ừng tưởng chỉ lo sao cho có đủ tiền chi phí, được lòng mọi người là cha có thể an phận! Một vấn đề thiết yếu để hướng dẫn cộng đồng dân Chúa là vấn đề lãnh đạo cha lại cũng chẳng bao giờ được học hành chi! Nơi trường thần học, ai dạy ngành điều khiển? Bởi không được học, không để ý về tâm lý của dân Chúa được gom góp bởi đủ mọi giới người từ trẻ tới già, từ mù tịt "không biết chữ nhất là một," cho đến kỹ sư bác sĩ; thực tại rắc rối này đã khiến hầu hết các cha nản lòng trong những ngày đầu đời bước vào cuộc sống linh mục. Với một tập thể bao gồm những trình độ kiến thức và tuổi tác khác nhau như vậy, làm sao có thể nói cho được dù chỉ một câu thuận tai hết mọi người? Nói cho giới bình dân dễ hiểu thì lại lòng thòng, lặp đi lặp lại đối với những người có trình độ học vấn khá. Nói ngắn gọn đôi khi cha phải đối diện với những xôn xao bởi lời nói bị hiểu lầm nhiều lúc đầy vẻ cố tình; nào diễn giải, thêm mắm thêm muối đầu voi đuôi chuột vì có người thích diễn giải nhưng lại ưa thêm lý luận để chứng tỏ mình hay, mình giỏi... khổ nỗi, những lý luận dường như tự trời rơi xuống bởi chính người dùng nó có thể cũng không hiểu tại sao mình nói... Hơn nữa, cha được sai đến một nơi xa lạ khác kiểu nói và đôi khi khác luôn cả nghĩa chữ địa phương thường dùng nên lắm lúc sinh nhiều chuyện ngậm bồ hòn làm ngọt. Có một thày kia, hôm ấy được đi theo cha ăn cơm mời, xảy ra chủ nhà có cô con gái khá xinh bỏ nước đá vô ly trước khi rót bia. Ngồi yên không nói gì đôi khi cũng ngượng, thấy cô bé xinh xắn ấy gắp nước đá bỏ vô ly mình, thày khen: cô gắp nước đá khéo quá. Chỉ có thế mà chủ nhà cố tình cho rằng thày ăn nói tục tĩu. Lỗi bởi thày hay bởi chủ nhà bị tiêm nhiễm nặng những truyện nói lái Trạng Quỳnh?Thực ra, nghề lãnh đạo đòi hỏi không những khả năng mà còn cần nhiều kinh nghiệm sống. Đối diện với thực tại muôn mặt và thay đổi tùy hoàn cảnh, lối sống, người lãnh đạo cần có khả năng bao quát và những hiểu biết thực tế. Muốn thành công và làm việc hữu hiệu, chính người dẫn đầu lại cần am hiểu cuộc đời vì đâu ai dại chi thuê người không biết gì về sóng nước lái con tàu lênh đênh trên biển cả. Vả lại, thực tế cho thấy, đâu thiếu gì kỹ sư điện bị điện giật chết; kỹ sư điện đâu được huấn luyện để sửa điện mà ngồi văn phòng tính toán phương án cho cán sự điện thực hiện. Xét như vậy, linh mục đâu phải được truyền chức để đứng chỉ tay năm ngón, bảo dân Chúa phải làm thế này, phải làm thế kia; nếu chỉ là người ra lệnh cho dân Chúa làm thì đâu cần đến kẻ ngu ngơ chưa bao giờ biết cảnh khổ cực của người dân chân lấm tay bùn cũng như chẳng bao giờ biết cảnh mệt mỏi của người mẹ thao thức cả đêm vừa lo lắng vừa chăm nom con thơ đau yếu! Linh mục làm sao hiểu được nỗi khó khăn của những người chồng lâm vào cảnh thất nghiệp, vợ con nheo nhóc; rồi nào nay nợ đòi, mai vợ con so sánh chồng người ta thế nọ, bố mẹ người ta thế kia. Thực tế mà nói, người dân phải đối phó với cả cuộc đời bon chen vất vả, những kinh nghiệm sống sao cho được lòng người này, người kia cũng như hàng xóm láng giềng, những cảnh khó khăn cười ra nước mắt hay cắn răng cố nuốt nỗi thù hằn khinh bỉ để đong đưa lời nói cho qua hầu mong công việc nhờ cậy được mau giải quyết tránh khỏi cảnh túng bấn, cơ hàn hoặc tai bay vạ gió... Những kinh nghiệm khổ sở phải trả bằng những giá mắc mỏ ấy chắc chắn đào tạo nên những người khôn ngoan mềm dẻo, dễ hòa hợp với thực tại rắc rối hơn. Lý luận như vậy, tất nhiên những người đó mới đáng ở ngôi vị chỉ tay năm ngón hơn là linh mục và chẳng có lý do nào đặt người không có kinh nghiệm, vốn liếng chỉ một mớ kiến thức thần học dẫn đầu cả một thực tại rắc rối muôn mặt.Có một cha bạn tổ chức tết cho cộng đồng; bởi cộng đồng không có ban nhạc, ngài phải nhờ anh chị em ca đoàn nơi khác về giúp. Đôn đáo, vất vả lái xe tới lui, nào đã hết, ngài lại còn phải năn nỉ vì vào dịp tết các chương trình đã được xếp đặt khiến ca đoàn khó có giờ nghỉ nếu giúp ngài. Cùng đi với ngài trên đường lái xe tới gặp ban điều hành ca đoàn, cha Lành hỏi thử:- Thế nhân viên điều hành cộng đồng đâu mà cha phải mất công lái xe vội vã gặp họ, rồi lại phải về dâng lễ chiều!- Họ chẳng biết xoay xở ra sao; kẻ bàn tới, người lại bàn lui chán cả ra!- Nếu để họ họp nhau phân chia công việc, mỗi người một tay một chân có phải mình đỡ mệt không?- Đâu có được, mình phải bảo họ làm, chứ để họ họp hành, chỉ mất giờ mà lại chẳng quyết định được gì. Suốt ba lần họp tháng trước, mỗi lần ba bốn tiếng đồng hồ mà chẳng nên cơm cháo gì, thôi thì mình làm quách cho xong.- Tôi nghĩ nếu trình độ dân chúng như thế, mình có lẽ nên cần thời gian để họ nhận ra khả năng của họ. Chẳng làm văn nghệ năm nay thì sang năm có chi đâu mà vội.- Nhận ra khả năng gì, chưa nhận ra khả năng thì đã thất bại, hao phí, tổn ải... hơn nữa, ngứa mắt...- Đâu ai chưa biết đi đã biết chạy! Họ cần những thất bại để sửa sai chứ làm sao có ai mới bắt tay vào một việc gì đã có thể thành công ngay được. Nếu mình cứ làm hết mọi việc thì sức đâu mà làm. Việc của mình đâu phải tổ chức văn nghệ văn gừng... Hơn nữa, một mình làm một ngày thì được bao nhiêu, nhưng nếu kiếm được mười người, mỗi người làm một tiếng có phải bằng mình làm hai ngày rồi không!- Khi cậu đụng chuyện rồi biết! Làm với người Việt không giống làm với người Mỹ.- Bác nói vậy thì biết vậy nhưng tôi nghi quá...- Thôi, bỏ qua chuyện đó đi...!Nghe đâu sau lần văn nghệ tết đó, giáo dân nơi cộng đồng cha bạn rủ nhau đi lễ Mỹ, còn lại chơ vơ hai, ba gia đình dự lễ Việt bởi quen biết đã lâu không nỡ bỏ. Lý do được họ nêu ra là cha không để giáo dân làm việc! Có thiện chí, có lòng nhiệt thành, xả thân lo lắng sao cho công chuyện hoàn thành để rồi lãnh kết quả "không để giáo dân làm việc," nghĩ cũng cay! Phỏng những ai thông cảm cho nỗi lòng bi đát này hay có chăng chỉ ngược lại, thay vì tìm hiểu lại góp thêm lời ca thán...!Đồng ý rằng, qua ít nhất hai mươi năm ngồi ghế nhà trường: mười hai năm trung tiểu học, bốn năm đại học, và bốn năm thần học, những bài vở phải làm, phải suy nghĩ, xếp đặt sao cho hợp lý hợp tình ấy là chưa kể đến những kiến thức giao tiếp thực tế cần có làm căn bản đã tạo cho linh mục khả năng nhìn bao quát đi từ những thực trạng đơn lẻ để có quyết định tổng hợp và từ điểm tổng hợp cần được phân tích kiếm tìm đường lối thực hiện hay giải quyết vấn đề. Với khả năng nhận định trong vị thế lãnh đạo một giáo xứ hay một cộng đồng, linh mục chắc chắn có cái nhìn bao quát hơn bởi ngài là người nghe được hầu hết những tin tức, điều kiện thực tại của giáo xứ hay cộng đồng từ các nhóm hoặc đoàn thể phụ thuộc vì thế ngài nhìn thấy rõ hơn bất cứ ai những gì cần được giải quyết hay phát triển cấp thời, những gì cần gia giảm hơn kém... Vai trò lãnh đạo được so sánh như người nấu ăn, món nào cần được thêm muối thêm mắm, tiêu, xả, ớt hơn kém ra sao. Dĩ nhiên, nếu tất cả mọi món ăn đều nấu như nhau, mọi thứ gia vị cứ đem bỏ hết vào... thì món nào cũng giống món nào, cũng chỉ là món găm bô của Mỹ. Tuy nhiên, những thành viên của cộng đồng hay giáo xứ lại là những người xưa nay quen giải quyết công việc tùy thuộc phạm vi cá nhân với ý thích và suy đoán riêng tư ít lệ thuộc vào sự liên hệ tới tập thể hoặc không bị ảnh hưởng đến quan điểm của những người khác. Thế nên, cá nhân khi được bầu vào những vai trò chức sắc nơi giáo xứ hay cộng đồng tất nhiên những đường lối thực hiện công việc của tập thể rất khó có thể thành đạt theo ý muốn nơi thuở ban đầu mới làm việc bởi còn đang bị ảnh hưởng nặng nề tính chất làm việc riêng tư của các thành viên. Hơn nữa, thường thì nơi đâu cũng thế, chín người mười ý mà chẳng ai chịu thua ai; ai cũng thấy ý riêng mình là nhất, là hơn hết.Đàng khác, đa số dân chúng, bởi xưa nay vốn quen với kiểu quyết đoán tự ý, không liên hệ đến sự ảnh hưởng tới người khác trong công việc riêng tư, khi làm việc chung, quyết đoán cá nhân sẽ có nhiều thiếu sót liên hệ. Có những trường hợp cả hội đồng giáo xứ hay ban đại diện cộng đoàn không làm theo ý một người nào đó thì lại sinh ra lắm điều ong tiếng ve chê bai và còn có thể xảy ra những hoạt cảnh nhố nhăng "không theo ý ông, ông phá cho bõ ghét." Thật ra, ý kiến nào chả là ý kiến dù hợp hay không hợp với thực tại. Tuy nhiên, cũng cùng một ý kiến hoặc phương cách làm việc nếu đem áp dụng vào hai lối nhìn khác nhau được tạo nên do sự khác biệt quan điểm hay nhận thức hoặc trong hai trường hợp nơi những môi trường đoàn thể nhỏ bé và nơi cộng đồng bao gồm nhiều đoàn thể khác rộng lớn hơn, ý kiến được đưa ra có thể chỉ áp dụng nơi môi trường này mà không cách nào thực hiện được nơi môi trường kia. Lẽ tất nhiên, quan điểm nhận xét và đề nghị cá nhân chưa chắc đã luôn luôn đúng bởi sự nhận biết cá nhân còn thiếu nhiều khía cạnh khác biệt hoặc yếu tố đã gây ra sự kiện... Vì vậy nhiều khi chính vì cái nhìn hạn hẹp không được chấp thuận đã trở thành những rắc rối gây cản trở bước thăng tiến cộng đồng; chẳng những thế, đôi khi còn có thể làm phiền cả cha.Họp với quí cụ còn khó gấp trăm ngàn lần thực hiện công việc. Nào ai lạ gì, cụ nào không thấy mình quan trọng, không cho rằng chỉ ý kiến mình là hay. Xét về phương diện tâm lý, con cháu quí cụ ở nhà còn bận rộn lo công chuyện làm ăn kiếm sống hoặc đã biết tính nết hay cả ngàn lần đã bị nghe nên lỡ gặp dịp phải nghe giảng thuyết đều tìm cách trốn tránh khiến quí cụ mang phần nào mặc cảm không được ai để ý đến. Thêm vào đó, nơi công cộng, không có tiếng nói thì đâu ai biết mình đang hiện diện nên đã có những trường hợp cụ nói mà chính cụ cũng chẳng biết mình đang nói gì.- Tôi nhận thấy ý kiến thì hãy còn nhiều mà thời gian lại hạn hẹp, thế nên quí cụ làm ơn cắt bớt phần thưa bẩm, chỉ nói ngắn, gọn ý của mình cho thư ký tiện bề làm việc và rút ngắn thời gian... Cha quản nhiệm lên tiếng trong một buổi họp mở rộng.Cũng chỉ được một hoặc hai cụ để ý rồi đâu vẫn hoàn đấy. Cụ khác đứng lên với đầy vẻ trang trọng:- Kính thưa cha quản nhiệm cộng đồng, kính thưa hai ông chánh phó đại diện, kính thưa cụ trưởng cố vấn... kính thưa... Con tuy là một giáo dân tầm thường mặc dầu con được Chúa ban cho có tí tuổi nhưng cũng chưa đến nỗi già, có thể nói cũng chưa già lắm, nhưng con xin mạo muội dám đưa lên ý kiến mộc mạc thấp hèn của một người giáo dân; con xin kể một bài học của đức Khổng Phu Tử...Hình như nói trước đám đông là một sự kiện hấp dẫn và hãnh diện đối với quí cụ đến nỗi có những cụ thích nói, nói hăng say, nói văng mạng bởi trước khi đi họp đã làm vài tợp rượu thuốc lấy can đảm phô bày lý lẽ của mình. Lại nữa, cụ này còn đang nói, vừa tới vấn đề hợp ý hoặc nghịch ý cụ khác, thế là cả hai cụ cùng nói; cứ coi như mọi người có hai tai, mỗi tai có thể nghe được những điều khôn ngoan của một cụ. Làm sao để chấm dứt cảnh hai hoặc ba cụ cùng nói một lúc? Làm sao có thể tránh cảnh nói lung tung... không ra môn chẳng ra khoai, đang bàn về chuyện nọ đem xọ sang chuyện kia lại cứ rối lên thưa với bẩm. Nào đã hết, đôi khi những cảnh cười ra nước mắt đột nhiên lộ dạng... Có người lấy cơ hội họp chung để trả thù hay giải quyết việc xích mích riêng tư...Lúc ấy, cha chỉ còn nước chết điếng ngồi đó thầm mong cho chóng kết thúc... Biết ăn nói sao đây! Không để quí cụ nói... cha độc tài. Để quí cụ nói... cha khổ hoài... Ba bốn buổi họp mất giờ, tốn sức chẳng mang lại kết quả và đường lối giải quyết nào rõ ràng... Thế nên, thôi thì một mình quyết định theo tính nóng sốt của con người vừa đỡ tốn giờ vừa đỡ phiền hà khỏi bị đau tai nhức đầu. Bởi đó, lâu dần thành quen, cha đành chấp nhận âm thầm tìm hiểu, nhận định và kiếm người làm việc... Và kết quả lại cũng đổ vào cha: cha không thèm hỏi ý kiến, cha chỉ ra lệnh... hoặc "họp hành gì, đến để nhận lệnh thì đi làm gì cho mất thời giờ..." Thử hỏi những ai làm việc giúp cộng đồng chưa đã một lần than thở như thế?Họp, cha nào không sợ nhưng trong vị thế lãnh đạo làm sao tránh thoát. Coi một cộng đồng hay một xứ còn có những cảnh phiền hà hơn họp, không liên hệ gì tới đạo mà vẫn du cha vào thế khó xử nhiều khi bị vạ lây, chẳng hạn trong những trường hợp xích mích giữa hai gia đình giáo dân hoặc giữa hai đoàn thể. Người ta muốn cha vừa là quan tòa, vừa là luật sư biện hộ cho phe mình dẫu cha nói bên nào đúng cũng thiên vị và nói bên nào sai trái lại càng bị cho là bất công. Thời gian sống nơi kinh tế mới, chẳng hiểu chuyện gì đã xảy ra để đến nỗi cả hai gia đình lâm vào cảnh đối nghịch sinh xô xát ỏm tỏi ngoài đường; người nào người nấy tay lăm le cầm gậy chuẩn bị tấn công đối phương. Thày Lành được thông báo hối hả chạy tới đã đang thấy hai cặp vợ chồng tay chân huênh hoang kèm theo bóng gậy dứ lên dứ xuống, mặt mũi đỏ gay đầy vẻ căm phẫn, miệng buông những lời thách đố gay cấn. Hộ tống cho hai cặp vợ chồng một bên là bốn người con, hai trai hai gái, bên kia năm mạng, ba trai hai gái; ai cũng lăm lăm trong tay những khúc cây chuẩn bị xáp là cà... vây quanh dẫu có mười mấy người chứng kiến nhưng không ai có thể can gián nổi. Bị du vào thế lưỡng quân hăng tiết, thày Lành cảm thấy khó xử bởi đâu biết chuyện chi và cách nào giải quyết trong khi hai bên đã đến hồi gay cấn. Nói rằng bên này phải thì sẽ trở thành đối nghịch với bên kia và ngược lại, hơn nữa, lúc sự bực tức đã trở nên quá độ, nào ai thèm nghe lời phân giải mà nếu chẳng may lời nói chi vô tình bất lợi cho bất cứ bên nào thày cũng sẽ bị du vào thế khó ăn khó nói... Nhưng chuyện xảy đến nước này không vội cũng chẳng được... Đành liều... thày nghĩ... và chen vào giữa hai đoàn quân đang đấu võ miệng tới mức chót, dạ thầm lo nếu một trong hai bên quất bậy một cái cũng mang họa...- Làm ơn nghe tôi nói...- Đ... mẹ...Chẳng biết có được lợi ích gì không mà chưa chi đã bị nghe chửi thề, thày Lành thầm nghĩ nhưng không giận bởi chẳng lạ gì hai gia đình này. Họ khá thân thiết với nhau không hiểu tại sao lại sinh ra chuyện xung đột! Đôi lúc ghé qua nhà họ thăm hỏi và có khi chung bàn với họ nhắm rượu với mấy con cá khô nướng; nhất là những lúc sừng sừng, rượu vào lời ra, miệng quen thói nói nhăng nói cuội nhưng tâm tính họ rất tốt lành, thẳng thắn. Vả lại, thày cũng hiểu họ quen miệng nên chụp cơ hội nói diễu:- Ơ! Tôi đã làm gì, nói gì ông đâu, sao mà nóng thế!- Cái ông này sao lại ăn nói bậy bạ với thày! Bà vợ lên tiếng nói chữa.Thày Lành tảng lờ như không nghe, quay qua phía bên kia nhẹ giọng:- Để chuyện xảy ra ngoài đường ngoài xá như thế này không nên, ông bà đưa các cháu về đi; tôi sẽ tới nhà nói chuyện sau... Bây giờ, làm ơn nín nhịn để tôi giải quyết chuyện bên kia.- Nhưng thưa thày, đ... mẹ...