uối cùng K. đã quyết định từ bỏ luật sư của anh. Nói thực ra, anh không khỏi băn khoăn xử sự như thế có nên không, nhưng niềm tin chắc cần thiết phải có động tác ấy đã thắng các nỗi do dự. Tuy nhiên, bao nhiêu nỗ lực mới đi tới quyết định khiến cho hôm chuyển qua hành động anh mệt bã cả người đến nỗi anh chỉ có thể làm việc hết sức dề dà ở văn phòng, và khi anh đứng trước cửa nhà luật sư thì đã quá mười giờ. Trước khi bấm chuông, anh vẫn còn băn khoăn có lẽ giải quyết chuyện này bằng thư hoặc bằng điện thoại thì hơn, vì anh nghĩ rằng cuộc gặp mặt chắc chắn sẽ rất nặng nề. Suy đi tính lại, anh thấy dẫu sao giải pháp đích thân gặp gỡ vẫn là tốt nhất: với mọi cách khác, ông luật sư chẳc chỉ trả lời bằng sự im lặng hoặc bằng một công thức khuôn sáo và K. sẽ chẳng bao giờ biết được luật sư Huld tiếp nhận cái tin bị anh gạt bỏ ra sao và hệ quả sau đó thế nào theo những điều nhìn xa thấy trước uyên bác thông thái của con người lão luyện ấy, trừ phi Leni phỏng đoán được đôi điều; còn như nếu anh ngồi trực diện với luật sư và bất thần thông báo toạc móng heo ra, anh sẽ dễ dàng tìm hiêu được tất cả những gì anh muốn trên khuôn mặt và trong các phản ứng của lão, cho dù lão vẫn hà tiện lời ăn tiếng nói. Song chẳng phải là lúc này K. không thể thay đổi quyết định được nữa.Như thường lệ, tiếng chuông đầu tiên chẳng được việc gì.“Leni nhanh chân lên chút nữa mới phải”, anh nghĩ.Nhưng cũng đã may lắm rồi là chẳng có ai khác can thiệp vào vì trong những cơ hội như thế này luôn luôn có một người hàng xóm nào đây bước ra nói nọ nói kia như cái ông mặc áo dài trong nhà hôm anh đến lần đầu. Vừa bấm nút chuông lần thứ hai, K. vừa quay lại để nhìn cái cửa sau, nhưng lần này nó cũng đóng im ỉm. Cuối cùng hai con mắt xuất hiện ở ô cửa nhỏ; đó không phải là đôi mắt của Leni. Có một người nào đấy tay vặn qua đấm nhưng vẫn đè chặt lấy cửa, quay vào trong hét to: “Hắn ta đấy”, và chỉ sau đó mới mở hẳn ra.Trước đó, K. đã đẩy cửa ra rồi, do anh thấy tiếng chìa khóa lạch xạch trong ổ khóa bên hàng xóm; vì vậy, nhanh như chớp, anh thoáng nhìn thấy Leni mặc sơ-mi trần đương lủi dọc theo hành lang trước các cửa phòng, bởi chính là người ta vừa hét bảo cô. Anh đưa mắt nhìn theo cô ta một lúc, rồi nhìn cái người ra mở cửa. Đó là một người đàn ông bé nhỏ gầy gò để chòm râu và tay cầm một cây nến.“Ông là nhân viên ở đây?”, K. hỏi.- Không, - Người đó trả lời - tôi không phải người ở nhà này; ông luật sư chỉ là đại diện của tôi, tôi đến đây vì công việc kiện tụng.- Mà không mặc áo vét ư? - K. vừa hỏi vừa giơ tay trỏ cách ăn mặc chưa đủ lệ bộ của ông ta.- Xin ông bỏ quá cho. - Người đó nói và cầm nến soi, hình như chưa biết tình trạng ăn mặc của mình ra sao.- Leni là nhân tình của ông à? - K. hỏi xẵng.Anh hơi giạng chân ra và hai bàn tay đan chéo cầm mũ phía sau lưng. Chỉ riêng với chiếc áo măng-tô bằng lông to tướng, anh đã cảm thấy mình hơn đứt cái ông bé nhỏ còm nhom kia.- Ủa! Trời ơi! - Ông ta vừa nói vừa giơ một bàn tay lên trước bộ mặt khiếp đảm để tự vệ. - Không, không, ông định nghĩ gì đấy?- Ông coi bộ đáng tin, song hãy đi theo tôi. - K.nói.Anh vẫy mũ ra hiệu và bảo ông đi lên trước.- Thế tên ông là gì? - Anh vừa đi vừa hỏi.- Block, thương gia Block. - Người đàn ông bé nhỏ đáp và quay lại để tự giới thiệu với K.Nhưng... không cho phép y dừng bước. Anh hỏi:- Tên thật của ông đấy à?- Cố nhiên là thế, - Y trả lời anh - mà tại sao ông lại không tin?- Tôi nghĩ là ông có thể có những lý do để không nói ra tên họ thật của mình.Anh cảm thấy đầu óc thoải mái như khi ta nói chuyện ở nước ngoài với những người dân thường, chẳng hở ra điều gì bản thân ta mà chỉ thanh thản nói đến các quyền lợi của kẻ đương cùng ta trò chuyện, khiến họ đề cao dưới con mắt mọi người, nhưng để bù lại, ta muốn dứt ra khỏi họ lúc nào thì dứt.Đen trước văn phòng của luật sư Huld, K. dừng lại, mở cửa và quát bảo thương gia vẫn đương ngoan ngoãn bước đi:- Đi chậm chậm chứ, soi hộ nơi đây.Nghĩ rằng Leni có thể nấp trong đó, anh cho lục lọi khắp các xó xỉnh, nhưng căn phòng không có ai. Đen trước bức chân dung quan tòa, anh nắm dải đeo quần ghìm cho thương gia đứng lại.“Lão kia, ông biết là ai không?”, anh giơ tay trỏ và hỏi.Còn thương gia thì giơ cây nến, hấp háy mắt nhìn lên và trả lời:“Đó là một ông quan tòa”.- Một vị đại pháp quan chứ? - K. vừa hỏi vừa đến đứng bên cạnh Block để quan sát ấn tượng của y khi nhìn bức tranh. Thương gia ngước mặt lên với vẻ khâm phục.“Đó là một vị đại pháp quan”, y nói.- Ông chẳng hiểu biết gì mấy. - K. bảo - Đây là viên thẩm phán nhỏ mọn nhất trong số tất cả các viên thẩm phán nhỏ mọn trên đời này đấy.- À! Bây giờ tôi nhớ ra rồi. - Thương gia vừa nói vừa nghiêng nghiêng cây nến - Bản thân tôi cũng từng được nghe nói.- Mà cố nhiên! - K. thốt lên - Tôi không nghĩ ra. Cố nhiên là ông đã biết rồi!- Sao lại thế? Sao lại thế? - Thương gia vừa hỏi vừa bị K. đẩy ra cửa.Khi hai người ra đến ngoài hành lang, K. bảo y:- Ông biết Leni nấp ở đâu không?- Nấp à? Không; nhưng rất có thể cô ta ở trong bếp đương nấu cháo cho ông luật sư.- Sao ông không nói ngay?- Tôi định dẫn ông đến đấy, nhưng ông đã gọi tôi lại. - Thương gia trả lời có vẻ bối rối vì những mệnh lệnh mâu thuẫn nhau.- Chắc ông tưởng mình tinh quái lắm đấy hẳn? Nào dẫn tôi đi!K. chưa bao giờ vào bếp; bếp rộng thênh thang và đầy đủ dụng cụ bóng loáng; chỉ riêng cái lò cũng đã lớn gấp ba lần lò nấu bếp thông thường, nhưng ta không phân biệt được chi tiết những thứ còn lại, vì căn bếp chỉ được soi sáng bằng một chiếc đèn con treo ở lối vào. Leni đứng trước bếp lò, mặc tạp dề trắng như mọi khi, đương đập trứng vào một cái xoong đặt trên chiếc đèn cồn.- Chào anh Joseph! - Cô vừa nói vừa đưa mắt nhìn K.- Chào em. - K. nói và trỏ một cái ghế tựa cho thương gia ngồi xuống.Còn anh thì sán đến gần sau lưng Leni, cúi xuống bên vai cô và hỏi:“Gã kia là ai?”Leni quàng một bàn tay lên người K., còn bàn tay kia vẫn tiếp tục đập trứng, rồi cô xoay anh đến trước mặt và bảo anh:“Đấy là một con người tội nghiệp, một thương gia tội nghiệp một ông tên là Block. Anh cứ nhìn thì biết!”.Cả hai đều quay lại để nhìn y. Thương gia vẫn ngồi trên chiếc ghế K. trỏ lúc nãy, y đã thổi tắt ngọn nến vì ánh sáng của nó lúc này không cần thiết nữa và lấy hai ngón tay bóp vào bấc để cho nó khỏi khói.“Em mặc sơ-mi trần”, K.nói và quay đầu Leni trở lại phía bếp lò.Cô lặng im không nói.“Nhân tình của em đấy à?”, anh hỏi.Cô muốn vớ lấy cái xoong, nhưng K. túm lấy cả hai bàn tay cô và bảo:“Nào, trả lời đi!”Cô trả lời:“Anh cứ vào văn phòng, em sẽ giải thích cho anh”.“Không, - K.nói - anh muốn em biện bạch tại đây”.Cô bíu lấy cổ anh để ôm hôn. Nhưng K. đẩy cô ra và bảo:“Anh không muốn em ôm hôn anh lúc này”.“Anh Joseph, - Leni nói với anh bằng một giọng van nài nhưng đồng thời nhìn thẳng vào đôi mắt anh - dẫu sao anh cũng không ghen với ông Block chứ?”.Rồi quay về phía thương gia, cô thêm:“Giúp em đi nào, Rudi, mình thấy rõ là người ta ngờ vực em đấy, buông cây nến ra đi mình”.Người ta có thể tưởng rằng y chẳng chú ý gì đến những lời Leni vừa bảo, nhưng y hoàn toàn nắm được.“Tôi chẳng hiểu vì sao mà ông lại ghen cơ chứ”, y nói không lấy gì làm nhanh nhạy lắm.