Vương Tử An, danh sĩ đất Đông Xương, trầy trật hoài trong sự lều chõng Khoa ấy, vào trường thi hương xong rồi, Vương rất mực tin tưởng. Gần đến ngày treo bảng xướng danh, uống rượu say mèm về nằm ở buồng trong. Bỗng có người đến bẩm: - Ngựa đã tới! Vương chồm dậy bảo: - Thưởng cho người báo mười nghìn! Người nhà biết là say, nói theo đà để cho Vương yên: - Xin ngủ cho! Thưởng rồi. Vương nằm ngủ yên. Lát sau có người vào bẩm: - Ngài đỗ tiến sĩ rồi! Vương nói rằng mình chưa về Kinh thi Hội làm sao đỗ tiến sĩ? Người ấy nói: - Ngài quên rồi ư? Đã qua tam trường rồi. Vương mừng quá, trỗi dậy gọi: - Thưởng người báo mười nghìn! Người nhà lại nói gạt: - Xin cứ ngủ đi! Đã thưởng rồi. Không lâu, một người vội vã vào bẩm: - Ngài được bổ vào viện Hàn Lâm, ông trưởng ban cũng đã đến. Nhìn ra, quả có hai người, áo mũ chỉnh tề đang sụp lạy dưới giường. Vương gọi dọn rượu khoản đãi. Người nhà lại nói lừa cho ngủ và cứ cười mãi sao ông ta say quá thể như thế. Vương lại nghĩ không thể không đi ra ngoài cho vẻ vang làng xóm, liền cất tiếng gọi to trưởng ban. Gọi đến hơn chục lần, không thấy ai thưa. Người nhà cười mà bảo: - Xin tạm nằm đợi một chút, đã sai người đi tìm ông ta rồi. Rồi trưởng ban tới thật. Vương đập giường giậm chận mắng: - Đồ rùa! Trưởng ban nổi giận cãi lại: - Thực là đồ vô lại! Tôi chỉ muốn đùa ông một chút mà ông mắng thật à? Vương tức lắm vùng dậy tát cho ông ta một cái làm rơi cả mụ xuống đất. Vương cũng ngã theo. Bà vợ đỡ dậy bảo: - Trời ơi! Sao mà say thế này? Vương lẩm bẩm: - Tên trưởng ban ăn hại, tôi phải trị nó. Say đâu mà say! Bà vợ cười: - Trong nhà chỉ có bà lão giúp việc, ngày thổi cơm, đêm đốt lò cho ông, làm gì có trưởng ban, trưởng biếc gì? Thôi, đến khi ông rạc xương ra. Con cái trong nhà đều cười phá. Cơn say của Vương rồi cũng dần phai đi. Vương như vừa tỉnh mộng mới biết những việc xảy ra vừa qua đều là ảo cả. Song ông ta vẫn nhớ việc trưởng ban rơi mũ. Tìm ở sau cửa thì thấy một cái núm dải mũ to như cái chén. Mọi người đều lấy làm lạ. Vương tự cười rằng: - Xưa thì người bị quỷ trêu cợt, còn nay ta bị hồ báng bổ sỉ nhục. LỜI BÀN CỦA TÁC GIẢ Tú tài của trường thi có bảy cái “giống như”: ° Lúc mới vào trường, chân trắng vác chõng giống như ăn mày. ° Lúc gọi tên, quan thét lệ mắng giống như tù nhân. ° Lúc về nhà trọ, hốc vách rút đầu, buồng buồng thò cẳng, giống như ong lạnh cuối thu. ° Lúc ra khỏi trường thi, tâm thần thản thốt, trời đất đổi màu giống như chim ốm rời lồng. ° Lúc đợi yết bảng thì cây cỏ đều kinh, mộng tưởng cũng ảo. Nếu đỗ ư, thì khoảnh khắc đã này lầu này gác! Nếu trượt ư, thì nháy mắt xương cốt mục ra. Lúc ấy thôi đứng ngồi không yên giống như con khỉ bị bắt. ° Lúc xướng danh không có tên thì tinh thần đổ sụp người chết lặng đi giống như con nhặng nhả bả,có ai trêu đùa cũng thây kệ. °Sau đó bất đắc chí mắng quan trường mù, bút mực không thiêng. Mọi vật dụng học hành đều đem đốt. Đốt không hết thì đập vỡ. Đập không hết thì đem ném xuống nướcbẩn. Từ đó xõa tóc vào núi tu tiên, úp mặt vào vách đá. Nếu có người thương tình bảo sẽ tiến cử, nhất định giơ dao dọa đuổi. Rồi thánh ngày qua mau, cơn uất hận tạm lắng, tài cũng dần mòn đi, chẳng khác gì con chim cưu vỡ trứng, thôi thì đành lại cõng rác làm tổ, ôm ấp trứng mà thôi. Tình cảnh đến như vậy, người trong cuộc khóc thương tưởng chết mà người ngoài cuộc đứng nhìn chỉ thấy thật là đáng cười. Tấc lòng Vương Tử An ngổn ngang muôn nỗi, chắc rằng quỷ, hồ cười trộm đã lâu mới nhân bị say mà đùa trêu như thế. Con người trên giường tỉnh rượu, há không phá lên mà tự cười mình sao? Thử xem cái ý vị khoa bảng đắc chí chẳng qua trong một lát, các ông nên danh nên giá chỉ trong đôi ba lát. Thế mà mới trong một sớm Vương Tử An đã được nếm hết. Cái ơn của hồ đáng là ơn bậc thầy vậy. NGUYỄN VĂN HUYỀN dịch