- Lại ông nữa, thày lên giọng, tôi đã nói gì đâu mà chưa chi đã vội..., đoạn nhẹ nhàng nói với vợ ông ta: Bà làm ơn nghe tôi, đưa ông và các cháu về... Để chuyện xảy ra chốn công cộng mọi người sẽ cho rằng mình không biết điều. Tạm thời ngưng hết mọi sự rồi từ từ giải quyết cho rõ ngọn ngành. Bà dẫn xấp nhỏ về, cỡ tiếng sau tôi sẽ tới nhà; nhớ nấu cơm cho tôi ăn với...Coi như chuyện đã xong, thày Lành quay qua bên kia nói với chú nhỏ cỡ mười bốn tuổi vẫn còn đang lăm le cây gậy:- Bang, con chạy lẹ về lấy chai ra bà Phương nói bán cho thày một xị rượu để thày uống với ba mày giải sầu... mau lên.Chú nhỏ còn đang trố mắt ngỡ ngàng, bà mẹ đã lên tiếng:- Nhà còn rượu... thày đâu cần phải mua...- Thì về luộc mấy cọng rau làm đồ nhắm... cứ đứng mãi đây lấy gì nhắm!Thày Lành cứ tỉnh bơ như người có quyền hò hống về chuyện ăn uống và lờ phéng luôn việc cãi cọ, giục vợ chồng con cái lo kiếm đồ nhắm rồi quay qua chuyện làm ăn, mưa nắng... Chỉ vài phút sau, một gia đình theo thày bỏ đi, gia đình còn lại chẳng còn đối tượng cũng tiu nghỉu kéo quân ra về. Thày cảm nhận được lòng biết ơn của họ tràn qua ánh mắt nhưng vẫn coi như không biết bởi vấn đề chưa giải quyết xong; lúc này mới chỉ là màn án binh bất động, quân ai theo về nhà nấy. Thật là may mắn, thày nghĩ, can người ta đừng đánh nhau chuyển thành việc hò hống rượu chè... Tâm lý mà xét, không thể nào nói người đang bực tức chuyện gì bỏ qua được cơn giận trong lúc đùng đùng nổi lên ngoại trừ có chuyện khác thay thế. Dĩ nhiên, những việc xô xát bình thường xảy ra nhiều khi chỉ bởi một vài nguyên nhân chẳng đáng kể đụng chạm tới tự ái con người. Hơn nữa, lắm trường hợp do vài lời nói khích bác, châm chọc của những người chung quanh khiến kẻ trong cuộc hăng tiết trổ tài oai phong tựa những con gà tức nhau tiếng gáy vì sự bới bèo ra bọ hoặc thêm ra bớt vào của đôi kẻ vô tình hay cố ý do mục đích riêng tư.Nơi vùng quê, thôn dã, cuộc sống đòi hỏi sự cực nhọc thể xác làm việc kiếm kế sinh nhai bằng cách dầm mưa dãi nắng cuốc đất trồng lúa, bắp, hay rau cỏ, rượu là chất thần dược giúp con người chống lại ảnh hưởng nắng mưa nếu biết dùng có điều độ. Thế nên chẳng lạ gì, càng những người làm việc tay chân cực khổ bao nhiêu càng có khả năng uống rượu bấy nhiêu; bởi vậy, đối với giới này, rượu được coi quí giá và cần thiết. Thày Lành vô tình đánh trúng nhược điểm của nam giới thích rượu; vả lại, là dân Công Giáo, được thày hay cha tới nhà là điều hãnh diện do đó dù có mặc cảm phải chấp nhận bị phần nào thiệt thòi trong vấn đề tranh nhau hơn thua cũng không bằng được thày tới nhà mình. Thày tới nhà thăm hỏi đã là quan trọng, đàng này thày lại tuyên bố đương đường về nhà mình nhậu rượu... Thật ra, thày Lành vô tình chỉ mong sao cho hai đoàn quân rã đám nên chụp vội cơ hội đổi đề tài, âu cũng là điều may...- Giếng còn đủ nước tưới rau muống không? Vừa đi theo lối nhỏ giữa những vườn bắp khô cằn, thày Lành vừa gợi chuyện với mục đích làm giảm bớt sự căng thẳng của việc xô xát mới xảy ra.- Dạo này hạn quá thưa thày, múc nước lên cả bùn...Trời đã không mưa mà giếng lại hết nước thì lấy gì mà sống! Cảm giác đau xót cho thân phận kiếp người lan dần trong cơ thể. Cố vớt vát may ra có cách nào cứu vãn tình trạng khan hiếm nước, thày hỏi:- Phỏng có vét giếng sâu thêm hơn được không?- Cái giếng nhà ông Khanh sâu hơn mà cũng hết nước nên có vét cũng thế thôi, không hơn được vì là nước ngấm chứ không phải nước mạch. Điệu này nếu chậm mưa có lẽ chúng con phải kiếm đường đi nơi khác...Ngoài rẫy thiếu mưa nên những thân bắp cằn cỗi, lá khoai héo rũ, lúa thì mới nhi nhí, không biết năm nay lấy gì ăn... Trong cảnh đói khổ, con người dễ bị chạm tự ái bởi nỗi lo lắng cho ngày mai không biết rồi sẽ ra sao kèm theo mặc cảm bó chân bó tay không đường tránh thoát nghịch cảnh cuộc đời tạo nên niềm bất mãn âm ỉ do đó dễ dàng để cho sự u uất bộc phát nơi những phiền toái bình thường. Trông thấy mấy đứa nhỏ chưa kịp lớn đã phải lam lũ theo bố mẹ làm quần quật mà miếng ăn chẳng đủ... học hành không có... sao mà số phận dân mình hẩm hiu quá..., thày Lành với giọng ngậm ngùi lẫn thương cảm:- Đi đâu bây giờ, nhất là gặp lúc vốn liếng chẳng còn và nơi nào thì cũng đầy dẫy những cảnh ganh ghen chèn ép...Thời bây giờ, bất cứ nơi nào trên đất nước này đều gặp tai họa người chèn ép người do ghen tương mù quáng bắt nguồn từ lòng tham hoặc bởi sự dốt nát mà ra. Những người được đặt làm việc nơi xã thôn thuộc về thành phần dốt nát thiếu hiểu biết như những đòn thù của kẻ chiến thắng khoác trên đầu trên cổ người dân vô tội. Nghĩ mà bực nhưng lại thấy đáng thương cho dân chúng bị sống  dưới ách lầm than số phận kèm thêm cái nực cười của tầng lớp "thằng ngu dạy đời." Mới hôm nào mùng hai tết trong buổi tối văn nghệ mừng xuân, ca đoàn trình diễn màn hài hước có câu hát "ăn rau ăn cỏ." Chẳng biết kiếm cách gì tỏ ra mình hay, giỏi, vừa xong buổi văn nghệ, tên trưởng ấp oang oang phê bình: -"Sao lại ăn rau ăn cỏ? Thế ra các anh nói rằng chính quyền cách mạng bắt dân ăn cỏ?" Ai nghe thấy cũng e ngại bởi sợ thằng ngu làm bậy... Thày Lành thở dài khi quay lại nhìn hai vợ chồng, con cái im lặng đi theo như chấp nhận số phận đã được dành sẵn cho đám dân chất phác... Có muốn làm gì thêm cho cuộc sống dễ thở hơn thì dù có sức cũng chẳng có lực... Thôi đành trông cậy vào Trời cho qua ngày tháng...Về tới nhà, nhấp đến miếng rượu thứ ba thì đĩa rau muống luộc nóng hổi kèm theo chén nước muối đỏ lòm bồng bềnh xác ớt hiểm và nồi khoai khô bung nhừ được đem ra... Bữa ăn chỉ có thế. Thày Lành gắp rau chấm nước muối đưa lên miệng để cho vị ớt cay xé làn môi tưởng nghĩ về lằn roi định mệnh đang hoành hành quất trên đám dân hiền hòa chỉ dám cầu mong sao có đủ dù khoai sắn cầm hơi cho qua chuỗi ngày vất vưởng, không dám hy vọng mảy may tương lai thay đổi... Tương lai... tương lai... danh từ thần thánh xa vời; thày cảm thấy lòng đau như cắt...Trời gần tối khi thày Lành từ giã để sang nhà ông Hoành, một trong hai đối thủ của cuộc xô xát hồi chiều. Con đường nhỏ ngập cỏ bởi ít người qua lại mà vẫn mang màu sắc khô úa do nắng hạn. Đất pha cát nên lâu không mưa trở thành bỏng rát khiến cỏ cũng khó lên như chia phần cằn cỗi của đám dân nghèo thiếu ăn thiếu mặc. Sự sống đói kém chẳng những được thể hiện qua thân hình gầy gò lam lũ dân quê mà còn lan tràn cả tới khung cảnh thiên nhiên. Thế cho nên, cũng chẳng lạ gì, nơi những vùng khô cằn sỏi đá, cây cối khó mọc bởi thời tiết hạn hán, đất đai xơ xác thì cũng kéo lây đến những con thú trơ xương và ảnh hưởng khiến con người hằn nét cơ cực. Lác đác bên đường, những cây ké lơ thơ bông trái, khi phá rẫy, người dân cố tình chừa lại. Sự hiện diện của chúng chứng tỏ cuộc sống tính toán, tận dụng mọi tài nguyên thiên nhiên nếu có thể để phần nào bồi dưỡng con người hầu chống chọi lại với sự tàn phá của cảnh đời khó khăn. Những cây ké vươn lên như muốn kéo theo hàng bắp, lúa vượt khỏi chất đất khô thiếu nước đang nhẹ rung theo từng cơn gió thoảng trong cảnh nhá nhem sau một ngày gắt nắng... Người dân nghèo nơi đây thường lấy hạt ké đem rang gần cháy, nấu nước uống thay cho trà vì hạt ké có tính chất mát, giải nắng. Đậu đen rang cháy nấu nước tốt hơn nhưng quá mắc; có trồng được lại phải đem bán lấy tiền lo cho cuộc sống; giỏi lắm, gia đình nấu một nồi chè lỏng bỏng những nước thêm vài hạt muối gọi là an ủi công lao khó nhọc vun xới và còng lưng hái trái.Đi hết đoạn đường dài, loáng thoáng xuyên qua vách dựng bằng phên nứa, ánh đèn từ nhà ông bà Hoành le lói khi thày Lành tới gần lối vào. Hai hàng cà ghém xinh xắn dọc theo con ngõ thẳng tắp áng chừng cố ngăn chận những luống cải non mỏng manh muốn bò ra ngoài. Chen lẫn nhau vây quanh miệng giếng gần nhà, những đám rau đay, rau mùng tơi, húng, răm, ngò gai, bạc hà... nổi mầu đậm hơn dưới ánh sáng mờ mờ vì được hưởng nhiều nước vương vãi hơn. Cảnh khác biệt màu sắc giữa vườn rau, đám húng tựa sự chênh lệch số phận con người, những kẻ có cơ hội nắm giữ quyền hành với thân phận khó khăn của biết bao con dân cùng thời. Tội chăng chỉ dồn đổ nơi những người bần hàn vất vả lãnh tất cả những trái ngang của thời cuộc. Theo làn gió nhẹ, mùi rau răm chen lẫn húng quế, húng đứng, húng quăn thoảng đưa tạo cho thày Lành nhớ đến hương vị hột vịt lộn thuở nào... Ôi ngày xưa ấy... thày lẩm bẩm... Mùi vị rau thơm chỉ làm khổ chiếc dạ dày đang quen thói ngủ yên rộn lên cơn quặn thắt... Con chó nhỏ bị cột dây cho khỏi phá vườn đánh hơi người lạ lên tiếng sủa yếu ớt, tựa tiếng rên cảm thương số phận hẩm hiu của mình, nhắc nhở mục đích thày tới nhà ông Hoành... cái mục đích giải hòa mà thày chợt quên bẵng từ lúc rẽ vào con đường xơ xác. Nói năng sao đây... thôi thì cứ gặp họ trước đã... có tính toán cũng chưa được bởi nào đã biết chi...- Chào thày; mời thày vô nhà. Ông Hoành nghe tiếng chó sủa đã ra tới cửa.- Chào ông, nghe thấy mùi rau răm tự nhiên thèm vịt lộn. Có lẽ bao giờ phải đi kiếm ít ốc về xào bông chuối trộn mẻ nhậu với rau húng quế cho đã miệng. Hôm nọ tôi về quê vô nhà xứ thấy nơi ao lắm ốc mà không có giờ bắt... thiệt uổng!Chủ nhà đã ra đón mà thày Lành vẫn chưa biết phải mở đầu câu chuyện thế nào. Cũng may, có mùi rau thơm vào đề nhắc nhở ý thích của những người đang đói khát làm đề tài, dễ phần gây sự thân thiện, thày Lành thoát qua cửa ải! Bao ngày tháng chỉ có khoai sắn cầm hơi nên sống trong cảnh thiếu thốn chất bổ dưỡng, chiếc dạ dày luôn luôn thôi thúc nghĩ đến ăn. Kẻ được nghe cũng đồng tình a dua tự dọn bữa cỗ thịnh soạn dù chỉ là hàm thụ! Ông Hoành cười nói vui vẻ:- Mai thày ghé chơi, con đi suối đá mò trai nấu cháo. Thày biết ăn cháo trai không?Đã mấy lần gặp, ông Hoành thấy thày Lành bình dân, cởi mở dễ nói chuyện nên không khách sáo lên tiếng hỏi. Thày hơi ngạc nhiên về thái độ của ông có lẽ bởi niềm ưu tư mở đầu câu chuyện trong khi ông Hoành tựa như không có gì bị ảnh hưởng bởi cuộc cải vã buổi chiều khiến thày mừng thầm bàn tiếp về việc ăn uống:- Tuyệt, nhớ phải có tiêu và rau răm thái nhỏ. Ráng mò kha khá để chừa một ít xào chua ngọt...Cái quá khứ dù không mấy phong lưu, huy hoàng nhưng ngày hai bữa no đủ thuở nào đã làm cho cả hai người tưởng nhớ. Nhớ để mà nhớ, để nói cho đã thèm chứ thực ra trong hoàn cảnh người khôn của khó ai ai cũng rán mò mẫm kiếm sống thì mong gì lấy đâu ra nhiều. Có chăng, lục lọi cho cố cả ngày trời may ra đủ được một bữa...- Má thằng Thành đâu, có gì ăn dọn sẵn mời thày dùng bữa luôn. Ông Hoành quay vào nói với vợ đoạn tiếp... Thày yên trí, bán thì không có chứ ăn chẳng có nhiều cũng có ít...- Chào thày... Mời thày vô dùng nước để con dọn cơm. Bà Hoành từ trong nhà lên tiếng vọng ra.Thày Lành theo ông Hoành bước chui qua cánh liếp bằng phên tre đập dập đan làm cửa được chống cao lên. Dưới ánh đèn dầu nhỏ đặt nơi đầu bàn được ghép lại bằng những thanh gỗ đẽo vuông đóng đinh vào hai thanh ngang đầu chân bàn hình chữ T được chôn xuống đất, nhìn rõ một chiếc sàn chạy suốt từ đầu tới cuối nhà làm chỗ ngủ chiếm hết bên cánh trái thay thế cho giường. Chiếc sàn cao hẳn lên chừa phần phía dưới để đồ đạc chứng tỏ cảnh nghèo nàn nhưng cũng thể hiện đầu óc tháo vát của chủ nhà để hội nhập hoàn cảnh. Nơi góc phải, một miếng thiếc quây nửa hình tròn, bên trong đặt sáu viên đá làm hai bếp đun buổi tối tiện việc đuổi muỗi. Bà Hoành đang dập tắt mấy thanh củi còn ngún cho đỡ khói.- Chào bà, vườn tược dạo này có khá không? Mùi rau thơm làm tôi muốn nuốt trôi cái lưỡi từ nãy giờ...- Thưa thày, chẳng ăn thua gì. Nắng hạn quá nên không có nước tưới làm rau cỏ chưa kịp lên đã đâm bông... Hạn kiểu này coi chừng năm nay kém lắm; chúng con chẳng biết tính ra sao nữa.- Mấy đứa nhỏ đâu hết rồi?- Dạ thưa thày, các cháu vừa qua bên nhà anh chị Tuyền đọc kinh tổ...Tuy miệng bô bô nói chuyện với hai vợ chồng nhưng tâm trí thày Lành còn đang bận bịu tìm cách ăn nói sao cho họ có thể chấp nhận chín bỏ làm mười, thông qua những rắc rối mới xảy ra hồi chiều. Nói sao cho lọt tai, nói sao để họ không phiền lòng và đồng thời nói sao khỏi đụng chạm tự ái. Trước đây vài tháng, hai gia đình khác cũng lâm vào cảnh đôi co lời qua tiếng lại giữa chốn công cộng, và bạn thày Lành bị du vào cảnh phải xử trí... Chẳng hiểu ăn nói sao, một bên cố chấp, thày bạn kẹt vô lối giải quyết cho rằng bên này đúng và bên kia sai. Bên bị cho là sai không chịu nên cãi ngang. Thày bạn ra chiều bất mãn lên án và rồi bị nói hỗn. Bởi có một vài lần thày Lành tới uống rượu với vài người quen ở gia đình bên cãi ngang, thế rồi người bạn kết án luôn rằng thày Lành cầm đầu cho người ta nói hỗn với mình... Khi nghe biết chuyện, thày Lành chẳng nói năng chi, chỉ âm thầm nhận thêm bài học chẳng nên phân xử những chuyện đôi co. Nói rằng bên này đúng tức là lên án bên kia sai. Mà khi đã cãi nhau, ai cũng có lý; ai cũng đúng và đồng thời ai cũng cảm thấy tự ái bị tổn thương; ai cũng cảm thấy bị thua thiệt. Thày nghĩ, có lẽ tốt nhất nên kiếm cách nói riêng cho bên này biết bên kia đã nhân nhượng để bên nào cũng nhận thấy phần quá đáng của mình và đồng thời nhận thức được sự tốt lành của bên kia mà bỏ qua mọi chuyện hy vọng nối kết tình thân thiện với nhau hơn. Nếu phân xử hơn thua, nào ai chấp nhận mình thua, người khác đúng, nhưng nếu vạch ra rằng mình hơi quá mà người kia đã nhân nhượng trước, chắc chắn mình đỡ bị chạm tự ái mà còn sẵn sàng bỏ qua... Đúng lúc cần đưa ra những nhận xét, thày Lành lại không biết nguyên nhân và cũng chẳng hiểu họ đã nói những gì... Phân xử kiểu mù tịt thế này, chỉ còn hy vọng lựa lời dựa trên sự tốt lành của gia đình kia từ trước tới giờ và sự quen biết giữa hai gia đình may ra họ chấp nhận chăng... Tuy nhiên, vào đề bằng kiểu cách chi...?Bữa ăn được dọn ra, nồi bắp bung pha khoai lang kèm theo rổ rau cải non sống và chén nước muối lại cũng đầy những ớt có pha thêm xả thái nhỏ.- Rau cải non mà thêm nước cá kho nhan nhát, ăn chỉ có quên chết. Mai ông đi mò trai nhớ đem theo mấy cái cần câu cặm may ra có cá kho ăn rau...- Trưa nay con định ra bờ suối cuốc ít giun làm mồi thì xảy ra vụ cãi lộn chưa đi được; thôi để sáng mai...- Mà chuyện gì đã xảy ra vậy?Thật đúng là buồn ngủ gặp chiếu manh! Đang không biết phải mở màn thế nào cho phường tuồng bất đắc dĩ, chủ nhà lại khơi ra nên thày Lành chụp vội.- Ôi nào có chi đâu thày, chẳng biết nhà con nghe ai nói qua nói lại về mấy đứa nhỏ thế rồi sinh ra dây dưa lung tung đụng cả đến con làm con bực mình la toáng lên chứ xưa nay tụi con quen biết nhau đã lâu mà có bao giờ xảy ra chuyện chi đâu!- Thế ông bà Khoát từ trước tới giờ đối xử với hàng xóm láng giềng thế nào?- Anh chị ta biết điều lắm. Con đã nghĩ kỹ rồi; có lẽ vì anh em bạn thân nhau nên khi nghe đến chuyện nhỏ nhoi phi lý đã làm mình dễ bất bình chăng. Con lại cũng không để ý hỏi anh chị ấy trước thế nên lúc nóng cứ nói bừa đi! Chẳng hiểu anh chị ấy nghĩ sao chứ con thì rầu từ lúc về tới giờ. Âu dó cũng là một kinh nghiệm cho sự xấp nổi của mình...