“Cả tôi nữa cũng chẳng hiểu vì sao”, K. nói và anh mỉm cười nhìn y.Leni phá lên cười và lợi dụng lúc K. không chú ý để bíu lấy tay anh và thì thầm với anh:“Giờ thì anh mặc ông ta nhé, anh thấy rõ là người như thế nào rồi. Em đã quan tâm đến ông ta một chút vì đấy là một khách hàng lịch sự của luật sư, nào có lý do gì khác đâu. Còn anh? Anh muốn nói chuyện với luật sư hôm nay ư? Ông ấy ốm lắm, nhưng nếu anh muốn, em vẫn sẽ vào báo tin. Duy có điều đêm nay anh phải ở lại với em. Đã lâu lắm anh không đến thăm bọn em rồi đây! Chính ông luật sư cũng hỏi anh luôn. Anh đừng lơ là vụ án của anh nhé. Em đây cũng biết được nhiều điều cần thông báo với anh. Nhưng trước hết anh hãy cởi áo khoác ra đã nào”.Cô giúp anh cởi áo lông ra, bỏ mũ của anh xuống, chạy ra ngoài tiền sảnh treo mũ treo áo, rồi vội vã trở lại và xem món sữa trứng gà làm đã xong chưa.- Em phải báo tin anh đến hay đem sữa cho ông ấy trước?- Hãy báo tin anh đến đi đã.Anh đâm bực mình, anh vốn dự định trước hết thảo luận cặn kẽ với Leni về ý đồ của anh; có mặt của thương gia làm cho anh chẳng còn thiết gì trao đổi nữa. Nhưng bây giờ anh bắt đầu cảm thấy vụ việc của mình quan trọng quá, nên không thể để cho cái lão Block loắt choắt kia dính vào và đóng một vai trò có tính chất quyết định chưa biết chừng. Vì vậy, anh gọi giật Leni lại khi cô đã ra đến ngoài hành lang.- Thôi hãy mang sữa đến cho ông ấy trước đi! Phải cho ông ấy có sức để bước vào cuộc nói chuyện, vì sẽ cần lắm đấy.“Ông cũng là một khách hàng của luật sư à?”, thương gia vẫn ngồi một chỗ, nói khe khẽ bằng một giọng ghi nhận. Nhưng y bị thất vọng.“Có can hệ gì đến ông?”, K. bảo.Và Leni thêm:“Mình có im đi không? Em mang sữa đến cho ông ấy đây”, cô vừa nói vừa quay về phía K.; và cô rót sữa trúng gà vào một cái tách. “Sẽ chỉ còn ngại một điều là thấy ông ấy ngủ quá sớm thôi, bởi vì hễ cứ ăn xong là ông ta ngủ”.“Câu chuyện anh nói sẽ khua ông ta dậy”, K. bảo, vì anh muốn để cho Leni hiểu được rằng anh có ý định nói với luật sư những điều vô cùng quan trọng.Anh muốn Leni hỏi trước rồi mới đi vào vấn đề. Nhưng cô thì chỉ nhất nhất bảo sao làm vậy. Khi bưng sữa trứng gà qua trước mặt anh, cô cố tình chạm vào anh và thì thầm:“Khi ông ấy ăn xong là em báo tin anh đến ngay, để được gặp lại anh sớm chừng nào hay chừng nấy”.- Thôi đi đi! - K. bảo.- Phải dễ thương hơn vào chứ anh. - Cô vừa đáp vừa quay lại lần cuối cùng khi ra đến bực cửa.K. đưa mắt nhìn theo! Bây giờ anh hoàn toàn nhất quyết rũ bỏ luật sư; tốt hơn hết là không nói gì với Leni cả; cô ta có biết rõ đầu đuôi sự việc ra sao đâu, nếu lần này K. còn do dự, thì sau đó anh sẽ vẫn băn khoăn mãi, và sẽ phải bắt đầu lại, vì anh đã quyết định dứt khoát rồi. Càng đem thi hành chóng vánh bao nhiêu, anh càng tránh được tổn hại bấy nhiêu, lão thương gia chắc có thể chỉ dẫn cho anh về vấn đề này.K. quay về phía y; vừa thấy thế, thương gia liền định đứng dậy.- Ông cứ ngồi. - K. vừa nói vừa kéo một cái ghế đến gần ghế của y - Ông là một khách hàng đã lâu của luật sư phải không?- Vâng, - Thương gia nói - một khách hàng đã lâu lắm.- Ông ấy giúp ông từ bao nhiêu năm nay rồi?- Tôi không hiểu ý ông muốn hỏi. Đối với những vấn đề nảy ra trong công việc làm của tôi - tôi buôn bán lớn về thóc gạo - ông ấy góp ý với tôi từ ngày tôi bắt đầu kinh doanh, nghĩa là khoảng hai chục năm, còn đối với vụ án của tôi, chắc ông muốn nói đến chuyện đó chứ gì, ông ấy đại diện cho tôi ngay từ đầu, cách đây đã hơn năm năm. Vâng, lâu hơn nhiều - y nói thêm và rút ra một chiếc ví cũ - tôi đã ghi tất cả ở đây; nếu ông muốn tôi có thể nói với ông ngày tháng chính xác; không làm sao mà nhớ cho hết được. Vụ án của tôi chắc phải kéo dài từ lâu hơn nhiều, nó bắt đầu ít ngày sau cái chết của bà nó nhà tôi xảy đến cách đây hơn năm năm rưỡi.K. xích lại gần hớn nữa.- Thế ra ông ấy cũng đảm nhiệm những vấn đề luật hiện hành ư?Sự liên kết ấy giữa công việc kinh doanh với luật pháp có vẻ làm cho anh hết sức yên tâm.“Tất nhiên”, thương gia nói.Rồi y thì thầm với K.“Thậm chí người ta còn bảo là ông ấy có năng lực trong việc này hơn là trong các việc khác nữa kia”.Nhưng hình như y ân hận đã nói quá lời, vì y đặt một bàn tay lên vai K. và nói thêm:“Tôi van ông, đừng phản lại tôi nhé”.K. vỗ lên đùi y để làm cho y yên lòng và bảo:“Không, tôi không phải là một kẻ phản bội”.- Là vì ông ấy hay thù hằn lắm kia. - Thương gia nói.- Với một khách hàng trung thành như ông, - K. bảo - chắc chắn ông ta sẽ không làm gì cả.- Ôi! Có chứ! Khi ông ấy bị kích động là ông ấy nổi giận; vả lại cũng không thể nói được là tôi trung thành.- Sao thế?- Tôi phải thổ lộ với ông ư? - Đến lượt thương gia hỏi hơi ngập ngừng.- Tôi thiết nghĩ ông có thể thổ lộ được.- Thôi được, tôi sẽ thú thật với ông một phần bí mật của tôi, nhưng đến lượt ông cũng phải cho tôi biết điều sâu kín của ông nữa để chúng ta thành liên đới với nhau trước ngài luật sư.- Thận trọng thế! Nhưng thôi được, tôi sẽ bộc lộ một điều bí mật khiến ông hoàn toàn yên tâm. Thế ông không trung thành ở chỗ nào?- Tôi có, - Thương gia nói ngập ngừng và bằng một giọng như thú thật điều gì ô nhục - tôi có những luật sư khác ngoài ông ta.- Thế thì có gì nghiêm trọng lắm đâu. - K. nói hơi thất vọng.- Ở đây thì không. - Thương gia nói và thở hổn hển, sau khi thốt ra lời thú nhận ấy, song qua suy nghĩ của K., y cũng đã bắt đầu lấy lại tin cậy đôi phần. - Duy có điều không được phép như thế; và càng không được phép khi đó là những luật sư vườn [1]. Vậy mà tôi lại rơi đúng vào trường hợp ấy đấy. Tôi có năm luật sư vườn.- Năm! - Con số ấy làm cho anh sửng sốt - Năm luật sư không kể ông này ư?Thương gia gật đầu.- Tôi đương thương lượng với một ông thứ sáu.- Nhưng cớ sao nhiều luật sư đến thế?- Tôi cần đến tất cả!- Ông có thể giải thích cho tôi vì sao không?- Dễ dàng lắm. Trước hết, hiển nhiên là tôi không muốn thua kiện. Vì vậy tôi không thể bỏ qua bất cứ cái gì có cơ giúp ích được cho tôi; dù chỉ là hy vọng hết sức mong manh, tôi cũng không có quyền bỏ lỡ dịp may. Cho nên tôi đã dốc tất cả những gì tôi có cho vụ án của tôi. Tôi đã rút hết tiền bạc ra khỏi công việc kinh doanh; xưa kia, các văn phòng của tôi choán gần hết một tầng lầu; ngày nay, tôi bằng lòng với một căn phòng cỏn con ở sau nhà và một gã học việc không hơn không kém. Chẳng phải chỉ vì rút hết tiền ra nên mới suy thoái đi như thế đâu, mà chủ yếu là vì công việc làm ăn của tôi giảm xuống. Khi người ta muốn làm một cái gì cho vụ án của minh thì không thể quan tâm đến chi phí khác nữa.- Thế bản thân ông đến làm việc hẳn ở tòa ư? Tôi ưng nghe ông nói trắng ra như thế.- Tôi không thể cho ông biết gì nhiều về vấn đề ấy được, lúc đầu quả thật tôi đã cố làm như vậy, nhưng chẳng mấy bữa đành phải thôi ngay. Đó là một công việc kiệt sức vô cùng mà chẳng bổ ích gì nhiều; chẳng mấy chốc hoàn toàn không thể nào làm việc và thương lượng trong các văn phòng của tòa được nữa. Chỉ riêng cái việc ngồi ở đấy và đợi đến lượt mình cũng đã đòi hỏi phải nỗ lực ghê gớm, nhưng bản thân ông có lạ gì bầu không khí của các văn phòng ấy đâu.- Sao ông biết là tôi đã tới đấy?- Tôi đang ở phòng đợi lúc ông đi ngang qua.- Sự trùng hợp mới lạ lùng làm sao! - K. kêu lên, vì mải quan tâm đếm sự việc ấy nên anh quên hẳn mất cái lố lăng của lão thương gia. - Thế ra ông đã nhìn thấy tôi đi qua ư? Ông đương ở trong phòng đợi lúc tôi đi ngang ư? Đúng, tôi có lần đến đấy thật.- Chẳng phải tình cờ ngẫu nhiên gì lắm đâu, hầu như ngày nào tôi cũng ở đấy.- Bây giờ thì có lẽ bản thân tôi cũng sẽ đến đấy thường xuyên, nhưng có lẽ tôi được đón tiếp cung kính thua xa lần trước nhiều. Dạo ấy mọi người đều đứng dậy cả, có lẽ người ta tưởng tôi là một ông quan tòa.- Không phải đâu, chúng tôi đứng lên vì viên mõ tòa đấy. Còn đối với ông, chúng tôi thừa biết ông là bị cáo. Những tin ấy lan truyền đi nhanh chóng lắm.