Một nhạc sĩ chân chính là người luôn cảm nhận trong trái tim mình về tình yêu y như một nhà soạn nhạc, soạn hòa âm cảm thấu. Âm nhạc không bao giờ có sự phân chia ranh giới.[3]"Svyatoslava Semchuck,
“Hồi còn trẻ tôi đã tâm niệm sẽ tiếp tay với những người đi trước để phong phú hóa Nhạc Việt. Phong phú hóa bằng cách nào? Không phải bằng những ca khúc phổ thông nữa nhưng mà đưa nó đi xa hơn để có thể hòa vào với dòng nhạc của thế giới…”
Đó là câu mà anh đã phát biểu với anh em, thân hữu khi anh có dịp hàn huyên, thuyết thoại về khía cạnh, bộ môn âm nhạc. Đó cũng là tâm nguyện mà anh đã và đang thực hiện.
Âm nhạc là hạt trân châu mượt mà tô điểm cuộc đời thêm óng ả, là nét thăng hoa của kiếp người. Âm nhạc là dòng suối mát ngọt ngào và là những tiếng sóng lòng dào dạt hương yêu. là lời tỏ tình thầm kín, cao sang của người đối với người.
Âm nhạc là đại tấu khúc triền miên, tuyệt vời của vũ trụ. Âm nhạc là hơi thở của tâm hồn, là nhịp đập của trái tim. Âm nhạc cho chúng ta lối thoá khi ta cảm thấy chán nãn, cô đơn. Âm nhạc có thể vỗ về, xoa dịu hay hóa giải niềm đau phiền muộn. Khi ta vui âm nhạc cũng có thể làm cho mình thấy hân hoan, sảng khoái và yêu đời hơn. Có khi nào bạn cảm thấy thể xác, tâm hồn mình dường như tan loãng chan hòa cùng sương khói để nương theo sự dịu ngọt trầm bổng của âm thanh?
Tôi nghĩ, nhạc sĩ, nhà soạn nhạc là những người có khả năng đặc biệt nghe, cảm và ghi nhận lại một phần nào các thanh âm, sắc độ thiên nhiên của tấu khúc vi diệu ấy để chia sẻ cùng đồng loại.
Có nhìn thấy LVK trên bục gỗ điều khiển dàn nhạc giao hưởng trong các thính đường, hay xem tận mắt anh trình tấu dương cầm mới hiểu rõ thấu đáo sự sôi nỗi cũng như trầm lắng đầy nhiệt tâm, nhiệt tình trong nghệ thuật âm nhạc của nhà soạn nhạc tài hoa này. Đôi bàn tay lúc nào cũng uyển chuyển vươn cao, hạ thấp, trải ngang, rẽ dọc theo dòng nhạc của các tấu khúc thời danh của anh, của các bậc vĩ nhân, bậc thầy trong ngành âm nhạc thế giới mới thấy rỏ con người sống động của anh.
.
Có nhìn vào đôi mắt, cửa sổ của tâm hồn anh, có nhìn vào nét mặt say sưa của anh và những ngón tay khoan nhặt, tung tăng nhảy múa, khi sôi nổi, lúc nhàn nhã lướt trên các phiếm dương cầm lóng lánh, óng ả mới nhận ra sự điêu luyện, đam mê của một người nghệ sĩ khả ái, khả kính này. Cho dù đó là các bộ môn thuộc loại cổ điển, lãng mạn trữ tình Tây phương như các đại tấu khúc của L.V. Beethoven, Frederic Chopin, J.S. Bach, P.I Tchaikovsky, Nikolai Rimsky-Korsakov, F.J. Liszt, Isaac Albeniz, Amy Beach, Johannes Brahms …, hay âm nhạc hiện đại qua các âm giai, cung bậc réo rắt, trầm bổng thứ [minor], trưởng [major] và khúc ngắt, lặng [silent] hoặc nhạc dân tộc cổ truyền Đông phương với sự tiết tấu, hài hòa của ngũ cung, thất cung, bát âm.