- Tôi vừa nói chuyện bên nhà ông bà Khoát rồi sang đây. Ông bà ta cũng nói hai gia đình là bạn bè thân thiết thế mà vài câu đôi chối đã làm phiền lòng ông bà. Tôi thấy ông bà ấy tỏ vẻ ngưỡng mộ ông bà lắm mà. Ông Khoát còn nói rằng ông nghĩ chuyện vừa qua chỉ cần một ly rượu là mọi chuyện êm thắm như xưa. Hay mai mình kêu ông ta nhậu chơi; tôi có lít rượu mua cả tháng rồi khi về quê đem lên chưa có cơ hội uống. Ông bà nghĩ thế nào?- Không có gì đâu thày, bà Hoành nói chen vô, chị em bạn gái chúng con đôi co là chuyện thường. Nếu thày muốn vậy, mai con cho cháu mời cả hai anh chị ấy qua cho vui.- Thế thì còn gì bằng! Chiều mai, ba người mình phải xin Chúa giúp sức cạn sạch những chén cay đắng...- Thày yên trí, chắc chắn con phải mò ra đồ nhắm... Rượu mới khó kiếm chứ đồ nhắm thì cùng lắm đi đặt vài chiếc bẫy chồn may ra cũng có thịt...Mới nói qua lại ít câu mà chén nước muối xả ớt đã đẩy trôi cả rổ rau và nồi khoai bắp... thày Lành cảm thấy vui, niềm vui chất phác tình người cộng thêm niềm vui vì học thêm được kinh nghiệm nho nhỏ đắc nhân tâm. Cảm tưởng thoát nạn vụt qua; may mà mình không biết làm quan tòa để xét xử đúng sai... thày thầm tự an ủi...Thực tế cho thấy, có được kinh nghiệm này thì mất kinh nghiệm kia; vả lại không kinh nghiệm nào được xử dụng đến lần thứ hai. Nhiều khi lý thuyết kinh nghiệm thì làu thông nhưng thực tế lại chứng minh "Ai nên khôn không khốn một lần." Kỳ mới về làm phó, cha xứ trao cho cha Lành coi sóc đoàn C.Y.O. (Catholic Youth Organization). Cứ mỗi lần bước vô buổi họp sau giờ lễ chiều chủ nhật, cha Lành phải tự bảo mình "shut up, sit down, and get out." Họp hành gì lũ trẻ nơi đất nước quá tự do phóng túng, phóng túng cả về mặt luân lý lẫn thái độ cư xử của con người. Có người đã nói, "Nơi đất Mỹ, thứ nhất đàn bà, thứ nhì trẻ con, thứ ba chó, thứ bốn xe, và thứ năm đàn ông." Nước Mỹ cũng là thiên đàng của trẻ em, của lứa tuổi vị thành niên. Trẻ nhỏ muốn sao được vậy; cho dầu có phạm những lỗi lầm, cha mẹ không được phép sửa phạt bởi nếu dầu chỉ xáng con cái một bạt tai, chúng có thể bốc phôn gọi cảnh sát và thế là cha mẹ bị nhốt vô tù vì lý do đánh đập làm tổn thương con cái. Mỹ rất nhiều nhà tù bởi lắm giới phạm pháp nhưng lại ít có nơi nào chứa chấp để sửa phạt vị thành niên; thế nên ngay những em phạm pháp cũng không bị giam giữ mà tội qui nơi cha mẹ. Đúng thật, con dại cái mang trong khi mọi qui định giáo dục trẻ em tùy thuộc nơi học đường. Cha mẹ chịu trách nhiệm về con cái nhưng không có quyền dạy; chính vì thế các em càng được nước nhố nhăng, chẳng coi ai vào ai! Vậy mà mới lớ ngớ về xứ, cha Lành đã phải coi sóc bọn trẻ vô kỷ luật.Tuổi của nhóm trẻ C.Y.O. từ 15 đến 18; nào ai còn lạ gì cá tính lứa tuổi choai choai này, không bao giờ có thể giữ im lặng được lấy vài phút. Cứ vừa lấy lại trật tự đã vội ồn ào lộn xộn, đã có đứa cười, đứa nghịch, đứa ném giấy, quăng đồ lộn xì ngầu để rồi những tiếng hét đinh tai nhức óc "Shut up" đập vào màng nhĩ khiến cha Lành chóng cả mặt. Chúng không coi sự có mặt của cha cụ là gì hết nên tạo thành mặc cảm nơi con người khác chủng tộc tâm tình bị coi rẻ phải ép mình ngồi một chỗ. Họp với hành gì, nhiều lần ngài thầm cảm thấy chán nản; thiên hạ chỉ bới chuyện để đày đọa mình. Bố mẹ chúng nó không chịu nổi những ông thần bà thánh ngỗ nghịch ở nhà nên bày đặt muốn cha trở thành vú em giữ con cho họ được chút nào hay chút ấy... Nơi phòng họp cả là một mớ lộn xộn; dẫu ghế được xếp thành vòng tròn lớn nối liền với bàn chủ tọa, chỗ này đứa ngồi trên ghế, nơi kia đứa nằm lăn ra sàn nhà; mà nào chúng còn nhỏ dại gì cho cam, con gái to một đống đã kềnh ra lại còn gác chân chữ ngũ mới lạ lùng. Chỗ khác, hai "ông con trai" khổng lồ tựa hai thớt voi bắt cặp chễm chệ chồng lên trên chiếc ghế sắt mỏng manh, đứa nơi mặt ghế, đứa thượng mãi lên đỉnh lưng dựa. Giả sử chúng có té cũng không sao, chỉ thương hại cho bốn chân ghế! Vài "ông nhóc" không hiểu học được mốt thời trang ở đâu mà lúc nào cũng xùm xụp chiếc mũ trên đầu làm ngang như rét mướt lắm dẫu trong phòng họp nóng nực... Đối với giới trẻ Việt Nam, cho dù phá phách đến mấy, sự hiện diện của cha cũng được phần nào kính trọng ít nhất bằng cách đứng ngồi nghiêm chỉnh. Đàng này, có mặt đó tham dự cuộc họp mà ngài cứ thấy mình bị bỏ rơi ngoài lề như không có. Chúng tự do nô đùa nhố nhăng chẳng coi ai vào ai. Đã bao nhiêu lần anh chàng ủy viên trật tự hét chán không ai thèm để ý, kiếm ngay cái chuông to bằng vốc tay lắc inh ỏi hy vọng giữ lại trật tự. Dẫu thế, chuông kêu mặc chuông, tụi trẻ cứ coi như bị điếc với âm thanh kim loại chói lói ấy do đó vẫn tỉnh bơ nói chuyện, cười đùa. Lắc chán mỏi tay mà không đem lại kết quả, chú ta học đòi quan tòa, cả nửa ngày trời hì hụi nơi phòng mộc của bố đóng ngay chiếc vồ bằng gỗ chắc nịch mang đi họp. Cho dù có thiện chí đến mấy thì cũng còn mang đầy tính chất trẻ con, khi đi họp chú ta phải dùng chiếc sắc tay dấu kín chiếc vồ mong làm mọi người ngạc nhiên. Thế rồi buổi họp cũng như mọi lần, đang ồn ào, lộn xộn thì một tiếng ầm thật to vang dội chẳng khác gì căn phòng bị nổ tung khiến ai nấy giật mình đổ dồn mọi cặp mắt về phía bàn chủ tọa. Trong khi mọi người còn đang ngạc nhiên đã thấy chú ta với nét mặt hớn hở vì được để ý, miệng hô lớn tiếng "Shut up." Với thân xác lực lưỡng như con bò mộng được dồn hết năng lực vào đôi tay mập mạp giáng chiếc vồ xuống mặt bàn, chú ta đập quá mạnh! Chiếc bàn chủ tọa bị lủng. Giữ trật tự đâu không thấy chỉ làm mọi người được bữa cười no lại bể cả bàn họp.Suốt hai năm trời, mỗi lần cha Lành bước vào phòng họp lại cảm thấy chán chường với sự bực bội vì phải nghe những tiếng hét, tiếng la "Shut up" chói lói. Sự điều hành tổ chức C.Y.O. của địa phận thật là lỏng lẻo, không một đường hướng thăng tiến, không một chương trình thống nhất, chẳng có cơ quan huấn luyện người làm việc. Tất cả chỉ là một sự nhào nháo thực hiện những chương trình kiếm tiền đi chơi. Chương trình sinh hoạt C.Y.O. của địa phận giỏi lắm một năm có một lần họp bạn, hai hoặc ba lần cấm phòng cuối tuần cho hạng tuổi nhất định nào đó... Hơn nữa, nào ai còn lạ gì nơi đất nước này, gì cũng tiền. Có lần cha xứ nói với cha Lành trong bữa ăn trưa khi nghe ai đó nói nhóm trẻ không cắt cỏ nhà thờ:- Cha phải thúc đẩy chúng nó, bảo cho tụi nó làm.Cha xứ đã là linh mục những ba mươi năm, được huấn luyện theo quan niệm cổ xưa, linh mục là người chỉ dẫn mọi công việc cho giáo dân nghe theo nên nói cha Lành phải làm theo lối của mình.- Khó có thể bảo gì được vì cha nghĩ coi, chính tôi đã cảm thấy bị hất ra ngoài lề còn nói chuyện gì thúc đẩy.- Tôi thấy cha ít ở lại chơi banh với tụi nó. Cha phải đi chơi với chúng, dẫn chúng đi ăn kem buổi tối hay ra bãi biển đốt lửa trại, làm thân với chúng thì may ra nói chúng mới làm...Cha Lành cảm thấy câu nói của cha xứ mang đầy vẻ lý thuyết bất lực; thầm nghĩ, chính vì ngại ngùng không dám tham gia họp với trẻ do đó ngài thường mơ ước những điều chẳng thể thực hiện, đành thở dài im lặng... Tiền đâu đưa chúng đi ăn kem. Đoàn thể thì có; quĩ chi tiêu thì không. Có kiếm được đồng nào do bán bánh, rửa xe hoặc những việc làm khác thì còn phải dành dụm để chi tiêu cho ngày đại hội hoặc du lịch. Cả một xứ lớn như thế, cha xứ giữ phần quyết định về vấn đề chi tiêu trong mọi lãnh vực rồi nói suông đưa trẻ đi ăn kem trong khi tiền không chi... Đi ăn kem..., những ý kiến tốt lành ai cũng có thể đề nghị, nhưng làm gì có nơi nào cho kem chùa!... Cha trách sao không ở lại chơi với chúng thế sao cha không dám tham dự họp... Họp hành đã thế, lúc trẻ chơi đùa thì nào có khác chi tự giam mình với một lũ điên. Nhạc mở to đến độ chói lói, tiếng hò hét nhức cả tai... rồi những thân hình bò mộng ấy lỡ ngon trớn dành banh xô phải chắc chỉ có nước chết choẹt. Vậy những lần rửa xe, bán bánh kẹo gây quĩ, cắt cỏ nhà thờ thì ai ở lại với chúng?... Cha Lành tự hỏi và cảm thấy bất bình. Cái lối giáo dục cổ xưa tạo thành mơ ước muốn người khác hoàn thành điều mình không thể thực hiện được, nhưng mấy ai làm việc đã đem lại những lợi ích chưa bao giờ phải chịu tìm hiểu tự học thêm, nếu không, có chăng chỉ đem đến kết quả tai hại. Có bao giờ cha nói lên được lời khuyến khích người khác để họ mở rộng lòng giúp sức hay chỉ luôn luôn bị mặc cảm yếu kém của mình làm mờ nhận thức trung thực để rồi cho rằng những gì mình thiếu sót lại là bổn phận của người khác phải hoàn thành. Sao cha không nói lên điều tốt lành có thể nhận thấy được nơi bất cứ ai và nào thiệt hại chi lời khen tặng dẫu chỉ là đãi bôi giúp người ta hăng say làm việc...Tự đặt những vấn đề như thế nhưng cha Lành cảm thấy thương hại cho cha xứ bởi chẳng gì thì cũng đã ba mươi năm ròng rã ngài chịu đựng những tâm tình khó xử này dằn vặt. Đường hướng giáo dục ngày xưa đã gây ấn tượng sai lầm về vai trò lãnh đạo trong vị thế của linh mục... Đại chủng viện được coi như lò đào luyện nên những con người gương mẫu, đạo đức theo những khuôn mẫu nhất định được nhấn mạnh bằng những chữ phải... phải ngủ đúng giờ, phải đọc kinh đúng lúc, phải ăn bận chỉnh tề, phải giữ luật này, theo cách thức kia... phải để tay thế nào khi đọc lời nguyện, phải giảng, phải dạy... phải muôn thứ chuyện nên khi đối diện với thực tế các ngài gặp khó khăn muốn đào luyện cho con chiên đi vào khuôn phép... Tuy nhiên, những ước muốn này đã trở thành lỗi thời nên khó tạo được sự thông cảm của giáo dân...Thỉnh thoảng cha xứ ghé vô xem xét trẻ họp hành ra sao. Cứ mỗi lần thấy mặt ngài là mọi người ngao ngán bởi chẳng bị trách móc chuyện này thì cũng bị chỉ trích về chuyện kia. Một chuyện mà lần nào ngài cũng nhắc đến là nhóm trẻ đã gây tiếng xấu cho giáo xứ... Chuyện đã xảy ra của thời sáu năm về trước... Dĩ nhiên, không có người nào của sáu năm về trước còn ngồi lại nơi nhóm C.Y.O. bây giờ. Thật ra, nhóm trẻ chẳng ai hiểu chuyện đã xảy ra thế nào vào thời đó nhưng bất cứ điều gì trẻ muốn làm mà ngài không muốn đều được ngài liên kết với chuyện đã làm mang tiếng giáo xứ. Xét cho đúng, chính ngài phải nhận lỗi về mình vì đã không dự đoán ngày ấy để ngăn ngừa đến nỗi cả một giáo xứ bị vạ lây thì trái lại ngài đem chuyện đó đổ vào đầu những người mới lớn không biết mô tê gì chuyện cũ.Sáu năm trước, khi ngài đã về giáo xứ được hai năm, nhóm C.Y.O. tham gia kỳ đại hội họp bạn thường niên của toàn thể C.Y.O. trong địa phận. Mấy người hướng dẫn cũng bị ảnh hưởng lối giáo dục cổ xưa, thay vì khuyến khích và giúp trẻ tự tìm đường lối thăng tiến lại tự cho mình là khuôn mẫu giáo dục có trách nhiệm uốn nắn, dạy dỗ chúng sao cho tốt lành hơn. Lẽ đương nhiên, nhận ra điều chẳng nên nơi người khác theo ý mình thì dễ hơn là tìm hiểu những đặc tính tốt lành của họ. Ban cố vấn chỉ biết nêu lên những gì thấy "ngứa mắt" nơi nhóm trẻ để rồi cứ lặp đi lặp lại sự răn đe khiến chúng mang nơi tâm não niềm tự ty mặc cảm "mình chẳng ra gì" và thèm khát được mọi người để ý. Nơi cuộc họp bạn, không hiểu chuyện gì đã xảy ra giữa hai người của hai nhóm C.Y.O. khác nhau... thế là hai nhóm kéo bè đảng gây cuộc chiến. Nào lạ gì tâm trạng của những kẻ mang đầy mặc cảm tự ty giữa chốn đông người, bởi nhận ra đang được chú ý, họ dám làm bất cứ chuyện gì để chứng tỏ "ta đây cũng không đến nỗi tệ" hầu chống nghịch lại mặc cảm tự ty xưa nay vẫn ngấm ngầm ám ảnh. Một người rút súng ra... đoành... đoành, bắn dọa; dăm ba tên con trai trong phe có súng hùng hổ xông vào đấm đá biểu dương oai phong với mấy em gà nhà. Cơn hăng tiết vịt lan dần đến nỗi nhóm trẻ phá phách bất cứ gì có thể nơi khách sạn ban điều hành đại hội thuê cho kỳ họp bạn... Đã sáu năm, vết nhơ ngày ấy không ai còn nhớ nhưng cha xứ vẫn ngậm ngùi mang để rồi yên trí gà nhà luôn luôn là tuồng phá phách làm mất danh dự của mình...- Chúng ta sẽ mặc áo mầu gì trong kỳ họp bạn này... Trưởng nhóm C.Y.O. lên tiếng trong một buổi họp bàn về việc tham dự đại hội họp bạn địa phận với sự tham dự bất thình lình của cha xứ.- Áo trắng chữ đỏ.- Áo đỏ chữ trắng.- Áo xanh...- Áo đen...- Màu đen, màu đen... ba bốn tên choai choai nghênh ngang cổ động cho áo màu đen... và thế là cả nhóm trẻ hùa theo...- Tại sao lại màu đen mà không màu khác? Cha xứ lên tiếng.- Vì chưa có nhóm nào dùng màu đen, mình mặc cho khác màu với mọi người mới nổi.- Không được, các anh các chị có thể chọn bất cứ màu nào ngoại trừ màu đen...- Chứ tại sao không được dùng màu đen? Một người ngổ ngáo lên giọng chất vấn cha xứ.- Màu đen là màu những người thờ quỉ thường dùng...- Vậy cha mặc áo đen thì sao?- Nhưng tôi nói không được dùng màu đen vì có thể làm mang tiếng cả giáo xứ. Nên nhớ rằng, C.Y.O. đã một lần làm mang tiếng giáo xứ...Thời buổi này nảy sinh ra cái đạo thờ quỷ gây biết bao ảnh hưởng nguy hại chẳng những đến giới trẻ mà còn một số gia đình theo tin tức của cảnh sát cho biết. Sự ảnh hưởng này lan tràn vào âm nhạc, lối nói lóng, ngay cả kiểu cách ăn mặc mà những người chuyên môn nghiên cứu hiện trạng thờ quỷ mới chỉ khám phá được phần nhỏ nào đó. Người theo đạo thờ quỷ dám làm bất cứ chuyện gì mà nguyên những chuyện động trời, hại người. Họ chọn màu đen để vẽ ký hiệu cũng như làm màu chung khi tụ họp cho những nghi thức thờ quỷ. Nếu nhóm trẻ mặc một loạt áo màu đen trên đó in huy hiệu riêng của nhóm, người ta sẽ nghĩ gì nhất là khi gặp những người đồng lứa choai choai; họ có thể bày đủ chuyện, nghĩ mọi cách để dỡn chơi... lỡ những lời đồn bất lợi xảy ra sao có thể ngăn cản. Nghĩ đến mối nguy hại khó lường có thể xảy ra, cha xứ phải lên tiếng để ngăn cản... Khổ nỗi, tuổi trẻ nào ai biết đấy là đâu...Những người trẻ tỏ vẻ bất mãn ra mặt vì sự cấm cản của cha xứ. Xưa nay trẻ đang quen lối sống muốn gì được nấy; ở nhà, bố mẹ cũng không ngăn cản được, và ra đường, ăn mặc kiểu nào, cách chi cũng không bị ai bó buộc. Dẫu đầu tóc nghênh ngang, quần áo cố mặc như thứ ăn mày để được mọi người chú ý thì cũng không ai dám nói chi. Giờ đây, chỉ muốn mặc áo mai ô màu đen cho ngày họp bạn lại bị cấm cản và còn bị coi là thứ gây tai tiếng cho giáo xứ... Thật ra, với quan niệm tự do cá nhân thường được hiểu quá rộng rãi, tuổi trẻ cảm thấy bị cấm đoán đã bất phục, ngấm ngầm phản đối. Ngược lại, cha xứ thì bao nhiêu lâu nay quen đứng trên cương vị lãnh đạo được hỗ trợ bởi thần quyền đồng thời muốn tránh cảnh giải thích, nói qua nói lại dằng dưa mất thời giờ nên vô tình tạo nơi người nghe tâm tình khó chấp nhận. Đâu lạ gì, đối với những người xưa nay quen tiếp cận với ngài có thể hiểu rõ tính nết và thông cảm được phần nào những mệnh lệnh ngắn gọn bao hàm những lý do, ít khi được giải thích thành thói quen, nên không lấy gì làm phiền. Cha xứ đồng thời cũng là người quyết định tối hậu những chương trình được đề nghị do đó thói quen ra lệnh ngắn gọn không cần giải thích trở thành cố tật. Đàng khác, khi họp hành về những vấn đề cần giải quyết của giáo xứ, ngài chỉ phải họp với những chương trình, đề nghị đã được bàn soạn, suy tính kỹ lưỡng nên càng không cần phải giải thích dài dòng. Bây giờ đối diện với nhóm trẻ ngài trở thành chới với. Cha Lành không hé răng bàn ra thêm vô dù chỉ một lời, âm thầm nghĩ về sự khó xử của ngài.