- Ông đã biết từ dạo ấy rồi ư? Vậy trong trường hợp đó, chắc ông thấy thái độ của tôi có vẻ kiêu kỳ lắm. Chẳng ai nói gì theo hướng đó sao?- Không, trái lại là khác. Song đó chỉ là những điều bậy bạ.- Những điều bậy bạ gì?- Tại sao ông lại hỏi tôi như vậy? - Thương gia sốt ruột nói.- Ông xem ra chưa hiểu biết những con người ấy và có lẽ ông sẽ bực mình với họ. Ông đừng nên quên rằng trong quá trình những cuộc xét xử dài đằng đẵng kia, người ta thường nói ra lắm điều mà lý trí không sao kiểm soát nổi; người ta mệt mỏi quá đi rồi, nhiều lý do khiến người ta đâm ra nguội lạnh và chuyển sang mê tín. Tôi nói về những người khác, nhưng thực ra tôi cũng chẳng hơn gì họ đâu. Một trong những điều mê tín ấy là người ta tin có thể đọc được kết cục vụ án trên đầu bị cáo, và nhất là ở đường nét đôi môi. Những kẻ tin vào các điểm như thế đã bảo rằng căn cứ vào đôi môi của ông thì chắc chắn chẳng bao lâu nữa ông sẽ bị kết án. Tôi xin nhắc lại với ông, đó là một thành kiến nực cười mà kinh nghiêm bác,bỏ trong phần lớn các trường hợp, nhưng khi người ta sống trong môi trường ấy thì khó mà tránh khỏi những suy nghĩ như vậy. Ông không hình dung được điều mê tín ấy có thể mãnh liệt đâu. Ông có nói với một người ở nơi ấy phải không? Hầu như hắn đã không trả lời ông được. Dĩ nhiên là người ta có thể có nhiều lý do, bối rối. Nhưng một trong những lý do, ở trường hợp đó, chắc chắn là dáng dấp cái miệng của ông. về sau hắn còn kể rằng tưởng chừng nhìn thấy trên đôi môi ông dấu hiệu bản án của chính bản thân hắn.- Trên đôi môi của tôi ư? - K. vừa hỏi vừa rút một cái gương nhỏ trong túi ra soi - Tôi chẳng có gì đặc biệt trên đôi môi tôi cả. Còn ông?- Tôi cũng chẳng thấy gì hết.- Bọn người đó mê tín thật! - K. kêu lên.- Tôi đã chẳng bảo ông là gì?- Họ năng gặp gỡ nhau đến thế kia ư? Thế họ có trao đổi cảm tưởng với nhau không? Cho nên đến nay, tôi hoàn toàn cách biệt.- Nói chung, họ không năng gặp gỡ nhau được; họ đông quá! Vả chăng họ có ít những mối quan tâm chung. Nếu đôi khi có nhóm phát hiện ra với nhau điều gì chung thì chẳng bao lâu họ thấy ngay là đã lầm. Chẳng điều gì có thể tiến hành chung để chống lại tòa cả. Mọi trường hợp đều xem xét riêng rẽ; chẳng có tòa án nào xét xử tỉ mỉ hơn. Liên minh với nhau chẳng đi đến đâu cả. Đôi khi những người riêng rẽ ngấm ngầm đạt được một điều gì đấy, mà mọi người khác mãi sau mới biết, nhưng chẳng ai hiểu sự việc đã tiến hành ra sao. Không có sự liên kết, người ta thỉnh thoảng có gặp nhau ở phòng đợi thật đấy, nhưng tại đó người ta rất ít nói. Các ý kiến mê tín đã tồn tại từ xửa từ xưa và tự nó cứ tăng thêm lên mãi.- Tôi đã thấy các vị ấy chầu chực ở đó, và họ chờ đợi xem ra thật vô tích sự!- Chờ đợi chẳng phải là vô tích sự đâu. Điều vô tích sự là đích thân xen vào vụ án của mình. Tôi đã nói với ông là ngoài luật sư Huld, tôi còn có năm luật sư nữa. Người ta chắc là tưởng rằng tôi có thể mặc họ lo liệu mọi chuyện cho tôi, và chính tôi lúc đầu cũng phó mặc họ lo liệu mọi chuyện cho tôi, và chính tôi lúc đầu cũng phó mặc cho họ thật. Té ra hoàn toàn là sai. Còn khó hơn là nếu tôi chỉ có một luật sư. Chắc ông không hiểu ý tôi?- Không. - K. vừa nói vừa đặt tay lên bàn tay của thương gia để làm cho y dịu lại, vì y nói liến thoắng quá - Nhưng xin ông nói chậm chậm cho một chút, bởi vì tất cả những điều này đều vô cùng quan trọng đối với tôi, và tôi nghe không kịp.- Ông nhắc tôi như thế là phải, ông là một người mới, một kẻ mới nhập cuộc; vụ án của ông mới có sáu tháng phải không?- Phải.- Tôi đã nghe nói; thật là một vụ án mới toanh! Nhưng tôi đây đã hàng trăm ngàn lần suy nghĩ về những chuyện đó, chúng đều là tụ nhiên đối với tôi.- Chắc ông lấy làm sung sướng là vụ án của ông tiến đã khá xa? - K. nói, anh không muốn hỏi thẳng y công việc hiện nay ra sao.Anh nhận được một câu trả lời chẳng rõ ràng gì hơn câu hỏi của anh.“Vâng, - Thương gia gật đầu nói - thế là đã năm năm trời nay tôi thúc đẩy vụ án của tôi. Có phải là công việc nhỏ mọn đâu!”.Rồi y lặng yên một lúc. K. ngóng trông Leni trở lại. Một mặt anh không muốn cô ta trở lại quá sớm, vì anh còn bao nhiêu điều cần hỏi và không muốn bị bắt chợt trong lúc đương trò chuyện riêng với thương gia; nhưng mặt khác anh bực mình vì có anh tới mà cô ta ở bên lão luật sư lâu đến thế; món sữa trứng gà không thanh minh được cho sự vắng mặt mãi như vậy.“Tôi còn nhớ cái thời - Thương gia nói và K. bị thu hút ngay tức khắc - vụ án của tôi mới kéo dài gần như vụ án của ông, lúc ấy tôi chỉ mới có mình luật sư Huld, nhưng tôi không hài lòng với ông ấy lắm”.“Mình sắp biết tất cả đây”, K. nghĩ bụng và gật gật đầu, tưởng chừng như động tác ấy có thể khích lệ thương gia nói ra tất cả những điều gì đáng biết.“Vụ án của tôi không tiến triển gì cả, - Ông Block nói tiếp - đúng là người ta có ấn định những cuộc hỏi cung thật, và bao giờ tôi cũng đến, tôi thu thập tài liệu, tôi xuất trình tất cả các sổ sách, kinh doanh của tôi - về sau tôi mới biết là thậm chí chẳng cần thiết - tôi không ngừng đi tìm luật sư, ông ấy cũng đã đệ trình lên tòa nhiều lá đơn...”- Nhiều đơn ư? - K. hỏi.- Đúng thế, cố nhiên. - Thương gia bảo.- Đấy là điều tôi hết sức quan tâm, với tôi thì ông ấy mới đương còn soạn thảo lá đơn đầu tiên. Ông ấy chẳng làm gì cả. Giờ thì tôi thấy ông ta bỏ lơ tôi một cách nhục nhã.- Có thể đơn chưa thảo xong là vì có những lý do xác đáng. Vả chăng, về sau chúng tôi đã thấy các đơn từ của tôi tuyệt nhiên chẳng được tích sự gì cả. Chính tôi do nhã ý một nhân viên nên đã được đọc lá đơn. Phải nói là đơn viết uyên bác lắm; nhưng thực ra nội dung rỗng tuếch: vô khối tiếng La tinh tôi chẳng hiểu, và rồi hết trang này đến trang khác kêu gọi công lý, tiếp đến những lời nịnh nọt đối với một số viên chức, tuy không nói thẳng tên ra, song giới am hiểu có thể biết ai, sau đó là lời tán dương chính ông luật sư, một lời tán dương theo kiểu ông ta lăn lộn trước tòa, quỵ lụy như một con chó, cuối cùng là xem xét đến những trường hợp xử án cũ chắc là giống với trường hợp của tôi. Nói thực ra, cứ như tôi nắm được thì việc xem xét ấy được tiến hành hết sức cẩn thận. Xin ông hiểu cho là nói ra với ông tất cả những điều đó, tôi không có ý định phán xét công việc của luật sư đâu, vả lại, lá đơn mà tôi được đọc chỉ là một trong số bao lá đơn khác; song dẫu sao tôi chẳng bao giờ ghi nhận được một tiến triển nào trong vụ án của tôi cả, và đấy là điểm tôi muốn nói với ông.- Thế ông muốn ghi nhận loại tiến triển gì?- Câu hỏi của ông có lý lắm, trong loại vụ việc này, rất họa hoằn mới có thể thấy được tiến triển, nhưng dạo ấy nào tôi có biết đâu. Tôi là thương gia, và hồi đó tôi còn là thương gia hơn cả bây giờ; tôi rất muốn có những tiến triển sờ mó được, mọi chuyện cần phải thấy được là sự việc đi đúng đường. Nhưng lại chỉ diễn ra những cuộc hỏi cung hầu như lần nào cũng giống lần nào; tôi biết trước các câu trả lời; tôi thuộc lòng như bài kinh cầu nguyện; hàng tuần các nhân viên tư pháp đến gặp tôi nhiều lần ở cửa hàng, tại nhà hoặc bất cứ đâu, phiền quá đi mất (về mặt đó, hôm nay đỡ hơn nhiều; điện thoại quấy rầy tôi ít hơn); thế rồi tin đồn về vụ án của tôi bắt đầu lọt ra, đến tai các nhà buôn chỗ bạn bè tôi, các cụ thân sinh cũng biết; tôi chịu đựng thiệt hại khắp mọi nơi, mà chẳng thấy có dấu hiệu gì cho biết là những phiên xét xử đầu tiên sắp sửa bắt đầu. Tôi liền than phiền với luật sư. Ông ta giải thích dông dài với tôi, nhưng dứt khoát từ chối không chịu làm bất cứ việc gì theo hướng như tôi mong muốn, viện cớ là chẳng ai có thể tác động đến ngày tháng các cuộc xét xử, và tuyệt đối không thể nào hình dung được là