Nghiên cứu ngôn ngữ Ấn-Aryen là một việc rất có lợi cho người phương Tây vì tiếng Sanscrit là một trong những ngôn ngữ cổ nhất trong nhóm ngôn ngữ Ấn-Âu mà các ngôn ngữ của chúng ta ở trong nhóm này. Các danh từ chỉ số, các từ ngữ chỉ những liên lệ dòng họ, và các từ (mot) nhỏ đặt thêm vào trong các câu mà các nhà ngôn ngữ học gọi là copulatif (đối tiếp từ) trong các ngôn ngữ Sanscrit, Hi Lạp, La Tinh, Anh, Pháp có nhiều điểm giống nhau, làm cho ta có cảm tưởng lạ lùng này là các ngôn ngữ đó gần gũi nhau, cùng một nguồn gốc mặc dầu cách xa nhau về thời gian và không gian[1]. Không có những chứng cớ gì chắc chắn rằng cổ ngữ đó mà ông William Jones khen là “hoàn toàn hơn tiếng Hi Lạp, phong phú hơn tiếng La Tinh, tinh nhã hơn mọi thứ tiếng khác” là ngôn ngữ (langage parlé), tiếng nói của bọn xâm lăng Aryen. Vậy thì bọn Aryen này dùng ngôn ngữ nào? Không thể biết chắc được, nhưng có thể đoán rằng họ dùng một ngôn ngữ bà con với thổ ngữ cổ Ba Tư, tức ngôn ngữ trong Thánh kinh Avesta[2] của Ba Tư. Tiếng sanscrit trong các kinh Veda và các anh hùng ca đã có những dấu hiệu của một ngôn ngữ cổ điển và văn chương, chỉ có các học giả và tu sĩ dùng tới, chính từ ngữ sanscrit có nghĩ là “sửa soạn, trong sạch, hoàn toàn, thiêng liêng”. Thời Veda, dân chúng không phải chỉ nói một thứ tiếng mà nói nhiều thứ tiếng, mỗi bộ lạc có một thổ âm Aryen. Từ xưa tới giờ, Ấn Độ chưa bao giờ có một ngôn ngữ thống nhất. Không có đoạn nào trong các kinh Veda cho ta ngờ được rằng tác giả đã biết chữ viết. Mãi tới thế kỉ thứ VIII hoặc thứ IX trước công nguyên, bọn thương nhân Ấn, có lẽ là người Dravidien mới đem từ Tây Á về một thứ chữ viết sémitique, tựa như chữ viết phénicien mà hồi đó người Ấn gọi là “chữ của Brahma”, từ thứ chữ viết đó, sau này họ tạo ra tự mẫu Ấn. Trong nhiều thế kỉ, cơ hồ họ chỉ dùng chữ viết trong thương mại và hành chánh, không nghĩ cách dùng để sáng tác văn thơ. “Nhờ những thương nhân chứ không phải nhờ các tu sĩ mà có văn học”. Người ta có thể ngờ rằng các tôn qui của đạo Phật mãi tới thế kỉ thứ III trước công nguyên mới chép lại thành văn. Những bi kí, bi minh cổ nhất của Ấn Độ mà chúng ta được biết là của triều đại vua Açoka. Chúng ta từ mấy thế kỉ nay quen học bằng mắt, bằng những tài liệu viết hoặc in rồi, chúng ta khó hiểu được tại sao Ấn Độ đã có chữ viết từ lâu như vậy mà còn giữ hoài truyến thống cổ là truyền khẩu rồi học thuộc lòng lịch sử và văn học của họ. Các kinh Veda và các anh hùng ca đều là những bài thơ tràng thiên để nghe chứ không phải để coi, truyền lại bằng miệng từ thế hệ trước tới thế hệ sau và cứ mỗi thế hệ lại thêm thắt vào, càng ngày càng lớn lên, dài ra…[3] Chính người Ấn coi thường chữ viết nên chúng ta thiếu tài liệu và biết