Đối với người Mỹ, nếu mình nói hoặc làm điều gì không hợp, chỉ cần lên tiếng chấp nhận mình sai hoặc đó chỉ là điểm vô ý của mình là được người khác chấp thuận bỏ qua ngay lập tức. Cha xứ có cá tính hay tự ái nên không dám nhận điều vô ý của ngài. Nếu chấp nhận mình vô ý, ngài cảm thấy danh dự bị tổn thương; thế nên sự im lặng hoặc bào chữa của ngài làm nhóm trẻ bất bình. Trong trường hợp này, cha Lành thêm lời bào chữa cho cha xứ chỉ làm nhóm trẻ có thêm ý nghĩ hai cha vào một phe o ép họ vì mỗi lối sống có lối đối xử cũng như quan niệm giải quyết khác nhau... Đối với họ, ai làm người ấy chịu... Về xứ Mân Côi cỡ một năm, có ba gia đình đưa con đến rửa tội sau lễ trưa chủ nhật. Lễ xong đã 12g45, cha Lành lại không thích ăn sáng nên bụng tuy cồn cào mà vẫn còn cứ phải đợi một người đỡ đầu chưa kịp tới. Nửa tiếng trôi qua, những người của hai gia đình khác đã tỏ ra khó chịu... Cha Lành cố nhẫn nại nói chuyện với vài người hy vọng họ quên phần nào cảm giác bực bội. Một người thấy đợi quá lâu lên tiếng hỏi:- Thưa cha, sao chưa bắt đầu? Chị này vô tình không để ý đến lý do.- Chúng ta đợi một người mẹ đỡ đầu cho em nhỏ Cecilia.- Hay là bà ta không tới vì đã quá nửa tiếng chờ đợi rồi...Cha Lành được cha xứ cho biết gia đình có người chậm trễ rất ít khi tham dự Thánh Lễ... chỉ mang danh là Công Giáo nhưng không coi chuyện đạo nghĩa ra chi hết. Người mẹ đỡ đầu bị trễ lại là một em gái mới mười ba tuổi... "Tôi đã gọi cho cha chưởng ấn xin chuẩn tuổi của người mẹ đỡ đầu với hy vọng nhờ dịp này may ra từ nay gia đình đó để ý đến việc đạo nghĩa hơn." Cha xứ giải thích khi cha Lành đọc lý lịch em nhỏ trong danh sách rửa tội và lên tiếng hỏi...- Tôi cũng không rõ, có thể cô ta đi chơi rồi vô tình quên mất nên trễ... Cha Lành có ý trả lời phỏng chừng cho qua câu hỏi.- Chúng tôi không thể chấp nhận được cha nói vậy... Tôi đã gọi điện thoại và cô ta đang trên đường tới... Chúng tôi không cần cha rửa tội nữa... Người ông có đứa cháu muốn được rửa tội lên tiếng và thế là cả gia đình có người cầm đầu đi trễ kéo nhau vào gặp cha xứ...Nào mình có nói nặng nhẹ gì đến họ! Nghĩ như thế trong khi cha Lành cảm thấy vô cùng bực bội, cố nén lòng ra vẻ chấp nhận như không có chuyện gì xảy ra... và rửa tội cho hai em nhỏ còn lại. Mặc dầu thi hành nghi thức Rửa Tội, tâm trí cha Lành không sao tránh thoát khỏi mặc cảm tự ty vì câu trả lời vô ý đã nên cớ cho những người khác biến sự thiếu sót của họ trở thành lỗi lầm của mình... Ngài định giải thích cho hai gia đình còn lại hiểu lý do sự kiện đã xảy ra nhưng lại nghĩ đến việc giải thích có thể bị cho rằng tự bào chữa để đổ lỗi cho kẻ vắng mặt nên đành im lặng cố nuốt sự bực bội... Sau đó cha Lành gặp cha xứ than thở, ngài khuyên:- Trong vị thế linh mục, còn nhiều trường hợp đắng cay hơn... Cách giải quyết chỉ là im lặng cố nuốt trôi niềm tự ái cho qua... đỡ sinh phiền hà.Nhớ lại cảnh tréo cẳng ngỗng ngày ấy, cha Lành cảm thông phần nào nỗi cay đắng cha xứ đang phải mang... Đối với người trẻ vô tư, màu nào chả là màu, áo quần có nghĩa gì tại sao cấm màu đen để rồi trả lời đụng ngay màu áo mình mặc. Thoạt nghe, người ta sẽ nghĩ là càng khuôn mẫu hóa vấn đề thì chỉ càng làm người khác tức giận mà tránh né bởi cho rằng điều mình nghĩ là tốt chưa chắc đã gây lợi ích cho kẻ khác mà đôi khi chỉ sinh ra điều bất lợi lúc áp dụng. Tuy nhiên, thường thì nhiều khi mình chỉ mới có ý nghĩ rằng người nào không nên làm chuyện gì đó thì coi chừng chính điều, ý mình vừa nghĩ tới mới là điều không nên... Cha xứ nói trẻ không nên mặc áo mai ô đen; trẻ cho rằng cha xứ không nên ngăn cấm. Ai cho rằng cha xứ không nên ngăn cấm, chắc chắn họ không phải đứng trong vị thế của cha xứ do đó nói sao cũng được. Nói trật!Hai năm đằng đẵng trôi; thuở ban đầu mọi chuyện được giải quyết tốt lành vì đã có người giúp cho nhóm trẻ. Tuy nhiên, bất cứ chuyện gì, cố vấn nhóm trẻ cũng gặp riêng cha xứ bàn hỏi không cần biết gì đến người trực tiếp được ủy quyền chịu trách nhiệm... "Thì mình càng khỏi phải lo lắng..." Cha Lành cố lờ đi như không biết... Nhận ra thực trạng để rồi suy nghĩ đưa ra kết luận thì như thế, nhưng với bản tính con người, tâm tình cha Lành đâu có dễ chiều theo lý luận cùng cụt ấy. Xét theo nguyên tắc làm việc, người chịu trách nhiệm và có bổn phận với một đoàn thể không lý nào được coi như thứ bù nhìn để rồi gánh chịu mọi hậu quả do việc làm của những người khác ngoài ý muốn của mình. Thế nên, dẫu là tuyên úy của C.Y.O. cha Lành trên thực chất cũng chỉ là một thứ bù nhìn, bù nhìn nơi cuộc họp và bù nhìn nơi vai trò tuyên úy do lối làm việc theo quan niệm xưa của cha xứ. Cuối cùng chẳng hiểu sao, đôi vợ chồng cố vấn giúp trẻ rút lui, cha phó phải đôn đáo chạy quanh hỏi han kiếm người... Nhân một buổi họp phụ huynh các em, cha Lành nói chuyện với một số cha mẹ...- Các em thực sự cần được quí vị giúp đỡ, chỉ bảo và hỗ trợ sinh hoạt. Hiện giờ các em không có một ai giúp cố vấn. Có một điều rất bất lợi cho các em là chính tôi, dầu được học hành tại Mỹ nhưng phong hóa của tôi không phải phong hóa Mỹ, kiểu cách làm việc thật khác biệt và đồng thời đường lối suy tư hay giải thích phần lớn khó phù hợp đối với các em. Quí vị làm ơn bớt chút thì giờ giúp những chương trình họp hành và gây quĩ vì ngày họp bạn chỉ còn ba tháng nữa trong khi tiền bạc chưa có mà mỗi em phải đóng những 85 đồng.- Con bằng lòng giúp các em theo lời yêu cầu của cha nhưng với một điều kiện là không nhận làm cố vấn và dứt khoát không liên lạc gì với cha xứ... Một chị cỡ ba mấy bốn chục lên tiếng.Câu trả lời của chị ta khiến cha Lành ngạc nhiên... Chuyện gì đã xảy ra, ngài thầm nghĩ. Tuy nhiên bởi có sự hiện diện của một số phụ huynh khác, ngài trả lời dung hòa:- Có chi đâu, chị làm việc giúp các em chứ đâu có giúp cha xứ... Hơn nữa, đó là chuyện cá nhân, nào phải chuyện của các em...- Vấn đề này đã từ lâu, kể ra quá dài dòng nhưng bất cứ việc gì có cha xứ nhúng vào là không có con, và con cũng không thích nghe gì nơi cha xứ... Nếu hôm nào ngài hiện diện tại buổi họp các em, con sẽ lánh mặt. Chị ấy tiếp.Chồng chị đang sinh hoạt hướng đạo cùng với đứa con trai nhỏ. Đứa con trai lớn mới gia nhập C.Y.O. nên chị ta tới dự buổi họp phụ huynh. Bố chị là ông từ giúp việc nhà thờ đã hơn ba mươi năm... Không hiểu chuyện gì đã làm chị ta cay cú đến thế. Cha Lành thầm nghĩ nhưng cố lờ đi như không để ý. Có hỏi thêm cho biết cũng chẳng ích lợi gì vì đôi khi vô tình sẽ đặt mình vào bên này sinh khó chịu với phe bên kia. Đàng khác, biết đâu người kể lại sẽ cho rằng mình vào phe với họ, và lỡ nếu chẳng may xảy thêm chuyện gì, người ta kéo mình vào làm hậu thuẫn sau này sẽ khó ăn khó nói có thể gây sự bất hòa với cha xứ... Thôi thì biết thế nhưng cứ tảng lờ là thượng sách.- Cha xứ ít khi có giờ họp với C.Y.O.. Hơn nữa, các em cần nhiều người làm việc; vậy nếu có thể chị làm ơn kiếm dùm thêm một vài người nữa giúp các em...- Cha yên trí, để con hỏi thử mấy người bạn...Cha xứ thuộc típ người cổ, không dám nói lên điều mình không biết do đó rất sợ nhúng tay vào những việc chưa bao giờ kinh nghiệm. Mấy lần cha Lành mời đi ăn nhà hàng Việt Nam nhưng ngài không dám thử,- Cảm ơn cha, tôi không đi đâu vì chưa bao giờ ăn...- Thì ít nhất mời cha thử món phở vì nhiều người Mỹ đến ăn phở ở nhà hàng đó lắm...- Thôi, thôi, để tôi ăn mấy kẹp bánh mì với "ham" được rồi.Những công việc lặt vặt có thể làm được ngài cũng e sợ hư hỏng không dám thử. Nơi phòng khách có hai bóng đèn treo lòng thòng từ trần xuống được bọc bằng bầu thủy tinh lớn; chung quanh lại có những mảnh gỗ rẽ múi kẹp vòng hai đầu tăng thêm vẻ mỹ thuật. Bóng điện bên trong lâu ngày cháy; cha Lành hỏi ý ngài, muốn tháo ra thay bóng khác.- Để tôi gọi thợ điện; cha tháo tung ra lỡ nó hư mất.Hội trường nhà xứ được dùng làm nơi chơi bingo mà một số người tham dự hút thuốc khiến khói tràn ngập muốn nghẹt thở dẫu đã phải dùng bốn máy lọc khói đặt sát trần... đến nỗi nhiều người không chịu được khói thuốc bỏ đi nơi khác.- Tôi muốn mua một chiếc quạt hút hơi ráp vào trần hội trường để rút hết khói thuốc thổi lên mái theo kẽ hở đẩy ra ngoài vì nhiều người không chịu được khói thuốc bỏ đi nơi khác chơi bingo. Chiếc quạt chỉ có năm mươi đồng, thêm mười đồng dây điện nữa là có thể hoàn thành. Như thế, chỉ cần bốn hay năm người trở lại chơi bingo một lần là lấy lại số tiền đó. Cha nghĩ sao? Cha Lành đề nghị với cha xứ.- Tôi không muốn cha đụng vào điện đóm lỡ cháy nhà hay nó sẽ giật cha chết thì rất phiền phức.Và rồi cả năm sau vẫn chưa thấy chiếc quạt hút hơi được ráp lên. Cha Lành lần nữa cố thuyết phục những người điều hành bingo... họ cũng đưa ý kiến đề nghị với cha xứ nhưng vẫn chẳng thấy gì thay đổi... Nhát thế đấy mà những điều gì ngài đã yên trí thì khó lòng hy vọng tẩy não. Anh Tomy có tiệm sửa xe đối diện nhà thờ bên kia đường. Ngày lễ cưới, hai vợ chồng mới muốn họ hàng, phù dâu phù rể đi dọc hai lối nhỏ lên ghế ngồi và chỉ cô dâu chú rể cùng cha mẹ dùng lối chính giữa nhà thờ; Cha không đồng ý bắt tất cả mọi người đi lên lối chính... Thế rồi không hiểu anh chị bực mình nói gì mà thi thoảng ngài vẫn còn nhắc lại họ không ưa ngài dẫu câu chuyện xảy ra đã năm năm... đứa con đầu lòng của họ bây giờ bốn tuổi biết lon ton chạy theo mẹ trong nhà thờ... Cũng vì vậy, thi thoảng xe bị hư, và bởi yên trí họ không thích mình, ngài ngại ngùng không dám đưa xe nhờ họ sửa. Chính cha Lành cũng có lần khó chịu về vấn đề ngôn ngữ với cha xứ. Dĩ nhiên, khi đã có chút tuổi, dẫu cố gắng học ngoại ngữ cách mấy thì cách phát âm vẫn không thể giống người bản xứ. Đã mấy lần cha xứ ghé qua văn phòng nhắc đi nhắc lại vấn đề học thêm cách phát âm Anh ngữ với một giáo dân... Tiếng Mỹ đâu phải chỉ có một số chữ khó phát âm mà muôn ngàn chữ khó uốn lưỡi đối với người ngoại quốc bởi dân Mỹ lấy tiếng gốc từ Latin, Pháp, hay Anh văn đổi lối phát âm cho thích nghi với cái miệng của họ đã quen dùng... Hơn nữa, học chùa đâu giống tới trường có giờ giấc rõ ràng... vì người ta còn bận công việc con cái, gia đình. Một hôm, tivi quảng cáo bán tự điển phát âm điện tử, cha Lành mua ngay một cái, dầu ruột đau con xót... những hai trăm bạc chứ nào rẻ rúng chi, để khi gặp chữ không quen dễ bề biết cách nói... Có được máy điện tử phát âm, cha Lành thôi học với người giáo dân... Lần ấy cha xứ ghé vô văn phòng cha Lành buông một câu:-Tôi nghe nói cha ngưng học anh văn... Giáo dân nhiều người kêu với tôi rằng cha giảng họ chẳng hiểu gì.Nghĩ mà bực, nào có ai kêu với mình đâu mà lại cứ kêu cùng cha xứ... Cha xứ muốn gì hoặc giáo dân muốn gì mà họ không dám nói thẳng với mình... hay họ muốn được cha xứ chú ý nên kiếm câu chuyện làm quà... Phỏng được bao nhiêu người đi nhà thờ để ý nghe giảng, nghe thông cáo? Đến ngay như giờ lễ còn cứ bị hỏi hoài mặc dầu đã đăng trên tờ mục vụ... Thế tại sao khi mời những người khách tham dự Thánh Lễ đứng lên để được mọi người vỗ tay đón mừng thì họ hiểu; mà những người khách mới lần đầu nghe đã hiểu sao những người quen giọng mình nói lại kêu ca? Tại sao mời những người có birthday trong tuần đứng lên họ lại biết và những người có ngày kỷ niệm thành hôn không ai than rằng không hiểu mà cũng đứng lên để được chúc mừng... Cha Lành định trả lời vì đã mua được máy phát âm điện tử nhưng chỉ nói rằng có lý do riêng... Câu nói của cha xứ đã làm cha Lành thao thức mãi cho tới hai giờ sáng vẫn chưa ngủ được mà năm giờ đã phải thức dậy chuẩn bị cho Thánh Lễ buổi sáng... Hơn nữa, sức chịu đựng của con người chỉ có một giới hạn nào đó; nếu cứ để những chuyện không đáng gì do sự vô ý của cha xứ tiếp tục xảy ra, chồng chất ngày này qua ngày khác, sự chịu đựng sẽ biến thành mối bất bình chỉ gây phiền lòng không những cho mình mà còn ảnh hưởng thái độ cư xử của mình đối với ngài. Cha Lành suy nghĩ, bằng cách nào đó phải nói cho ngài biết; nếu ngài không nhận ra thái độ bất lợi của ngài, phải trình bày rõ ràng để ngài chú ý sửa đổi may ra giúp công việc mục vụ đắc lực hơn. Thế là ngày hôm sau gặp bà thơ ký, cha Lành kể lại chuyện cha xứ làm mình khó chịu và nói nhắn:- Bà thử xét coi, cha xứ được sinh trưởng trong khối nói tiếng Anh mà cũng không thể nào nói giống giọng Mỹ. Tôi được lớn lên nơi môi trường hoàn toàn khác biệt làm sao có thể nói như người Mỹ... Thôi đành chờ ngày nào cha xứ xuống cân, tôi sẽ nói tiếng Mỹ hoàn hảo hơn...Cha xứ không nghe ai ngoại trừ bà thơ ký văn phòng nhà xứ... Cha Lành nói đúng người cần phải nói... Cha xứ cạch, không dám đụng vào gai... Hát "happy birthday" ở nhà thờ cũng vậy; bao nhiêu người lớn, nhất là trẻ em thích thú mong đến ngày sinh nhật của mình rồi gọi điện thoại hỏi lễ cha Lành sẽ dâng để được mọi người vỗ tay chúc mừng. Khác với người Việt chỉ để ý đến ngày giỗ người đã quá cố, người Mỹ để ý đến sinh nhật, kỷ niệm thành hôn... Hát happy birthday cho những người có ngày sinh nhật trong tuần, chúc mừng những đôi hôn nhân có kỷ niệm thành hôn, và chào mừng khách tham dự Thánh Lễ được cha Lành đặc biệt để ý vì đem lại tính chất tươi vui cho mọi người. Vả lại, nơi đất Mỹ vào thời buổi này, ai nấy chỉ lo sống cho riêng mình đến nỗi mất hẳn tính chất liên hệ quen biết giữa những người trong cộng đồng giáo xứ; cha Lành chẳng những được hoan nghênh vì đã làm việc đó mà giáo dân đã có nhiều người nói rằng cha giúp cho họ có thêm mối thân tình của người Công Giáo trong xứ và khuyến khích ngài tiếp tục... Thế mà cha xứ cũng đã mấy lần nhăn nhó:- Có nhiều người đến nói với tôi rằng họ không thích cha hát happy birthday ở nhà thờ...Cha Lành vẫn lặng ngắt không trả lời lần nào... tiếp tục mời mọi người hát... Hơn năm sau, cha xứ lại vào văn phòng:- Đây là lần cuối cùng tôi nói với cha ngưng hát happy birthday ở nhà thờ. Nếu Đức Giám Mục có hỏi, tôi sẽ trả lời rằng đã nói với cha... tùy cha định liệu.Cha Lành vẫn im lặng, nói gì thì nói, đã gần hai năm nay, cả địa phận này mọi người đều biết tôi hát happy birthday ở nhà thờ mà Đức Giám Mục chẳng nói gì; có lần ngài lại khen tôi giúp giáo dân thêm mối thân tình với nhau hơn thì lời cha nói do bởi nguyên nhân nào đó... Hơn nữa, trong Thánh Lễ tôi dâng, cha không có quyền hành gì đụng đến... Thôi thì cứ coi như không nghe cho đỡ phiền... Biết cá tính cha xứ như thế, cha Lành nghĩ chắc có chuyện bất đồng ý kiến bởi sự đụng chạm giữa những cái nhìn khác biệt nên tảng lờ như không để ý đến chuyện xung khắc của chị phụ huynh em nhỏ với cha xứ...