lại đề nghị trong đơn cho xét xử sớm lên, như tôi mong muốn, chuyện ấy xưa nay chưa từng bao giờ và chỉ có thể làm hại cho ông ta và cho tôi. Tôi thiết nghĩ điều mà ông này không muốn hoặc không thể làm được, biết đâu một ông khác lại muốn và có thể làm. Vì vậy tôi đi tìm các luật sư khác. Nhưng tôi thấy nói luôn với ông là hơn: chưa từng có vị nào trong bọn họ đã yêu cầu hoặc được người ta chấp nhận ấn định ngày tháng cho các buổi xét xử. Không kể trường hợp ngoại trừ mà tôi sẽ nói với ông sau, đây là một điều dứt khoát không thể được; về phương diện này, luật sư Huld đã không lừa dối tôi, nhưng tôi cũng chẳng ân hận gì đã tìm đến với các luật sư khác. Chắc luật sư Huld vẫn nói với ông luôn về các luật sư vườn và đã miêu tả họ hết sức đáng khinh, kể ra điều đó cũng đúng. Nhưng khi so sánh mình với họ, ông ta thường bật ra một sai sót nhỏ mà nhân tiện đây tôi muốn lưu ý tới. Để phân biệt bọn đó với các luật sư quen biết ông, ông thường gọi “các luật sư lớn” khi nói về những vị ông quen biết. Chữ dùng ấy là sai; tất nhiên, ai cũng có thể tùy thích tự cho mình là “lớn”, nhưng trong trường hợp ta đương nói đây, cách dùng của ngành tư pháp trở thành quy tắc. Cách dùng này phân biệt rõ, không kể các luật sư vườn, có những luật sư lớn và những luật sư nhỏ. Nhưng luật sư Huld và các đồng sự của ông chỉ là những luật sư nhỏ; các luật sư lớn mà tôi chỉ nghe nói chứ chưa thấy bao giờ thì oách hơn những luật sư nhỏ cũng giống như các luật sư nhỏ lại oách hơn bọn luật sư vườn kia bị họ khinh như mẻ.- Các luật sư lớn ư? Ai thế? Làm sao gặp được họ?- Thế ra ông chưa bao giờ nghe nói đến họ ư? Có lẽ chẳng có bị cáo nào, sau khi được nghe nói đến mà lại không mơ tưởng tới họ trong thời gian. Ông đừng có yếu đuối như vậy đấy. Họ là ai ư? Nào tôi có biết. Còn như gặp họ thì không được đâu. Tôi không biết một trường hợp nào mà người ta có thể khẳng định chắc chắn là có họ tham gia. Họ có bào chữa cho một vài khách hàng thật, nhưng điều đó không tùy thuộc ý thích của các bị cáo; họ chỉ muốn bào chữa cho ai thì bào chữa. Muốn cho họ đảm bảo nhiệm vụ nào đấy, chắc chắn là vụ đó cần phải vượt ra ngoài thẩm quyền của những tòa án nhỏ. Vả chăng đừng nên nghĩ tới họ là hơn; bằng không - tôi đã có kinh nghiệm bản thân về việc này - ta sẽ thấy những lời góp ý, những lời khuyên bảo và sự giúp đỡ của các luật sư khác ngốc nghếch và vô ích đến nỗi thà rằng tống khứ tất cả, rồi đi ngủ và không hay biết gì nữa còn hơn, song tất nhiên như thế lại càng ngu dại; hơn nữa có nằm yên trên giường lâu được đâu.- Vậy ông chẳng bao giờ nghĩ tới các luật sư lớn ư?- Không lâu. - Thương gia nói và lại bắt đầu mỉm cười - Khốn nỗi, người ta không thể nào quên đứt họ được, đó là một ý nghĩ nó giày vò ta nhất là về đêm. Song vào lúc ấy tôi lại muốn đạt được những kết quả tức thì, vì thế tôi đã đi kiếm các luật sư vườn.- Hai anh thế là ngồi kề bến nhau rồi đấy! - Leni thốt lên, cô đã quay lại với chiếc tách và đứng ở ngưỡng cửa.Đúng là hai người đương ngồi kề bên nhau thật; chỉ cần một cử động nhỏ là đầu họ sẽ va phải nhau; thương gia chẳng những bé nhỏ lại hơi gù nên buộc K. phải cúi rất thấp xuống mới nghe y nói rõ:- Khoan đã. - K. kêu lên để gạt Leni ra trong chốc lát, đồng thời bàn tay anh tỏ vẻ bứt rứt sốt ruột tuy vẫn nắm lấy bàn tay của thương gia.- Ông ấy muốn anh kể cho nghe vụ án của anh. - Thương gia nói với Leni.- Mình cứ kể, cứ kể đi! - Cô ta bảo. Cô ta âu yếm nói với thương gia, nhưng bằng một giọng chiếu cố. Điều đó không làm cho K. hài lòng. Nhưng anh vừa nhận ra, con người này dẫu sao vẫn có kinh nghiệm và biết cách nói ra rành rọt... Chắc hẳn Leni nhận định sai về y. K. buồn bực thấy cô rút từ đôi bàn tay ông Block ra cây nến mà y vẫn cầm lăm lăm suốt thời gian ấy, lấy góc tạp dề lau các ngón tay cho y, rồi quỳ xuống bên cạnh y để cạo một giọt nến y đánh rớt xuống quần.“Ông đương chuẩn bị kể cho tôi về các luật sư vườn”, K. vừa nói vừa lầm lì gạt bàn tay Leni ra.- Anh muốn cái gì thế? - Leni hỏi và phát cho K. một cái để có thể tiếp tục công việc của cô.- Đúng rồi, về các luật sư vườn. - Thương gia vừa nói vừa đưa bàn tay lên trán như thể nghĩ ngợi.K. muốn cho y nhớ lại nên nhắc:“Ông muốn đạt được những kết quả tức thì, vì thế ông đã đi kiếm các luật sư vườn?”.- Đúng rồi. - Thương gia nói, nhưng lại ắng đi.“Chắc gã không muốn nói chuyện đó trước mặt Leni”, K. nghĩ, và chế ngự được nỗi sốt ruột muốn được nghe tiếp câu chuyện, anh thôi không cố nài nữa.- Em đã báo tin anh đến chưa? - Anh hỏi Leni.- Dĩ nhiên. - Cô nói - Ông ấy đương đợi anh. Giờ thì anh để ông Block đấy, anh sẽ có thể nói chuyện với ông ấy sau, ông ấy ở lại đây.K. vẫn còn lưỡng lự.“Ông ở lại đây à?”, anh hỏi thương gia, vì anh muốn y tự mình trả lời.Anh không chấp nhận Leni nói về Block như nói về một người vắng mặt; ngày hôm ấy, anh ngấm ngầm giận cô ứ lên cổ; nhưng lại vẫn là cô trả lời thay cho Block:“Ông ấy thường ngủ lại đây”.“Ông ta ngủ lại đây?”, K. kêu lên.Anh cứ tưởng thương gia chỉ chờ đợi ở đấy thời gian cần thiết để giải quyết công việc với luật sư, sau đó hai người sẽ ra về cùng với nhau và có thể bình tâm trò chuyện đến nơi đến chốn tất cả những vấn đề anh muốn biết.“Đúng thế, - Leni nói - anh Joseph thân mến ơi chẳng phải ai cũng như anh có thể được luật sư tiếp bất cứ lúc nào đâu. Anh có vẻ không ngạc nhiên gì cả được ông ấy tiếp lời lúc mười một giờ đêm, tuy ông ấy ốm. Anh cũng xem các bạn bè giúp đỡ anh là chuyện tất nhiên. Mà... cũng do tự nguyện tự giác, nhất là em. Em không muốn sự cảm ơn nào khác, chỉ trừ được biết là anh yêu em”.“Là ta yêu ả ư?” thoạt đầu K. nghĩ; chỉ sau đó anh mới tự nhủ: “Đúng rồi, mình yêu cô ấy”. Song, chẳng để ý tới gì khác nữa, anh bảo:- Ông ấy tiếp tôi vì tôi là khách hàng của ông. Nấu cứ phải cần đến một người thứ ba mới được tiếp trong những hoàn cảnh như thế, thì người ta không thể đi một mình bước nào mà chẳng phải cầu cạnh và cám ơn.- Hôm nay anh ấy dở quá phải không? - Leni hỏi thương gia.“Lần này thì mình là kẻ vắng mặt”, K. nghĩ, và anh gần như giận Block khi thấy y cho sự vô lễ của Leni bằng cách nói với cô:“Luật sư cũng tiếp ông ấy vì những lý do khác. Trường hợp của ông ấy lý thú hơn trường hợp của anh. Với lại, vụ án của ông ấy mới ở giai đoạn đầu, chắc là chưa đến nỗi nào, và luật sư hẳn là còn thích thú muốn được cáng đáng. Nhưng cái đó rồi sẽ thay đổi”.- Và liến thoắng huyên thuyên. - Leni vừa nói vừa nhìn Block với một nụ cười mai mỉa - Cứ nhìn gã ba hoa mà xem kìa! Ông ta nói chẳng có điều gì tin được đâu, anh biết không. - Cô quay về phía K. nói thêm - Ông ta tử tế, nhưng còn ba hoa hơn. Có lẽ đấy là một trong những lý do khiến luật sư không chịu được ông ta. Dù sao đi nữa thì luật sư không chịu được ông ta. Dù sao đi nữa thì luật sư cũng chỉ tiếp ông ta khi nào thấy hứng mà thôi. Em đã cố ra sức tìm cách thay đổi tình trạng này, nhưng chẳng làm sao được. Anh biết không, có lần em vào báo tin Block đến, và luật sư tiếp ông ta, nhưng là sau đó ba ngày. Và nếu Block không có mặt đấy khi được mời vào là mọi việc hỏng bét và lại phải làm lại từ đầu. Vì vậy em đã cho phép ông ta ngủ ở đây, bởi đã có lần đương đêm luật sư bấm chuông cho em để tiếp ông ta. Do đó bây giờ ông ta sẵn sàng cả ban đêm. Nó thực ra cũng có lần biết ông ta đương ở đây, luật sư lại thôi không tiếp nữa.K. nhìn thương gia có vẻ dò hỏi. Nhưng Block hoàn toàn tán thành; y vẫn nói thẳng thắn như trước - có thể nỗi nhục nhã làm cho y thành ra lơ đãng.- Vâng, về sau người ta hết sức bị lệ thuộc vào luật sư của mình.