●●●
Thủa thiếu thời tôi cũng say mê âm nhạc như anh. Trong những năm còn học trung học đệ nhất cấp tại trường trung học công lập Phan Bội Châu Phan Thiết, qua sự dẩn dắt của vợ chồng “nhạc sĩ mù” tôi và các bạn cùng lớp như Trần Thiện Thanh, Bùi Minh Ngọc, Lê văn Nghê, Lê Văn Trung… đã gia nhập ban nhạc giây của anh chị này để đàn, thổi sáo, ca hát cho chương trình phát thanh của ty Thanh niên và gia đình Phật tử, thỉnh thoảng trình diễn tại chateau d’eau tức công viên, vườn bông Phan thành, nằm sát bên sông Cà Ty.
Khi nhập cư Sàigòn để học tiếp chương trình đệ nhị cấp, trong năm đầu, tôi cũng đã được 2 anh Lâm Tuyền và Vĩnh Căn kèm dạy thêm về độc tấu Tây ban cầm và giáo sư âm nhạc Hoàng Long huấn luyện về phong cầm. Nhưng ánh sáng đô thành hoa lệ và nữ tú của Hòn Ngọc Viễn Đông đã nhanh chóng quyến rủ cậu thiếu niên nhà quê u u mê mê như tôi vào ngõ cụt. Tôi đã tự chuyển hướng sang con đường không giống ai là làm thơ, viết văn tán gái!!. Được báo đăng bài nào là vội vàng mua năm bảy tờ, cẩn thận cắt bài của mình rồi ba chân, bốn cẳng chạy tới Marie Curie, Gia Long hay Trưng Vương để trịnh trọng trao tặng cho mấy cô nữ sinh má đỏ hây hây, chứa chan cả một biển trời mộng mơ với xuân tình, hương yêu lồng lộng...
Những tưởng sẽ gặt hái được vài lời khen xã giao, khích lệ hay ho, ít ra cũng một hai nụ cười duyên dáng, an ủi. Ai dè bọn choai choai, quỉ quái nọ đọc xong đều cười sặt sụa rồi trợn tròn mắt phán: “Thiên địa, quỉ thần ơi. Văn chương, chữ nghĩa của anh sao mà hôi mùi nước mắm thế này. Thiệt còn tệ, dở hơn “câu thơ thi xã, con thuyền Nghệ An” cả mấy trăm lần. Thôi hãy ngoan ngoãn liệu bề xách khăn gói, quả mướp sớm “trở về làng cũ học cày cho xong” đi hỡi chàng trẻ tuổi vốn dòng cây si cù lần, ngớ ngẩn. Giọng mấy ả mơm mởn đào tơ, ỏng a ỏng ẹo kia xem ra còn dữ dằn, hung hăng hơn mấy ngài giám khảo khó tánh hạch thi vấn đáp Baccaleauréat
Dạo Bùi Minh Ngọc còn ở Phan Thiết và chơi nhạc, cuối tuần nào hắn cũng xách đàn guitar lội bộ xuống nhà Thanh Thúy ở đầu xóm Bình Hưng để dợt ca cho cô em dịu hiền, mang dáng vóc và giọng hát liêu trai này. Không ai ngờ rằng một vài năm sau khi tôi rời quê Thanh Thúy, Trần Thiện Thanh cũng vào Saigon và chẳng bao lâu họ đã sớm trở thành những ca nhạc sĩ hữu danh hàng đầu.
Lê Văn Nghê tay đờn Tây ban cầm cứng cựa nhất của bọn tôi cũng theo vào đô thành học saxophone. Năm 1963-1965 tôi có gặp Nghê lúc anh ta làm nhạc công cho các vũ trường Tabarin, Mélody và Văn Cảnh. Anh này bị nhiều cuộc tình lao đao với mấy vũ nữ và nghe nói vì khổ lụy quá mức nên đã quyên sinh vào năm 1967.
●●●
LVK là con người trí tuệ sung mãn. Anh nhiều tài năng quá. Nhưng với tôi, anh mãi mãi là một nghệ sĩ chân chính, một vị niên trưởng tài đức mà tôi hằng kính phục, ngưỡng mộ.
