Người ta dẫn Thuật vào một gian buồng hẹp ở trong một xó sở Cẩm. Gian buồng đo mỗi bề độ hai thước, trần rất cao. Trong buồng có một cái sàn gỗ liền tịt vào ba phía tường trong. Ở mép sàn ngay cửa vào đóng một cái cùm sắt lớn dài theo bề dài của sàn lim. - Vào đây! Thuật lẳng lặng bước vào yên trí rằng mình đã không có tội gì thì pháp luật sẽ minh xét và rồi thể nào cũng được tha bổng. Tin như thế nên khi cánh cửa sắt khép lại, Thuật điềm nhiên nằm xuống cái phòng ẩm sì và lạnh lẽo. Không khí tù hãm trong bóng tối sặc sụa những mùi mốc, mùi nước đái rất khó chịu. Thuật nhăn mặt, tự hỏi sao người ta lại có quyền giam người vào một nơi bẩn thỉu dường này, nhất là khi người bị giam không phạm tội lỗi gì hết? Anh nằm trơ ra đó, thân thể mệt nhừ, song tinh thần rất tỉnh táo. Có điều những ý nghĩ của anh không có mạch lạc gì hết. Anh nghĩ vẩn vơ đến vợ, đến con, đến cảnh mình bị ức hiếp: Anh nhớ lại cảnh tượng ở nhà cai Tứ đêm hôm qua, những lời hắn dỗ dành anh. Thuật rùng mình ghê tởm và tự hỏi sao lại có người can đảm đến dám nói những câu như cai Tứ đã nói với một người mà không ngượng nghịu, không hổ thẹn! Anh ôn lại cái cảnh tượng anh bị bắt sáng nay. Sau cùng, Thuật cố tưởng tượng ra những câu hỏi mà quan tòa có thể đem ra hỏi anh được. Anh lẩm bẩm: - Nó vu cho mình chực cướp tiền? Hừ, quân đểu thật!... Ra tòa, nếu quan trên có hỏi, ta cứ thực ta khai xem nó ra sao. Vẫn biết phe nó mạnh thật nhưng lẽ phải về ta, chả nhẽ quan tòa lại cứ nghe nó mà bỏ tù ta hay sao? Thuật tưởng tượng như mình đứng giữa tòa án và đương bị quan tòa hỏi: - Tại sao anh dám vào nhà người ta để ăn cướp? Và khi bị bắt quả tang anh lại hành hung? - Bẩm quan lớn!... Thuật chưa kịp nghĩ nốt câu trả lời thì chợt nghe tiếng động khóa rồi cửa mở; một người phú-lít gọi: - Ra! Thuật nhỏm dậy, theo người lính ra ngoài. Người ta xích tay anh lại đoạn người ta dẫn anh đi và quả nhiên lần này anh bị đem ra hỏi. Nghe giọng nói bình thường và nhìn vẻ mặt thản nhiên của quan tòa. Thuật hơi vững dạ, anh cố nén sự xúc động cho giọng khỏi run: - Bẩm quan tòa, chúng tôi bị người ta vu oan cho như thế chứ thực ra chúng tôi không có ăn cướp của ai... - Hừ! Ông chủ mỏ còn bắt được quả tang anh đương hành hung với sự chủ mà lại! - Bẩm đầu đuôi việc này dài lắm. Tôi xin phép quan tòa cho tôi được kể lại rành mạch. - Anh cứ nói nhưng phải nói cho thực. - Chiều hôm qua, khi tôi ở nhà máy về và mới vừa ăn cơm xong thì có người nhà tên cai Tứ đến bảo tôi lại cho nó hỏi việc gì cần lắm. Tôi lại mới hay rằng tên cai Tứ chẳng hỏi chuyện gì cả. Nó bảo tôi nằm hút thuốc phiện với nó rồi nó nói chuyện dông dài mãi đến gần khuya. Sau cùng nó bảo tôi rằng nếu muốn được ông chủ yêu, cho công việc nhàn mà làm thì tôi phải để vợ tôi đi lại với ông chủ. Tôi giận quá, hỏi vặn lại nó: "Tại sao vợ mày thì mày lại không chịu đưa lên cho ông chủ mà lại giục tao làm như thế?" Nó chửi tôi, lại vác chai định đánh tôi. Tức quá, tôi có đánh nó thì vừa lúc ấy ông chủ vào... - Ông chủ vào bắt được quả tang mày đương ăn cướp và hành hung chứ gì? - Không phải thế! Tôi đang đánh nó thực nhưng không phải là để cướp tiền của nó. Việc này chỉ là một việc nó bịa đặt ra để buộc tội cho tôi. Bẩm quan lớn đèn trời xét cho, tôi có công ăn việc làm, có vợ con, không đói rách gì, không cờ bạc và trộm cắp bao giờ, cớ sao tôi lại chịu ăn cướp mới được chứ? - Nhưng, ông chủ làm chứng như thế mà lại! - Ông chủ tôi bênh cai Tứ mà nói oan cho tôi như thế chứ thực tình tôi oan lắm, xin quan lớn minh xét cho! - Hừ! Mày oan? Thế ông chủ mỏ thù oán