- Ông ta chỉ vờ than phiền đấy thôi. - Leni nói - Ông ta rất thích ngủ lại đây, và thường thú nhận với em như vậy.Thế rồi cô ra mở cái cửa nhỏ.“Anh có muốn xem phòng ngủ của ông ấy không?”, cô hỏi.K. đi tới xem và từ ngưỡng cửa nhìn thấy một căn phòng thấp lè tè, cửa sổ không có, và kê vừa đủ một chiếc giường hẹp. Phải bước qua chân giường mới có thể lên nằm trong đó. Ngang với đầu giường là một cái hốc khoét vào tường, ở mép có đặt mọt cây nến, một lọ mực và một quản bút xếp thành hàng hết sức ngay ngăn, cũng như một bó giấy tờ, chắc là các tài liệu của vụ án...“Ông ngủ trong buồng con sen ư?”, K. quay về phía thương gia hỏi.- Đấy là Leni thu xếp cho tôi, - Block trả lời - tiện lợi vô cùng.K. nhìn y hồi lâu. Ấn tượng ban đầu của anh về gã thương gia có lẽ là tốt đẹp; rõ ràng Block có kinh nghiệm, vì vụ án của y kéo dài từ lâu, nhưng y đã phải trả giá đắt. Đột nhiên, K. không chịu đựng nổi nhìn y được nữa.“Đặt ông ta lên giường đi!”, anh quát bảo Leni, và cô hình như không hiểu.Còn anh, anh sẽ sang phòng luật sư và kiếu từ lão để tự giải thoát không những khỏi lão mà còn khỏi cả Leni và thương gia nữa; nhưng anh chưa ra đến cửa thì Block đã gọi anh khe khẽ:“Thưa ông đại diện!”K. nghiêm nét mặt quay lại.“Ông đã quên lời hứa. - Block vừa nói vừa nghển về phía anh bộ mặt van vỉ - Ông còn phải kể cho tôi nghe một điều bí mật nữa chứ”.- Đúng thế, - K. nói - và đưa mắt về phía Leni đương nhìn anh chăm chú - Nào, nghe đây; vả chăng hầu như cũng chẳng còn chuyện gì bí mật nữa. Tôi đến kiếu từ luật sư ngay bây giờ đây.- Ông ấy đến kiểu từ luật sư! - Thương gia thốt lên mấy tiếng ấy rồi đứng phắt dậy giơ cả hai tay lên trời chạy ngang qua gian bếp.Y cứ nhắc đi nhắc lại mãi:“Ông ấy thải hồi luật sư!”.Leni muốn nhảy bổ đến K. ngay tức khắc, nhưng thương gia đứng vướng đường; cô xô mạnh gạt y ra, rồi hai bàn tay vẫn nắm chặt, cô lao theo K.; nhưng anh đã vượt lên trước khá xa. Khi Leni đuổi kịp thì anh đã đặt chân vào trong phòng luật sư. Anh đẩy cửa lại phía sau, Leni giơ bàn chân chặn cánh cửa không cho đóng, túm lấy cánh ta K. và cố kéo anh ra. Nhưng anh bóp cổ tay cô mạnh quá đến nỗi cô phải buông anh ra và thốt lên một tiếp thở dài đau đớn. Cô không dám trở vào phòng ngay lập tức, và K. khóa trái cửa lại.“Tôi đợi anh đã lâu”, luật sư ở trên giường nói và đặt lại lên chiếc bàn để đèn đêm tờ chứng thư mà ông vừa đọc dưới ánh sáng ngọn nến. Rồi sau khi đã giương mục kính lên, lão nhìn K. một cách nghiêm khắc. Đáng lẽ xin lỗi thì K. lại nói:“Tôi đi ngay bây giờ đây”Vì đấy chẳng phải là một lời xin lỗi nên luật sư không trả lời; lão chỉ tuyên bố:“Từ nay về sau, tôi sẽ không tiếp anh vào một giờ khuya khoắt như thế này nữa”.- Ông đón trước những mong muốn của tôi. - K. nói.Luật sư nhìn anh với vẻ dò xét:- Anh ngồi xuống. - Lão bảo.- Bởi vì ông muốn thế. - K. vừa nói vừa kéo một cái ghế tựa lại gan chiếc bàn để đèn đêm và ngồi xuống ghế.- Hình như anh khóa trái cửa thì phải. - Luật sư nói.- Vâng, - K. nói - đó là vì Leni.Anh chẳng có ý định nể nang bất cứ ai. Nhưng luật sư hỏi anh:- Nó vẫn còn tỏ vẻ quấy rầy à?- Quấy rầy ư? - K. hỏi.- Phải. - Luật sư nói và phá lên cười; rồi lão nổi cơn ho rũ rượi, tiếp theo là một trận cười nữa - Dầu sao thì anh cũng đã phải nhận thấy sự quấy rầy của nó rồi chứ? Lão vừa hỏi vừa vỗ lên bàn tay K. đương lơ đễnh tì trên chiếc bàn để đèn đêm làm anh vội rụt ngay lại. - Anh chẳng để tâm mấy đến chuyện đó, - Luật sư Huld nói khi K. im lặng - càng hay; nếu không có lẽ tôi phải xin lỗi anh. Đó là tính kỳ cục của Leni đã được tôi tha thứ cho từ lâu, và nếu vừa rồi anh không đóng cửa thì tôi cũng chẳng đem nói với anh làm gì. Tính kỳ cục ấy, tôi không định giải thích với anh đâu, nhưng anh có vẻ bàng hoàng quá nên tôi đành giải thích vậy - tính kỳ cục ấy là ở chỗ hầu như Leni thấy tất cả các bị cáo đều rất đẹp trai, ai nó cũng bám, ai nó cũng yêu, và hình như nó đều được đáp lại; thỉnh thoảng khi tôi cho phép, nó cũng mang ra kể để mua vui cho tôi. Tôi không ngạc nhiên lắm về tất cả những chuyện đó như anh có vẻ ngạc nhiên trong lúc này. Khi người ta biết nhìn thì quả là tất cả các bị cáo đều đẹp trai thật. Nếu tôi dám nói thì rõ ràng đây là một hiện tượng vạn vật học khác kỳ lạ. Tất nhiên không vì bị buộc tội mà bị cáo có những thay đổi dễ thấy bên ngoài; trong những trường hợp ấy, tình hình diễn ra không như trong các vụ án khác; phần lớn các khách hàng của tôi vẫn giữ cách sinh hoạt bình thường của họ, và nếu họ có được một luật sư tốt biết cách chăm lo cho họ, thì vụ án cũng chẳng làm rầy rà họ bao nhiêu. Thế nhưng khi người ta đã có kinh nghiệm về chuyện này rồi thì người ta nhận ra một gã bị cáo trong đám cả ngàn người. Ở cái gì? Chắc anh sẽ hỏi tôi; câu trả lời của tôi sẽ không làm anh hài lòng đâu; chính là ở khía cạnh các bị cáo đích thị là những chàng đẹp trai nhất. Chắc không phải lỗi lầm làm cho họ đẹp ra, vì chẳng phải tất cả đều có tội - ít ra đấy là điều tôi cần phải nói với tư cách luật sư của tôi - cũng chẳng phải sự kết án tỏa trước cho họ ánh hào quang, vì không phải tất cả sẽ bị kết án; vậy điều đó chỉ có thể là do quá trình xét xử người ta tiến hành chống lại họ và có thể nói là họ mang theo ánh phản chiếu của quá trình xét xử ấy. Nói thực ra, trong số đẹp trai cũng có những kẻ đặc biệt đẹp trai hơn cả. Nhưng tất cả đều đẹp trai, kể cả Block, cái gã khốn khổ tội nghiệp kia.Khi luật sư nói xong, K. đã hoàn toàn trở lại bình tĩnh; thậm chí anh đã lắc đầu rõ rệt vào những tiếng cuối cùng của luật sư Huld để tự xác nhận với mình ý nghĩ anh ấp ủ từ lâu là luật sư luôn luôn tìm cách nói ra những điều chung chung chẳng có liên quan gì để tránh lạc hướng sự chú ý của anh khỏi vấn đề thật sự là xem luật sư Huld thực tế đã làm gì cho anh... Luật sư Huld chắc nhận thấy lần này K. bướng với lão hơn mọi khi, bởi vì lão im bặt để nhường cho anh nói, và thấy anh vẫn chẳng nói năng gì, liền hỏi:- Hôm nay anh đến đây tìm tôi với ý định đặc biệt phải không?- Vâng. - K. nói và lấy tay che ngọn nến để nhìn luật sư cho rõ - Tôi muốn thưa với ông là từ nay trở đi tôi thôi không nhờ ông giúp đỡ nữa.- Tôi đã thật hiểu ý anh chưa? - Luật sư vừa hỏi vừa hơi nhổm người dậy, một bàn tay tì trên đống gối để đỡ trọng lượng thân thể.- Chắc là hiểu. - K. nói, căng người trên ghế như gã đi săn đương rình mồi.- Thôi được, đó là một dự kiến mà chúng ta có thể bàn bạc.- Đó không phải là một dự kiến.- Cũng có thể, song chúng ta chẳng việc gì mà vội vàng.Lão dùng từ “chúng ta” như muốn tước đi của K. quyền tự do ý chí và ép anh phải xem lão như cố vấn nếu lão thôi không còn là người đại diện cho anh nữa.- Có vội vàng gì đâu. - K. nói và từ từ đứng dậy đi vòng ra sau lưng ghế; đã nghĩ chín rồi và có lẽ còn quá nữa là khác. - Tôi đã quyết định dứt khoát.- Thế thì hãy cho phép tôi nói thêm vài lời nữa. - Luật sư vừa nói vừa vén chăn lên để ngồi ra mép giường.Đôi chân lởm chởm những lông trắng của lão run rẩy, lão nhờ K. đưa giúp cho một chiếc nệm ghế tràng kỷ. K. đi lấy nệm và bảo luật sư Huld:- Ông không khéo bị cảm lạnh mà chẳng được tích sự gì đâu.- Lý do cũng bõ công! - Luật sư vừa nói vừa trùm chăn lên đôi vai và quấn hai chân vào trong nệm. - Ông chú anh là bạn của tôi, còn anh, cùng với thời gian, anh cũng trở thành thân thiết với tôi, tôi không úp mở thú nhận như vậy và chẳng lấy thế làm xấu hổ.Những lời lẽ cảm động ấy của ông già làm cho K. hết sức ngán ngẩm vì chúng buộc anh phải biện minh dài dòng, là điều anh muốn tránh, và chúng cũng làm cho anh bối rối, muốn thẳng thắn anh phải thú nhận với lòng mình như vậy, tuy rằng sự quyết định của anh không vì thế mà giảm đi.