in vào trong tâm hồn tôi. Và nay tôi là người thế nào, là do những cảm giác đầu tiên đó đã đúc nên vậy. Cuốn truyện của đời tôi, không biết đến bao giờ mới chép đến trang cuối, nhưng mỗi khi giở lại mấy trang đầu, bao giờ tôi cũng thấy sa xuống trên màu giấy trắng toát, sa xuống cái bóng âm u của người đàn bà ấy mà tôi được gặp đầu tiên trong cõi đời trần thế của tôi. Vì bao giờ tôi cũng tỉ dụ rằng: trái với sự quả quyết của khoa học, một kiếp sau sẽ có, hoặc ở trong, hoặc ở ngoài cõi đất. Trong cái kiếp sau ấy, tôi sẽ còn gặp lại mẹ tôi và cũng ở trên con đường ấy, từ làng nội đến làng ngoại tôi. Một người đàn bà hiền hòa khả ái như mẹ tôi, không phải là Thượng đế chỉ cho ta gặp một lần rồi để không bao giờ gặp lại nữa. Tôi ước nguyện rằng lòng tin sẽ tạo ra sự thực. Và nhờ thế, mẹ tôi chưa chết hẳn. Không, một người như mẹ tôi không thể nào chết hẳn được. Mẹ tôi không hẳn chỉ là một người mẹ, chỉ thế, trong linh hồn ấy cũng đã ẩn chứa một sứ mệnh thiêng liêng, một nguyên lý bất diệt. Tôi không nhớ rõ lần ấy là lần thứ mấy tôi theo thầy mẹ tôi từ làng nội về làng ngoại. Nhưng làm sao tôi quên được cái buổi chiều mát lạnh ấy, mà gió lên vội vàng, hấp tấp, đêm xuống nhanh như để giành cướp lấy cái buồn vắng của một chiều thu tàn. Thoảng bên tai, tôi còn nghe mẹ tôi vừa nhổ bãi trầu cái toẹt, vừa giục người nhà: - Các chú sửa soạn mau lên một tý. Mặt trời chỉ còn một lẻ sào nữa thôi. Liệu đấy! Một lát sau tôi trông ra phía núi, thì mặt trời đã đỏ gay, to bằng cái nia, chỉ đợi tôi ngoảng mặt đi là trụt dần xuống núi. Môi tôi vẫn hối những người đầy tớ: - Đi sớm được tí mô hay tí nấy. Các chú khần khừ thế này, thì đêm đến canh hai cũng chưa đi được. Một người tớ già, ngồi xếp những thức ăn vào một cái quay, ung dung nói: - Thưa bà, chả có việc chi mà phải gấp cả. Mười chín nín trâu. Hôm nay mười chín, thì dễ thường cũng phải đợi đến đầu canh hai mới có trăng. Mẹ tôi cười: - Tôi cũng không tính việc hôm nay có trăng. Một lát mẹ tôi nói tiếp: - Mà trăng hay không trăng cũng thế thôi, phải không cállip; Thím Neo… Ả Dục… Mợ Rô… Ừ nhỉ, làm sao những người đàn bà nhà quê ấy không chết hẳn đi trong ký ức của tôi, vào một buổi chiều thê thảm kia, cũng như mọi vật ở đời… Mà họ cũng chẳng đưa lại đến trong những giờ náo nhiệt của tôi, một ít bình lặng của thời xưa, đầy hương và đức. - Thế mẹ Doãn muốn gì? - Thì nào Doãn có biết… Mượn và tôi, chúng tôi hình như đi cạnh nhau như thế, đi trên con đường quen thuộc của những người đàn bà ấy… Có lúc hình như chúng tôi đã im lặng. Và sau một hồi im lặng lại một câu hỏi đột ngột làm cho chính hai chúng tôi bối rối ngơ ngác. - Hay là mẹ Doãn muốn Doãn lấy vợ chăng? - Thì sao bà ấy lại chẳng chịu nói ra… - Các bà ấy, có bao giờ chịu nói ra. Thực ra, tôi đã nói dối Mượn. Đã hai hay ba lần rồi mẹ tôi đã ngỏ cho tôi cái ý ấy. Mà cảm