Suốt đêm hôm ấy, hai vợ chồng thức chong, không thể ngủ được. Cả hai cùng chờ đợi một sự gì sẽ xảy ra... Thuật nằm chán lại ngồi lên và luôn luôn hút thuốc lào... Cơn tức giận qua, anh bắt đầu trông thấy sự thực, một sự thực hãi hùng. Lấy một tên phu mỏ mà dám chống cự với ông chủ và một ông cai thần thế, Thuật nhận thấy mình đã làm một việc cực kỳ mạo hiểm: Đem trứng chọi với đá vậy. Kẻ quyền thế kia bao giờ chịu im. Họ sẽ tìm hết cách để báo thù, mà những kế sách họ sẽ dùng để hại Thuật chắc ghê gớm lắm, tuy anh chưa biết đích nó ra làm sao. Thuật không sợ chi cả, một khi anh đã dám táo bạo làm cái việc anh đã làm. Thì kẻ thù của anh cũng đến làm tù làm tội anh là cùng chứ gì! Anh đã chơi dao khi nào anh còn sợ đứt tay. Anh cầm bằng như anh cùng với bọn Dương, Mẫn chết cháy ở trong lò rồi. Anh sở dĩ băn khoăn lo lắng, chỉ vì còn vướng có vợ con. Anh không thể biết rằng sau khi anh bị hại về tay kẻ thù rồi thì vợ con anh sẽ ra làm sao? Vợ anh trơ trọi một mình giữa một đám người đểu giả, liệu có giữ được toàn chăng? Nếu vợ anh sẽ quên anh, sẽ thay lòng đổi dạ thì anh cũng đành một bề, không nghĩ ngợi gì nữa. Nhưng nếu vợ anh lại là người có tâm địa khá, hết sức thương anh mà bị bọn kẻ thù anh nó hà hiếp, nó đè nén thì anh đau đớn biết chừng nào? Lại còn con anh nữa, giọt máu của anh, đứa con còn ngây thơ trứng nước kia làm thế nào mà tự toàn được tính mệnh? Chẳng khỏi sẽ bị chết vùi chết gí ở một xó nào hoặc có sống lay sống lắt thì suốt đời con anh cũng chỉ đến làm tôi tớ cho kẻ khác để mà chịu lấy tất cả mọi sự bất công, mọi sự độc ác của người đời. Thuật ngao ngán quá. Lúc này anh hoàn toàn ngã lòng, không tin một sự gì tốt đẹp nữa. Anh không tin ở trời, không tin ở sự công bình, không tin ở nhân đạo, không tin ở một cái gì hết. Mà người ta khi đã không tin ở sự gì nữa thì chính là lúc người ta khổ sở nhất, chính là lúc cuộc đời trở nên một thứ cực hình. Tép lo lắng bảo chồng: - Em sợ quá, anh ạ. Không biết rồi ra làm sao! Thuật cúi đầu im lặng. Anh hối hận vì đã có vợ có con. Giá lúc này, anh trơ trọi như Dương chẳng hạn thì anh sẽ thảnh thơi và bình tĩnh biết chừng nào! Nhưng, sự hối hận bao giờ cũng chậm. Anh hối hận chậm rồi. Anh không thể nào làm khác được nữa. Ngoài những đau đớn của chính thân anh, anh còn phải đau đớn vì vợ con nữa. Mà nỗi đau đớn này mới thực não nùng... Bỗng xa xa, tiếng còi nhà máy rúc một hồi dài như gắt gỏng... Thuật bồi hồi nhận thấy trong tiếng còi ấy một ý nghĩa mới lạ; anh thấy nó biến thành một cái hiệu của sự đoạn tuyệt giữa anh với mỏ. Từ đây, thế là thôi, chẳng bao giờ anh lại còn bước chân vào cái nhà máy ấy nữa. Trước mặt anh mở ra một cái tương lai đen tối... - Nào! Thử xem cơ sự sẽ xoay ra làm sao!... Thuật