Ngày nọ anh mở mắt thức dậy và thấy mình là chiếc quạt máy. Anh thấy mình chạy vù vù, xung quanh là nhiều người ngồi hóng gió. Anh nhìn lại mình và thấy có hai loại vận hành. Anh thấy cánh quạt của mình quay tít, khi nhanh khi chậm thì theo nút bấm. Anh lại thấy mình quay qua quay lại để phát gió đi khắp mọi hướng.Dần dần anh tự thấy mình vô cùng quan trọng. Anh là trung tâm điểm của mọi người. Ai cũng sung sướng khi anh hoạt động, ai cũng chen chúc muốn ngồi gần anh để được anh phát cho chút gió. Anh hết sức hãnh diện về vai trò của mình, lòng anh thật tâm muốn mang lại những giây phút mát mẻ dễ chịu cho người khác. Anh tự quan sát mình thêm. Anh thấy mình có màu sắc thanh nhã, kiểu dáng xinh xắn, vận hành êm ái. Ai cũng khen ngợi anh. Anh vừa lòng với chính mình, với thể chất của mình và vai trò trong "xã hội".Ngày nọ anh chợt thấy mình không hề lẻ loi. Còn nhiều chiếc quạt máy khác nữa. Họ cũng vận hành như anh, cũng có chức năng như anh. Họ cũng được người ta yêu quí như anh. Anh nhận xét rõ hơn và thấy phần lớn các chiếc quạt máy khác xem ra tốt hơn anh. Anh ghen tị khi thấy có chiếc máy phát sức gió mạnh hơn anh nhiều. Chiếc khác có màu sắc đẹp hơn, kiểu dáng xinh hơn. Có chiếc trẻ trung hơn anh, ra đời trễ hơn anh rất nhiều.Kinh khủng hơn nữa, có chiếc không còn vận hành. Người ta nói nó "chết máy" và vứt bỏ. Anh tự kiểm tra lại mình và thấy quả nhiên mình đang già cỗi. Những sợi dây được mệnh danh là "dây điện" ngày càng hao mòn, những "mối điện" ngày càng lỏng lẻo. Anh trực nhận ra rằng trong anh có một cái rất lạ được gọi là "điện". Anh biết nó là quan trọng nhưng xưa nay nó đã có sẵn, anh ít chú ý. Đối với anh, quan trọng nhất là sức gió, màu sắc và kiểu dáng của anh. Anh đủ thông minh để biết rằng, một ngày nào đó, các dây diện này sẽ hỏng, anh sẽ chết, người ta sẽ vứt anh, anh sẽ không còn tồn tại. Đáng buồn thay cho anh.Một buổi sáng nọ, sau một đêm ngủ dài, anh thức giấc và thấy mình là...điện. Vẫn trong chiếc quạt máy nhưng anh là điện, điện là anh. Anh ngỡ ngàng nhìn lại mình, cái quạt điện. Cánh quạt vẫn vận hành như trước nhưng anh đang khiến cánh quạt quay chứ anh không phải là cánh quạt. Dây điện là nơi anh đi qua chứ anh không phải là dây điện. Dây điện có thể đứt nhưng anh không thể chết. Đặc biệt, anh không thấy màu sắc và kiểu dáng của mình là quan trọng nữa. Anh vẫn thực hiện chức năng quạt gió nhưng lạ thay, anh thấy quạt có thể dừng, có thể hư nhưng anh vẫn vận động.Anh ngẩn ngơ nhìn những cây quạt khác. Họ vẫn vận hành như trước nhưng anh thấy mình không khác họ. Cũng một thứ điện đó đang đang quay cánh quạt. Anh thấy thứ điện đó có tính chất như anh. Hình dáng và màu sắc của họ vẫn còn đó nhưng anh không còn cho là quan trọng. Thứ điện đó dường như một thể với anh, nó chỉ vận hành theo cấu trúc riêng biệt của các quạt điện kia. Anh thấy có một mối liên hệ kỳ lạ với các quạt điện kia và với thứ điện vô hình vô ảnh vận hành trong đó.Anh lại tiếp tục nhìn quanh và phát hiện một điều làm anh hoảng sợ. Anh nhìn ngắm chiếc bóng đèn, cái máy lạnh, chiếc lò sóng vi ba. Tất cả những thứ đó xưa nay thuộc về một thế giới khác anh. Chúng không phát ra gió mát như anh, chúng hoàn toàn xa lạ. Nay anh trực tiếp thấy rằng cũng chỉ một thứ điện đó đang vận hành chúng. Thứ điện đó có thể làm lạnh, làm nóng, phát sóng, phát sáng...chứ không phải chỉ biết quay cánh quạt. Thứ điện đó cũng chính là điện như anh, anh đồng thể với nó. Và khủng khiếp hơn, anh chính là nó, anh đang nằm trong chiếc quạt máy nhưng cũng đang nằm trong những nơi khác, đang vận hành một cách khác. Thế thì anh là ai hay anh là gì, anh thấy mình sắp điên!Tim anh đập mạnh. Anh cố trấn tĩnh và nhìn quanh. Anh lại thấy mình đang vận hành chiếc quạt máy và mọi người đang khen gió mát. Anh kiểm tra dây điện, các mối điện và thấy vẫn an toàn. Anh nhìn lại màu sắc và thể dáng mình, tất cả vẫn như ngày hôm qua.Anh vừa ở đây vừa ở khắp nơi. Anh không biết mình là gì và tự thấy có lẽ cũng chưa đến lúc mình biết nó. Anh chỉ biết có hai cách nhìn chiếc quạt máy. Một cách là bắt đầu từ cái "hình hài" của nó, từ màu sắc, kiểu dáng và đi dần đến cái trung tâm vận hành của quạt, tức là đến với sức sống của nó mà người ta gọi là "điện". Cách thứ hai đi ngược lại từ đầu kia. Đó là đi từ điện, từ "sức sống" và tự hỏi xem sức sống này đang thể hiện thông qua cấu trúc nào. Qua đó anh thấy rõ mối điện, dây điện, chúng dẫn đến sự vận hành của cánh quạt. Anh thấy rõ "sứ mạng" của mình là làm mát cho mọi người. Anh cũng thấy rõ, điện là một nhất thể, tùy theo cấu trúc của thiết bị mà điện đang vận hành để biết chức năng của từng thứ. Tất cả đều là cái "dụng" của một thứ duy nhất.Cả hai cách nhìn đều cho anh biết chính mình. Nhưng anh sẽ chọn cách nhìn thứ hai vì cách đó làm anh thân thiện với mọi sự quanh anh, nhất là cách nhìn đó hé mở cho anh một điều, đó là anh không bao giờ chết.Nguyễn  Tường  Bách