 

Và thế là ba người đàn bà lo cho đám trẻ... Phần cha Lành, ngài thử áp dụng phương pháp khác đối với nhóm trẻ cũng như người giúp mới.- Xin cha cho ý kiến trước khi chấm dứt buổi họp. Trưởng đoàn C.Y.O. lên tiếng.- Hôm nay chúng ta họp nhanh và trật tự hơn các lần trước. Tôi đề nghị anh chị em từ nay cố gắng sao cho buổi họp kết thúc càng nhanh càng tốt. Tôi cũng có lời đặc biệt cảm ơn tới ba chị đã làm phép lạ cho C.Y.O. chúng ta. Lần đầu tiên từ khi làm cha phó xứ này và sinh hoạt với C.Y.O., tôi được nghe một vài người nói chúng ta là những người tốt và ba chị có biệt tài sắp xếp cũng như cổ võ cho đoàn của chúng ta mỗi ngày thêm mạnh...Tiếng vỗ tay vang dội và những tiếng hò la cổ võ ầm lên. Mấy chú phá phách thích quá vừa hò la vừa nhẩy cẫng giống mấy con khỉ làm hề... nét mặt người nào người nấy tươi rói như vừa chiến thắng đối thủ thể thao... Cha Lành ngơ ngác, có gì đâu mà họ vỗ tay... Họ vỗ tay vì lý do gì? Dứt khoát không phải vì cha nói hay, nói giỏi bởi đó là sự thực trông thấy, có gì đâu mà hay... Sau khi những tiếng vỗ tay dứt, họ vẫn còn xì xào về lời cha nói... Ngài chợt hiểu; họ vỗ tay reo mừng và hò la cổ võ chính họ. Họ đã làm được những điều tốt lành mà cha vừa mới nhắc đến... Những lần tiếp theo, cố moi móc và khuyến khích những điểm hay, những chuyện tốt lành cỏn con mà nhóm trẻ đã thực hiện để nói cho họ biết, cha Lành thấy nhóm trẻ dần dần trở thành ngoan ngoãn trông thấy. Ba chị giúp cũng hăng hái tạo những thành quả không thể ngờ. Những lần trước tổ chức bingo (một kiểu lôtô), tối đa nhóm trẻ kiếm được từ ba tới bốn trăm đồng... Đàng này ba chị cũng tổ chức bingo và đã thâu hoạch được những một ngàn bốn mươi chín đồng... Lần khác, chỉ một buổi sáng bán Po-boy (Bánh mì kẹp thịt hay tôm) nhóm trẻ đã kiếm được sáu trăm chín chục đồng... Và một tối dạ vũ những hơn bẩy trăm bạc, gấp hai lần những nhóm trẻ nơi các xứ lân cận thường tổ chức... Lần nào cũng thế, cha Lành hoan hỷ khen ngợi họ hết lời... Hai chữ "phép lạ" ngài đã dùng trở thành tiếng lóng đến nỗi mỗi khi bàn tính chuẩn bị cho những chương trình gì họ đều dùng nó kèm theo niềm hoan hỉ tin tưởng.Phải công nhận ba người đàn bà làm việc hữu hiệu nhờ đặc tính tỉ mỉ, yêu mến và cảm thông được với nhóm trẻ cũng như sự cố gắng bỏ thời giờ, công sức để giúp con cái họ. Tuy nhiên, động lực chính yếu thúc đẩy họ hăng say lại là điểm cha Lành không ngờ mà mãi sau này mới hiểu; đó là lời khen và khuyến khích của ngài. Đối với chương trình bingo gây quĩ, một chị lợi dụng sự quen biết do làm việc tại hãng quảng cáo gửi thư tới tất cả các tiệm buôn nhờ cho giải thưởng bảo trợ. Chị cũng chỉ địa điểm cho các em tới các hãng xưởng bán po-boy... Bất cứ phương tiện nào có thể giúp các em được, các chị đều tận lực xử dụng. Người xưa có những câu nói thâm thúy không dễ gì hiểu nổi nếu không để ý khi trải qua kinh nghiệm: "Khen người thì tốt, dột người thì xấu." Tất nhiên, khen ai thì họ sẽ cho mình là người tốt; đó chỉ là ý nghĩa phiếm diện của câu nói. Khen người, đó là lối khích lệ để họ làm bất cứ điều tốt nào có thể mới thực sự là ý mà người xưa muốn đặt vào câu tục ngữ.- Tôi thấy từ ngày các chị giúp nhóm trẻ đến giờ có nhiều sự phát triển trông thấy. Chẳng hạn, các em họp hành ngoan ngoãn hơn, mau chóng hơn và có qui củ hơn đồng thời các em lại tham gia hoạt động tích cực hơn.- Cha biết tại sao không? Vì chúng con là đàn bà, chúng con hiểu tâm tính tuổi trẻ nhiều hơn đàn ông; hơn nữa chúng con sống gần gũi con cái hơn mấy ông nên biết cách nói cho các em nghe. Chúng con cũng kiên nhẫn hơn đối với các em bởi đâu có lạ gì cái tuổi ngang ngược ấy...- Hiểu biết là một chuyện và áp dụng vào cách điều hành thực hiện công việc lại là một chuyện khác. Cũng phải nhìn nhận thành quả các em đạt được phần lớn do tài năng hoạt động của các chị. Chị thấy không, Nancy quen biết nhiều hãng xưởng và nói năng người ta nghe. Chị trình bày chương trình cũng như kêu gọi sự giúp đỡ của phụ huynh không ai chối từ mà còn được giúp đắc lực hơn điều mình mong muốn. Loretta nói năng nhẹ nhàng, không cần quát tháo mà các em nghe đồng thời tổng kết ý kiến, xếp đặt chương trình cùng với hai chị thì khỏi chê... Tôi cảm thấy thật hãnh diện với nhóm trẻ trong kỳ đại hội vừa qua; không những họ nâng cao danh dự của nhóm mà còn làm cho danh dự của giáo xứ trổi vượt giữa biết bao nhiêu đoàn thể từ các xứ khác trong toàn địa phận về tham dự. Sự làm việc của các chị mang lại niềm hãnh diện này... Không hiểu chị có nghe ai nói lại không; thứ bẩy và chủ nhật vừa rồi khi các chị và nhóm trẻ còn đang tham gia đại hội, tôi nói tại nhà thờ cho mọi người biết về thành quả chúng ta đạt được. Sau lễ, ít nhất hơn mười người gặp tôi hoan hỉ khen các em. Họ cũng cảm thấy hãnh diện vì chúng ta đã và đang đào tạo được những thành viên tốt lành cho giáo xứ...- Xin cảm ơn cha, chúng con có nghe. Chính cha xứ là người nói rằng cha khen các em ở nhà thờ... Hôm tới gặp các em ở đại hội, ngài có vẻ vui lắm nên không phiền trách một ai.- Chị thấy không, những cố gắng của mình làm thay đổi được cả lối nhìn của người khác. Tôi tin rằng, từ nay, nếu không cảm thấy hãnh diện vì C.Y.O. của xứ mình, cha xứ chắc chắn sẽ không còn bị mang mặc cảm nhóm trẻ làm mất danh dự giáo xứ... Tôi thật sự ước mong làm sao có được thêm hai người như các chị nữa giúp các em... nhưng tôi đâu biết ai với ai.- Chúng con cũng cố gắng kêu gọi các phụ huynh cũng như bạn bè của chúng con nhưng họ đều chối từ vì bận công việc làm ăn hoặc con cái còn nhỏ... Thật ra, làm việc với các em con học thêm được nhiều về phương pháp giáo dục giới trẻ... Cha coi, sáng thứ bẩy mà các em dậy sớm từ sáu giờ, sửa soạn lấy bánh trái để đi bán vào lúc bẩy giờ... Chúng con thấy hãnh diện về các em đồng thời cũng nhận ra rằng xưa nay mình đã nghĩ sai lầm khá nhiều về tuổi trẻ. Không giúp họ mà cứ chỉ trích, theo như bây giờ con nhận thấy, đó là một điều sai lầm lớn lao tự chính mình. Các em tốt lành lắm nhưng nếu không được hướng dẫn đúng đắn, kết quả tai hại sẽ không thể nào đo lường được. Con nghĩ, những trẻ em hư đi là tại không có ai ngó ngàng giúp họ... Có lẽ, người lớn phải tự nhận ra sự thiếu sót của mình đã không làm được gì cho họ trước khi lên tiếng than trách về những lầm lỗi giới trẻ gây ra...- Chị nói đúng; sinh dưỡng con cái đã là một vấn đề lớn lao mà giáo dục con cái lại quan trọng gấp mấy lần. Chính những người lớn chúng ta đang nắm giữ vận mạng của thế hệ tương lai. Nhiều khi đặt câu hỏi sau này thế giới sẽ ra sao, tôi nhận thấy cả là một vấn đề không thể tưởng tượng nổi. Thế giới trong tương lai sẽ do những người trẻ bây giờ sau này lớn lên điều hành... nếu họ không được giáo dục đúng đắn, nhân loại sẽ dần bước xuống vực thẳm vì tuổi trẻ bây giờ họ rất thông minh, cộng thêm đà phát triển của máy điện toán, phương tiện truyền thông v.v... nên chưa chắc mấy ai đã có thể dự đoán được mười năm sau con người sẽ tiến triển như thế nào. Tôi nghĩ, nếu không có một căn bản đạo đức và luân lý vững chắc, thế giới sau này sẽ lộn xộn không thể ngờ nổi vì con người ta càng thông minh, càng có nhiều phương tiện thực hiện sáng kiến mà không ý thức căn bản giá trị cuộc sống thì sẽ gây nhiều tai hại hơn là những người có tầm hiểu biết hạn hẹp...

 

- Chỉ còn bốn tuần nữa một số anh chị em chúng ta lên đường đi Mexicô thăm xứ truyền giáo của địa phận; chúng ta có định làm thêm phép lạ nào nữa không? Chị trưởng đoàn C.Y.O. lên tiếng.- Chúng ta đã có đủ tiền xe cho họ chưa? Một người đặt câu hỏi.- Theo dự tính, đoàn chúng ta trả nửa tiền xe; phần còn lại, các anh chị ấy tự túc đóng góp. Kỳ bingo vừa qua, chúng ta thu được một ngàn bốn mươi chín đồng và đã ký trả tiền xe cho các anh chị ấy hết tám trăm. Tổng số tiền trong ngân quĩ hiện giờ còn lại hai ngàn một trăm lẻ bẩy đồng... Anh thủ quĩ trả lời.- Yêu cầu trích ra một số tiền tặng xứ truyền giáo.- Chúng ta nghĩ thế nào về trích quĩ tặng xứ truyền giáo.- Nên, chúng ta có nhiều tiền, có thể làm thêm "phép lạ."- Những ai đồng ý xin giơ tay.Những cánh tay hùng hổ giơ lên kèm theo nét mặt hoan hỉ...- Xin cho ý kiến chúng ta sẽ tặng bao nhiêu.- Năm trăm.- Bảy trăm.- Một ngàn.- Ai có ý kiến thêm xin cho biết. Nếu không, chúng ta sẽ quyết định bằng phiếu kín.Và kết quả phiếu kín ủng hộ xứ truyền giáo một ngàn đồng. Nhóm trẻ nghênh ngang mà quyết định đem cho một ngàn đồng... đúng là "phép lạ."- Theo ý kiến mọi người, chúng ta tặng xứ truyền giáo một ngàn đồng. Trở lại vấn đề, chúng ta có định làm thêm "phép lạ" nào trong bốn tuần này không?- Cắt cỏ nhà thờ.- Nhà thờ đã có hội K.C. (Knight of Columbus) cắt cỏ. Chúng ta không nên xen vào đôi khi sinh chuyện rắc rối.- Có nhiều việc phải làm thêm như xén mép cỏ hoặc cắt cỏ viền chân hàng rào bằng máy nhỏ cần nhiều người giúp và chúng ta có thể làm được.- Thế những ai tình nguyện?- Chúng tôi muốn biết sẽ làm vào ngày nào.- Hội K.C. thường cắt cỏ vào chiều thứ sáu và sáng thứ bẩy.Bẩy cánh tay giơ lên, bốn nam và ba nữ đồng thời một người nhận liên lạc với hội K.C. để tiện bề sắp xếp công việc và thông báo cho những người khác phụ giúp. Với lứa tuổi của C.Y.O. ham chơi là thế và thường chỉ biết nghĩ đến mình mà với sự khuyến khích và giúp đỡ của ba người đàn bà, nay có những biến đổi không ngờ! Đúng là "phép lạ."Cắt cỏ nhà thờ... Sáng thứ bẩy, đội quân tám người gồm một chị cố vấn và bẩy tướng bốn nam ba nữ ồn như giặc túa ra từ chiếc xe "van" vừa dừng lại nơi bãi đậu xe nhà xứ khiến người khác mang cảm nghĩ có đám cháy lớn nơi các cha ở. Cha Lành đã được thông báo trước là đoàn quân cắt cỏ sẽ tới nhà thờ vào khoảng chín giờ sáng nên chuẩn bị sẵn sàng đón tiếp... Từ chín tới mười hai giờ trưa vị chi ba tiếng; trời nắng mau khát nước cần ít nhất hai mươi bốn lon nước ngọt đủ loại; một bình đựng đá lạnh, một xâu ly nhựa nếu ai muốn thì dùng; trước khi ra về cần một chầu bánh ngọt gọi là cảm ơn thiện chí tốt lành giúp việc nhà xứ; mở cửa phòng vệ sinh nơi dãy nhà xe cho tiện việc xử dụng; mở cửa phòng đồ và chuẩn bị dầu, xăng cho máy "trim," "weedy" và máy cắt cỏ loại nhỏ; một máy trim, hai weedy, hai máy nhỏ vị chi mới có năm; cần thêm một kìm cắt cành cây, một liềm giật dây gai, một chiếc cào, một chiếc xẻng, một cái chổi và chiếc xe đẩy rác... Lễ xong lúc 8g30, nửa giờ cha Lành loay hoay với bằng ấy thứ chuẩn bị kể cũng vừa kịp cho đội quân nghênh ngang ồn ào ấy đang tiến vô.Nếu sự khuyến khích và giúp việc của mấy chị cố vấn tạo nơi trẻ sự hăng hái xung phong cắt cỏ nhà thờ là một phép lạ thì thiện chí của những người tham gia và sự gặt hái thành quả lại cả thể hơn gấp mấy lần. Trong bẩy người có mặt, chỉ một tên con trai biết xử dụng máy cắt cỏ; sáu mạng còn lại thuộc loại thầy chú, chưa từng làm việc chân tay bao giờ mặc dầu đâu còn nhỏ dại gì mà mười lăm mười sáu tuổi đầu được hỗ trợ với những thân hình khoẻ mạnh, sức lực. Sau khi nghe các tướng tá trả lời câu hỏi ai muốn xử dụng dụng cụ nào, cha Lành cảm thấy lòng chợt chùng xuống thầm nghĩ, thế là toi công chuẩn bị, cùng lúc ấy bẩy lon nước ngọt lách tách vang lên những âm điệu như báo hiệu câu hỏi của cha xứ: "Chúng nó có làm được cái gì không?" Ý nghĩ phấn đấu chợt bùng lên; nếu tự nhiên mà có được tất cả điều mình muốn nào ai cần cố gắng... Nhưng thực tế đâu ai dọn cỗ sẵn cho mình ngồi vào nên muốn có cỗ phải thực hiện, phải làm, phải chuẩn bị. Muốn có người giúp việc, cần chỉ dẫn hoặc giúp họ cơ hội thử. Chẳng biết bao nhiêu lễ chiều chủ nhật cũng như lễ chiều mùa chay không có người đọc Thánh Thư; gặp ngày cha xứ dâng lễ, ngài tự đọc tất cả. Cha Lành cảm thấy làm như thế phần nào giảm bớt ý nghĩa dân Chúa đồng dâng Thánh Lễ trong khi linh mục lại tự biên tự diễn tất cả... Tại sao không hỏi và nhờ người đọc, ngài đặt vấn đề; thế là trước khi lễ, nhắm một số người, ngài đến mời họ đọc sách.- Con không đọc được đâu vì chưa bao giờ đọc... Lên trên đó run lắm...- Ông có thể đứng tại đây đọc được mà...- Thôi, con không dám, chắc chẳng được đâu...- Ông thử nghĩ coi, tôi là người ngoại quốc mà còn có thể đọc được... Hay ông lên đó dâng lễ để tôi đọc Thánh Thư. Cha Lành khôi hài.- Vâng, vậy để con thử... nhưng run lắm...- Không sao đâu. Lần đầu hơi ngỡ ngàng nhưng những lần sau mọi chuyện đều thông qua. Ông chỉ làm ơn nhớ dùm, đọc chậm như đọc truyện cho mấy đứa con nhỏ bốn, năm tuổi của ông nghe là được...Cha xứ ngạc nhiên vì có thêm vài người đọc sách không thể ngờ... Họ cũng chưa bao giờ tham dự khóa huấn luyện đọc sách nhà thờ. Lần khác, cha Lành đến nhờ một người đàn bà...- Chiều nay không có ai đọc Thánh Thư, chị làm ơn đọc dùm được không?- Thưa cha, con chưa bao giờ đọc và cũng ít đi lễ ngày thường vì sáng phải đi làm sớm. Dạo này có lễ chiều nên con mới tham dự được hai ngày... Con ngại quá...- Không sao đâu, cứ từ từ mà đọc; để tôi đưa sách cho chị xem trước...- Nhưng con ngại đi vòng từ bên này qua bục sách...- Đâu cần phải qua bên ấy; chị đọc nơi bục sách bên này cũng được mà...- Vâng, cha để con thử...Cha Lành đem sách bài đọc cho chị ta đoạn lập lại lời mình đã căn dặn những người mới đọc sách lần đầu:- Chị cứ từ từ mà đọc, đọc chậm giống như đọc truyện cho mấy đứa nhỏ con của chị nghe thì người ta mới theo kịp...Ngày thứ ba vào lúc sau lễ, chị ta vô phòng áo gặp ngài.- Con cảm ơn cha đã khuyến khích con đọc sách. Nó làm con cảm thấy dự Thánh Lễ có ý nghĩa hơn mà từ bao lâu nay con chưa nhận ra được...- Tôi không ngờ chị đọc sách hay như thế. Ngay hôm đầu, có người gặp tôi tỏ vẻ ngạc nhiên nói rằng xưa nay chị là người rất nhát mà dám lên đọc sách, lại đọc hay nữa.- Cũng nhờ cha nói đọc chậm như cho mấy đứa nhỏ của con nghe... Con thấy thích lắm, không ngờ Chúa dùng cha để khuyến khích con nhận ra khả năng của mình.- Vậy khi nào có thông báo tuyển ủy viên đọc sách chị nhớ ghi tên dự khóa huấn luyện... Tôi muốn chị giúp đọc sách nơi Thánh Lễ ngày chủ nhật...- Vâng, chắc chắn con sẽ ghi tên. Con cũng có chị bạn thuộc xứ mình, để con nói với chị ta nữa...- Cảm ơn chị. Không có người đọc sách, tôi thấy Thánh Lễ buồn buồn làm sao ấy. Có giáo dân tham gia phụng vụ mới đúng nghĩa cộng đồng dâng lễ...- Xin chào cha, con phải về lo bữa tối cho gia đình...- Cảm ơn chị, chào chị...Nói là bận công ăn việc làm thế mà từ ngày ấy, chị ta lại thường hay có mặt giúp việc giáo xứ mỗi khi có thông cáo cần nhiều người làm một số chuyện gì...Sáu tướng ngu ngơ chưa bao giờ rờ đến máy móc, kéo, liềm mà dám xung phong đi cắt cỏ nhà thờ... Cách nào để huấn luyện cấp thời cho được việc... Ý nghĩ thoáng qua óc... Cứ thử, đàng nào chuyện cũng đã đến nước này...- Tony, con chỉ cách xử dụng máy cắt cỏ nếu ai muốn dùng nó. Chị Linda dùng máy trim và chỉ dùm cho mấy người dùng kéo, dao, xẻng... Còn ai muốn xử dụng weedy đi theo tôi...Mấy phụ huynh nghe con mình nói xung phong cắt cỏ nhà thờ, cỡ mười một giờ trưa lái xe đến...- Cha làm thế nào mà thằng con của con biết xử dụng máy cắt cỏ?- Tôi nhờ Tony chỉ cho nó. Ông xem, công trình của con ông đó. Cha Lành đưa tay chỉ những bụi cây bọc vòng sân cỏ rộng lớn...- Ở nhà, có bao giờ nó đụng đến con dao cái kéo xén cỏ bao giờ đâu...- Nào có lạ gì, trẻ cần khuyến khích và chỉ dẫn là có thể làm được rất nhiều việc.Mới bước ra khỏi xe, một bà khác la lên:- "Oh! My God," con Keitty mà đeo được chiếc máy weedy thì ngày mai trời mưa lụt cho chết hết cỏ. Cha làm thế nào mà nó có vẻ thành thạo vậy. Cô công chúa nhà con hôm nay biết cắt cỏ; cả là một phép lạ chưa từng thấy...- Thì bà đang chứng kiến phép lạ. Chúng nó còn làm nhiều phép lạ cả thể hơn nữa ấy chứ... để rồi bà coi.Cô bé thấy mẹ, chạy đến, tay vẫn khư khư giữ chiếc máy đang nổ ầm ầm... rối rít khoe thành quả mình đạt được... Cha xứ không hiểu đi đâu về cũng bước ra xem mấy đứa trẻ làm ăn thế nào. Nhìn thấy cảnh trẻ làm việc và cảm thông được niềm vui của phụ huynh hãnh diện vì con mình đã có thể làm được một vài việc, cha xứ ra lệnh nghỉ giải lao, dẫn các em vô nhà xứ đãi một chầu bánh trái...