vừa dứt lời thì bên ngoài có tiếng gọi: - Mở cửa!... Mở cửa mau! Thuật nhảy từ trên giường xuống đất. Anh chạy ra mở rộng hai cánh cửa thì thấy lố nhố một đám đông vừa Tây vừa ta. Hai người phú-lít vồ lấy anh như chộp một con thú dữ khi họ nghe cai Tứ trỏ anh và nói: - Chính nó đấy! Thuật không kháng cự, cũng không nói năng gì. Anh chỉ giương mắt lên nhìn và nhận thấy ngoài hai người phú-lít, cai Tứ, chủ mỏ còn một viên cẩm Tây, vẻ mặt rất dữ tợn. Viên cẩm bước vào nhà, nhìn quanh các xó xỉnh một lượt, đoạn hắn hỏi Thuật bằng tiếng Pháp rồi một người phú-lít dịch miệng ra tiếng An Nam: - Tên mày là Thuật có phải không? - Phải. - Thẻ mày đâu? - Các ông để tôi lấy. Họ buông hai tay Thuật ra nhưng họ vẫn đứng kèm sát bên mình Thuật. Anh thò tay vào bao da ở thắt lưng lấy tấm thẻ đưa cho người phú-lít. Viên cẩm Tây cầm lấy, đọc: - Ngu... yên... đin... thu.. ất? - Phải. - Village Y-Yên?... Nam-Đìn?... - Phải. Một hồi tiếng Tây tiếp theo bằng một câu tiếng ta dài và hách dịch: - Nguyễn Đình Thuật!... Mày can về tội chực ăn cướp tiền ở nhà ông cai Tứ rồi lại hành hung đánh người bề trên... Thuật cãi: - Không phải! Họ vu khống! Tôi... Chủ mỏ quát: - Im cái mồm!... Một người phú-lít cũng nói: - Phen này thì rũ tù, con ạ! Cứ bướng vào, đồ cộng sản!... - Emmenez-le! Một lệnh của viên cẩm truyền; hai người phú-lít tức khắc lôi bừa Thuật ra đường cái. - Tép từ nãy vẫn đứng yên cũng chạy theo chồng và khóc bù lu bù loa: - Anh ơi!... Khổ thân chồng tôi nào có làm gì nên tội!... Người ta ăn hiếp chồng tôi để cho cha lìa con, vợ lìa chồng!... Viên cẩm thét mắng. Hai người phú-lít quay lại chửi như tát nước vào mặt chị: - Tiên sư mày!... Có câm cái mồm đi không? Già họng lại bỏ mẹ sớm! Tép cứ kêu khóc váng lên. Hàng xóm đổ ra đông nghịt. Đằng này họ cứ lôi bừa Thuật về bót. Tép lăn khóc rất thảm hại. Người ta tò mò xúm lại hỏi: - Này, cái gì thế, chị Thuật? - Ông cả bà nhớn thử xem vợ chồng tôi có ức hay không?... - Nhưng mà cái gì mới được chứ? - Hôm qua bố cháu đi làm về thì người nhà ông cai Tứ gọi lên chơi. Tưởng ông ấy bảo gì chẳng hóa ra ông ấy dỗ dành bố cháu một việc mà chỉ có đồ chó ăn phân không biết dơ mới có thể làm được... Mấy anh con trai tinh nghịch vội ngắt lời Tép: - Nhưng việc ấy là việc gì mới được chứ? Rồi phá lên cười. Những người đứng đắn vội mắng: - Ồ! Các anh không nên thế! Thấy người cùng hội cùng thuyền bị ức hiếp, các anh không thương hại thì thôi sao lại nỡ chế giễu như thế cho đành. Bọn kia bị mắng đều im thin thít. Họ giục Tép: - Rồi sau làm sao nữa hở chị? - Nhà cháu giận quá, phân trần với ông cai thì ông ấy giở mặt chửi bới ngay lại cầm chai ném bố cháu. Ông bà tính con giun xéo lắm cũng quằn nữa là! Bố cháu ngu dại, xấu ăn xấu nói lại