giác đầu tiên của tôi là cảm giác của một tâm hồn, của một thể chất bất bình: tôi mới có 14 tuổi. Trời ơi! Làm sao tôi có thể thâu nhận cái tư tưởng hôn nhân giữa tuổi ấy mà không ngượng ngùng, mà không đau khổ? Tôi không rõ Mượn có là một phần nào trong sự ngăn trở ấy không chứ điều mà tôi cảm thấy một cách rõ ràng là lòng của tôi coi như đã phạm đến hồn trinh bạch, khi nghĩ đến sự lấy vợ. Nghĩ đến sự lấy vợ, chả phải là mua chác vào tâm trí những tư tưởng nặng nề như xiềng xích, nghĩa là chặt đôi cánh vừa mới mọc trên cái tuổi hồn nhiên thơ dại… Nhưng mẹ tôi, cả nhà tôi không nghĩ thế. Điều cách này mới tai ác: mọi người đều tin một cách chắc chắn rằng, tôi với cô Nguyệt, con ông Đề lại ở huyện có tình ý với nhau, và bây giờ nhà nói ra là như cởi mở cho tấm lòng thắc mắc của đôi trẻ. Có ngờ đâu, tôi là một người rất ái ngại cho cái vui mau chóng của mẹ tôi, của cả nhà tôi. Cái hôm mẹ tôi sung sướng, hí hửng như một đứa trẻ con, tin cho tôi cái tin mừng ấy là cái hôm tôi đau đớn, lo lắng vô cùng. Nhưng tôi cố thản nhiên cười bảo mẹ tôi: - Một cậu bé như con mà lấy vợ, con sợ có sớm không? Mẹ tôi cười: - Gớm! Cậu tưởng cậu còn bé bỏng lắm đa? Cậu không thấy anh Bích con bà Huyên Yên cũng bằng tuổi cậu mà người ta đã sắp có con rồi đấy. Tôi không cãi. Có lẽ bấy giờ, mẹ tôi cũng yên trí rằng tôi không phản đối sự hôn nhân. Nhưng từ độ ấy, tôi xin thầy mẹ tôi lên tỉnh học: tôi bỏ trường Huyện. Và từ đấy, tôi cũng thường không nghĩ đến việc hôn nhân nữa. Mẹ tôi, mấy bận lên tỉnh thăm tôi, lại hay nhắc đến. Một độ, thấy tôi lơ láo, mẹ tôi cũng không nói gì tới nữa. Tôi tiến tới trước Mượn mấy bước, rồi quay lại cười bảo Mượn: - Mượn bước lên xem nào? Mượn không hiểu gì, cũng cứ làm y tôi dặn. Tôi tấm tắc nói một mình: - Này con vật ở trong tấm hình bây giờ nó phốp pháp và khỏe quá, nó không còn yểu điệu như ngày xưa nữa. Tôi vẫn mỉm cười bí mật, Mượn vẫn không hiểu gì. Nhưng thực ra, tôi không thể không tin được rằng: Mượn có lúc đã chiếm một địa vị quan hệ trong tâm linh tôi. Và sự hôn nhân của tôi thất bại có lẽ một phần cũng tại người bạn tâm tình ấy. Mẹ tôi ốm đã gần một tháng nay, hai lần mẹ tôi gọi tôi về bên giường bệnh của bà, chỉ lần thứ ba tôi mới về được. Thật tội bất hiếu của tôi đối với bà không biết đổ đâu cho hết. Nguyên nhân làm mẹ tôi gọi tôi về gấp như thế cũng giống cái nguyên nhân làm cho tôi chần chừ không dám đến gần mẹ tôi. Nhưng tôi có thể khất với tôi chứ thực lòng với một người ốm nặng, nhất là người mà bao giờ tôi cũng chỉ có lòng thương mến. Tôi nhớ hôm tôi ở huyện về, thấy tôi, tự nhiên mẹ tôi khỏe lên, gắng ngồi dậy nói chuyện với mọi người. Tôi cảm động về sự sung sướng của mẹ tôi quá. Chẳng hạn, tôi không còn đủ can đảm để mà trái ý bà một cái gì. Giá hôm ấy, bà bảo tôi một điều gì tôi cũng nghe cả. Nhưng mẹ tôi không hề “lợi