ào đầu hè, nắng Paris gay gắt không thua gì ở Sài Gòn. Khắp nơi người ta túa ra đường tìm bóng râm trú ẩn. Thu buồn cười nhìn dân Paris vốn được xem là lịch lãm lại ăn mặc nghèo nàn, luộm thuộm, thậm chí còn trần trùng trục nằm ngồi la liệt ở các công viên. Nóng bức thế này mà chui xuống hầm xe điện ngầm chẳng khác nào vào hỏa diệm sơn nhưng cô vẫn lấy hết can đảm đáp xe đến thăm bà Janne ở mãi tận đầu bên kia của thành phố. Tội nghiệp, bà sống một mình như nhiều người già bên đây nhưng lại lỡ yêu cái không khí đông đúc của một gia đình ba thế hệ người Việt Nam.Sau tiếng chuông dài không kiên nhẫn của Thu, bà Jane xuất hiện, tóc tai bù xù, mồ hôi tèm lem. Bà ôm chầm lấy cô hôn nồng nhiệt rồi lôi tuột vào nhà. Căn phòng hẹp ở tít trên lầu sáu của bà có tí gió trời nhưng vẫn nóng ran rất khó chịu. Bà đề nghị “Hai đứa mình ra hồ đi! Sẵn tao cho mấy con chim ăn bánh mì vụn luôn!”. Cái hồ nhân tạo nằm trong công viên gần nhà bà Janne vốn rất yên tĩnh vì khu này gần ngoại ô hôm nay đông nghịt, chẳng tìm ra chiếc ghế trống nào. Thu cùng bà vung vẩy vụn bánh mì cho lũ chim xong đành chui vào một bụi cây chật hẹp ngồi trú nắng.- Thế nào rồi, chuyến công tác của mày tốt đẹp chứ! Tao thèm ăn phở quá mà mày bận rộn không vô quận mười ba với tao được!- Thì hôm nay đi! Tôi từ Đức sang thăm bà mà, phải rảnh chứ! - Thu hào hứng - Tối tối sáu bảy giờ, mình chờ trời mát một chút.- Bên Việt Nam ra sao? - Bà Janne quan tâm - Ba mẹ khoẻ chứ? Thằng “Sóc Nâu” ra sao rồi?- Ừ thì tôi vẫn viết email mỗi ngày - Thu cười nắc nẻ - Ở Việt Nam họ không tưởng tượng được bên đây lại nóng kinh khủng thế này! Chủ nhật vừa qua cả nhà tôi cùng đi Long Hải tắm biển, thằng “Sóc Nâu” lượm để dành cho bà ngoại Janne mấy cái vỏ ốc. Thằng nhỏ khoe học tiếng Pháp có tiến bộ, chừng một thời gian ngắn nữa sẽ viết thư cho bà!- Trời! Tao nhớ Việt Nam quá! - Bà Janne háo hức - Ước gì sang năm tao có thể chuồn về với mày!Bà già có vẻ đã mỏi lưng, bà nằm lăn ra cỏ mặc những nhánh cây cọ vào chiếc cổ đỏ gay ẩm ướt. Bà khép hờ mắt, mỉm cười vẻ mơ mộng. Thu nghịch ngợm ngắt một bông hoa dại nhét vào miệng bà bạn vong niên “Như thế này nhìn mới lãng mạn, Janne à!”. Cô cũng nằm xuống bên bà, nghe cỏ nhột nhạt dưới lưng và sức nóng mùa hè mơn trớn trên mặt. Bà Janne chợt cất tiếng hát, bài “Cuộc sống màu hồng - La vi en rose” từ thời Edith Piaff. Thu cao hứng hát theo, đôi chỗ lắp vắp vì không thuộc lời. Hai kẻ, một già một trẻ, nằm nghêu ngao hết bài này đến bài khác, những khúc nhạc của một thời xa xưa, khi bà Janne hãy còn là một phụ nữa xuân sắc và Thu chưa sinh ra đời. Cô thấy quả cuộc đời màu hồng dù mới cách đây vài tiếng còn lầm bầm rên trời nóng quá và mấy hôm nay chỉ thấy mình thiệt thòi sinh ra làm người Việt.- Dạo này tao già đi nhiều phải không Thu? - bà Janne chợt hỏi giọng nuối tiếc - tao thấy mình mệt mỏi, bải hoải chẳng thích hoạt động gì nữa!