hay cục tính nên có vùng vằng đối lại thì ông cai kêu rầm lên rồi thêm ông chủ đến đổ cho bố cháu cái tội chực ăn cướp tiền thế rồi bắt đem đi... Nói đến đây, Tép cực thân lại khóc: - Ối trời ơi, không biết người ta đem chồng tôi đi đâu, làm tình làm tội những gì hở trời... Đám đông im lặng, cảm động. Có người thở dài chùi nước mắt. Có người nắm tay hằn học: - Bố đồ chó!... Nó ăn hiếp người ta đến thế là cùng!... - Nó bám lấy mình, rút hết mồ hôi, nước mắt của mình rồi lại đè nén mình!... - Xúm lại mà đánh cho nó mất mạng đi!!... - Nhưng làm thế nó lại bảo mình làm loạn mà bắt đi cả xốc thì chết... - Sợ gì!... nếu sợ thì nay nó ức hiếp người này, mai nó đè nén người khác, nay nó thấy vợ tôi đẹp nó gạ, mai nó gạ em gái anh... Phải làm cho nó một mẻ cho nó hết cầu công danh, hết nịnh chủ đi mới được!... - Ừ, vợ nó nó không đem dâng chủ, nó lại cứ gạ người ta đem dâng vợ của người ta. - Đồ xỏ lá! - Đánh! - Đánh bỏ mẹ nó đi! Ông già giơ tay: - Thong thả. Các anh phải bình tĩnh bảo nhau mới được. Nếu cứ hung hăng thì ở đây tai vách mạch rừng, việc chưa thành đã lụy đến thân vô ích!... - Ông cụ Nam nói phải đấy. Ta hãy bàn nhau kỹ đã mới được! - Bây giờ, các anh hãy cứ đi làm đi. Cứ như không có chuyện gì cả. Rồi, có thế nào, tôi sẽ báo anh em sau. Ai nấy khen phải, tản đi mỗi người một nơi. Tép thấy có sự bênh vực nên cũng yên lòng nín khóc. - Chị Thuật nữa, hãy cữ ẵm cháu về để xem câu chuyện xoay ra thế nào đã?... - Tép vâng lời ông già bế con về. Chị ngồi thừ ra ở ngưỡng cửa, cũng chẳng thiết gì đến ăn uống, cũng chẳng còn nhớ việc gì nữa. Suốt ngày hôm ấy, ngoại vật đối với chị như bao phủ trong đám sương mù. Chị mệt mỏi rời rã cả thân thể; như một chấm đen trên nền u ám, cái hình ảnh của chồng chị mỗi lúc một xa mờ đi trên con đường mù bụi... Chị loanh quanh trong mấy gian nhà, ngồi xuống bậc cửa, nhìn ra đường, đứng dậy và thở dài thườn thượt... Lắm lúc chị hoảng hốt nhìn quanh; đầu óc như rỗng không, chị tìm tòi luẩn quẩn mà thực ra chẳng biết là tìm vật gì... Chị không đói nhưng khát lắm. Chị uống từng gáo nước lã một thế mà trong ngực chị vẫn như có cả một lò than rừng rực. Chị vừa lo lắng vừa tủi nhục... - Làm thế nào bây giờ?... Chị tự hỏi như thế rồi cũng không biết làm thế nào cho phải. Hàng xóm sang thăm tấp nập. Họ khuyên giải chị, phàn nàn ái ngại cho chị và hứa chắc rằng nếu ai dám bắt nạt hay ức hiếp gì chị nữa họ sẽ bảo chồng con họ bênh vực chị một cách quyết liệt. Tép nghe những lời êm ái đó cũng nguôi nguôi và được yên lòng. Chị không lo gì cho phần chị nữa mà chỉ lo cho chồng. Chị gượng nói chuyện với mọi người, gượng cười, gượng tươi tỉnh nét mặt lên. Nhưng lúc mọi người ra về thì Tép lại thấy trong mình như trống rỗng, như lặng lẽ buồn