Cũng như 2 lãnh vực nói trên về âm nhạc LVK cũng là người tự học dàn trên các phiếm đàn vẽ trên bàn gỗ. Cơ duyên may đã đến với chàng thiếu niên có năng khiếu bẩm sinh về nghệ thuật và âm nhạc này khi anh một cặp vợ chồng người mục sư Mỹ: Dr. Elton và bà Evelyn Wallace. Họ lúc ấy đang phục vụ tại nhà thờ Cơ Đốc Phục Hưng [Seventh Day Adventist Church]. Ông, bà Wallace là những người thầy tiên khởi đã dạy cho anh trau dồi, tôi luyện trên cây dương cầm của họ và khi anh đã đạt tới trình độ cao thì vị mục sư khả kính kia có lẽ chợt nhận chân, khám phá ra LVK có những năng khiếu thiên phú đặc biệt để dể thăng tiến trên sự nghiệp âm thanh học nên ông đã truyền dạy, đào luyện anh một cách tỉ mỉ về sáng tác, soạn nhạc hòa âm cũng như cung cách, nghệ thuật điều khiển ban nhạc, giàn nhạc.
Đó có phải là ân sủng vô lượng mà LVK đã thừa hưởng từ sự giáo huấn của cha, của thầy mà anh hằng và mãi mãi kính yêu? Hay đó là do, nhờ sự cần cù, trầm tư, khải ngộ của anh, của Thượng đế đã ưu đãi, ban tặng cho vị thanh niên sớm có lòng bác ái, bao dung này hoặc đó là kết quả của một sự hàihòa, tổng hợp nhiệm mầu tất cả các yếu tố nói trên?
Hơn ai hết, hiện nay với độ tuổi đã quá “cổ lai hy” của một người thức ngộ, chắc hẳn anh đã chiêm nghiệm và tìm ra đáp số cho câu trả lời, cho vấn nạn mà những bằng hữu, huynh đệ của anh còn phân vân, chưa khẳng định được.
Vicki Riley, Tiến sĩ Nhạc Ứng Dụng đã từng viết về anh:
"Thật là tuyệt vời, tôi nghĩ đây là tuyệt tác hay nhất của Lê Văn Khoa. Với phong cách phương Tây và đặc biệt là giai điệu ngũ âm êm đềm, thánh thoát được hài hòa chặt chẻ qua các nhạc phẩm này. Âm thanh thật là lãng mạn, tươi vui và luôn luôn đầy thú vị, hứng khởi. Các nhạc sĩ người Ukraina đã thực hiện một công việc tốt đẹp để quang diễn, minh giải và trình tấu với một kỹ năng tuyệt vời. Họ thực sự đưa ra được, tạo nên những ấn tượng xúc động, truyền cảm và niềm đam mê của người viết." [4]
Với hơn 600 nhạc phẩm và tấu khúc mà anh đã sáng tác bằng tâm huyết, bằng sự sáng tạo anh đã cống hiến cho nền âm nhạc một gia tài đồ sộ quí báu. Một số các hòa âm, hợp âm này đã được đưa vào:
- Các sách dạy đàn dương cầm như: Giáng Sinh Ca [Chrismas Songs], Nhạc Việt Mến Yêu [My Beloved Vietnamese Music Book], Trúc Xinh [The Beautiful Bamboo], Gợi Nhớ - Ca Khúc Nghệ Thuật [Vietnamese Art Songs], Dân Ca Vietnam [Vietnamese Folk Songs] [5]
- Các CDs nhạc như: Lullaby, Souvenir, Memories, Symphony Vietnam 1975 [5]
“Trái với cái buồn vấn vương của nhạc Việt Nam, những sáng tác của Lê Văn Khoa tuy có đau lòng nhưng tỏa ra niềm lạc quan và hòa bình.
Lê Văn Khoa không ngừng sáng tạo. Ngày hôm nay, con người mang danh hiệu nhà giáo, nhà báo, nhiếp ảnh gia, kế hoạch gia cho những đại hội văn hóa, chồng và cha của 3 con gái, vẫn tiếp tục cuộc sống nhiều sôi nổi. Ông soạn nhạc ở nhà, trên phi cơ, ở quán ăn, ở phòng mạch bác sĩ! Ông nói chuyện với bàn tay di động, gõ trên phím đàn vô hình, điều khiển trong không gian ảo!