- Bà mà rên già chắc tôi sắp chết - Thu thành thật - Bà hơn tôi gần nửa thế kỷ mà lúc nào cũng nhanh nhẹn. Ở bên bà tôi mặc cảm lắm!Bà Janne bật cười, khoái chí với câu trả lời của Thu. Bà nhổm dậy, vươn vai hít sâu khoan khoái. Thu còn nhớ lần đầu gặp Janne ở Việt Nam, bà đạp xe mini màu đỏ rực,tóc cột tóc túm bằng dây nơ vải. Lần đó Thu đang chán đời vì xin học bổng đi du thất bại, cô thả dốc trên đường Đồng Khởi và chợt nhận thấy một bà đầm vẻ hớn hở đặc biệt vừa đạp xe vừa hào hứng hát.Vẻ vui nhộn của bà làm Thu thấy ngồ ngộ, cô xáp vào đề nghị “Đua không?” rồi hai người cùng nhấn bàn đạp “đua” cho đến cuối đường bị bến sông Bạch Đằng chắn ngang. Họ quen nhau như thế và chợt nhận ra dường như tuổi tác không là rào cản nếu người ta muốn kết bạn. Bà Janne nói mình du lịch cô đơn, sang đây thuê nhà, mướn xe đạp vòng vòng chơi. Thu mời bà về sống chung với gia đình ba thế hệ của mình rồi tha hồ thực hành tiếng Pháp thoải mái. Mẹ cô hiếu khách mỗi buổi nấu một món ngon đãi Janne, thằng cháu “Sóc Nâu” thích nghe bà dạy hát dù chẳng hiểu tí gì. Một tháng sau, Janne về nước, dặn đi dặn lại hễ sang Paris phải liên lạc với bà.- Sau chuyến đi công tác mày có định ở lại chơi thêm ngày nào không? - Bà Janne đứng dậy phủi quần hỏi - Tụi mình có thể cùng đi?- Bà nói phải về miền Nam thăm con trai mà! Tôi rảnh vài ngày, định đi Tiệp Khắc chơi. Bây giờ khỏi cần xin visa.- Trời ơi, thủ đô Prague đẹp lắm! - Janne xúc động - Tiếc là tao phải về miền Nam thăm con trai thật. Chưa biết chừng nào quay lại Paris. Nhưng mày thì phải tranh thủ đi cho nhiều, thật nhiều. Thế gian này rộng lớn lắm!Thu gật đầu đồng ý. Hồi đó, cô đã vất vả để xin được suất tu nghiệp ba tháng ở Pháp chỉ để được một lần nhìn thấy Paris. Những ngày đầu bị đồng nghiệp trong công ty đối xử phân biệt, cô chán nản muốn quay về nhưng Janne ngăn lại “Cứ tận dụng dịp này để được đi, được khám phá, được học hỏi những kinh nghiệm quý báu!”. Sau chuyến đó Thu tranh thủ “gặt hái” được những chuyến du lịch bụi bằng xe đò sang các nước láng giềng và về Việt Nam với một niềm tự ti mình sinh ra là công dân của nước nhược tiểu. Đi đến đâu cũng bị cảnh sát biên giới chặn lại, nhìn chăm chăm vào hộ chiếu rồi rà đèn laser xem kỹ visa có làm giả không. Dân Nhật cũng tóc đen da vàng nhưng tụi Tây luôn mở cửa mời chào. Họ vào các trung tâm mua sắm cao cấp, vét hết những hàng hiệu rồi dửng dưng bê những túi xách to khiêu khích ra trong cái nhìn ganh tị của dân da trắng bản địa. Thu thấy mình quá nhỏ bé, cô lầm lũi đi tham quan một mình, vào ngủ nhà trọ và chỉ tiêu thụ bánh mì không trong suốt những chuyến đi dọc ngang các thành phố lớn Châu Âu. Về lại Paris sau những chuyến đi mệt mỏi nhưng hào hứng. Thu được bà Janne hết lòng ngưỡng mộ “Tao tự hào về mày! Nhỏ con, ốm yếu, quặt quẹo mà lết hết các nước như vậy thật là một thành tích lớn!”