Các cuộc thảo luận lớn của hội đồng Ngựa-người. - Những công việc của Ngựa-người. - Các công trình của họ. - Các nghi lễ mai táng. - Những thiếu sót trong ngôn ngữ của họ. Một trong những hội nghị lớn như thế diễn ra trong thời gian tôi lưu lại đất nước này, khoảng ba tháng trước khi tôi ra đi. Chủ nhân của tôi tham gia hội nghị với tư cách đại diện cho vùng chúng tôi. Trong hội nghị này đã thảo luận một vấn đề rất quan trọng. Vấn đề này đã được thảo luận nhiều lần trong cách cuộc họp chung và là vấn đề duy nhất gây tranh cãi giữa các Ngựa-người. Khi về nhà, chủ nhân của tôi đã kể chi tiết cho tôi những gì đã diễn ra ở đấy.Vấn đề là ở chỗ có nên quét sạch Yahoo khỏi mặt đất hay không? Một trong số những người tham gia hội nghị cho rằng điều đó hiển nhiên là cần thiết, và đưa ra một số nguyên cớ để bảo vệ ý kiến của mình. Ông khẳng định Yahoo không chỉ là những động vật bẩn, xấu xa và kỳ quái nhất trên trái đất mà còn hết sức bướng bỉnh, không vâng lời, độc ác và hay hận thù. Ông nói, mọi người đều biết cần phải giữ các động vật này dưới sự giám sát chặt chẽ. Nếu không chúng sẽ bú sữa bò của các Ngựa-người, bắt và ăn thịt mèo của họ, ăn trộm kiều mạch và cỏ rồi lại làm hàng nghìn điều đê tiện khác. Ông nhắc lại cho hội nghị một truyền thuyết xa xưa về nguồn gốc của Yahoo. Theo truyền thuyết thì từ ngày xưa người ta không biết đến Yahoo ở đất nước này. Nhưng nhiều năm trước đây, trên một ngọn núi xuất hiện một đôi động vật. Chúng từ đâu tới không ai biết. Chúng xuất hiện từ lớp rong sình lầy, hoặc bùn đất dưới tác động của nhiệt lượng mặt trời, hoặc sinh ra từ bùn và bọt biển thì cho đến nay cũng chưa có ai biết [1]. Cặp này bắt đầu sinh sản và con cháu của chúng trở nên vô số bắt đầu tràn ngập và làm nhơ nhớp cả nước. Để tránh khỏi tai họa này những Ngựa-người đã tiến hành một cuộc vây bắt khổng lồ: họ đã bao vây được tất cả các đàn của những con vật này. Sau khi tiêu diệt các con lớn tuổi, mỗi Ngựa-người chọn lấy hai Yahoo con, nuôi chúng trong chuồng và dạy chúng mang vác và chở nặng. Trong truyền thuyết này rõ ràng có một phần lớn sự thật trong đó. Sự căm thù đối với Yahoo không chỉ ở các Ngựa-người mà ở tất cả các động vật nói chung lớn đến mức thật khó mà chấp nhận chúng là ilgnismshi (cư dân cơ bản của đất nước). Tất nhiên Yahoo hoàn toàn đáng bị căm ghét, nhưng dù sao sự đối địch của chúng chưa bao giờ đạt được phạm vi lớn, nên chúng vẫn sống mãi ở đây. Nói khác đi chúng đáng phải tiêu diệt từ lâu rồi. Để kết luận diễn giả tuyên bố rằng những Ngựa-người đã xử sự hết sức nông cạn khi nghĩ ra việc thuần dưỡng Yahoo và coi thường lừa. Đó là các động vật đẹp và ngoan ngoãn, hiền lành và tốt tính hơn Yahoo rất nhiều. Sự thực, chúng thua Yahoo ở tính khéo léo, nhưng dù sao chúng cũng khá khỏe và dai sức để mang vác nặng. Tiếng kêu của chúng không phải êm tai cho lắm nhưng dù sao còn hay hơn tiếng rú kinh khủng của Yahoo. Chủ nhân của tôi phát biểu sau diễn giả này, có ý định bổ sung thông báo của người ấy. Ông không nghi ngờ vào tính chân thực của truyền thuyết đã được trình bày ở đây do một thành viên danh dự của hội nghị, nhưng ông khẳng định rằng hai Yahoo lần đầu tiên xuất hiện ở đất nước này đã đi từ ngoài biển vào. Có thể chúng rời bỏ đồng loại và sau khi lên bờ đã ẩn náu trong núi. Con cháu của chúng dần dần sinh sôi ra. Cuối cùng chúng hoàn toàn trở thành hoang dại và