- Tôi xin cám ơn ông về nhiệt tình giúp đỡ, tôi tôn kính những nỗ lực của ông. Ông đã lo toan hết sức mình cho công việc của tôi và theo cách ông nghĩ là có lợi cho tôi hơn cả, nhưng trong thời gian gần đây tôi đi đến tin chắc là những nỗ lực ấy không đủ. Tôi sẽ không cố gắng làm cho một người tuổi tác và kinh nghiệm đều hơn tôi như ông phải ngã theo ý kiến của tôi; nếu đôi khi tôi đã vô tình toan làm như vậy, tôi xin ông tha lỗi cho, nhưng vụ việc quan trọng quá mà, tôi xin ông tha lỗi cho, tôi cho rằng cần thiết phải can thiệp mạnh mẽ hơn như ta đã làm từ trước đến nay rất nhiều.- Tôi hiểu anh, anh nóng lòng sốt ruột.- Tôi không nóng lòng sốt ruột. - K. nói, hơi bị chạm nọc và kém giữ lời ăn tiếng nói - Chắc ông đã nhận thấy rằng lần đầu tiên khi tôi đến gặp ông cùng với ông chú của tôi, tôi chẳng lo lắng gì mấy đến vụ án; khi người ta không cố ép cho tôi nhớ đến, có thể nói tôi đã quên đút đi rồi. Nhưng ông chú tôi tha thiết muốn tôi phải nhờ ông đại diện cho và tôi cứ tưởng từ đó gánh nặng của vụ án nhẹ đi trên vai tôi hơn bao giờ hết, bởi vì khi ta nhờ cậy người đại diện thì dẫu sao cũng là để cho bản thân mình được nhẹ gánh bớt đi. Nhưng sự việc diễn ra ngược lại... Vụ án của tôi chưa bao giờ làm cho tôi băn khoăn lo lắng nhiều như từ khi ông giúp đỡ tôi. Hồi tôi chỉ có một mình, tôi chẳng quan tâm đến nó, và hầu như không cảm thấy gánh nặng; còn bây giờ, với một luật sư bào chữa, tất cả đều sẵn sàng để tiến triển, tôi chờ đợi sự can thiệp của ông càng ngày càng sốt ruột hơn, nhưng chẳng bao giờ thấy có tiến triển gì. Đúng là ông đã cho tôi biết về tổ chức tư pháp nhiều điều chỉ dẫn mà có lẽ không một ai khác có thể cung cấp cho tôi được. Nhưng điều đó không thể là đủ cho tôi khi tôi cảm thấy vụ án của mình vẫn chìm trong bóng tối lúc nó trở nên mỗi lúc một đáng ngại hơn.K. đã đẩy ghế ra và hai tay đút túi đứng sững trước mặt luật sư của anh.- Sau một thời gian trong nghề, người ta thấy chẳng có điều gì mới mẻ diễn ra nữa. - Luật sư khe khẽ nói một cách bình thản - Vẫn những khách hàng đứng trước mặt tôi như thế này, ở vào cùng một pha trong vụ án của họ, và cũng nói năng với tôi như thế!- Này, các khách hàng ấy có lý cũng chẳng kém gì tôi đâu. - K. nói - Cái đó không bác bỏ điều tôi vừa nói.- Tôi đâu có ý định bác bỏ những lời lẽ của anh, nhưng tôi muốn xem rằng tôi cứ tưởng anh phải suy nghĩ chín chắn hơn, đặc biệt là tôi đã cho anh biết rõ hơn các khách hàng khác về tổ chức tư pháp và về vai trò của tôi. Còn bây giờ dù sao tôi cũng phải thấy rằng anh thiếu tin cậy ở tôi! Anh không tạo điều kiện dễ dàng cho tôi làm việc.Lão tự hạ mình trước mặt K. quá đỗi! Lão chẳng còn nể nang gì danh dự nghề nghiệp của lão vốn rất hay bất bình về khoản phẩm giá! Và tại sao lão lại làm như vậy? Lão có vẻ rất bận với công việc luật sư; thêm vào đó lão lại giàu có, vậy bỏ lỡ một dịp kiếm tiền hay mất đi một người khách hàng có gì là quan trọng ghê gớm với lão lắm đâu. Hơn nữa, lão lại ốm yếu và chắc cũng phải tự mình tìm cách để được nhẹ công việc bớt đi chứ. Thế mà lão lại bám lấy K.! Sao vậy? Phải chăng là do thiện cảm cá nhân với ông chú hay lão thực sự cho rằng vụ án của K. là một vụ giật gân qua đó lão hy vọng có thể tôn mình lên trước con mắt của K., hoặc không bao giờ nên loại trừ khả năng là trước con mắt bạn bè và của tổ chức tư pháp? Thái độ của lão không cho K. biết được điều gì cả, mặc dù anh quan sát luật sư Huld chằm chằm. Hầu như ta có thể nghĩ rằng luật sư cố ý che giấu các tình cảm của mình đi để chờ đợi hiệu quả của lời lẽ; nhưng chắc lão hiểu sự im lặng của K. một cách quá thuận lợi, vì lão nói tiếp những lời sau đây:“Chắc chẳng phải anh không nhận thấy là tôi không dùng thư ký mặc dầu văn phòng của tôi hết sức quan trọng? Xưa kia thì khác; có một thời tôi sử dụng vài luật gia trẻ tuổi, nhưng ngày nay tôi tiến hành một mình. Điều đó một phần là do khách hàng của tôi có thay đổi - vì càng ngày tôi chỉ càng tự hạn chế vào những vụ việc thuộc loại vụ việc của anh mà thôi - và một phần là do kinh nghiệm tôi thu thập được về các vấn đề ấy. Tôi đã thấy rằng không thể giao những công việc này cho bất cứ ai mà không lo mắc lỗi với khách hàng của tồi và với các nhiệm vụ của tôi phải cáng đáng. Nhưng để có thể tự mình làm hết mọi việc như tôi đã quyết định, tôi buộc phải gạt đi hầu hết những người đến tìm tôi xin giúp đỡ và chỉ có thể nhượng bộ những ai đặc biệt thân thiết với lòng tôi thôi; chẳng cần tìm đâu xa cũng thấy được khối kẻ vẫn lăn xả vào nhờ tôi. Thậm chí tôi đâm ốm vì làm việc quá sức. Nhưng dẫu sao, tôi không ân hận về quyết định của mình; lẽ ra tôi phải khước từ nhiều vụ hơn nữa, song dù thế nào tôi cũng lấy làm thú vị xác nhận rằng tôi hoàn toàn có lý đem hết tâm trí dốc vào những vụ mà tôi cáng đáng; sự thành công làm vẻ vang cho các nỗ lực của tôi. Có hôm tôi đọc được một lời rất hay xác định rõ rệt sự khác nhau giữa luật sư của những vụ án thông thường với luật sư của các vụ án mà hiện nay tôi đương đảm nhiệm; người đầu cầm dây dẫn khách hàng của mình đến tận bản án, còn người kia nắm lấy hai vai khách hàng ngay từ đầu, và nhấc bổng y lên đem thẳng một mạch đến bản án, thậm chí còn xa hơn. Đúng như thế đây. Nhưng có lẽ tôi cũng hơi lầm khi bảo rằng tôi chẳng bao giờ ân hận về những công sức bỏ ra vô cùng nặng nhọc. Khi người ta không biết đến nó một cách quá đáng, như trong trường hợp của anh, thì tôi, thì tôi hầu như cũng lấy làm hối tiếc”.Những lời lẽ ấy khiến cho K. sốt ruột nhiều hơn là tin chắc. Qua giọng nói của luật sư, anh đoán được nếu mình nhượng bộ thì sẽ đi đến đâu; những lời động viên chắc sẽ lại bắt đầu, người ta chắc nhắc lại với anh rằng việc thảo đơn đương tiến triển, các nhân viên tư pháp có vẻ hồ hởi hơn, nhưng cũng có những khó khăn lớn xen ngang... tóm lại, người ta sẽ lại tuôn ra với anh đến lần thứ một trăm tất cả những gì anh biết đến phát ngấy, người ta sẽ lại bắt đầu dỗ dành anh bằng những niềm hy vọng phinh phờ và quấy rầy anh bằng những nỗi đe dọa không rõ rệt. cần phải cắt đứt chuyện đó đi thôi; vì vậy anh bảo:“Ông dự định tiến hành điều gì cho tôi nếu ông tiếp tục đảm nhiệm công việc của tôi?”.Luật sư cam chịu với câu hỏi xúc phạm đó và trả lời:“Tôi sẽ tiếp tục những sự vận động mà tôi đã tiến hành cho anh”.- Đúng như tôi đã nghĩ. - K. bảo - Cố nài chẳng ích lợi gì đâu.- Tôi sẽ còn tiến hành một mưu toan nữa. - Luật sư nói, chẳng khác nào chính lão là người phải chịu đựng những nỗi bực dọc mà K. than phiền - Anh đi đến chỗ không những đánh giá sai sự giúp đỡ của tôi về mặt pháp lý, mà khái quát hơn còn xử sự như anh xử sự trong vụ này, theo tôi thực ra đó là vì người ta đã tỏ ra nể nang anh quá, tuy anh là bị cáo, hoặc đúng hơn là người ta đã đối xử hờ hững với anh, tất cả chỉ là hờ hững bề ngoài. Điều đó chẳng phải là không có lý do, nhưng thường khi bị xiềng xích còn hơn là được tự do. Nếu anh biết cái cách người ta tiến hành với bị cáo khác ra sao, có lẽ anh đã rút ra được bài học. Rồi anh xem, tôi sắp gọi Block, anh mở cửa ra và ngồi xuống cạnh chiếc bàn để đèn đêm này.- Rất vui lòng. - K. nói và làm theo như luật sư yêu cầu.Anh luôn luôn sẵn sàng tìm hiểu. Nhưng để tránh mọi may rủi, anh còn hỏi thêm luật sư Huld:“Ông biết là tôi thôi không còn nhờ ông đại diện cho nữa chứ?”.