tẻ thế nào ấy. Chị ôm con ra ngồi ở ngưỡng cửa, nhìn hàng trống canh đằng trước mặt mà không thấy gì cả. Chị cứ ngồi ỳ ra như thế cho đến lúc trời tối sập xuống. Chị cũng chẳng buồn thắp đèn và cũng toan thôi không ăn nữa. Nhưng, vì sợ thiếu sữa cho con bú Tép phải quấy một niêu cháo hoa và khi ăn xong chị liền đóng cửa ngõ đoạn ẵm con vào buồng. Chị ngủ một cách chập chờn, hoảng hốt... Lúc chị mơ thấy chồng chị được về hai vợ chồng lại thấy nhau xiết bao mừng mừng tủi tủi. Lúc thì chị thấy chồng chị phải tù tội, phải đày ải như những người nhà pha mà chị vẫn gặp ở đường phố: đầu trọc tếch như cái sọ dừa, mặt gầy guộc và xanh sao, hai mắt hõm lại, hai gò má dồ ra, môi nhợt, da xanh bủng. Mình mặc áo cộc có in số, quần ống xoăn như vòi voi, chân giẫm đất. Anh cò rò khiêng đá, khiêng gỗ, đi chẳng được mà còn bị lính tráng họ vụt roi vào đầu, vào cổ, vào mặt túi bụi... Có lúc chị nằm thấy ông chủ đem chồng chị và chị đi một nơi rõ xa, không cho làm mỏ nữa nhưng không làm hại. Chị cảm ơn quá, cảm ơn chính kẻ thù của chị rồi hai vợ chồng đưa nhau đi, lang thang trên đường gió bụi... Sau cùng Tép nằm mê thấy cả mỏ nổi lên để bênh vực Thuật. Bọn culi nhất định đình công như Dương đã thuật lại hồi anh còn ở mỏ Vàng Danh ¹. Họ không đi lò, không vào nhà máy nữa. Họ tụ họp nhau ở ngoài đường thành ra như một cái bể người nổi sóng. Giữa lúc ấy cai Tứ hiện ra. Bọn phu nhao nhao: - Thả ngay Thuật ra! - Lại cho anh ấy đi làm và không được kiếm chuyện gì với anh ấy nữa!... Cai Tứ quát tháo chửi mắng mọi người. Tức thì một tiếng reo hò như sấm sét. Hàng nghìn người cùng vây quanh lấy cai Tứ. Rồi không biết từ đâu Thuật nhảy xổ ra, tay cầm một thanh sắt lớn. Anh nhằm giữa đầu cai Tứ mà giáng xuống một cái thật lực. Một tiếng kêu khủng khiếp. Cai Tứ ngã lăn ra, máu me lênh láng... Ngay lúc ấy thì ông cẩm đến cùng với vô số là lính tráng. Người nào cũng mang súng có gắn lưỡi lê sáng quắc. Họ vây đám đông vào giữa, đánh đập lung tung. Tiếng người kêu, tiếng gậy gộc đập chí chát nghe rất ghê rợn. Bỗng tiếng Thuật vẳng lên: - Anh em, đánh cho chết cả chúng nó đi! Ông cẩm trông thấy Thuật vội hô một câu rắn rỏi. Tức thì một loạt súng nổ. Thuật ngã lăn ra đất, ngực thủng như một cái tổ ong và từ những vết thương ấy, máu đỏ phun ra như cống thụt... Tép rú lên một tiếng, giật mình tỉnh dậy. Khắp người chị, mồ hôi vã ra lạnh ngắt. Chị hoảng kinh, ngồi nhỏm lên ở giữa giường, đưa mắt nhớn nhác nhìn quanh... Tối tăm và im lặng... Trong bóng tối đầy những hãi hùng khủng khiếp, cái đồng hồ nhà ai thong thả buông bốn tiếng rè rè như đẫm nước mắt...--------------------------------

1

Bản gốc in nhầm là Vàng Xanh, chúng tôi chỉnh lại là Vàng Danh - Theo đề nghị của cụ Hà Thị Minh Kim.