dụng” chỗ yếu ấy của tôi để mà “đánh” tôi. Trái lại, tôi đã biết khôn khéo cùng với cái nhịp sung sướng mà bắt ép mẹ tôi. - Mẹ uống thuốc nhá, để con quạt thêm chén thuốc nữa. Mẹ tôi gật đầu, không hề phản đối mảy may như mọi lần. - Mẹ ăn cháo nhá, để con bảo thằng Vinh nó nấu cho mẹ. Hay mẹ uống sữa để con pha. Mẹ tôi gật đầu một cách sung sướng. Tôi bảo thế, giá tôi bao hơn nữa mẹ tôi có lẽ cũng nghe theo. Hay là mẹ tôi có ý chiều tôi như thế, chiều tôi hết cả để rồi bắt ép tôi một điều, chỉ một điều thôi nhưng là một điều tối quan trọng. Tôi chắc rằng bà nói ra trong lúc ấy thì sẽ tiêu. Tôi sợ sự im lặng đè nén trong tâm hồn mẹ tôi, sợ sự đối diện nặng nề của mẹ tôi và tôi. Cho nên bao giờ tôi cũng kiếm cách để cho trong phòng mẹ tôi ngoài tôi ra còn có một vài người nữa. Nhưng tôi quên làm sao được cái chiều hôm ấy, trời vừa ngớt một cơn giông, khí trời tự nhiên mát ra, cảnh chiều hôm đưa lại một cơn gió lạnh bất ngờ. Mẹ tôi ho nhiều quá nhưng mẹ tôi cứ gắng ngồi dậy. Mẹ tôi vẫy tay bảo tôi đến ngồi cạnh bà. Tôi rụt rè ngồi ở mé giường và bảo mẹ tôi. - Mẹ nằm xuống kẻo mệt. Mẹ tôi như không để ý đến lời tôi nói: - Doãn, con ngồi dịch lại đây một tý, gần mẹ một tý. Tôi ngồi dịch lại, vẫn rụt rè, vẫn lo sợ. Tôi cảm giác trước rằng cái trận quyết liệt đã đến giữa chúng tôi: mẹ tôi thừa cái dịp này để bắt tôi hàng phục. Mà thật thế, tôi đã hạ khí giới trước khi ra trận. Mẹ tôi hớp xong một hớp trà, tôi quên không nói rằng: mẹ tôi hôm ấy, trái với lệ thường, bảo pha một ấm trà liên tử cho thật đặc. Mẹ tôi uống luôn miệng, khiến cho tôi phải sinh nghi. Trong lúc ấy, một ngọn gió lạnh đến tận giường mẹ tôi, tôi rầy thằng Vinh: - Đồ khốn nạn, chỉ khép cái cửa mà cũng không nên thân. - Con đừng mắng nó tội ngiệp, chính mẹ bảo nó mở hé cửa như thế cho có ánh sáng. - Nhưng dẫu thế nào thì mẹ cũng phải nằm xuống đã. Mẹ cần phải “dưỡng” lắm. - Không, con đừng ngại, hôm nay mẹ thấy trong mình khỏe lắm. Tôi không tin, vẫn khăng khăng bảo mẹ tôi: - Mẹ hãy còn yếu, mẹ hãy nằm xuống rồi mẹ muốn nói gì hẵng nói. Mẹ tôi mỉm cười: - Thế con muốn mẹ nói cái gì? Nghĩ một lát, mẹ tôi nói tiếp: - Mẹ chẳng muốn gì cả! Tôi nhìn mẹ, tôi ngạc nhiên và cảm động, mẹ tôi vẫn bình tĩnh thản nhiên nói tiếp: - Hôm ni, thực lòng mẹ chẳng nói gì với con hết. Hình như mẹ đã nói nhiều rồi. Mẹ tôi xoa đầu tôi và lại nói bằng một giọng ngọt ngào, êm ái: - Ý muốn của mẹ bây giờ là chỉ mong sao con học cho giỏi, và đỗ nhanh như anh con là mẹ mừng. Mẹ chỉ cầu nguyện có thế. Còn như việc hôn nhân của con thì mẹ đã nghĩ kỹ, bây giờ mẹ không muốn giục con hay ép con nữa. Mẹ bây giờ đã đổi ý hướng. Mẹ chỉ muốn con học giỏi và nối được chí thầy con, anh con… lòng mẹ chỉ ước có thế. Mẹ tôi nói câu này bằng một giọng chân thật và quả quyết quá khiến tôi lại càng tin rằng: mẹ tôi đã đổi ý rồi chăng… Tôi