 

Một hôm nơi lớp giáo lý, hai vợ chồng giáo dân có nhiệm vụ coi sóc đưa ra hai câu hỏi: Các anh các chị thích Giáo Hội Công Giáo ở những điểm nào và không thích ở những điểm nào. Cha Lành đề nghị thêm câu thứ ba: Các anh các chị quan niệm một linh mục phải ra sao?Hai câu hỏi về Giáo Hội được nhóm trẻ bày tỏ ý kiến chấp nhận, ít thắc mắc vì còn thiếu nhiều kiến thức cần phải có nếu muốn trả lời. Qua câu thứ ba, quan niệm về linh mục, nhóm trẻ nhao nhao ý kiến:- Linh mục phải mặc áo đen đàng hoàng cho có oai.- Không cần, mặc thế nào không được; vậy cứ không mặc áo đen thì không phải là linh mục ư!- Linh mục không nên uống rượu bia, không nên hút thuốc.- Uống rượu hút thuốc ảnh hưởng gì tới đạo mà không được! Sao không nói linh mục nhịn ăn luôn cho được việc! Bao nhiêu người uống rượu đều xấu hết hay sao! Uống thì uống, đừng uống quá là được.- Linh mục phải đi thăm giáo dân, không nên nói đến chuyện tiền bạc nơi nhà thờ, không nên chửi giáo dân trên tòa giảng, không được dạ vũ, không được đánh bạc... Còn nhiều nữa mà tôi quên mất rồi...- Theo ý tôi, một nữ học viên phá như giặc thuộc nhóm C.Y.O. lên tiếng, linh mục phải là người giúp chúng tôi trưởng thành hơn chứ không nên là ông chủ hoặc bới móc chuyện xấu của chúng tôi mà cần biết hòa đồng, khuyến khích...- Giúp trưởng thành là giúp như thế nào; em có thể đưa ra một thí dụ thực tiễn không? Cha Lành lên tiếng.- Giúp như cha đó. Cha đã cho chúng con có cơ hội lớn lên. Nữ học viên tiếp.- Tôi có làm gì cho C.Y.O. đâu mà nói giúp với không? Tôi chỉ ngồi im, hết họp rồi đi ra, không tổ chức dạ vũ, không bán Po-boy, không rửa xe... Tôi chỉ có mặt ở đó xem các em làm gì...- Chúng con đâu cần cha phải làm gì mà chỉ cần cha khuyến khích chúng con sống tốt lành hơn. Lần đầu tiên từ nhỏ đến giờ, con gặp được cha cho chúng con cơ hội để tự mình lớn lên. Chúng con chỉ cần sự có mặt và lời khích lệ; chúng con không cần sự răn đe, bới móc!- Thanh you.Câu nói thẳng thắn đầy vẻ bộc trực giữa phòng họp khiến cha Lành nghe đến phát ngượng... chỉ còn biết trả lời "Thanh you." Người Mỹ thường nói lên điều hay, những công việc tốt lành của người đối diện một cách tự nhiên để khích lệ. Câu trả lời "Thanh you" hoặc thân thiện hơn "Thanks" mang nghĩa chấp nhận lời khen tặng tương đương với câu "Xin cảm ơn, ông, bà quá khen" của người Việt. Mặc dầu tiếng Việt có lối trả lời khiêm tốn nhưng ít ai để ý dùng mà trái lại thường trả lời theo nghĩa cho rằng công việc làm hoặc tài năng nào đó của mình chẳng ra gì... dường như mang ẩn ý mặc cảm tự ty hay tự tôn như: "Nào có ra chi" hoặc "Đâu ăn thua gì" khiến cho sự khiêm tốn, nhún nhường trở thành khách sáo, kiểu cách.Làm việc nơi giáo xứ Mỹ, cha Lành nghe quá quen những lời khen tặng mà nhiều khi vẫn cảm thấy ngượng do ảnh hưởng phong hóa Việt đã ăn sâu tận tâm não, nhất là trong trường hợp được khen tặng giữa công chúng.- Thày trả lời sao khi một người hiểu những công việc thày đã thực hiện và nói lên thày có được biệt tài nào đó? Trưởng nhóm thực tập tuyên úy bệnh viện hỏi sau khi thày Lành vừa chấm dứt lý luận về tài năng nơi một người là hồng ân Chúa ban cho nên không có lý do gì để mình tự hãnh diện. Bí! Thày Lành không biết trả lời thế nào...- Chỉ còn cách nói "Cảm ơn." Trưởng nhóm nói tiếp; cảm ơn ở đây không những mang ý nghĩa nói lên sự nhận ra hồng ân của Chúa nơi mình mà còn chấp nhận người đó nói đúng. Câu trả lời "Cảm ơn" chứng tỏ sự khiêm nhượng chân thành, không giả hình hạ mình xuống để muốn được người khác nâng cao lên cũng không tự cao tự đại. Chỉ những người khiêm nhượng thực sự mới có thể nhận ra ơn Chúa nơi mình; mà đã là hồng ân của Chúa, lấy gì cho mình dám tự cao! Thế nên, phương cách tốt nhất là cảm ơn Ngài.Cha Lành như người từ cung trăng rớt xuống. Không ngờ một cô bé mười tám, phá gấp mấy lần con trai, cái miệng thì như lệnh vỡ mà lại có cái nhìn khác biệt đối với những người khác... Bao nhiêu lý thuyết, bao nhiêu suy tư làm sao để giúp dân Chúa sống vươn lên đồng một lúc trộn lẫn đổ dồn về tâm trí khiến ngài ngây ngất trầm tư... Nào "facilitator," nào lý thuyết giảng dạy, nào đức tính khiêm nhường... nào "con chó nhà Đức Chúa Trời," nào ý thức trách nhiệm, đây đó những "nghệ thuật lãnh đạo," nào "đắc nhân tâm," nào lý thuyết tìm hiểu tâm lý và muôn vàn ý kiến về tư cách một vị linh mục... tất cả nhào nháo gom thành hai chữ "khích lệ" như cô bé "giặc cái" dùng. Bài học lãnh đạo với những mớ lý thuyết lòng thòng bao lâu nay tưởng đã thấm nhuần, lần đầu tiên cha Lành cảm nhận được. Thế ra hiểu hoặc thuộc lòng lý thuyết mới chỉ là đánh gió. Kinh nghiệm nhỏ nhoi về nghề lãnh đạo với giá mắc mỏ của hơn hai năm muốn khùng vì nhóm trẻ mãi tới lúc này mới triển nở nơi tâm hồn cha phó. Chúa muốn gì nơi một người được đặt vào chức vụ lãnh đạo? Ai không biết lãnh đạo là vai trò giúp người khác lớn lên thế tại sao những lời than van vẫn cứ thường ngày xảy ra nào là độc tài, nào là tự ý... Có phải muốn cho trẻ ngoan không cần phải dạy vì chúng đã sẵn ngoan và vấn đề chỉ là mình có nhận ra những điểm tốt lành để khuyến khích trẻ tiếp tục phát triển thêm hay không? Kinh nghiệm khích tướng nơi trại họp bạn hướng đạo tại Chicago năm nào trở về với cha Lành. Hai em hướng đạo sinh không hiểu gây nhau chuyện gì để đến nỗi một em vớ ngay con dao đuổi theo đòi đâm em kia. Bốn trưởng phải chật vật lắm mới giữ được em lấy lại con dao. Thế rồi em giận quá, cả nửa tiếng ngồi ấm ức khóc. Xảy đến một trưởng hướng đạo người Mỹ đi ngang qua; thiếu trưởng sau câu chào hỏi bèn chỉ em hướng đạo sinh quần áo xộc xệch vì trận giằng co đang cố nín khóc bởi muốn dấu chuyện bực tức với người lạ. Thiếu trưởng lên tiếng:- He is our best boy of the troop...Lời khích lệ chưa kịp chấm dứt, em hướng đạo sinh đã vội đứng dậy, sửa lại quần áo chỉnh tề lấy lại điệu bộ nghiêm chỉnh tỏ ra xứng đáng là một "best boy" để rồi quên hết những chuyện bất bình ấm ức vừa qua. Không lời khuyên hoặc răn đe nào có hiệu lực mạnh mẽ và ảnh hưởng mau chóng đến thế!Có những kinh nghiệm lãnh đạo tuy nhỏ nhoi mà lắm lúc đem đến giá trị ích lợi liên thành. Trong những ngày phôi thai của thiếu đoàn 669 ở Chicago, thày Lành cố gắng khuyến khích một số trưởng tham dự những buổi họp đạo hay huấn luyện tại châu. Mặc dầu đã sinh hoạt Hướng Đạo tại Việt Nam kèm thêm kinh nghiệm thời nhỏ gia nhập Hùng Tâm Dũng Chí cũng như giúp sinh hoạt Thiếu Nhi Thánh Thể, những khó khăn nơi thời gian giữ quyền kha trưởng tạo cho thày Lành ước muốn tìm hiểu thêm đường lối cũng như cách thức huấn luyện nơi Hướng Đạo Mỹ. Mặc dầu thích Hướng Đạo nhưng nếu chỉ xét về sinh hoạt Hướng Đạo như trò tiêu khiển, có lẽ thày  chẳng bao giờ đặt vấn đề đá động đến đoàn thể có tầm vóc quốc tế nơi đất này. Ý nghĩ then chốt khiến thày muốn sinh hoạt với Hướng Đạo là dùng nó làm cơ hội thăng tiến hoặc môi trường cho một số người Việt trong trường hợp cần quen biết sau này. Đâu ai lạ gì câu: "Hướng Đạo một ngày, Hướng Đạo một đời." Những người đã một thời gian sinh hoạt Hướng Đạo tự nhiên mang thiện cảm với bất cứ ai đã sinh hoạt Hướng Đạo; có lẽ bởi tinh thần phổ quát kèm theo mười điều luật trong đó luật ngay thẳng thật thà giúp cho các hướng đạo sinh dễ thân thiện với nhau. Đối với người Việt, ai cũng có thể gia nhập Hướng Đạo không phân biệt giàu nghèo, sang hèn do điều kiện thiên nhiên dễ dàng và đời sống không bị ràng buộc chặt chẽ với giờ giấc làm việc. Trái lại nơi đất Mỹ, những con nhà khá giả mới có thể tham dự sinh hoạt hướng đạo vì nếu cha mẹ đầu tắt mặt tối làm việc không biết đến ngày nghỉ, làm sao có thời giờ đem con cái tới nơi sinh hoạt. Rồi nào còn họp phụ huynh, những chương trình gây quĩ cho đoàn cần sự góp tay tích cực của cha mẹ v.v...Hầu hết những trưởng Hướng Đạo nơi đất Mỹ thuộc vào hàng trung lưu như kỹ sư, bác sĩ trở lên. Nơi xã hội, họ có địa vị; xét về phương diện làm ăn, họ có thể là chủ hãng, giám đốc... lương cao, cuối tuần có hai ngày nghỉ nên có thời giờ kèm thêm điều kiện vật chất dễ thở mới có thể tham gia Hướng Đạo. Đã quen biết nhau trong sinh hoạt đoàn thể, chẳng may khi cần kiếm việc làm, với thiện cảm và sự tin tưởng theo điều luật Hướng Đạo sẵn có, người Việt tham gia sinh hoạt Hướng Đạo dễ có cơ hội có việc làm hơn bình thường. Tham dự những buổi họp đạo hay châu, nhiều khi anh em về than chẳng có gì mới lạ... Nhưng thày Lành nghĩ, mình sống trên đất họ, nơi xã hội mới do đó cần biết đường lối để hội nhập cho thích hợp. Thật ra, có những điều được coi là quan trong theo chiều hướng hoặc lối nhìn của mình có thể không cần thiết đối với người khác hoặc có những điều chẳng ra gì đối với mình lại trở thành then chốt đối với nhu cầu của một lối sống không giống với mình. Chẳng hạn, lối sống cộng đồng là chuyện thường đối với người Việt nhưng lại rất quan trọng so với dân Mỹ. Người Mỹ đã mất lối sống này từ mấy chục năm trước khi nền kinh tế kỹ nghệ phát triển. Thế nên, nếu khuyến khích người Việt tham gia sống cộng đồng, năng thăm hỏi bạn bè thân quen sẽ là điều thường tình không đáng nói vì lối sống này đã thâm nhập nơi dân Việt tự tâm não, trái nghịch với người Mỹ. Hơn nữa, tùy nhận thức của mỗi người mà vấn đề được đưa ra có giá trị hay không khi đem áp dụng vào thực tế.Một buổi sáng họp châu nơi phòng rộng rãi ở hãng nhập cảng của một trưởng Hướng Đạo Mỹ, sau khi dùng cà phê bánh ngọt điểm tâm, các trưởng Hướng Đạo vừa an tọa, một trưởng trong ban điều hành buổi họp đưa lên câu hỏi:- Sắp đến kỳ hè, thời điểm của trại và thám du, quí trưởng làm ơn nhắc dùm tôi luật ngoài trời.Hơn trăm trưởng ngồi im phăng phắc, Thày Lành lấy làm lạ; cả hơn trăm trưởng Hướng Đạo mà không ai trả lời... Tại sao họ không trả lời? Phỏng có điều gì quan trọng khác lạ hơn không? Dĩ nhiên, đi trại, đi thám du thì vấn đề củi lửa và vệ sinh là cần nhất... nào có gì đâu, nhưng mình đang ở đồng đất nước người còn mới lạ với hệ thống Hướng Đạo nơi đây nên thày Lành ngồi im chờ... Thế rồi trưởng điều hành hô ầm lên gọi bốn trưởng khác lúp xúp chạy ra; mỗi trưởng hai tay giơ cao tấm bảng trên đó mỗi bảng ghi một chữ C to tướng với bộ điệu của mấy chú sói con làm mọi người không nhịn được cười... Trưởng điều hành thản nhiên nhắc đi nhắc lại những luật ngoài trời theo thứ tự những chữ đầu tiên nơi bảng giấy.- Luật ngoài trời gồm có bốn chữ C đứng đầu của bốn chữ: "clean, careful, considerate, và conservation." Giữ vệ sinh sạch sẽ, coi chừng củi lửa, tôn trọng của chung cũng như của tư, và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên...Bốn trưởng cầm bảng diễu không kém, khi trưởng điều hành nói đến chữ C bảng mình đang cầm, cứ giả bộ nhảy cỡn lên ra chiều thích thú giống đứa trẻ bẩy, tám tuổi được để ý và khen thưởng, cuối cùng khệnh khạng ra chiều hãnh diện của con nít, trở về vị trí của mình sau khi trưởng điều hành chấm dứt giải thích luật ngoài trời.Thày Lành ngớ ra! Họ làm chi vậy?... Chẳng lẽ bỏ phí thời giờ đi chơi và tổn xăng dầu để xem trò con nít này? Những thắc mắc cứ luẩn quẩn chạy quanh tâm trí... Chợt thày Lành tự hỏi, nếu một trưởng Hướng Đạo người Việt điều hành cuộc họp, họ sẽ nói như thế nào? Chắc chắn rằng một tràng luân lý sẽ được xổ ra; nào các anh là trưởng mà không biết luật ngoài trời sao các anh có thể hướng dẫn hướng đạo sinh; nào trưởng phải làm gương... Đàng này, không một lời trách móc, không một tiếng nghi kỵ, chỉ vui vẻ nhắc lại cho người quên nhớ điều cần biết, tránh làm mích lòng mà chỉ giúp cho người khác cơ hội để ý hơn... Thày Lành không học điều họ muốn nhắc nhở mà điều họ không nói... kỹ thuật lãnh đạo... Bằng ấy người có thể quên vài điều đơn giản căn bản thì người khác cũng thế, mình không nên nghĩ người khác phải như mình mà chấp nhận họ, giúp họ cơ hội thăng tiến...Lãnh đạo đâu phải bắt người khác làm theo ý mình mà giúp họ có cơ hội vươn lên, phát triển khả năng sẵn có tiềm ẩn nơi họ. Không những thế, điểm khó khăn nhất của một nhà lãnh đạo là kiên nhẫn, giúp cho người khác có cơ hội nhận ra những điều sai lầm, hoặc khổ tâm hơn nữa, để họ gặp những sai lầm không đáng kể hầu nhận ra sự nguy hại của những sự thất bại lớn lao hơn nếu có thể xảy ra trong tương lai. Thử hỏi ai vừa mới sinh ra đã biết hết mọi sự nếu chưa bao giờ có cơ hội va chạm với thực tế? Ai chưa biết bò đã biết đi, và ai chưa tập đi đã biết chạy. Kinh nghiệm sống cho thấy, muốn dạy một đứa trẻ chiên trứng, không trước thì sau cũng vài lần trứng bị cháy... Muốn dạy một em nhỏ cỡ mười hai tuổi nấu một nồi cơm, ít nhất vài lần đành chấp nhận đổ nồi cơm hoặc chẳng nhão nhoét cũng khô như rắn ráo. Có người Việt nào khi đến tuổi trưởng thành chưa biết nấu cơm thế sao cứ mỗi lần mua bao gạo mới là lại một lần không hài lòng với nồi cơm đầu tiên? Thế nên, không chấp nhận vài lần chiên trứng hỏng, vài nồi cơm sống nơi buổi ban sơ tập tành của em nhỏ mà bởi sợ sai lầm làm dùm cho hoàn chỉnh thì đến khi nào một người mới biết nấu nồi cơm! Lãnh đạo cũng vậy, không chấp nhận sai lầm của người khác, không kiên nhẫn để người khác có cơ hội nhận ra sự sai lầm của họ chỉ còn nước ôm lấy mà làm tất cả.Ngày còn ở chủng viện, một số anh em chủng sinh Việt Nam thường hay nấu cơm chung cuối tuần. Có một anh bạn Mỹ thích ăn cơm, mua nồi điện, gạo, và hỏi thày Lành cách nấu cơm. Giải thích kỹ càng nước bao nhiêu, gạo bao nhiêu, vo gạo thế nào, rồi sau đó khi cơm chín xới đều lên cho hạt cơm xốp và rời ra sao... Chẳng còn thiếu sự gì... Chiều đó, anh bạn Mỹ trở lại hỏi tại sao cơm không chín mà cứ còn nước với gạo... Quá ngạc nhiên và nghi ngờ chiếc nồi điện hỏng, thày Lành theo anh bạn Mỹ về phòng... Đặt ngón tay ấn nút điện...- You didn't cook at all!- What? I did everything you said!- Did you turn it on?