…Bác sĩ Nguyễn Thế Hùng, một chuyên gia gây mê ở California, tốt nghiệp Trường Quốc Gia Âm Nhạc Sài Gòn, là một người ái mộ của Lê Văn Khoa, cho biết cảm nghĩ như sau: “Ngay khi tôi nghe Bản Giao Hưởng Việt Nam 1975, tôi bị choáng váng ngay tức khắc! Vẻ sang trọng uy nghi của khúc nhạc mở đầu gần làm tôi quên đi cái nguồn cội khiêm nhường và thôn dã của chủ đề. Sự khai triển tiếp sau đó rất uyển chuyển, rất có lý, làm cho toàn bộ phần thứ nhất của Bản Giao Hưởng như một thực thể thống nhất. Làm sao một nhạc phẩm đẹp như thế mà chỉ dùng có 5 nốt nhạc?”
Để trả lời câu hỏi trên, tác giả Bản Giao Hưởng Việt Nam 1975 trả lời: “Cứ xem Chopin, Debusssy hay Liszt. Họ cũng đã dùng ngũ cung” [6]
[Jackie Bong-Wrigh – Ca Ngợi Tự Do]
Về nguyên nhân của sự hòa hợp, ứng dụng mới lạ này anh đã giải thích:
“Mục đích là tôi muốn dùng những nét nhạc hết sức đơn sơ của Việt Nam mà mình có thể biến hoá để người nước ngoài có thể dùng được. Bằng cách đó, mình đưa nhạc Việt đi xa hơn để hoà vào với dòng nhạc thế giới. Tại sao người ta chơi nhạc Đức, nhạc Nga, nhạc Anh, v.v… mà không chơi nhạc Việt Nam? thành ra tôi tâm nguyện là phải làm sao để đưa nhạc Việt mình cho thế giới biết tới nhạc Việt Nam. Đó cũng là cái ý niệm mà tôi đã có từ trước năm 1975. Trong một buổi nói chuyện với nhạc sư Nguyễn Hữu Ba về vấn đề phổ biến nhạc Việt, ông ta chủ trương nhạc Việt phải chơi bằng nhạc cụ Việt Nam. Tôi thì ngược lại, tôi nói là phải viết cho nhạc cụ Tây phương. Nghe mà người ta cảm thông được thì người ta mới tiếp nhận. Nhờ đó, nhạc sĩ trên thế giới mới chơi được, còn nếu mình chỉ chơi nhạc cổ truyền của mình mà thôi, thì người nào phải học nhạc cổ truyền mới chơi được. Như vậy là tự mình giới hạn mình.”
●●●
Bằng những hiểu biết sâu rộng, bằng đam mê và năng lượng đáng ngạc nhiên LVK đã gây cảm xúc, tạo ấn tượng mạnh cho hàng vạn khán thính giả trong nhiều năm qua với phương pháp tiếp cận độc đáo của mình để trình giải âm nhạc dù đó là qua các buổi trình diển hay những cuộc thảo luận, hội thoại.
Cuộc xuất hiện mới nhất trước công chúng của chương trình âm nhạc LVK là tại Rachel Schlesinger Concert Hall ở Alexandra - VA vào ngày thứ bảy 9 tháng 11 năm 2010 vừa qua với Chương Trình Ca Ngợi Tự Do (Ode to Freedom) với dàn nhạc Kyiv Symphony Orchestra & Chorus nổi tiếng khắp thế giới với hơn 100 nhạc sĩ và ca sĩ tài danh cùng sự tham gia của Ban Hợp Xướng Vùng Hoa Thịnh Đốn
Qua lời giới thiệu của Ban Tổ Chức thì đó là một chương trình đặc biệt để kỷ niệm 35 xa quê hương và tưởng niệm các nạn nhân bị chết thê thảm trong ngày 9 tháng 11. Ban nhạc quốc tế xứ Ukraine đã trình diển các nhạc phẩm nổi tiếng trên thế giới và nhạc dân ca VN do chính anh LVK soạn hòa âm và phối khí.