chưa kịp tỏ sự vui mừng thì ở ngoài đã nghe có tiếng ngựa hí. Mẹ tôi nằm xuống giường và nói với tôi: - Thầy con đã về đấy. Tôi chạy ra thì thầy tôi cũng vừa bước vào. Sau lưng thầy tôi là ông Hương Rớt, một ông lang có tiếng nhất ở vùng tôi. Thầy tôi hỏi: - Mẹ con bây giờ thế nào? - Bẩm mẹ con đã khá. Nhưng tôi cũng theo thầy tôi và ông lang trở về buồng. Tôi có ngờ đâu lại như thế: mẹ tôi mặt tái mét nằm sõng sượt. Thầy tôi hỏi gì mẹ tôi cũng không đáp… hai môi chỉ mấp máy… Ông lang chẩn mạch xong… Thầy tôi và tôi, trái tim hồi hộp quá cứ nhìn thẳng vào mắt ông lang như có vẻ van lơn hay cầu nguyện. Nhưng ông lang đã kéo thầy tôi ra khỏi buồng và nói một cách thất vọng: - Có lẽ bà “về” mất. Tôi rụng rời tay chân. Thầy tôi vẫn bình tĩnh trở vô buồng. Mẹ tôi còn mở mắt nhìn thầy tôi và nhìn tôi, chỉ hỏi được một câu: - Thằng cả đã về chưa ông? Rồi hai tay mẹ tôi buông dần… Trời ôi! Tôi có ngờ đâu mẹ tôi đã đánh lừa tôi, tôi biết, chính việc hôn nhân của tôi đã làm cho cái chết của mẹ tôi đến một cách gấp vội thế. Tôi không thể chép cuốn truyện này mà không thuật những phút cuối cùng của một cuộc đời cần cù, lam lũ, chỉ biết hy sinh, hy sinh bao nhiêu sức khỏe, bao nhiêu tâm sự cho hạnh phúc của những người khác. Những người khác đó, thân thì là chồng con, anh em nhà chồng, sơ thì họ hàng và xóm giềng. Cái sống của mẹ tôi là một mùi hương theo gió mà lan rộng ra mãi, vì thế, cái chết của mẹ tôi là một tiếc thương cho những họ hàng quen biết. Mẹ tôi về với thầy tôi đã hơn mười lăm năm. Sự kiệm cần, sự ngăn nắp, cùng theo mẹ tôi, về trong gia đình thầy tôi. Mẹ tôi là một bà quan, nhưng thực ra không có gì là một bà quan cả. Quanh năm, ở cạnh bà, không có một người lính hầu. Ngày thầy tôi còn ở huyện đường Tuyên Hoá. Cũng chỉ có hai lần mẹ tôi theo thầy tôi mà thôi. Mỗi lần, mẹ tôi chỉ ở với thầy tôi độ 3, 4 tháng. Mùa gặt về, mẹ tôi thế nào cũng phải tạm biệt thầy tôi mà về quê. Ở quê tôi mẹ tôi đã dựng nên một “giang sơn” cho chồng, làm cho tất cả người trong làng hay người “hàng xứ” nhắc tới như là một chuyện đời xưa lưu truyền lại để làm gương cho thiên hạ. Sinh ở nơi dân dã, mẹ tôi, về nhà họ Trương, mà vẫn giữ cái cốt cách của dân dã. Tôi còn thấy như mới hôm qua, cái người đàn bà cũ kỹ ấy, mỗi lần ở chợ về, vất cái nón thượng quai thao xuống đất, đặt cái thúng nặng ở nách xuống, nhổ bãi trầu và nhoẻn một nụ cười rộng và bao dung biết chừng nào! Vẻ mệt nhọc không làm mất được cái nét hiền từ không thay đổi của một người mẹ, một người đàn bà Việt Nam. Bà ung dung ngồi sắp những thức ăn ở thúng ra trên một cái mẹt. Tôi bá cổ mẹ tôi, một đứa em ngồi lên bẹn mẹ tôi, một đứa em nữa, moi những trái thị vô tình hay hữu ý trốn chúng tôi ở dưới một mớ rau. Mẹ tôi đưa tay giữ chặt lấy tay em tôi và cố không tỏ vẻ giận dữ: - Này Việt. Của cúng đấy, đừng đụng