- Well, you didn't tell me!...Làm đủ mọi sự mà không bật công tắc điện thì có để cả ngày cũng chỉ là gạo ngâm. Những sự việc cũng thế... Ai chẳng muốn đã làm việc gì là phải thành công! Ai muốn phí phạm công sức, thời giờ và ngay cả tiền bạc... Ai không muốn được người khác để ý... Ai không muốn nấu nồi cơm ngon... Thế nhưng, điều quan trọng bé nhỏ chỉ khẽ đưa tay ấn nút điện nào có biết hay để ý đâu! Đức tính kiên nhẫn chấp nhận và chờ cơ hội để chỉ cái nút điện đơn giản ấy nơi thực tế không phải một vài giờ như thời gian cần cho việc nấu nồi cơm mà nhiều khi phải đến cả năm... Hơn nữa, nếu tất cả mọi dự tính của con người đều thành đạt như ước muốn, thế tại sao đã bao nhiêu kẻ tán gia bại sản mặc dầu làm ăn chân chỉ hạt bột và vất vả chịu khó. Bao nhiêu mộng ước được công phu thực hiện cuối cùng đã tan thành mây khói để lại những món nợ khổng lồ phải có lý do của nó; ấy mới chỉ nói về những việc cá nhân. Trong một tập thể, chín người mười ý mà người nào cũng chỉ thấy ý kiến của mình là đúng là hay. Đúng và hay bởi vẫn chỉ là ý kiến; làm sao để tổng hợp những ý kiến và chọn ra một đường hướng thực hiện, phân công và ráp nối... Cái vai trò không tên này là sự lãnh đạo. Tuy nhiên, chủ nhân những ý kiến nhiều khi thiếu cái nhìn tổng quát nên chỉ thấy một chiều hay một khía cạnh nhỏ... Và rồi nào có ai nhìn thấy điểm thiếu sót của mình! Thật ra, nếu đã nhìn thấy điểm thiếu sót hay không phù hợp, chắc chắn rằng họ đã không đề nghị ý kiến đó... Cuối cùng, người lãnh đạo trở thành tâm điểm cho những sự thiếu sót của người khác đâm tới... Có miệng mà nói cũng chẳng được... bởi nói nào đã ai chịu nhận ra những thiếu sót do không đủ kinh nghiệm.Tuy nhiên, sự kiên nhẫn nơi bất cứ ai đều mang một giới hạn. Nếu là một vài tuần hay đôi ba tháng chờ đợi thì sự kiên nhẫn mới được gọi là kiên nhẫn có giá trị. Trong trường hợp phải chịu đựng cả sáu tháng, rồi một năm mà chẳng gì cải tiến hoặc còn tệ hơn thế nữa, sự chờ đợi dần theo ngày tháng biến thành chấp nhận sinh ra ù lì cho qua... Thế nên, có đức tính kiên nhẫn, chờ đợi và chấp nhận nhưng phải đối diện với thành phần không đủ khả năng nhận thức hoặc không có khả năng thay đổi, linh mục đương nhiên bị rơi vào nghịch cảnh khó khăn nhất trong ngành lãnh đạo: Làm sao thay thế người đã được chọn đặt vào chức vụ một cách sai lầm. Thật khó hơn "dạy thằng yếu đánh vật" như ông bà ta thường nói.Nhớ ngày đầu tiên của môn học về điều hành giáo xứ nơi năm thứ tư thần học. Trong lớp có hai mươi hai thày ngồi thành vòng tròn nối tiếp nhau từ cánh trái của cha giáo sư và thày Lành là người thứ hai mươi ba ngồi giáp cánh phải. Cha giáo lấy tờ giấy trắng vẽ trên đó một vòng tròn và hỏi tên từng người. Sau khi nói tên, học viên được hỏi để nói lên vấn đề thắc mắc quan trọng nhất của mình về điều hành giáo xứ. Ngài lần lượt ghi hai mươi hai tên và những câu hỏi của từng người. Đến lượt thày Lành,- Con tên là Lành và con có bẩy câu hỏi.- Không sao, thày cứ việc hỏi.- Câu hỏi thứ nhất của con là làm sao tìm được đúng người để đặt vào đúng chỗ. Câu hỏi thứ hai, nếu lỡ đặt lầm người, làm thế nào để loại ra mà không làm mất lòng bởi dầu sao đâu ai đủ can đảm để chấp nhận mình không có khả năng mặc dầu chính họ đã biết như thế. Vấn đề thứ ba, bất cứ giáo xứ hay cộng đồng nào cũng đều bị phiền hà về ngân quĩ thiếu hụt; con lại chỉ biết tiêu tiền chứ không biết cách kiếm; có phương pháp nào khuyến khích giáo dân cho đủ tiền chi dụng nơi giáo xứ hay không?...Bẩy câu hỏi được đưa ra, cha giáo cẩn thận ghi chép; sau đó ngài lần lượt trả lời những câu hỏi từ người đầu tiên bên cánh trái. Cỡ ba mươi phút trôi qua, hai mươi hai câu hỏi được trả lời trôi chảy làm hài lòng các học viên... Cuối cùng ngài quay qua thày Lành...- Bẩy câu hỏi thày vừa đưa ra, mỗi câu là một môn học cần ba mươi sáu giờ giảng dạy. Tôi không thể trả lời được bất cứ câu hỏi nào của thày trong mấy phút...Cha giáo trả lời như thế chỉ cho qua; thày Lành nghĩ. Điều cần biết không ai có thể nói mà đọc nơi sách vở lại càng rối mù lên với những điều kiện chẳng bao giờ có nơi cảnh huống thực tại. Không nói đâu xa, thử lật cuốn Thuật Lãnh Đạo do Hoàng Xuân Việt góp nhặt về thuật đào luyện cá nhân thủ lãnh sẽ thấy chẳng bao giờ có thể có được người lãnh đạo lý tưởng bao gồm đầy đủ điều kiện phải có như sách đề ra... nào nhân cách, nào tự chủ, lịch sự v.v... và muôn ngàn thứ đức tính phải có... Có lẽ bất cứ ai đọc đều thấy sợ bởi đều nhận ra nơi mình chồng chất những điều xấu cần phải bỏ trong khi biết bao điều tốt lành nên có lại chẳng thấy mảy may. Hơn nữa, càng đọc thêm về "Thuật Thực Hiện Sứ Mệnh Thủ Lãnh" trong sách, người ta càng thấy rối trí. Chẳng hạn như chương XXV, Thuật Tiên Kiến, cuộc đời này và lòng người thay đổi như thời tiết bất chợt nóng, bất chợt lạnh hoặc đang nắng thì mưa và nhiều khi cầu mưa trời cứ khô ran, cầu nắng lại ướt dầm dề mà lại cứ khuôn mẫu thi hành những dự định bất chấp điều kiện hiện tại; tất nhiên chỉ những người thủ lãnh điên cuồng vì tham vọng mới cố chấp thực hiện chương trình không thay đổi theo sự tiên kiến đã được đề ra từ trước nay đã lỗi thời. Kinh nghiệm người xưa để lại chỉ hợp cho người xưa chứ chưa chắc gì đời nay có thể áp dụng; chẳng những thế, đôi khi còn ngược hẳn lại với thực tại khiến cho người trong cuộc xất bất xang bang.Hôm đó, thày Lành vừa rời khỏi chuyến xe buýt ra về sau giờ dạy giáo lý nơi một cộng đồng người Việt cách chủng viện nửa tiếng lái xe. Trên nền trời, cơn đen vần vũ kèm theo sấm chớp thi đua khuấy động khoảng không gian đôi khi khiến thày giật mình. Từ bến xe buýt tới chủng viện chỉ cần đi bộ cỡ năm phút nhưng vì sau gần ba tiếng thèm thuốc hút bởi quên không đem theo, thày lững thững ghé vô cây xăng mua gói thuốc, thầm ỷ y lặp lại kinh nghiệm thời tiết qua câu ca dao: "Bao giờ sấm trước có mưa..." Còn đang xếp hàng trả tiền, cơn mưa đã đùng đùng như thác nước đổ xuống... Thế là suốt hai tiếng đồng hồ chôn chân nơi cây xăng trong khi tâm trí nhai đi nhai lại kinh nghiệm người xưa, thày Lành có được bài học để đời: kinh nghiệm đúng với hoàn cảnh này chưa chắc đã hợp với thực tại kia. Nghe sao thực hành làm vậy có lẽ cũng giống như "Người ta canh kiệu thì ngon, tôi canh hương án thì đòn vào lưng."Lẽ thường, có luật tất nhiên có kẽ hở, chẳng hạn luật kiêng thịt các ngày thứ sáu mùa chay. Nơi đất nước mà dân chúng nghèo nàn, cả năm giỏi lắm những ngày lễ tết hoặc giỗ chạp, đình đám may ra mới được ăn thịt thỏa thuê trong khi những ngày thường chỉ cơm rau với mắm, khá hơn thì cá kho mặn hoặc một miếng thịt gánh cả muỗng muối phụ vào cho trôi chén cơm; vả lại đến ngay cơm gạo là của ăn chính cũng không có đủ nói chi đến thịt thà, luật kiêng thịt đối với đa số dân nghèo coi bộ có để mà có. Đàng khác, bởi dân chúng quen ăn cơm, không có thịt chẳng sao nhưng thử một ngày không được chút hơi hồ là cơ thể bải hoải; như vậy, thay luật kiêng thịt bằng luật kiêng cơm có lẽ hợp lý hợp tình hơn. Dĩ nhiên, cứ theo nhận xét này, luật kiêng thịt chỉ phù hợp cho người Tây Phương dùng thịt làm món ăn chính. Luật giữ mình trước khi rước lễ cũng thế, thời xưa chưa có lễ chiều, luật theo bổn dạy "Phải giữ lòng không từ nửa đêm cho đến khi chịu lễ, chẳng nên ăn uống của gì, phải rửa mặt, rửa tay cùng súc miệng và ăn mặc sạch sẽ..." đã được đổi thành "Chỉ kiêng ăn uống một giờ trước khi rước lễ ngoại trừ nước lã" khi Thánh Lễ buổi chiều trở thành nhu cầu cho giáo dân nơi không có điều kiện tham dự Thánh Lễ buổi sáng. Kinh nghiệm và luật còn thay đổi tùy nơi, tùy thời thì những sự áp dụng của nghệ thuật lãnh đạo chắc chắn không thể nào được tuân theo như những giáo điều bất di dịch. Có chăng, kinh nghiệm người xưa để lại đem áp dụng vào cuộc sống nên được coi như những nét son phấn tô lên bộ mặt thực tại cho thêm phần tươi mát tùy thời tùy nơi.Hơn thế nữa, hình như những gì vi phạm luật có sức hấp dẫn con người nhiều hơn bình thường bởi được để ý nhiều hơn; mà càng được để ý nhiều hơn, sự trái luật càng có sức hấp dẫn hơn. Đâu phải cứ không ăn sáng làm cho người ta cảm thấy đói hơn vào giờ trưa vì thiếu chi người không ăn sáng. Thế mà không hiểu tại sao, thứ tư lễ tro hoặc thứ sáu tuần thánh với luật buộc ăn chay, dù người không quen ăn sáng cũng cảm thấy ly cà phê của thường ngày hôm nay lỏng lẻo. Bữa trưa, mặc dầu cố tình ăn thật no bù cho bữa tối sẽ ăn ít hơn, vậy mà chưa tới giờ cơm tối đã thấy bụng sôi lên. Rồi bữa tối, người giữ chay nào có thiệt thòi gì nhiều cho cam, chỉ ít hơn bình thường một chén cơm, dẫu đã được chủ ý bù đắp từ bữa trưa, thế nhưng đồ ăn vô bụng của bữa chay lại cũng gây cảm giác không khác chi muối bỏ biển. Ngày theo luật ăn chay được tính từ khi thức dậy tới lúc đi ngủ đâu ai thèm để ý. Dân nhậu nhà ta mượn cớ một ngày có hai mươi bốn giờ tính từ nửa đêm hôm trước nên hè nhau nấu nướng rồi chong chong ngồi chờ, đợi kim chỉ phút vừa vượt qua số mười hai lần cuối cùng đã vội nâng ly ăn mừng việc thánh thiện của một ngày chay "đói khát." Nào đã hết những chuyện lẩm cẩm lỉnh kỉnh phụ thuộc việc giữ chay, đợi đồng hồ chầm chậm ngốn thời gian một cách đúng đắn tốt lành còn đỡ, có người mượn cớ đồng hồ nào cũng là đồng hồ nên chọn chiếc chạy nhanh hơn bình thường... và rồi còn có kẻ xưng ra đã vặn đồng hồ sớm hơn mười lăm phút... bởi cho rằng Chúa thông cảm. Đúng là tinh thần thì tỉnh táo mà xác thân lại dễ chiều theo sự yếu hèn... Giữ chay như thế chẳng thà đừng giữ cho đỡ tốn kém về bữa nhậu nửa đêm.Đem áp dụng những nguyên tắc thực nghiệm được học hỏi nơi nhà trường vào thực tế khi phải đối diện với dân chúng mới thấy khoảng cách to lớn giữa lý thuyết và thực hành nhất là trong vấn đề lãnh đạo. Qua kinh nghiệm coi xứ, không cha nào không bị phiền hà về việc tìm người giúp cộng đồng. Giới có thời giờ rãnh rỗi là quí cụ ông cụ bà, không vướng bận con thơ, chẳng phải lo lắng công ăn việc làm, nhưng sao có thể kiếm được người có chiều hướng phù hợp cho những công việc hiện đại. Hơn nữa, sống nơi đất nước người, chủ tịch hay đại diện cộng đồng khi làm việc cần sự giao dịch với người bản xứ lại cần nói được ngoại ngữ... Chẳng những thế, quí cụ già thường không lái được xe; khi có chuyện nọ kia mà không có phương tiện di chuyển sao có người đốc thúc hoặc điều hành công việc. Đàng khác, quan niệm cổ xưa về vị thế chủ tịch hay đại diện cộng đồng vẫn còn nặng nề ảnh hưởng một cách sai lầm nơi quần chúng. Dẫu nói rằng làm việc vì Chúa nhưng ai không thấy ông trương, ông chánh là quan trọng; quan trọng đến nỗi cứ coi bất cứ gì ông trương nói ra đều là tiếng nói của toàn dân trong xứ để rồi bao nhiêu điều ong tiếng ve do hiểu sai hoặc nói cho oai đã làm những người sẵn lòng e ngại không dám giúp việc nhà thờ. Thực ra, ai để ý đến trách nhiệm và vai trò cũng như phân biệt tùy trường hợp nơi vị thế một người đều nhận thấy đâu phải bất cứ lời nào chủ tịch hay đại diện nói ra cũng được coi là lời nói đại diện cho cộng đồng. Chủ tịch hay đại diện khi đứng ở cương vị thông báo cho toàn thể cộng đồng trở thành người nói lên những gì hội đồng điều hành đã họp và đưa đến quyết định. Nói cách khác, vị chủ tịch hay đại diện chỉ nói lên những điều đã được cho phép nói; thế mà bao lâu nay nào ai đã chịu hiểu, hoặc có biết chăng, lại cố tình tỏ ra không hiểu cho tiện việc thuận gió phất cờ theo ý định riêng mình.Trong một buổi họp của hội cố vấn và ban hành giáo để xét xem có nên làm hàng rào chung quanh nhà thờ hay không, quí cụ cố vấn cũng như trưởng các ban ngành tự động chia thành hai phe ủng hộ và phản kháng. Điều qua tiếng lại, không bên nào nhượng bên nào vì mỗi phe đều có lý do biện minh cho những ẩn ý riêng. Bình tâm mà xét, cho dù ý kiến, quan niệm đúng hay sai, mỗi nhận xét đều có giá trị riêng của nó. Kinh nghiệm sống đã minh chứng lắm khi ý nghĩ còn đang được ươm mơ trong trí óc tỷ lệ đúng của chúng khá cao nhưng chỉ vừa mới nói ra khỏi cửa miệng đã thấy nhiều phần không chỉnh. Ai đã chưa bao giờ gặp cảnh hôm qua mình tốn năng lực hùng hồn bảo vệ, biện minh cho một vấn đề nào đó, hôm nay đã không thể chấp nhận được? Hơn nữa, bởi bị ảnh hưởng lối làm việc do quyết định đơn phương, quí vị cố vấn và thành viên của ban điều hành đã xây một bức tường khó bề lay chuyển, phân đôi hai phe nên và không nên làm hàng rào chung quanh nhà thờ...- Tôi nhất quyết không chấp thuận làm hàng rào. Nhà thờ chứ không phải là nhà tù... Một cụ cố vấn đưa ý kiến không nên. Cháu cụ có xe bán kẹo cho trẻ học giáo lý.