rất ít về Ấn Độ thời thượng cổ. Hầu hết tất cả những gì chúng ta biết về thời đó đều nhờ kinh Veda. Nhưng kinh đó chứa những gì? Chính từ Veda có nghĩa là tri (biết), một kinh Veda là một cuốn sách về tri thức. Người Ấn dùng từ Veda về số nhiều để trỏ tất cả cái di sản thiêng liêng của tri thức truyền thống về gốc gác của họ; cũng như Thánh kinh của chúng ta. Veda là cả một nền văn học chứ không phải chỉ là một bộ sách. Không có tác phẩm nào hỗn độn hơn; thực là không phân minh chút nào cả. Thời xưa chắc có nhiều Veda lắm, ngày nay còn lại bốn: I. Rig-veda (Lệ Câu Vệ Đà), Tri thức về các thánh ca tán tụng, II. Sama-veda: (Dạ Nhu Vệ Đà), Tri thức về các giai điệu, III. Yajur-veda, Tri thức về các lời khấn khi tế lễ, IV. Atharva-veda, Tri thức về các thần chú, Mỗi kinh đó chia ra làm bốn phần: 1. Mantra tức thánh ca, 2. Brahmana (Phạn Chí) gồm những bài cầu nguyện, thần chú, các nghi lễ cho các tu sĩ dùng, 3. Aranyaka gồm các bài để các nhà tu hành khổ hạnh dùng, 4. Upanishad gồm các bài thuyết pháp, giải thích cho các triết gia dùng[4]. Chỉ có mỗi Veda có tính cách văn học hơn tôn giáo, triết học hoặc phương thuật. Rig-Veda là một thứ tuyển tập gồm một ngàn hai mươi tám (1028) thánh ca tán tụng các vật mà người Ấn-Aryen thờ phụng, như mặt trăng, mặt trời, vòm trời, tinh tú, gió mưa, đất, rạng đông, vân vân…[5] Hầu hết là những bài cầu nguyện có một mục đích rõ rệt, chẳng những cầu nguyện cho đàn bò sinh sôi nẩy nở, cho trúng mùa, sống lâu. Chỉ có một số ít bài có giá trị văn chương, lời đẹp hoặc hùng hồn như trong bài thánh thi (psaume) của Ki tô giáo. Vài bài có hồn thơ tự nhiên, bình dị làm cho ta nghĩ tới tình cảm ngây thơ, ngạc nhiên của một em bé. Trong một thánh ca, tác giả ngạc nhiên tại sao một con bò cái nâu mà sữa lại trắng, trong một bài khác, tác giả tự hỏi tại sao mặt trời khi hạ xuống chân trời không rớt độp xuống mặt đất… Đây là một bài điếu, giọng giống bài Thanatopsis khóc một người chết trên chiến trường: Tôi lấy cây cung mà anh ấy (người chết) còn nắmĐể chúng tôi được lây sức mạnh và vinh dự của anh.Anh nằm đó, chúng tôi đứng đây, cùng là dòng giống anh dũng,Chúng tôi đã thắng mọi tấn công của quân thù. Anh nằm sâu vào lòng đất, đất là mẹ chúng ta, Trải ra thăm thẳm, và che chở cho anh:Như tấm nỉ mềm mạiGiữ cho anh khỏi thành hư vô.Ôi đất, đất mở lòng ra, đừng đè nặng lên anh ấy.Nên giúp đỡ anh ấy, cho anh ấy dễ dàng nằm vào lòng,Bao lấy anh ấy như một tấm khăn liệm đi,Như một người mẹ lấy chiếc áo quấn lấy đứa con vậy. Một bài thơ khác trong Rig-Veda là một đối thoại rất tự nhiên giữa hai anh em đầu tiên của nhân loại, Yama là anh, Yami là em gái. Mặc dầu tội loạn luân bị trừng trị, Yumi cũng vẫn rán quyến rũ anh, lấy lẽ rằng