. Bà Janne không nói quá, lúc mới qua bà rước Thu ở phi trường, trông cô xanh xao kinh khủng. Bà giành xách hết những hành lý nặng nhưng khi xuống hầm xe metro Thu lại nôn thốc nôn tháo do không chịu nổi hơi người và do thiếu không khí. Đến nhà, bà Janne lại khệ nệ rê hết hành lý lên căn nhà trên tầng sáu mà không có thang máy. Dù không đi nổi Thu cũng cố sĩ diện lết tới nơi rồi lăn quay ra giường bà bất tỉnh. Hôm sau dẫn Thu đi thăm tháp Eiffel và cung Sacré Coeur, bà Janne không dùng xe điện ngầm mà cho cô đi xe bus. Thế mà Thu cũng không tránh khỏi bị say xe cứ phải nôn nhiều lần. Lần đó bà Janne cứ ghẹo “Mày đi thăm Paris với những cái bịch nilon”.Trở về Việt Nam sau chuyến tu nghiệp đó, Thu không nghĩ mình có ngày quay lại Châu Âu nhưng cô lại làm việc cho một tập đoàn của Đức và thường phải đi công tác sang công ty mẹ. Lần này Thu cũng tranh thủ ghé lại Paris thăm bà bạn vong niên của mình. Quả so với cái thời đạp xe trên đường Đồng Khởi giờ bà đã già đi nhiều, tóc rụng nhiều và làn da ngày một nhăn. Tuy thế, lần nào đến phi trường Charles De Gaules, Thu cũng thấy cái dáng tầm thước, khuôn mặt tươi cười và mái tóc bạc lơ thơ của bà Janne đứng đón. Tuổi đã cao, không còn sức giành xách những chiếc vali nặng của Thu, bà thay thế bằng giá kéo gắn bánh xe để vận chuyển dễ dàng. Dáng đi của bà vẫn còn hùng hổ dù lưng có chiều hướng cong lại và lúc nào trông bà cũng có vẻ khoẻ mạnh hơn cô bạn trẻ tuổi người Việt Nam. Mỗi lần gặp lại Thu, bà nhiệt tình nấu nướng, làm bánh tarte nhân táo, pha trà rồi hai người nhâm nhi bàn luận đủ thứ chuyện.- Mày thấy chưa, lần đầu đi tu nghiệp ở đây mày nói tụi Châu Âu ăn hiếp người Việt Nam, chê tụi bây thụ động, thiếu sáng tạo, không có khả năng phản ứng trước rủi ro. Vậy mà bây giờ mày cứ đi Tây như đi chợ - bà Janne nói liến thoắng - Tao biết mà, tụi da trắng rồi cũng phải nhìn mọi người một cách công bằng. Nền kinh tế ở đây đình trệ rồi, giờ phải đi đầu tư ở các nước đang phát triển thôi. Không tôn trọng người bản xứ thì thất bại là cái chắc!- Bà nghĩ vậy hả? - Thu e dè hỏi lại.- Chứ còn gì nữa, bây giờ ở Việt Nam toàn công ty đa quốc gia - bà Janne ra vẻ sành - Nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng vào loại nhất thế giới!- Tại tệ quá nên không thể tệ hơn, phải tăng trưởng thôi - Thu bĩu môi - Còn các nước phương Tây đã phát triển đụng trần rồi thì phải đình trệ, nhưng họ sang nước thứ ba đầu tư và rốt cuộc cũng đem lợi nhuận về công ty mẹ.- Thì sao? Đâu có tiêu cực - Bà Janne hớp một ngụm trà lài Thu vừa đem từ Việt Nam sang tặng - Cả hai cùng có lợi, nước mày cũng trở nên năng động hơn, nền kinh tế phát triển hơn, còn tụi trẻ như mày được học hỏi những công nghệ hiện đại.- Một nền kinh tế thực sự phát triển phải do chính những doanh nghiệp trong nước định đoạt chứ không phải do các nhà đầu tư nước ngoài. Khi nào các công ty Việt Nam ăn nên làm ra lúc đó mới đáng hãnh diện - Thu cố gắng nín cười trước vẻ nghiêm túc của bà già - Mấy công ty nước ngoài vô Việt Nam khôn lắm, tận dụng nguồn nhân lực trẻ, hất cẳng mấy công ty nhỏ của Việt Nam ra khỏi thị trường nhờ vốn mạnh. Thôi bà ơi, tóm lại dân tôi vẫn còn chịu thiệt lắm!