mất đi phần trí tuệ vốn có ở tổ tiên của chúng và ở tất cả cư dân của đất nước này. Để củng cố thêm ý kiến của mình ông đã dẫn chứng chuyện cách đây không lâu có một Yahoo kỳ lạ (ông ám chỉ tôi) đã đến sống ở chỗ ông. Đa số hội nghị hẳn đã nghe về chuyện này và nhiều người thậm chí đã trông thấy. Khi đó chủ nhân kể ông đã tìm thấy tôi như thế nào. Ông thông báo rằng toàn bộ cơ thể tôi được phủ bởi một lớp vỏ nhân tạo hình thành từ da và lông mao của các động vật khác; rằng tôi có thiên hướng ngôn ngữ và đã nghiên cứu ngôn ngữ của Ngựa-người tới mức hoàn thiện; rằng tôi đã trình bày cho ông các sự kiện đã dẫn dắt tôi đến đây; rằng ông đã nhìn thấy tôi không có vỏ bọc và thấy rõ tôi giống Yahoo như đúc chỉ có điều da tôi trắng hơn, tóc mảnh hơn và móng chân ngắn hơn. Ông còn truyền đạt thêm nữa cho hội nghị, nào là tôi đã làm ông tin rằng ở Tổ quốc tôi và ở các đất nước khác Yahoo là động vật thông minh và thống trị, còn Ngựa-người bị sống trong nô lệ. Ông đã quan sát thấy tôi có tất cả các tính cách của Yahoo, mặc dù vậy chắc chắn tôi vẫn hơn hẳn chúng nhờ tôi có phần trí tuệ. Hơn nữa về phương diện này tôi thua kém các Ngựa-người bao nhiêu thì tôi lại hơn hẳn các Yahoo địa phương bấy nhiêu. Đó là tất cả những gì mà chủ nhân đã tìm được đúng lúc thông báo cho tôi về cuộc thảo luận ở Đại hội đồng. Ông đã giấu một số chi tiết có liên quan tới cá nhân tôi. Hiển nhiên ông không muốn làm tôi buồn. Bất luận thế nào đi chăng nữa, độc giả hẳn sẽ hiểu tại sao tôi lại coi ngày hôm đó là bắt đầu cho tất cả các bất hạnh liên tục của đời tôi. Ở Ngựa-người không có chữ viết. Bởi thế mọi kiến thức của họ được truyền đạt bằng con đường truyền thuyết. Nhưng cũng bởi vì trong cuộc sống của một dân tộc vốn có bản chất hiền lành, có khuynh hướng vươn tới đạo đức, trí tuệ giữ vai trò chủ đạo và bị cách ly không giao tiếp với các dân tộc khác, có rất ít các sự kiện lớn xảy ra thì lịch sử của nó dễ dàng duy trì trong ký ức. Tôi cũng kể rằng những Ngựa-người không bị bất cứ bệnh tật nào và vì vậy không cần đến các bác sỹ. Hơn nữa họ có các loại thuốc rất tuyệt vời chế tạo từ các loại cỏ được sử dụng chữa trị khi ngẫu nhiên bị chấn thương. Họ tính toán năm và tháng theo vòng quay của mặt trời và mặt trăng. Họ hiểu biết khá tốt về chuyển động của hai thiên thể này và bản chất của nhật thực và nguyệt thực. Đó là những thành tựu thiên văn học cao nhất của họ.Hơn nữa cùng cần phải thừa nhận rằng về mặt thi ca họ hơn đứt tất cả các cư dân thông thường của trái đất: tính chuẩn xác khi so sánh của họ, tính chi tiết và độ chính xác của những mô tả của họ thật sự có một không hai. Chủ đề của các bài thơ thường là mô tả tình bạn hoặc ca ngợi những người chiến thắng trong các cuộc chạy đua hoặc các cuộc thi khác.Các công trình xây dựng của họ thô thiển và đơn giản nhưng không mất tiện nghi và rất thích hợp để chống nóng bức và giá lạnh. Họ có một loại cây sống đến bốn mươi năm sau đó bắt đầu thối rễ và đổ xuống từ cơn bão đầu tiên. Sau khi mài nhọn thân cây hoàn toàn thẳng thớm này bằng các hòn đá được đẽo gọt (họ chưa biết sử dụng sắt), những Ngựa-người cầm các cọc này cách đều nhau chừng một chục inch và bện chúng bằng các sợi dây hoặc bằng rơm kiều mạch. Mái được làm bằng rơm. Những Ngựa-người sử dụng chỗ lõm giữa cổ chân và móng nhân trước giống như chúng ta sử dụng tay. Khi đó họ thể hiện sự khéo léo mà