- Phải. - Luật sư nói - Nhưng đó là một quyết định mà anh có thể đổi ý ngay trong ngày hôm nay.Lão lại nằm xuống giường, kéo chăn lên đến tận đầu gối và quay mặt vào tường, rồi ông bấm chuông.Ngay lúc ấy Leni xuất hiện; cô đưa mắt lướt rất nhanh để cố xem chuyện gì xảy ra; cô có vẻ khá yên tâm thấy K. vẫn ngồi bình thản ở đầu giường luật sư Huld. K. nhìn cô chăm chú; cô mỉm với anh một nụ cười.“Đi tìm Block đến đây”, luật sư bảo.Nhưng cô không đi mà chỉ đứng ở bậc cửa hét:“Block luật sư!”Rồi có lẽ lợi dụng lúc luật sư vẫn còn đương quay mặt vào tường chẳng quan tâm gì đến những chuyện xảy ra, cô lẻn vào phía sau ghe của K. Từ lúc đó cô không ngừng quấy nhiễu anh bằng cách cúi mình trên lưng ghế, hoặc vuốt tóc vuốt má anh; phải nói là rất âu yếm và hết sức thận trọng.Chịu không nổi, K. định ngăn cản bằng cách tóm lấy một bàn tay của cô, cô giãy một chút rồi cuối cùng để yên cho anh nằm.Vừa nghe gọi là Block tới ngay, nhưng y cứ đứng ở ngưỡng cửa và có vẻ băn khoăn chẳng biết có nên vào hay không. Y rướn cặp lông mày lên và ngó nghiêng đầu, chắc là chờ đợi lệnh phát ra lần nữa, K. rất muốn động viên y cứ vào, nhưng anh đã quyết định đoạn tuyệt hẳn không những với luật sư, mà với cả cái nhà này, vì vậy anh ngồi yên không động đậy. về phía mình, Leni cũng im lặng. Block thấy là dù sao cũng chẳng bị anh xua đuổi, nên rón rén bước vào, vẻ mặt lo lắng, hai bàn tay co quắp phía sau lưng. Y vẫn để ngỏ cửa để có chuyện gì thì tháo chạy cho nhanh...Y không nhìn thấy K. Y chỉ để mắt đến đống chăn lù lù, song không thể nhận ra luật sư dưới đó vì lão nằm áp sát vào tường. Nhưng luật sư Huld lên tiếng:“Block tới đấy à?”, lão hỏi.Câu hỏi ấy đập vào Block - y đương tiến tới - vào tai, vào mắt, vào mũi [2]; y lảo đảo, rồi đứng khựng lại, cúi rạp xuống và thưa:- Để hầu hạ ngài.- Bác muốn gì? - Luật sư hỏi - Bác đến chẳng đúng lúc gì cả.- Chẳng phải người ta đã gọi tôi ư? - Block hỏi, có vẻ tự hỏi mình hơn là hỏi luật sư.Y giơ hai bàn tay lên để chống đỡ và sẵn sàng tháo chạy.- Người ta đã gọi bác thật, - Luật sư nói - nhưng vẫn là bác đến chẳng đúng lúc gì cả.Rồi im lặng một lát, lão thêm:- Bác luôn luôn đến chẳng đúng lúc gì cả.Từ đó luật sư nói, Block không nhìn cái giường nữa; đôi mắt y mải miết ngắm nghía chẳng biết cái xó buồng nào; chỉ lâu lâu y mới len lén đưa mắt nhìn lên giường, như thể con mắt mà thỉnh thoảng luật sư lườm y làm cho y chói mắt quá. Đã thế, y chẳng nghe cũng khó khăn chẳng kém, vì luật sư nói vào tường, lí nhí và liến thoắng.“Ngài muốn tôi đi ra ạ? - Block hỏi”.“Bác đã đến đây rồi thì có thể ở lại”, luật sư bảo.Người ta tưởng đâu luật sư chẳng hề làm vui lòng khách hàng mà còn dọa đánh nữa, vì Block lúc đó thật sự run lên bần bật.“Hôm qua ta đi gặp vị quan tòa thứ ba, là bạn của ta, - Luật sư nói - và ta đã dần dần dắt dẫn câu chuyện đến bác. Bác có muốn biết vị ấy đã nói gì với ta không?”.“Có chứ ạ! Xin ngài làm ơn”, Block nói.Và vì luật sư còn dềnh dàng chưa trả lời, y vừa nhắc lại lời câu xin vừa cúi rạp như sắp quỳ sụp xuống. Nhưng K. mắng như tát nước vào mặt y:“Ông làm trò gì thế?”Và vì Leni tìm cách ngăn không cho anh nói, anh liền tóm luôn bàn tay kia của cô. Đó không phải là một cử chỉ âu yếm, vì vậy cô rên rỉ và cố thoát ra.Block là kẻ bị trừng phạt về lời kêu thốt lên của K. Luật sư Huld hỏi y:“Ai là luật sư của bác?”- Thưa chính là ngài ạ.- Còn ngoài ta ra?- Không có ai nữa. - Block nói.- Vậy đừng nghe theo ai ngoài ta.Block hoàn toàn đồng ý; y gườm gườm nhìn K. từ đầu đến chân và vừa nhìn vừa hất mạnh. Nếu muốn dịch cái cử chỉ ấy ra thành lời thì chỉ có thể đi đến những tiếng chửi rủa thô tục. Ấy thế mà K. lại muốn trao đổi với con người đó về công việc của chính mình đấy!“Tôi không quấy rầy ông nữa. - K. ngả người trên ghế nói - Cứ quỳ xuống đi, cứ bò đi bằng bốn vó và muốn làm gì thì làm. Tôi sẽ chẳng quan tâm đến đâu”.Nhưng Block có ý thức về danh dự, ít ra là đối với K., bởi vì y vung hai nắm đấm tiến thẳng về phía anh và quát to trong chừng mực y dám quát khi có mặt luật sư:- Ông không có quyền ăn nói với tôi như vậy, không được phép. Cớ sao ông lại xúc phạm tôi? Hơn nữa, ở đây, trước mặt luật sư ngài chỉ tha thứ cho cả ông lẫn tôi vì thương tình mà thôi! Ông cũng chẳng hơn gì tôi, ông cũng là bị cáo, ông cũng có một vụ án. Nhưng nếu như dẫu sao ông vẫn là một người danh giá, thì tôi đã cũng là một người danh giá nếu chẳng phải, là danh giá hơn ông. Và tôi muốn người ta nói với tôi là nói với người như thế, và nhất là ông. Nếu ông tưởng rằng ông được ưu ái hơn vì ông có quyền được ngồi ở đây và được bình thản lắng nghe trong khi tôi bò đi bằng bốn vó (theo chữ dùng của ông), tôi xin nhắc lại với ông câu ngạn ngữ cổ: “Đối với một kẻ bị tình nghi thì chạy vạy tốt hơn là nghỉ ngơi, vì kẻ nghỉ ngơi tuy không biết nhưng luôn có nguy cơ thấy mình trên một đĩa cân và bị cân theo với trọng lượng các tội lỗi của mình”.K. chẳng nói chẳng rằng, anh vẫn ngồi đấy, ngạc nhiên vô cùng, trước sự bối rối của gã khách hàng. Biết bao lần anh chàng Block kia đã thay đổi thái độ chỉ riêng trong tiếng đồng hồ vừa qua! Phải chăng vụ án đã lắc y hết sang phải lại sang trái như vậy mà chẳng cho phép y phân biệt được ai là bạn ai là thù? Y không thấy hay sao là luật sư cố tình làm nhục y chỉ với mục đích duy nhất phô trương quyền lực của lão trước mặt K., có lẽ để cố khuất phục cả anh nữa? Nhưng nếu Block không có khả năng biểu hiện được điều đó hoặc y sợ luật sư Huld đến mức dù có hiểu được tình thế cũng chẳng biết làm trò trống gì, thì tại sao y lại đủ tinh quái hoặc đủ táo tợn để lừa dối luật sư, không cho lão biết tất cả những người y đã nhờ cậy ngoài lão ra để giúp đỡ y? Và tại sao y dám đả kích K. là người có thể tiết lộ điều bí mật nguy hiểm của y bất cứ lúc nào? Nhưng y còn to gan lớn mật hơn nữa kia, vì y dám đi đến chỗ đến bên giường luật sư Huld để than phiền về K.“Bẩm ngài luật sư, - Y thua với lão - ngài có nghe thấy anh chàng này đã bảo tôi như thế nào không? Người ta có thể đếm được vụ án của hắn mới kéo dài bao nhiêu tiếng đồng hồ thế mà hắn đã muốn khuyên tôi điều này điều nọ, trong khi tôi có một vu án từ năm năm trời nay. Hắn còn dám chửi rủa tôi nữa. Hắn chẳng biết gì hết, thế mà hắn chửi rủa tôi, trong khi tôi là kẻ trong chừng mực cơ thể yếu đuối của tôi cho phép, đã nghiên cứu hết sức chu đáo những gì mà các phép tắc, bổn phận và những truyền thống tư pháp đòi hỏi”.- Bác đừng băn khoăn về ai cả, - Luật sư nói - bác thấy làm thế nào là đúng thì làm.- Cố nhiên. - Block nói, như để tự khích lệ mình, rồi đánh liều đưa mắt nhìn vội luật sư một cái, y quỳ xuống sát bên giường. “Tôi đương quỳ đây, bẩm luật sư”, y thốt lên.Nhưng luật sư im lặng. Block dùng một bàn tay rón rén vuốt ve cái chăn. Trong cảnh lặng lẽ như tờ, Leni vùng ra khỏi hai bàn tay của K., kêu lên:“Anh là em đau! Buông em ra. Em đến với Block đây”.Cô đến bên Block và ngồi xuống mép giường. Block mừng rơn thấy cô tới, y lập tức rối rít ra hiệu van nài cô can thiệp với luật sư giúp cho y. Rõ ràng là y cần những lời tuyên bố của luật sư Huld, nhưng có lẽ chỉ là để cho các luật sư bào chữa khác của y khai thác. Leni chắc là phải biết cách làm thế nào để chinh phục luật sư. Cô trỏ bàn tay luật sư Huld và chìa môi ra như để hôn. Block lập tức thi hành hôn tay, thậm chí hôn thêm hai lần nữa theo sự thôi thúc của Leni. Nhưng luật sư vẫn im lặng. Leni liền cúi xuống lão - người ta thấy thân thể cô nổi lên tuyệt vời trong động tác ấy - và cúi sát xuống mặt luật sư Huld, cô vuốt ve mái tóc dài bạc trắng của lão. Cử chỉ ấy dẫu sao cũng moi được của ông lão một câu trả lời:“Ta run sợ nói điều đó ra với hắn”, lão tuyên bố.Và người ta thấy lão lắc đầu, có lẽ để cảm nhận được rõ hơn bàn tay Leni áp xuống. Block lắng nghe, đầu cúi gầm, như thể y làm điều gì bị cấm đoán.