- Vậy tại sao mày không làm việc cho công ty Việt Nam mà lại làm cho công ty Đức?- Tại... tôi... đang “nằm vùng”!Kết thúc những tranh luận của hai người lúc nào Thu cũng bị bà Janne dồn vào thế bí. Dù gì bà cũng hơn cô bao nhiêu tuổi đời và có một vốn kiến thức tổng hợp kha khá. Thời trẻ bà Janne kể mình làm công nhân một hãng dệt, chưa từng vào Đại học và cũng không tham gia một tổ chức xã hội nào. “Nhưng tao hay xem báo chí, nghe đài và thích đi du lịch”. Thu mê cái sở thích “đi thực tế” đến các nước của bà Janne và tự hỏi không biết tiếng Anh làm sao bà xoay xở ở Ấn Độ, Trung Quốc hay Malaysia. Bà cười khà khà nháy mắt tự hào “Vậy mới hay! Tao chỉ bị thổ tả một lần khi uống thứ nước mía ép ở Ấn Độ”. Sau mỗi chuyến đi, bà Janne bê về căn hộ nhỏ như hộp quẹt của mình ở Paris bao nhiêu là sách và những vật phẩm kỷ niệm. “Chúng làm cuộc sống của tao không ngừng tiến về phía trước”.

*

Đã lâu lắm rồi Thu không có dịp đi công tác bên Đức để ghé thăm bà bạn già vui tính của mình. Cô đã chuyển chỗ, sang làm cho một công ty của Mỹ. Lương tăng nhưng áp lực cũng trở nên kinh khủng đến mức nhiều lần Thu muốn tháo chạy. Cô cũng chẳng còn thời giờ viết email dông dài chuyện vớ vẩn với Janne. Tuy nhiên mỗi lần bị sếp nước ngoài o ép, Thu lại nhớ đến bà Janne. Hồi đó khi tu nghiệp ở Pháp bị đối xử phân biệt, cô được bà động viên bằng triết lý “Đời là một cuộc đấu tranh không ngừng! Hãy đấu tranh để chứng minh mình là ai! Hãy đấu tranh để được thế giới công nhận! Và đấu tranh để sánh ngang hàng với các cường quốc!”. Thu đã bật cười trước cái vẻ “đao to búa lớn” của bà già và làm bà “cụt hứng” khi trả lời “Tại bà là người Pháp nên ‘hô khẩu hiệu’ thì dễ lắm!”. Dù thế Thu đã chép lại cái khẩu hiệu đó. Thi thoảng cô mở sổ ra xem và thấy áy náy đã dội nước lạnh vào sự động viên nhiệt tình của bà bạn già.Sài Gòn lúc này nóng quá làm Thu nhớ đến mùa hè Paris năm nào cùng nằm nghêu ngao hát bên bờ hồ với bà Janne. Cô giật mình nhận ra đã rất lâu không có tin tức gì của bà già vốn rất siêng viết email. Thu gọi điện sang nhiều lần nhưng máy chỉ để lại tin nhắn bà không có nhà. Sốt ruột, cô nhờ một người quen khác ở Paris đến tận nhà xem bà già thế nào.- Alô! Mày lo cho tao hả? Mày còn nhớ đến bà già này hả? - Cuối cùng bà Janne gọi về, giọng bà tràn đầy niềm vui - Mày sợ tao chết rồi chứ gì? Trời ơi! Hè năm nay còn nóng hơn cái năm mày từ Đức sang Paris thăm tao. Mấy ông bà già bị “quay chín” hết! Ghê quá!- Bà biến đi đâu vậy hả? - Thu mừng nghẹn giọng - Bà đi du lịch ở nước nào sao?- Tao về miền Nam thăm gia đình thằng con trai - Giọng bà chùng xuống - Tao già rồi, yếu đi nhiều, ở một mình thấy bất tiện quá!- Chứ còn gì nữa! Làm sao bà leo nổi sáu tầng lầu, rồi đi chợ nấu ăn giặt giũ một mình chứ! Về miền Nam ấm áp ở với con trai luôn đi!