gì mày mà vu oan cho mày? - Bốm, thực tình tôi oan! Tôi là người làm ăn lương thiện, xưa nay không có tai tiếng gì bao giờ... - Mày thú thực đi. Nếu mày cứ nói dối quanh thì tòa sẽ làm án mày về hai tội: chực cướp tiền và hành hung là một; vu khống cho người trên là hai. - Bẩm quan lớn, tôi không nói dối. - Mày nhất định chối? - Tôi không chối vì tôi không có tội gì cả! - Được. Lính đâu giải nó đi! Người lính dẫn Thuật ra khỏi tòa nhưng không đem anh về cái buồng giam chật hẹp ở sở cẩm nữa. Người ta đưa thẳng anh vào nhà pha vì quan tòa đã ký trát tống giam anh rồi. Đi đường, người phú-lít hỏi Thuật: - Thế nào, mày có nhận là đã ăn cướp không? - Không, tôi có ăn cướp của ai bao giờ mà tôi nhận? - Nhưng có chứng tá rồi kia mà! - Chứng tá gì, chúng nó cùng một tụi ăn hiếp kẻ nghèo hèn cả. - Quan tòa đã ký giấy tống giam mày vào nhà pha. Thể nào mày cũng bị, không thoát được nữa! Thuật nghe câu ấy bỗng nhủn cả người. Không phải anh sợ quá đến nỗi thế đâu nhưng là anh không thể ngờ rằng quan trên lại thiên vị quá. Anh ngã lòng thất vọng, hai chân như mềm ra; trái tim tựa hồ tan lỏng thành nước mắt... Cánh cửa nhà pha mở hé; người phú-lít đẩy anh vào. Viên coi ngục hỏi: - Thằng này tội gì thế này? Người lính đáp: - À, chực ăn cướp và hành hung. - Thế thì bỏ mẹ! Nhưng bộ dạng này thì cướp với bóc chó gì mà chỉ tin độc một đồng tiền. Ông Tây ông ấy bỏ quê hương, sang nước mình để làm gì? Cũng chỉ để kiếm tiền. Mình sống ở đời chỉ nên làm cho ra tiền để bắt trăm nghìn kẻ khác phải cúi đầu chắp tay trước mắt mình, thế là sướng. Cho nên dù có phải vứt bỏ hết tất cả những cái gì yêu quý nhất để được đồng tiền tôi cũng không từ chối. Vì mất cái ấy tôi đã có tiền để mua cái khác. Mà cái khác có lẽ lại còn tốt đẹp hơn... Dứt lời, cai Tứ khẽ liếc nhìn Thuật để dò la ý tứ. Thuật vươn vai ngáp và than thở: - Sự đời chán thật! - Chán mà không chán. Thằng nào nghèo khổ thì chán là phải vì một thằng đã không có tiền thì còn đếch gì nữa. Còn như những người giàu tiền lắm của thì người ta vui như tết chứ chẳng đời nào lại thấy sự đời là chán hết. Người ta thường nói chuyện và khen những tay đạo sĩ có nhiều phép lạ. Tôi, tôi cho không có nhà đạo sĩ nào lắm phép thần thông bằng tiền. Một túp lều hôm nay còn lụp xụp, tối tăm như cái tổ chuột. Thế mà vung tiền ra một cái, ngày mai túp nhà lụp xụp đó đã biến thành một tòa lâu đài đồ sộ. Một thằng người hôm nay còn khố rách áo ôm, vợ con rẻ rúng, bạn hữu chê cười, ngày mai đã có thể trở nên một ông chúa tể, được hết thảy sùng phụng, nịnh hót và có quyền hét ra lửa như thiên lôi... Thuật cười: - Cháu cũng biết nhưng còn cái cách làm ra tiền cho thực nhiều thì khó lắm! - Chỉ những thằng ngu mới kêu khó! Anh mà nghe tôi thì tôi sẽ bảo anh một cách này... - Thế thì còn nói gì nữa! - Trước hết, anh phải làm thế nào cho chủ yêu đã. Chủ yêu tức là mình có quyền... - Làm thế quỷ nào cho chủ yêu được bây giờ? - Anh thử xem tôi! Nội trong cái mỏ than này, nhất thì chủ, nhì đến tôi, còn ai hơn được? Ngoài số bạc trăm tôi kiếm hàng tháng, tôi còn được chủ luôn luôn cho thứ này thứ khác. Tôi chỉ nói một câu tỏ ý thèm rượu là chủ cho ngay hai chai sâm-banh kếch sụ, đáng giá mười bốn đồng... - Nhưng cả mỏ này chỉ một mình ông được thế chứ ai ai cũng có thể làm cho chủ yêu được hay sao! - Cái ấy đã đành! Nhưng, riêng phần anh thì lại khác, anh cũng có thể làm được như tôi... Ngừng lại để hút điếu sái nhất, cai Tứ rình vẻ mặt Thuật để dò xem ý anh ta như thế nào rồi lâu lâu mới nói: - Như anh bây giờ đang được chủ để ý đến. Đó là một sự may mắn