nàng chỉ muốn duy trì dòng giống mà thôi. Yama viện một luân lí cao hơn để chống cự lại. Nàng dùng mọi phương tiện, sau cùng đuối lí, chế nhạo sự nhu nhược của anh. Truyện còn truyền lại tới nay ngưng lại nửa chừng và chúng ta chỉ có thể đoán được phần kết thúc thôi. Nhưng bài thơ hay nhất là bài Thánh ca về sự Sáng tạo vũ trụ, thật lạ lùng, chúng ta thấy một thuyết phiếm thần tế nhị và cả một giọng hoài nghi rất tôn kính trong bộ Thánh kinh cổ nhất của dân tộc mộ đạo nhất đó: Buổi đó, hoàn toàn chẳng có gì cả, mặt trời rực rỡ kia không có,Mà vòm trời như cái khăn phủ mênh mông kia, cũng không có.Vậy thì cái gì trùm lên, che phủ, chứa chất vạn vật?Phải chăng là vực nước sâu thẳm?Thời đó không có chết – vậy mà không có gì là bất tử,Không phân biệt ngày và đêm,Cái Nhất, cái Độc Nhất, không có hơi mà tự thở được,Ngoài cái đó ra không có cái gì khác nữa.Tối tăm, và hồi đầu cái gì cũng chìm trong Cảnh tối tăm mù mịt – như biển cả không ánh sáng – cái mầm khuất trong cái vôBỗng nẩy ra, duy nhất, dưới sức nóng nung nấu.Thế là lần đầu tiên, lòng thương yêu xuất hiện, nó là dòng suối mớiCủa tinh thần, các thi sĩ suy tư và thấy được trong lòng mình Mối liên lạc giữa cái không được tạo ra với những vật được tạo ra. Tia sáng đóChiếu ra, xâm chiếm hết, nó phát xuất từ trời hay từ đất?Giống đã gieo và người ta thấy những năng lực cao cả xuất hiện Ở dưới thấp là thiên nhiên, ở trên cao là quyền năng và ý lực.Ai là người vén được màng bí mật? Ai là người cho ta biếtSự sáng tạo muôn vật đó từ đâu mà có?Chính các thần linh cũng xuất hiện sau này - Vậy thì ai là người biết được sự sáng tạo mầu nhiệm đó từ đâu mà có?Đấng nào đó đã gây ra sự sáng tạo đẹp đẽ đó,Là do vô tình hay hữu ý?Đấng Tối Cao trên tầng trời cao nhất kiaBiết được – nhưng biết đâu chừng, chính Ngài cũng không biết nốt. Có bài thơ đó rồi, thế là các tác giả các Upanishad chỉ việc nắm lấy những vấn đề nêu ra trong bài mà tạo ra tác phẩm đặc biệt nhất mà cũng tuyệt diệu nhất của tinh thần Ấn Độ.
[1] So sánh tiếng Anh: one, two, three, four, five, với tiếng Sanscrit: ek, dwee, tree, chatoor, panch; tiếng La Tinh: unus, duo, tres, quattuor, quinque, tiếng Hi Lạp: heis, duo, tria, tettara, pente (tiếng La Tinh quattuor chuyển qua tiếng Anh thành four, cũng như tiếng quercus thành fir).Hoặc so sánh tiếng Anh: am, art, is với tiếng Sansccrit: asmi, asi,asti
[1] So sánh tiếng Anh: one, two, three, four, five, với tiếng Sanscrit: ek, dwee, tree, chatoor, panch; tiếng La Tinh: unus, duo, tres, quattuor, quinque, tiếng Hi Lạp: heis, duo, tria, tettara, pente (tiếng La Tinh quattuor chuyển qua tiếng Anh thành four, cũng như tiếng quercus thành fir).Hoặc so sánh tiếng Anh: am, art, is với tiếng Sansccrit: asmi, asi,