- Kính thưa cha, thưa quí cụ cố vấn, quí ban điều hành và đoàn thể, cứ theo như ý nghĩ của con thì làm hàng rào chung quanh nhà thờ, nhà xứ, và trường học quá tốn kém. Ngân quĩ giáo xứ đâu có được bao nhiêu vì thế lại phải bổ bán cho các gia đình nên chỉ tạo thêm gánh nặng nơi họ. Hơn nữa, thực ra hàng rào không cần thiết vì ông bà ta thường nói: "Hàng rào để giữ chân người ngay chứ ai ngăn được kẻ gian" trong khi mình lại phải tốn món tiền khá lớn. Vả lại, thường thì hàng rào chỉ che bớt sự đẹp đẽ của nhà thờ và có thể phần nào gây ấn tượng ngăn cách làm tách biệt nhà Chúa khỏi tâm tình giáo dân... Bởi thế, hàng rào xét ra chẳng lợi ích gì thì lại càng không nên làm...Giọng cụ chậm rãi, ôn hòa và lý luận khá vững bao gồm lo âu về tài chánh, tâm lý, và mỹ thuật khiến ai nghe cũng bị xiêu lòng nhưng ẩn ý thật khó biết. Cụ sống với gia đình người con trai bên kia đường ngang khu nhà thờ. Mấy đứa cháu trai phá như giặc lại hay chành chọe nhau làm cụ khó chịu nên vừa đi học về là đã bị đuổi ra khu vực nhà thờ nô đùa... Biết rõ tâm ý cụ, trưởng ban trật tự lên tiếng:- Kính thưa cha, thưa quí cụ, khu vực nhà thờ là chốn tôn nghiêm cần phải có hàng rào để ngăn cản trẻ em đến nô đùa nghịch phá rồi bày biện giấy kẹo cũng như tụm năm tụm ba kéo bè kéo đảng chia phe dàn trận ném gạch đá làm trầy trụa tường, bể kính cửa sổ, hoặc có những em viết bậy bạ hay vẽ lên tường v.v... Tệ hơn nữa, một số thiếu niên bụi đời đêm đêm rủ nhau vô lễ đài ngoài trời làm tổ ăn uống và ngủ nghỉ bê bối quá sức... e rằng một ngày nào đó chúng sẽ gây ra án mạng vì tranh chấp... Như thế, không có hàng rào, đâu ai ngăn cản được chúng...Và cứ thế, những ý kiến tuôn ra như thác đổ không ai nhường ai. Có những ý kiến được lặp đi lặp lại năm bẩy lần và nhiều lúc hai hoặc ba người cùng thi đua hét làm ai nấy chỉ nghe thấy tiếng nói mà không biết ai nói những gì để cổ võ thuận ý hoặc là chẳng nên... Thư ký làm việc tay viết chậm hơn những ý kiến chạy đua; có hỏi lại thì chính người vừa phát biểu đã chẳng có thể lập lại ý mình nói gì... Hai tiếng đồng hồ trôi qua, buổi họp biến thành chốn mổ bò mà vẫn còn nhiều người tiếp tục giơ tay cho ý kiến... Tuy thế, nơi bàn chủ tọa, cha vẫn im lặng ngồi chiêm ngưỡng cảnh náo nhiệt lắm lúc đến độ vô trật tự ấy. Ngồi dựa chán cũng mỏi lưng, cha chống tay lên bàn để rồi đôi khi nghe như có vẻ không nghe... Một vài cụ ý kiến chán chê, trờ đến bên cha thì thào tiếp tục e rằng lúc nãy mình nói cha chưa hiểu hết. Đến khổ, vài tợp rượu cụ lấy đà trước khi đi họp làm cha giờ muốn nghẹt thở nhưng vẫn cố gắng ngồi im chịu trận... bởi lâu lâu quí cụ mới có cơ hội nêu ý kiến... thôi thì không rán cũng phải chiên mà chịu. Đã mấy lần ngài định lên tiếng bởi thấy những ý kiến cứ bị lặp đi lặp lại và thêm mắm thêm muối chẳng đâu vào đâu kèm theo tình trạng đầy vẻ căng thẳng không khác gì cuộc đấu khẩu gay cấn trước khi ẩu đả nhưng đành cố nín nhịn thầm nhắc lại câu tự nhắn nhủ trước khi bước vào cuộc họp: ngồi im, nghe, nghe, và nghe để cho các cụ thả dàn mở máy nếu không sẽ bị nói là cha độc tài, cha ra lệnh, cha không cần bàn hỏi con chiên, cha tự ý, cha coi thường hội đồng cố vấn... Ngài chợt mỉm cười nhớ lại câu một cha bạn hay diễu: cố vấn tối um cho rối um...Và cuối cùng chuyện đến vẫn phải đến, bàn qua cãi lại không đâu tới đâu, chỉ thấy những chiếc miệng được hộ tống bởi những đường gân cổ nổi lên như hàng đũa tranh nhau lung tung phát biểu, ông chủ tịch vung tay ra hiệu yêu cầu mọi người giữ im lặng:- Kính thưa cha, thưa quí cụ, suốt hơn hai tiếng đồng hồ chúng ta bàn thảo; bây giờ tôi xin ông thơ ký đọc biên bản cuộc họp và quyết định...- Ông không thể đưa ra quyết định đơn phương được. Một vị cố vấn trong phe chống hàng rào lên tiếng vì biết thế nào ông chủ tịch cũng tuyên bố là sẽ làm hàng rào.- Tôi là chủ tịch đại diện cho toàn dân xứ đạo mà không quyết định được à? Vậy chứ bầu tôi lên làm gì? Phỏng ông có đại diện được dân chúng không? Ông chủ tịch từ ngày đắc cử đến nay đi ăn uống tiệc tùng ở đâu cũng một mực tuyên bố rằng vì người ta tin tưởng nên trao gánh nặng của giáo xứ cho ông phải vác khiến ông lo nghĩ nên đầu chóng bạc... Bây giờ nhân tiện đầy đủ bá quan văn võ ông mới có dịp tỏ sự cả sáng mình ra cho mọi người nhận biết.Những cánh tay nhốn nháo giơ lên kèm theo lời ra tiếng vô loạn xà ngầu phản đối muốn tẩy chay... Ông chủ tịch quýnh quáng kêu cầu đến cha... Khấp khởi mừng thầm vì sắp thoát nạn nhưng cha đành cố gắng giữ cử điệu chậm rãi đưa tay ra hiệu yêu cầu mọi người im lặng.- Tôi đồng ý để cho ông thư ký đọc lại những ý kiến tổng kết chúng ta đã phát biểu và sau đó bỏ phiếu kín... Cha định nói đồng ý với ông chủ tịch cho đọc biên bản buổi họp để ít nhất vớt vát phần nào sự tổn thương ông ta vừa phải gánh chịu vì cái miệng nhưng lại e ngại mọi người chưa kịp nghe hết câu nói đã cho rằng cha thiên vị.Thế là ai nấy thỏa thuê... vừa được nói, vừa được bỏ phiếu quyết định... Nhìn những gương mặt hớn hở như mới thực hiện xong một công việc cả thể, miệng huyên thuyên những gì chẳng biết, cha thở phào nhẹ nhõm do cuộc họp rối loạn sắp kết thúc. Cuộc họp nào mà chẳng thế, ngài thầm nghĩ, nhà lãnh đạo thực sự không cần nắm giữ quyền hành, điều thiết yếu là chỉ dẫn phương cách thực hiện công việc. Tuy nhiên, người lãnh đạo nhiều khi bị đối diện với thực trạng dở khóc dở cười; đó là kiếm người có khả năng thích hợp để giúp việc điều hành cộng đoàn đã khó, gặp trường hợp lỡ dân chúng bầu không đúng người có khả năng thực hiện công việc, muốn họ từ chức lại càng khó hơn. Lẽ đương nhiên, muốn kiếm người cần tìm hiểu nghề nghiệp, đồng thời cần biết thêm quá khứ của gia đình họ, sự đối xử của họ đối với những người chung quanh cũng như tiếng tăm họ đã tạo nên xưa nay. Thêm vào đó, tìm hiểu một người về khả năng vẫn chưa đủ, uy tín, cá tính và ảnh hưởng của người đó đối với dân chúng mới là điều nan giải.Thời gian chuẩn bị thành lập thiếu đoàn tại Chicago, thày Lành nói chuyện với một số thày bạn để tìm hiểu xem ai có thể làm thiếu trưởng.- Ở đây xứ lạnh, người ta chỉ đến dừng chân một thời gian rồi di chuyển đi nơi khác làm sao có thể kiếm được người làm việc lâu dài.- Không thế thì thà đừng làm gì nữa. Nếu cứ nay đổi, mai đổi người, sao có thể sắp xếp chương trình huấn luyện thăng tiến.- Bác tìm người làm thiếu trưởng mà đòi nhiều điều kiện quá sẽ không bao giờ có được người như ý. Bác xem, người ta đi làm từ sáng sớm, tối về còn phải lo việc nhà cửa, vợ con sao có giờ lo cho đoàn thể. Bác lại đòi người có nhà cửa nơi đây, nào mấy người Việt Nam định sống nơi này lâu dài. Bác muốn có người thích Hướng Đạo, đâu ai thấy người Việt nào tham gia ở đây. Hơn nữa, bác còn đòi hỏi điều kiện có uy tín trong cộng đồng kèm thêm có con cái tham gia Hướng Đạo; tôi nghĩ không bao giờ bác có thể kiếm được người như vậy.- Thì đành chờ khi nào kiếm được người mới có thể thành lập. Giả sử bỏ ra một hoặc hai năm để kiếm một người làm việc mười hay hai mươi năm vẫn còn lời chán!- Tôi e rằng bác có chờ tới mười năm cũng chẳng thể nào tìm được một người với những điều kiện như thế.Uy tín gia đình của một người ảnh hưởng mạnh mẽ tới vị thế cá nhân trong sinh hoạt cộng đồng. Có lẽ bởi theo tâm lý chung, ai cũng cảm thấy mình có một niềm hãnh diện nào đó nhưng đồng thời kèm theo tự ti mặc cảm ít được người khác để ý đến do đó chỉ có thể chấp nhận được người nào đó đã có sẵn uy tín cho mình nghe theo. Điều hiển nhiên, lối sống tôn ti trật tự ảnh hưởng nặng nề sinh hoạt gia đình cũng như cộng đồng người Việt vì thế tuổi tác cũng đóng một vai trò quan trọng nơi vị thế của người tham gia ban điều hành cộng đồng. Thêm nữa, ngay cả sự nết na của con cái cũng ảnh hưởng đến người làm việc nơi họ đạo.- Chúng ta cần đề nghị một số người để chọn thư ký giáo xứ vì ông Hoàng không thể tiếp tục trách nhiệm tới mãn kỳ.- Tôi đề nghị ông Mạch; ông ta có thiện chí và rất sẵn sàng giúp hội đoàn thanh niên đã từ hai năm qua.- Không được, ông Mạch mà làm thư ký hàng xứ thì ai thèm nghe. Con ông ta chửa hoang, chẳng lẽ các ông chấp nhận đội người không biết dạy con lên đầu mình hay sao. Tôi đề nghị kiếm ông khác.- Xin cụ đề nghị cho một người.- Tôi đề nghị anh Giáo nhà tôi; anh ta vừa có chữ nghĩa vừa có thì giờ lo sổ sách.- Anh Giáo nhà ông có mấy đứa con nghịch như quỉ sứ phá phách xóm làng; bà vợ thì đanh đá cãi lộn với hết mọi người mà xứng đáng làm thơ ký sao? Tôi không chịu.- Vợ con anh ta đâu liên hệ gì đến chân thơ ký hàng xứ...- Thì ông Mạch cũng thế, sao ông nói không được. Có phải anh Giáo đáng làm thơ ký vì là họ hàng nhà ông?...Cha ngồi chủ tọa... lần nào cũng như lần nấy... cảm thấy bất lực đối với những cơn hăng say đấu lý văng mạng của quí cụ cố vấn. Lẽ tất nhiên, nể quí cụ về tuổi tác, cha không muốn dùng những lời nói thẳng thừng e mất lòng các bậc già nua. Một vài thành viên ban điều hành nhận thức được điều đó cũng ngại lên tiếng bởi dầu sao quí cụ thuộc hàng chú bác... Thôi đành chấp nhận cho qua, mỗi năm chỉ có một lần họp với quí cụ... âu cũng là dịp cho quí cụ thi hành nhiệm vụ bày tỏ ý kiến của hàng cố vấn...Buổi họp tìm người mời ra làm thơ ký hàng xứ trở thành chốn mổ xẻ nếp sống luân lý gia đình người khác. Những tên tuổi đề nghị liên tục được đưa ra và kẻ thì bị chuyện nọ, người gặp sự phiền kia; có người chỉ vì còn trẻ tuổi nên không được các cụ đồng ý mời làm việc. "Ai lại già đầu như tôi mà phải nghe lời tên con nít..." Cụ không chấp nhận "con nít" làm thơ ký hàng xứ, chẳng chịu mấy người khác, không hiểu cụ muốn gì!... Rõ phiền, cụ không bắt được ai phải nghe lời cụ thì làm sao cụ phải nghe lời ai. Thư ký hàng xứ đâu có phận sự bắt ai phải nghe mà đặt vấn đề con nít hay người lớn...Dĩ nhiên, nhân vô thập toàn, chính mình chưa hoàn hảo thì sao có thể đòi hỏi người khác toàn vẹn như ý mình. Hơn nữa, chắc gì những điều kiện mình cho là toàn hảo đã thực sự tốt lành có thể làm mẫu mực chung? Có chăng, những gì mình đòi hỏi nơi người khác phải có lại là điều chính mình đang thiếu sót. Thế nên, tìm kiếm người làm việc giúp giáo xứ hay cộng đồng là điều khó khăn cần đắn đo và kiên nhẫn. Hơn nữa, bởi chính tự con người đã không hoàn hảo do đó không thể có được một tiêu chuẩn hay phương pháp toàn hảo rõ ràng nào làm mẫu mực để chọn lựa người làm việc. Bởi vậy, cho dù có dân chủ bầu bán thì ngay vấn đề kiếm người để mà bầu đã không xong còn nói chi đến bầu với bán...- Tôi thấy nếu cứ đem người ta ra mà bươi móc những điều chẳng nên thì chúng ta sẽ không bao giờ chọn được thơ ký hàng xứ. Thêm vào đó, nhiệm kỳ của hội đồng giáo xứ khóa này chỉ còn một năm nữa là hết hạn, quí vị làm ơn cho ý kiến nên thực hiện cách nào để chọn thơ ký bổ túc khóa này cũng như để bầu ủy  ban hành giáo nhiệm kỳ tới.- Thưa cha, thưa quí vị, con xin đề nghị một chương trình như sau: Trước hết mỗi vị trong ban điều hành đề cử ít nhất hai người để làm việc trong vị thế của mình đồng thời phải hỏi họ trước khi đề cử có bằng lòng chấp thuận hay không. Nếu họ không bằng lòng thì kiếm người khác cho tới khi có đủ hai người. Sau đó, lập một danh sách bao gồm tên tuổi cũng như chức vị của những người được đề nghị này đem ra bàn thảo tại phiên họp đặc biệt của ủy ban điều hành. Nếu ủy ban điều hành thông qua, một lá thư mời được gửi tới từng người và yêu cầu họ viết cho một chương trình sẽ dự định làm những gì để giúp cho giáo xứ trong chức vụ họ sẽ chấp nhận tùy theo nhiệm vụ đã được biên soạn theo Quy Chế Giáo Dân và bản Nội Quy cộng đồng. Những chương trình này sẽ được công bố cho mọi người biết và như thế, những lá phiếu sẽ bầu cho những chương trình đã được soạn thảo.- Đã chắc gì người ta chịu viết dự tính sẽ làm việc, con xin phép cha, xin lỗi quí vị. Vậy nếu những người được đề cử này không biết viết ra dự tính làm việc thì sao mặc dầu họ có khả năng và muốn giúp giáo xứ...?- Đó cũng là ý kiến hay! Thế ai có ý kiến gì để giải quyết không?- Thưa cha, theo con nghĩ thì đâu phải ai cũng có khả năng viết được điều mình dự tính để làm nhất là trong giới bình dân. Chẳng nói gì đâu xa, nếu bảo con viết, con có biết gì đâu mà viết và thật ra con cũng chẳng có dự tính gì. Con chỉ sẵn sàng, có chuyện chi cần làm thì con làm, chẳng làm được thì thôi. Chính bởi vậy, chúng con mới cần có người đứng đầu để hướng dẫn phải làm gì. Nói đúng ra, giới bình dân chúng con, lòng thì có nhưng tài năng thì không. Con nghĩ sao nói vậy, mong cha và quí vị bỏ quá cho...- Ông trùm nói đúng điều ông nghĩ nhưng thực ra, Chúa ban cho quí vị nhiều tài năng sẵn có mà chính mình không để ý nên không nhận ra thôi. Thường thì chúng ta nhận ra khả năng của người khác nhiều hơn tự nơi mình. Có lẽ tôi cần để ý về vấn đề này, nhưng đó là chuyện sau. Tôi muốn trở lại vấn đề bầu bán; xin quí vị cho biết thêm ý kiến...- Thưa cha, con xin có một ý nhỏ mọn: Ông bà mình có câu: "Cha nó lú còn có chú nó khôn." Đề nghị viết ý định làm việc là một điều rất hay mặc dầu tuy khó thực hiện. Con trộm nghĩ, nếu một người thực sự muốn làm việc giúp giáo xứ mà không biết sao diễn tả ý định của mình cho có thứ tự, họ có thể nhờ người khác. Hoặc giả, dù họ không sao viết được nhưng nhờ người quân sư nào đó giúp cho, chắc chắn khi làm việc, họ đã có quân sư giúp sau lưng...- Thưa cha, thưa quí vị, nếu người đó không viết được ý định, tại sao mình không làm một mẫu sẵn gồm có những câu hỏi tổng quát để họ trả lời. Con thấy đó cũng là một hình thức bày tỏ chương trình làm việc của từng người...- Ông phó có ý kiến hay. Ai có thêm ý kiến gì, xin cho biết tiếp theo...- Thưa cha, vậy ai sẽ đưa ra những câu hỏi mẫu như ông phó vừa đề nghị?- Chúng ta còn đang đề nghị ý kiến. Sau khi tổng kết, nếu chúng ta quyết định sẽ thực hiện theo phương pháp nào, bấy giờ mới có thể bàn sâu về cách thức làm việc...Phương pháp tìm người mới này thế mà hay, cha Lành cảm thấy vui với kết quả vừa đạt được qua cuộc họp. Chúa ban cho những người tuy cuộc sống bình dân nhưng đầy nhiệt thành tha thiết với đức tin và dân Chúa. Ý nghĩ này gợi lại nơi ngài lời cha chính địa phận nhân một lần nói chuyện về người Việt: "Đừng tưởng mấy cụ già không biết ký tên của họ là dốt nát. Họ không ký tên được bởi họ không có cơ hội tới trường học nhưng Chúa ban cho họ rất thông minh. Lý luận của họ không đơn giản như mình nghĩ bởi họ sống bằng trực giác nhiều hơn; do đó nếu để ý và suy nghĩ kỹ, coi chừng họ đang được Chúa dùng để nói tiên tri cho cộng đồng trong thời gian hiện tại."Có những người do giao cảm tự nhiên thấy tự mang trọng trách với dân tộc nên đã hướng mọi công việc để xây dựng nhân bản. Riêng với đức tin, Chúa ban cho cũng có những người tự xả thân lo giúp việc dân Ngài. Thế nên, dẫu rằng hầu hết những nhà lãnh đạo được coi là người tiền phong cho chương trình chúng ta đang tiến tới nhưng thực ra họ chỉ khuyến khích và cùng chúng ta thực hiện ước mơ chung nếu nhìn theo khía cạnh dân chủ. Do đó, người lãnh đạo không chỉ cho chúng ta điểm tới nào hết mà nhận ra điểm tới của chúng ta. Tâm lý mà xét, chính những yếu điểm chung của mọi người đã tạo nên nhà lãnh đạo; bởi vậy, đặc tính của người lãnh đạo là biết gieo vào lòng người khác niềm tin mạnh mẽ và ước muốn thực hiện niềm tin này. Cha Lành trở về nhà xứ vừa đi vừa suy nghĩ...