- Đâu được! - Bà cười nghe chua xót - Đâu giống bên Việt Nam. Chắc tao vô viện dưỡng lão quá!- Ê!- Thu thảng thốt - Nói chơi hoài, bà phải bắt con cái có trách nhiệm chứ!- Tụi nó không chịu đâu! - Bà Janne buồn bã - Đời sống bên đây vốn như vậy mà!- Bà phải đấu tranh chứ! - Thu bực bội với vẻ cam chịu của bà bạn già - Đời là cả một sự đấu tranh không ngừng mà! Hãy đấu tranh để con cái hiểu giá trị của một người mẹ như bà. Bà đã bỏ lỡ cả tuổi xuân để ở vậy nuôi con khi bị chồng ruồng rẫy. Bao năm qua bà cũng chu cấp tiền bạc cho con bằng lương hưu khi họ thất nghiệp. Bà phải đấu tranh để họ phải kính trọng mà phụng dưỡng bà vào thời gian cuối đời chứ!- Thôi đi! Mày nói vậy vì mày là người Việt Nam! - Giọng bà Janne run rẩy - Tao cũng biết sợ chứ! Hồi đó chỉ sợ chết rét vào mùa đông, giờ còn sợ thêm vụ chết nóng vào mùa hè. Nhiều khi đau ốm lúc đêm khuya hay trượt chân té trong nhà tắm là kể như xong. Chết mà chẳng ai hay. Tủi lắm...Thu nghe tiếng bà Janne khóc nghẹn ngào rồi tiếng “tút... tút” vô cảm từ đầu dây phát ra.

*

Thu trở lại Paris vào cuối năm khi mùa đông đang thổi những cơn gió cắt da luồn lách vào tận những đường hầm xe metro hun hút. Thành phố lạnh lẽo với màu xám ảm đạm làm mọi người co rút lại trong những tầng áo khoác to sụ. Lần nrối. Canh đúng giờ anh Huy dặn, tôi nhảy xuống ga mà cầu trời cho anh ở một toa nào đó cũng nhảy theo. Anh gặp lại tôi cười hề hề “Đói bụng quá? Anh có làm bánh mì kẹp xúc xích cho em nhưng không cách chi chen lọt được đến toa em ngồi. Đi kiểu này vui hé!” Nhưng còn chưa vui bằng lúc chúng tôi bị tống lên xe autocar thay vì đi tàu vì có một đoạn đường ray bị hư đang phải sửa chữa. Hai anh em đứng suốt 90 phút, tha hồ nhìn vùng nào đó nghèo nàn hoang phế thuộc Đông Đức. Ở Pháp không có nơi nào thê thảm như bên đây, còn Đức tuy thống nhất từ lâu vậy mà vẫn còn đó vết tích những căn nhà xây như trại lính, những bức tường màu xám đen, có vẻ mục rệu vì không được bảo trì. Cây cối mọc tua tủa không có bàn tay chăm sóc của con người như ở Pháp, Hà Lan hay Bỉ. Đi qua những vùng Đông Đức, tôi nhớ đến những bộ phim chiến tranh của Liên Xô. Dân Đức thứ thiệt còn khổ sở như vậy huống hồ gì người nước ngoài như anh Huy dù anh nói mình may mắn sống ở vùng Tây Đức. “Đức có kinh tế phát triển hơn Pháp đó nha - anh Huy như hiểu suy nghĩ của tôi nên phát biểu - hệ thống an sinh xã hội hơn tụi Tây nhiều! Em không thấy vật giá mắc hơn bên đó sao?”Anh Huy bằng sự nhanh nhẹn của mình mà anh tự hào nói “Nhờ thâm niên làm guide thời sinh viên ở Việt Nam và mấy năm đấu tranh sinh tồn ở Đức” đã lùng tìm được một khách sạn ngay trung tâm Berlin, đối diện nhà thờ cụt đầu nổi tiếng với giá rẻ không ngờ. Và dĩ nhiên, hai anh em chui chung một phòng để tiết kiệm. Tối đó, dù mệt hơn đêm qua nhưng chúng tôi tranh thủ nói chuyện với nhau vì đến tám giờ tối ngày mai tôi đã lên xe autocar về lại Paris rồi. Anh Huy hỏi tôi về công việc của