Theo các giới truyền thông, báo chí và truyền hình đã tường thuật lại thì buổi buổi trình diển này rất thành công và đã được các nhạc sĩ, nhà soạn nhạc nước ngoài cũng như đồng bào dự thính nhiệt liệt khen ngợi, tán thưởng.
Cô bạn gái Tiểu Thu của tôi là một người rất kính mộ cá nhân LVK và say mê nhạc của anh. Cô đã không bỏ lỡ cơ hội vừa qua để cùng chồng từ Canada bay về Washington DC hầu được thưởng thức Chương Trình Ca Ngợi Tự Do. Tiểu Thu cho biết vợ chồng cô và thân hữu ở xa đến nghe nhạc đã rất hoan hỉ, hài lòng về buổi đại hòa tấu, hợp ca, hợp xướng đầy xúc động, đáng ghi nhớ đó.
Xin cảm ơn anh. Xin cảm ơn anh LVK - người nhạc sĩ tài hoa, người nghệ sĩ chân chính đã dành suốt cả đời mình, đã đem tất cả tâm huyết của mình để phục vụ, cống hiến cho quê hương, làm vẻ vang cho nòi giống Việt.
Khi nghĩ đến anh tôi đã nhiều lần tự vấn: Không biết con người kỳ diệu, hiền hòa đứng tuổi này sẽ còn đủ sức đi thêm bao lâu, bao xa trên hành trình nghệ thuật để khai phá, sáng tạo, xiển dương sự tuyệt mỹ của thiên nhiên trong kho tàng âm nhạc, tình tự dân tộc.
Một lần nữa xin cám ơn anh LVK về những đóng góp của anh cho đời, cho nhân loại. Quả thật, anh là một tấm gương sáng, trong suốt về tài năng và đức độ đáng cho các thế hệ trẻ hôm nay và ngày mai thán phục để học hỏi, noi theo.
• gia đình Lê Văn Khoa
PHAN BÁ THỤY DƯƠNG.
◙ GHI CHÚ:
PBTD chuyển ngữ từ nguyên bản:
[1] The wise man must remember that while he is a descendant of the past,
he is a parent of the future.
[Herbert Spencer]
[2] Photography was the medium preeminently qualified to unite art with science. Photography was born in the years which ushered in the scientific age, an offspring of both science and art.
[Berenice Abbott, Art in America, Winter 1959]
[3] It is excellent; I think this is Le Van Khoa’s best. The Western Style and pentatonic melodies combine especially well in these pieces. The sound is romantic, fresh and always interesting. The Ukrainian musicians did a fine job of interpretation and played with great skill. They really brought out the moving impressionism and passion of the writing.
[Vicki Riley, Doctor of Applied Music]
[4] A real musician feels in his heart the love that a composer feels. Music has no boundaries.”
[Svyatoslava Semchuck, professor of violin at the National Tchaikovsky Conservatory of Music in Kiev]
[5] Các CDs và tài liệu trau dồi, học tập âm nhạc này quí vị nếu cần có thể tìm xem hoặc đặt mua qua:
http://levankhoa.bigcartel.com/[6] Phan Anh Dũng tạm dịch từ:
Contrary to the lingering and sadness of most Vietnamese music, Khoa’s compositions, although heartbreaking, radiate optimism and peace…
Khoa has not stopped creating. Today, this teacher, journalist, photographer, cultural festival planner, husband and father of three daughters, leads a hectic life. He composes at home, on airplanes, in restaurants, at doctors’ offices. He speaks with his hands fluttering, tapping invisible keys, conducting in a virtual space.
Dr. Hung Nguyen, an anesthesiologist in California and a graduate of the National Conservatory of Music in Saigon, is one of Khoa’s fans. “The moment I listened to his 1975 symphony, I was immediately blown away! The majestic opening of the first movement almost makes me forget the humble, rural origins of the main theme. The development that follows is so fluid, so rational, that the entire first movement sounds like one unified entity. How can such a beautiful piece utilize only five notes?
To which the author replied, “Just look at Chopin, Debussy, or Liszt. They also use the pentatonic scale.
[Jackie Bong-Wright ° Ode to Freedom]