thoạt đầu tôi hoàn toàn không tin. Tôi đã được nhìn thấy con ngựa cái trong nhà chúng tôi đã biến một cái que nhỏ thành cái kim (tôi đã đưa cho nó một cái kim để làm mẫu). Họ vắt sữa, gặt kiều mạch và thực hiện mọi công việc giống như chúng ta làm bằng tay. Nhớ có các hòn đá lửa rất cứng, họ đẽo gọt các hòn đá khác và chế tạo ra các nêm, rìu và búa. Bằng các công cụ được chế tạo từ những hòn đá lửa này mà họ cắt cỏ và gặt kiều mạch mọc trên các cánh đồng ở đây như là cỏ. Các Yahoo chở các lượm lúa trên các xe kéo còn những người hầu cận thì đập kiều mạch bằng chân trong các căn nhà đặc biệt kín. Hạt kiều mạch được cất trong các vựa. Họ chế các chén bát thô thiển bằng đất sét và phơi chúng dưới ánh nắng mặt trời.Những Ngựa-người thông thường sống đến bảy mươi hoặc đến bảy mươi lăm tuổi. Mấy tuần lễ trước khi chết họ cảm thấy sức lực bị suy sút dần dần nhưng chẳng bị đau khổ chút nào. Các bè bạn đặc biệt thường đến thăm họ vào thời gian đó bởi vì chính họ cũng đã khó ra khỏi nhà. Tuy nhiên vào ngày thứ mười trước khi chết - thời hạn mà họ rất ít khi xác định sai, - những Ngựa-người làm một chuyến viếng thăm vĩnh biệt. Để thực hiện mục đích này người ta đưa một xe trượt tiện lợi do các Yahoo kéo đến.Sau khi từ biệt như thế với các bạn bè, các Ngựa-người quay về nhà mình và cho đến lúc chết không rời nhà nữa. Người ta chôn các Ngựa-người ở những nơi xa xôi hẻo lánh và bình thường nhất mà họ tìm được. Bạn bè và những người thân thích của người quá cố khi đó chẳng biểu lộ vui hay là buồn. Ngay cả bản thân người chết cũng chẳng thấy có chút gì nuối tiếc khi từ bỏ thế giới này, giống như họ vừa đi chơi rồi quay về nhà. Tôi nhớ có một lần chủ nhân của tôi đã mời gia đình một người bạn đến chơi nhân có một việc quan trọng. Đến ngày đã định mãi đến chiều tối người vợ bạn và hai đứa con mới xuất hiện. Bà xin lỗi thay cho chồng mình, người theo lời bà sáng hôm nay đã “tịch”. Từ này rất diễn cảm theo ngôn ngữ địa phương đấy, nhưng dịch nó cũng không hẳn là dễ; đúng nguyên văn nó có nghĩa là: “quay về với ông bà ông vải”. Sau đó bà xin lỗi cho mình và nói rằng chồng đã mất sáng hôm nay và bà đã phải bàn bạc với những người hầu về việc đặt thi thể của ông ấy ở đâu là hơn cả. Tôi nhận thấy là bà vẫn vui vẻ như những người có mặt lúc đó. Ba tháng sau bà mất giống như đã đi đến một đất nước xa xôi nơi họ quyết định sống nốt quãng đời còn lại.Tôi không biết có cần nhắc thêm là trong ngôn ngữ của Ngựa-người không có những từ để chỉ một cái gì đấy độc ác và xấu xa, trừ những từ chỉ những thiếu sót và những nét quái đản của Yahoo. Bởi thế, nếu họ cần nhắc tới cái gì đó không hay ho lắm trong lúc nói chuyện thì họ sử dụng từ “Yahoo” kèm theo với từ khác. Chẳng hạn để chỉ tính đãng trí hay lười nhác của những người hầu, lỗi của con trẻ, hòn đá làm đứt chân, thời tiết xấu và các thứ tương tự họ thường thêm vào từ tính ngữ Yahoo. Đó chính là hhnm Yahoo, whnaholm Yahoo, ynlhmndwihlma Yahoo, còn nhà mà làm tồi thì họ gọi là ynholmhnmrohlnw Yahoo.Tôi rất vui lòng mô tả chi tiết hơn nữa những phong tục và phẩm hạnh của dân tộc kỳ lạ này. Nhưng trong tương lai gần tới đây tôi có ý định xuất bản một cuốn sách riêng chỉ đề cập tới một lĩnh vực này mà tôi sẽ gửi cho độc giả.Còn bây giờ tôi sẽ trình bày những tai họa bi thảm mà tôi sắp trải qua.Chú thích[1] Ám chỉ học thuyết sự sống tự sinh phổ biến ở thế kỷ XVIII