mấy người bạn cùng khóa. Họ ở một chỗ, chẳng cần đi ra nước ngoài học thêm học bớt gì, cứ từ từ rồi cũng đi lên. Thời họ vừa tốt nghiệp, thị trường lao động còn ưu đãi dân chuyên ngữ, chưa quá khắt khe như bây giờ nên hầu hết đều lọt được vào những vị trí quan trọng. Có vài người sau đó qua bên trường Kinh Tế của tôi học tại chức để trang bị thêm chút chuyên môn. Giờ có người đã lên chức trưởng điều hành một công ty du lịch, người vừa xây nhà cả trăm cây vì làm xuất nhập khẩu gì đó trong sân bay, người làm giám đốc công ty trách nhiệm hữu hạn kinh doanh hàng thủ công mỹ nghệ...- Chẳng có ai te tua như anh phải không? - Anh Huy cười nhẹ - Nhiều lúc anh cũng tự hỏi hay là mình “lầm đường lạc lối”? Nhưng không! Anh có được bao nhiêu kinh nghiệm sống quý giá! Chỉ có ở trong hoàn cảnh phải đấu tranh từng ngày để giữ vững tinh thần như anh mới hiểu giá trị của sự thành đạt và hạnh phúc thật sự của cuộc đời, điều mà hồi còn trẻ ở Việt Nam anh lầm tưởng là mình đã đạt được dễ dàng rồi.Anh Huy dừng lại im lặng, tôi không dám có ý kiến, chỉ thấy năm năm của anh trôi qua chỉ để hiểu được điều này thì hơi lâu.- Anh không hối hận đâu - Anh đều giọng như tự nói với mình - Nếu lúc đó anh không đi, vẫn dễ dàng làm ra tiền rôi có thái độ khinh mạn, hãnh tiến thì bây giờ anh hỏng mất rồi. Anh chỉ tiếc mình phải vừa học vừa làm nên không thể dốc hết sức cho việc học, vốn là mục đích chính của chuyến đi.- Sao hồi đó anh gấp gáp đi Đức làm chi? Nếu như anh sang Pháp anh có lợi thế hơn nhiều.- Kệ! Nhờ vậy có thêm một sinh ngữ nữa. Tinh thần thép của tụi Đức hay lắm, tác động lên anh khá nhiều. Anh phục tụi nó!Ngày trước anh Huy đâu thèm phục ai. Đi tour với khách, vì lanh lợi vui vẻ nên được cho tiền pourboire rất nhiều, vậy mà anh còn cười sau lưng nói họ khờ. Anh tự nhận xét “Dân làm hướng dẫn cà chớn lắm!”- Trong rất nhiều nghề anh làm ở Đức, có lúc anh được về với nghề guide đó nhe! Anh làm ba tháng trong một công ty du lịch nhỏ cần người nói tiếng Pháp. Hồi chưa sang đây, anh tự tin nghĩ mình không đến nỗi khốn đốn tìm việc vì mình giỏi tiếng Pháp, nhưng thực tế Pháp ở sát bên, tụi Pháp sang Đức thiếu gì, ai thèm mướn một thằng Việt Nam nói tiếng Pháp trong khi Pháp chính gốc đầy ra đó! Có đi ra ngoài mới thấy mình thật nhỏ nhoi, yếu đuối, kiến thức lỗ chỗ, dốt nát chẳng bằng ai.Tôi thấy anh Huy nói đúng. Như đám bạn của anh, có vẻ thành đạt, kiếm tiền nhiều thì chắc chắn cũng tưởng mình giỏi hơn thiên hạ. Nhưng nếu thảy họ vào môi trường bên đây, chắc không đơn giản đâu. Sang đây mấy tháng nay tôi biết, giới trẻ năng động kinh khủng.- Có điều nay em không muốn anh biết, nhưng nghĩ lại thấy biết cũng hay. Ngọc bây giờ là giáo viên dạy trong khoa đó, mà trình độ của Ngọc thì anh và em rành quá rồi!Đang nằm, anh Huy ngồi bật dậy thảng thốt:- Đến mức này sao? Thì anh có nghe chú Ngọc là một vị tai to mặt lớn trong trường. Nhưng còn sinh viên? Ngọc dám nhận dạy sao?