hiếm có. Anh phải biết lợi dụng mới được. Tôi thấy anh là người tốt cũng muốn giúp anh nhưng chẳng biết anh có chịu nghe không?... - Ông đã có lòng thế, bảo gì mà cháu không nghe. Cai Tứ sung sướng như bắt được của. - Tôi nói, anh nghe thì nghe, không nghe thì thôi, đừng có giận mới được. - Khi nào cháu lại giận! - Chẳng nói giấu gì anh: Hôm nay tôi sở dĩ mời anh lại chơi cũng là vì ông chủ bảo thế... Thuật giả cách ngạc nhiên để xem cai Tứ giở những trò gì. - Ồ! Lại thế nữa? - Chính thế đấy! Chủ bảo tôi mời anh lại chơi vì chủ muốn cầu anh một việc... - Ông chủ sai cháu làm gì mà cháu chẳng phải làm!... - Việc này hơi khó. Nguyên khi trước, ông cũng đã... biết chị Thuật... Anh chàng tái mặt... Nhưng vẫn lắng tai nghe. - Giá ông chủ không có bà đầm ở đây thì chị ấy đã chẳng đến phần anh. Bây giờ tuy anh chị đã lấy nhau mà ông chủ vẫn còn tơ tưởng chị ấy lắm... Ông muốn bảo tôi nói với anh thỉnh thoảng... để chị ấy lên chơi trên nhà chủ... Thuật cố điềm tĩnh: - Nhà cháu thì xấu xa vụng dại lắm, bằng sao được bà cai nhà ta, sao ông không nói với chủ... - Ồ, anh này ăn nói mới lạ chứ?... - Kìa! Thế ông giận à?... Ông mới nghe tôi nói thế mà đã giận, dễ thường tôi nghe ông nói, tôi không tức hay sao? Vợ ông, ông còn muốn giữ thì vợ tôi, tôi cũng tiếc chứ lại! Cớ sao ông lại đem cái điều chính ông không thích mà xui tôi làm?... - Anh khác, ví với tôi làm sao được? Thuật nhếch mép cười: - Phải, tôi với ông thì có bao giờ lại giống nhau. Cai Tứ ngồi nhỏm dậy. - Cái ấy đã hẳn. Một thằng khố rách như anh ví với tôi thế nào được! - Một thằng khố rách nhưng nó là người thì không bao giờ lại ví được với giống mặt người dạ chó. - À, thằng này giỏi! Mày dám láo với ông thì mày sẽ biết! - Biết thì mày làm cái gì? Đáng lẽ tao đập cái chai này vào mặt mày từ nãy nhưng vì tao sợ bẩn tay nên lại thôi. - Ông thì tống cổ mày đi! - Mày không tống thì tự tao tao cũng đi. Tao không thể nào ở lẫn với một đàn chó được. Thuật đứng dậy. Trước khi bước ra, anh còn bảo cai Tứ: - Mày liệu cái hồn mày đấy. Bây giờ thì tao không thèm nói gì nhưng sau này, hễ mày còn vác cái mặt chó ra trước mắt tao thì mày đừng có trách!... Máu uất đưa lên đến cổ, cai Tứ vớ ngay cái chai ném thẳng vào mặt Thuật. Né mình tránh khỏi, Thuật điên tiết nhảy sấn lại đè ngửa cai Tứ xuống giường, hai bàn tay bóp chặt lấy cổ lão và lắc mạnh. Ngay lúc ấy, chủ mỏ than ở ngoài vào. Người Tây không kịp nói năng, chạy lại nắm tay Thuật du ra. Đương cơn giận, Thuật đánh vong mạng, chẳng phân phải trái gì nữa đoạn anh đạp bung cánh cửa nhà cai Tứ rồi chạy ra đường. Tép lúc ấy hãy còn thức để đợi chồng. Thấy Thuật ở ngoài xồng xộc bước vào, mặt đỏ gay gắt, hai mắt sáng lóng lánh, chị ta giật mình đoán ngay có sự gì không thường xảy ra: - Cái gì thế anh? - Mẹ bố những quân chó má quá!... Hừ, đồ mặt người dạ thú!... Ông thì ông quyết liều mạng với chúng bay phen này!... - Nhưng mà cái gì mới được chứ? - Cái gì! Lại còn cái gì!... Thằng cai Tứ nó gọi lên tưởng bảo gì chẳng hóa ra nó tỉ tê bảo mình đưa vợ lên cho chủ... Tép nóng ran cả người; mặt chị cũng đỏ bừng như gấc chín. - Tiên sư đồ đểu! - Tôi chửi cho nó mấy câu. Nó không biết xấu lại còn vớ chai để chực đánh. Tôi bóp cổ cho một mẻ, tí chết. Cũng là phúc cho nó mà thằng chủ nó vào... - Chủ cũng đến à? - Phải, nó du tôi. Tức mình, tôi choảng cả đôi... Tép hốt hoảng: - Chết chửa!... Anh đánh thế thì nguy với chúng nó!... - Sợ gì! Một mất một còn! Tôi không sợ gì cả. Chúng nó bỏ tù mình là cùng chứ gì! Thì mình cũng đã dạy cho chúng nó một bài học làm người rồi!...