“Sao ông run như thế?”, Leni hỏi.K. có cảm tưởng chứng kiến một cuộc đối thoại được chuẩn bị từ trước, chắc đã tái diễn và sẽ còn tái diễn luôn luôn, chỉ có Block mới thấy là mới lạ mà thôi.“Hôm nay hắn cư xử ra sao?”, đáng lẽ trả lời thì luật sư lại hỏi.Trước khi nói, Leni đưa mắt nhìn Block; trong một lúc, cô cứ để cho y vươn hai cánh tay về phía cô, hai bàn tay xoắn vào nhau tỏ ý van nài. Cuối cùng, cô nghiêm nghị lắc đầu, rồi quay về phía luật sư, cô nói:“Ông ấy bình tĩnh, ông ấy đã làm việc tốt”.Một thương gia già đương ngồi kia, một người có cả chòm râu to tướng và đương van nài một cô gái chấp thuận cho mình điểm tốt! Dù ẩn ý của y thế nào đi nữa, không gì có thể biện bạch được cho y trước con mắt ai chứng kiến cảnh này! Y làm cho người chứng kiến cũng trở thành hèn hạ. Kết quả phuơng pháp này của luật sư là thế đấy - cũng may K. không phải chịu đựng lâu: gã khách hàng rút cục quên hết thiên hạ chỉ còn mong mỏi lê lết tới tận cùng vụ án của y bằng con đường quanh co ngoắt ngoéo nhục nhã này. Đấy không còn là một khách hàng nữa mà là một con chó của luật sư. Nếu lão ta ra lệnh cho y bò vào gầm giường và sủa ăng ẳng như từ trong cũi chó, chắc y cũng nghe theo một cách thích thú.K. lắng nghe và cân nhắc từng chữ trong khi anh vẫn vượt mình lên cao hơn cái cảnh tượng kia, dường như anh được giao công việc ghi nhớ cho chính xác tất cả những gì nghe được ở nơi đây để đệ trình lên cấp trên.“Suốt ngày hắn làm gì?”, luật sư hỏi.- Để cho ông ấy khỏi quấy rầy cháu, - Leni đáp - cháu đã khóa trái ông ấy trong buồng con sen, nói chung ông ấy ở trong đó. Thỉnh thoảng cháu có thể nhìn vào qua ô cửa tò vò. Lúc nào ông ấy cũng quỳ gối trên giường, ông ấy đặt trên mép ô cửa tò vò những giấy tờ ông cho ông ấy mượn và ông ấy cứ đọc hoài. Điều đó gây cho cháu một ấn tượng tốt; bởi vì ô cửa tò vò chỉ trông xuống một mảnh sân tối om hầu như chẳng có tí ánh sáng nào. Thế mà ông ấy vẫn cứ đọc nên cháu cho rằng đấy là một dấu hiệu lớn của tính ngoan ngoãn dễ bảo.- Ta rất sung sướng về tin vui đó. - Luật sư nói - Nhưng hắn có đọc một cách thông minh không?Trong suốt cuộc đối thoại ấy, Block không ngừng mấp máy đôi môi; chắc là những câu trả lời y hy vọng ở Leni.- Cháu không thể trả lời ông một cách chắc chắn được. - Leni đáp - Nhưng dẫu sao, cháu thấy ông ấy đọc nghiêm túc lắm. Ông ấy cứ đọc mãi một trang với ngón tay lần theo các dòng. Lần nào cháu nhìn vào, ông ấy cũng thở hổn hển, hình như đọc vất vả lắm. Những giấy tờ ông cho ông ấy mượn chắc là rất khó hiểu.- Phải, - Luật sư nói - chúng rất khó hiểu; ta đây cũng không tin là hắn hiểu được gì nhiều. Chúng chỉ cốt đem lại cho hắn một ý niệm về việc ta phải dấn thân vào cuộc chiến đấu khó khăn ra sao để bào chữa cho hắn. Và vì đâu mà ta đã lao vào cuộc chiến đấu khó khăn ấy? Vì... - nói ra nực cười - vì một thằng cha Block. Hắn cần phải cố mà hiểu như thế nghĩa là thế nào. Hắn đã nghiên cứu liên tục chứ?- Gần như liên tục. - Leni đáp - Chỉ có một lần ông ấy hỏi xin cháu nước uống. Cháu đã đưa cho một cốc qua ô cửa tò vò. Rồi đến tám giờ cháu để ông ấy ra và cho ăn một miếng.Block liếc mắt nhìn K. chẳng khác nào người ra vừa kể về y một chuyện gì đó vẻ vang vô cùng và chấc phải gây ấn tượng mạnh mẽ cho ngươi nghe. Y có vẻ chứa chan hy vọng, y lấy lại được đôi chút thoải mái, thỉnh thoảng y cựa quậy trên gối. Như thế chỉ càng làm cho ta xúc động hơn khi thấy y sững lại như thế nào ở những lời tiếp sau đó của luật sư:“Chỉ khen ngợi hắn, - Luật sư Huld bảo - nhưng chính vì thế mà ta rất khó nói, vì quan tòa đã không phát biểu theo hướng thuận lợi về Block, mà cũng chẳng thuận lợi về vụ án của hắn”.- Ông ta đã không phát biểu theo hướng thuận lợi ư? - Leni nói - Sao lại có thể như thế được?Block nhìn cô chằm chằm đến nỗi dường như y cho rằng cô có khả năng lật lại theo hướng có lợi cho những lời lẽ mà quan tòa đã thốt ra rồi.- Không, - Luật sư nói - vị ấy đã không phát biểu theo hướng thuận lợi. Thậm chí vị ấy còn có vẻ ngạc nhiên một các khó chịu khi ta lên tiếng về Block. “Đừng nói với tôi về Block”, vị ấy bảo ta. “Đấy là khách hàng của tôi mà”, ta đã đáp lại. “Ngài không tin như thế, ta đã trả lời. Block ra sức hăng hái làm việc cho vụ án của hắn, hắn không ngừng lo toan đến công việc của mình; hầu như hắn ở luôn tại nhà tôi để nắm tình hình cho vững hơn. Không phải lúc nào cũng có được người hăng hái như thế đâu. Cố nhiên về phương diện cá nhân hắn thì cũng khó chịu đấy, hắn có những cung cách hết sức xấu xa, thêm vào đó lại bẩn thỉu nữa, nhưng về phương diện kiện cáo thì hắn quả là không chê vào đâu được”. Khi nói không chê vào đâu được là ta đã cố ý phóng đại lên. Nhưng vị ấy đã trả lời ta: “Block chỉ là đứa tinh quái. Nó đã thu góp được rất nhiều kinh nghiệm và nó biết cách kéo rê vụ án của mình ra nhưng nó còn ngu dốt hơn là quỷ quái nhiều. Liệu nó sẽ bảo sao nếu biết rằng vụ án của nó chưa bắt đầu, ngay đến tiếng chuông khai mào cũng vẫn còn chưa được rung lên?”.- Im đi, Block. - Lão nói thêm vì thấy Block đương nhổm dậy trên đôi đầu gối run rẩy của y chắc là để xin một lời giải thích.Đây là lần đầu tiên luật sư nói trực tiếp với y một cách hơi tỉ mỉ đôi chút. Luật sự với con mắt mệt mỏi, nửa như nhìn vào chỗ trống, nửa như nhìn về phía Block, y lại từ từ khuỵu xuống hai đầu gối do ảnh hưởng của cái nhìn ấy.“Những lời tuyên bố của quan tòa chẳng có gì quan trọng với bác cả. Nếu còn như thế, tôi sẽ không nói gì cho mà biết nữa đâu. Người ta chẳng mở miệng nói ra câu nào mà bác không xem như người ta tuyên án bác. Bác thật xấu hổ có một thái độ như thế trước mặt khách hàng của tôi. Bác làm lung lay niềm tin cậy của anh ấy đối với tôi. Thế bác muốn gì nào? Bác chẳng còn sống đấy ư? Bác chẳng được tôi che chở đấy ư? Sợ hãi ngớ ngẩn! Bác đọc ở đâu chẳng biết là nhiều khi sự kết án rơi xuống vào một lúc hoàn toàn bất ngờ và từ bất cứ cửa miệng nào thốt ra; trừ ra rất nhiều ngoại lệ, cô nhiên điêu đó không phải là sai, song cũng hoàn toàn chính xác là nỗi lo lắng của bác làm cho tôi ngán ngẩm lắm và tôi nhìn thấy sự thiếu tin cậy thật đáng tiếc. Tôi đã nói gì nào? Tôi đã nhắc lại những lời của một quan tòa. Bác còn lạ gì có những ý kiến hết sức khác nhau tích tụ chung quanh của các vụ tranh chấp. Vị quan tòa đó chẳng hạn cho khởi sự vụ án vào một lúc khác với tôi. Chỉ là do bất đồng về quan điểm. Theo một truyền thống xưa thì đến một lúc nào đó của vụ án phải rung lên một tiếng chuông báo. Dưới con mắt của vị quan tòa đó, chỉ đến lúc ấy mọi sự mới bắt đầu. Tôi không thể nói cụ thể với bác được, vì bác sẽ không hiểu ông ta, bác chỉ cần biết rằng có nhiều lập luận bác bỏ ông ta thế là đủ”.Block lúng túng liền lấy tay cạo cạo lớp da của cái thảm chân giường. Vì lo sợ những lời tuyên bố của quan tòa mà nhiều lúc y quên bẵng mất cái thân phận nô lệ mà luật sư bắt y phải chịu đựng; lúc ấy y chỉ còn nghĩ đến bản thân mình và lật đi lật lại những lời của quan tòa theo đủ mọi chiều hướng.“Block, - Leni nói bằng một giọng quở trách và nhè nhẹ nắm cổ ái vét-tông kéo y lên trên không - để yên tấm da con vật đấy và lắng nghe luật sư đi”.K. không hiểu tại sao luật sư bào chữa của anh lại có thể nghĩ là thu phục được anh bằng cách bày ra cái trò này. Có lẽ nó đủ để xua đuổi anh đi nếu anh không có ý định từ lâu là sẽ chẳng quay trở lại.Chú thích:[1] Avoat marron: luật sư không đủ tư cách.[2] Nguyên văn bản tiếng Pháp: en pleine poitrine, puis en pleine dos.