tới, không nên. Mai cúng xong, thôi tha hồ. Em tôi vẫn cố giằng lấy một trái thị nhỏ nhất, và cãi lại mẹ tôi: - Cho con trái nhỏ xíu này. Con cầm mà ngửi. Con không ăn mô. Mẹ tôi cố tìm một cái lẽ để thứ lỗi cho em tôi: - Mẹ cho con cầm mà chơi, nhưng con không được đưa lên mũi nhá! Ngửi, cũng không nên. Em bé tôi cầm một trái chạy. Em gái tôi và tôi, cũng cố mỗi đứa cướp lấy mỗi quả: - Mẹ ơi! Chúng con cũng chỉ ngửi thôi! Chúng con không ăn mô. Mẹ tôi vẫn hoảng lên, cố tìm kế để đánh lừa chúng tôi: - Này! Chúng mày! Tao quên phát cho chúng mày “lá móng tay”, Cọt đâu, Song đâu, Lạc đâu, Quỳnh đâu, đứa nào ra lãnh phần đứa nấy. Hai em tôi và cả tôi nữa vội vàng trả những quả thị lại cho mẹ tôi và cùng mấy anh tôi ra lãnh phần những “lá móng tay”. Hai em tôi ngơ ngác, không hiểu gì. Tôi nhớ mang máng rằng: hình như một năm trước mẹ tôi cũng có một lần phát những “lá móng tay” như thế. Quên hẳn những quả thị, bấy giờ tâm hồn tôi hoàn toàn sống lại những màu kỷ niệm thấp thoáng vừa hiện ra rồi lại lẩn ngay. Giật mình, tôi hỏi anh Lạc tôi: - Mai ăn mồng năm phải không anh Lạc? Lạc đáp: - Ừ thằng này đến lẩn thẩn? Không ăn mồng năm, thì làm chi mẹ lại đi chợ, mua nhiều trái thế, mà lại còn mua cả lá mồng tơi thế nữa? Anh Song tôi ra dáng hiểu nhiều, và “điển sách” lắm, nói với cả chúng tôi bấy giờ quây quần bên anh tôi. - “Tết mồng năm” tên chữ là Tết Đoan Ngọ... ngày xưa ông Khuất Nguyên. Bấy giờ anh Song tôi vào khoảng 16 tuổi nhưng thầy tôi vẫn không chịu “rút” anh tôi cho học chữ tây, vẫn cứ gửi ở một ông đồ trong làng, ông đồ này đối với thầy tôi, là chỗ đồng liêu. Anh  tôi, vì thế như lạc hẳn vào giữa bọn chúng tôi, là một bọn đã tới trường làng, sớm đến tối, gào thét như con vẹt, “le café là cà phê, le pain là bánh tây”.( bánh tây là bánh mì) Anh tôi, bị chúng tôi đưa ra làm một trò để chế giễu. Quỳnh là đứa bé con hỗn xược nhất trong bọn. - Triều phò mã chơng vơng. Triều phò mã chơng vơng cái ông Khuất Nguyên nhà anh! Cả bọn cũng lặp lại như thế để chế giễu anh tôi. Bấy giờ và đến nay, tôi cố tìm cũng không hiểu nghĩa mấy chữ ấy. Đến nay, mấy chữ ấy đã mất tích hẳn trong tiếng nói của người làng tôi. Nhưng thật quả, tôi nhớ đích là hồi bấy giờ, mấy chữ “triều phò mã chơng vơng” rất thông dụng trong tiếng nói của người nhà quê, nhất là của bầy trẻ. Danh từ ấy tôi biết là cốt để chế giễu một cái gì ngược trái lại với sự thông thường. Anh Lạc tôi, đỏ mặt lên như củ gấc, toan cãi lại, thì một tiếng sạt ở sau lưng làm tất cả chúng tôi giật mình quay lại: Con Mén người đầy tớ của nhà tôi vừa đặt một bó lá xuống phản và nói với mẹ tôi: - Thưa bà, hôm ni, con thấy có chú Thạc, ông phó Ngưỡng, ông xã Nghếch ở Lào về mỗi người một gánh kén nặng. Chú Thạc nghe đồn về được bờ năm trăm. Ông phó Ngưỡng bờ một nghìn nhưng phải thỉnh cả bàn đèn về nh&astyle='height:10px;'>