Có những điều tuyệt diệu và không tuyệt diệu trên cõi đời này.  Vừa đi, Bình vừa lẩm bẩm câu anh nghĩ ra đó.  Anh dừng chân trước một cửa hàng sang trọng bán đủ thứ hàng.  Về nguyên tắc, anh hoàn toàn có thể bước chân vào đó.  Nhưng anh đãkhông vào.  Vì anh cho rằng cửa hàng là thứ tuyệt diệu nhưng ẩn giấu thứ không tuyệt diệu là cách nhìn của chủ nó đối với anh.  Anh thừa biết mình nghèo, dung mạo chẳng ra gì.  Bởi lẽ đó, anh ngần ngại trước bất cứ cái gì có vẻ quá sang trọng.  Anh có lúc hình dung mình là một quý ông. Nhưng mà khó thay.  Quý ông là thứ hình ảnh mà anh chỉ thấy lộng lẫy lướt qua trong những chiếc xe hơi sang trọng hoặc thấp thoáng sau cửa kính cao ốc. Ngay hình dáng của họ cũng là cái gì đó quá đẹp, quá xa vời. Họ là hiện thân những gì anh chỉ dám khao khát.  Nhà anh tận tầng năm khu tập thể. Thật là cơ cực. Mùa đông gió lùa thấu xương, mùa hè nóng như thiêu, ngồi trong nhà mà mồ hôi chảy vã. Nước máy thì không lên vòi một lần nào quanh năm, tha hồ trông đợi mỏi mắt.  Đêm này qua đêm khác, anh trông qua cửa sổ. Vô vàn ánh đèn xe vạch rực rỡ dưới màn đêm như những dải sao băng. Còn những nhà cao tầng mới xây long lanh ánh đèn như tòa tháp, sao mà giàu có thế. Trong những tòa nhà mới tinh, hiện đại, choáng lộn và hẳn là thơm tho ấy, người ta mới sung sướng làm sao. Anh mơ mình được lọt vào trong ấy, dù chỉ một giờ thôi, hay nửa giờ vậy, hay ít nữa cũng được, để say sưa thú hưởng thụ.  Hẳn là những người trong đó không thiếu tiền tiêu, không bao giờ biết nỗi khổ cực của anh.  Anh nghĩ, nếu được sống trong đó, dù có tổn thọ anh cũng cam. Vì có gì buồn khổ hơn kéo dài cuộc sống bất hạnh.  Anh nghĩ đời chẳng có ai bất hạnh hơn anh. Anh bẩm sinh xấu xí, yếu ớt, nhút nhát, thêm nữa rất nghèo hèn.  Anh nghĩ đến cảnh này cảnh kia, người này người khác. Không, nhưng dù sao họ cũng có nguồn an ủi nào đó, hẳn thế chứ. Còn anh, mới thật chẳng có nguồn an ủi nào. Chẳng có tương lai nào, sẽ chẳng có một tương lai tươi sáng nào chờ đợi anh cả.  Thế mà anh cũng có vài kẻ hiềm khích. Tại cơ quan, có một gãtồi tệ. Hễ thấy anh ở đâu, làm gì, nói gì là hắn cũng châm biếm, chế nhạo. Mặt hắn phởn phơ, hả hê khi chọc tức anh. Dường như hắn thấy sự khích bác anh là thú vui đặc biệt của hắn.  Anh bất bình. Căm hận. Đến phát khóc phát ốm. Nhưng sau anh mới biết ra, hắn có tật. Hắn to kinh khủng nhưng giới tính của hắn lại vô cùng đáng thương. Không một cô gái hay người đàn bà nào thích thú hắn, chưa nói đến si mê. Hắn cô độc vô tận. Hắn luôn luôn tìm cách bày tỏ, với sự thô lỗ, nóng nảy, tà dâm, rằng hắn đang quyến luyến hay ham muốn một ai đó. Nhưng tất cả đều vô hiệu.  Và hắn, đáng lẽ trút căm tức, bất lực, buồn tủi lên đầu một ai đó đẹp trai, khỏe mạnh, thành đạt và hạnh phúc, thì lại trút lên anh.  Có lẽ hắn ngửi thấy ở anh sự yếu đuối chăng? Hắn thấy anh là người hèn hạ nhất, đến hắn cũng khinh được chăng?  Anh uất muốn nổ hai mắt. Nhưng anh bất lực thấy mình chẳng làm gì được hắn. Có vẻ anh kém quá thật. Có vẻ anh chẳng có giá trị gì với người đời thật.  Anh nuôi giấc mơ êm dịu, và phải nói là to lớn.  Anh định mua đất, chừng hai nhăm, ba mươi mét vuông gì đó, xây tạm nhà cấp bốn, sau đó sẽ cưới một cô vợ nhỏ nhắn, không cần xinh lắm. Cố nhiên, nếu vợ đẹp thì anh rất mừng, nhưng có lẽ cô ấy không cần xinh lắm.  Anh thử làm khối việc.  Đầu tiên, anh đi tiếp thị.  Anh đạp chiếc xe cà tàng khắp nơi. Hai bên ghi đông đeo hai làn nhựa đầy mỹ hóa phẩm như dầu gội đầu, sữa tắm, xà phòng thơm, kem các loại, thuốc tẩy. Kể ra đèo chúng đằng sau xe sẽ được nhiều hơn, nhưng anh sợ bị mất cắp.  Sau, anh chào hàng thêm cả đường, sữa, cà phê tan và nhiều thứ linh tinh nữa. Anh không từ chối lãi của cả gói thuốc lào, túi lạc rang nho nhỏ.  Mệt bã, sau mấy tháng quần quật, anh thấy chẳng lợi mấy. Nhiều nơi còn bắt anh phải bán hết số hàng nhất định mới được nhận tiền công. Anh thấy mình luôn luôn là con nợ chứ không chỉ là người làm thuê nữa.  Thế là anh bỏ.  Vụ hè, anh thuê máy ép mía, ra ven đường hành nghề. Tối tối, chỉ có mấy đứa trẻ con ra với anh.  Anh dồn vốn lại, mở quán bia nép đầu ngõ nhỏ.  Vốn ít, lãi ít. Anh lại không có người phụ để xào nấu thức nhắm. Vả lại, quán do đàn ông bán thì ngay đàn ông cũng chẳng muốn vào.  Tất cả những toan tính đó đều thực hiện sau giờ hành chính.  Xoay xở đủ mánh, nhưng xem chừng trời muốn anh khánh kiệt.  Đôi khi anh nghĩ đến ma túy. Song anh biết, tất cả tương lai sẽ sụp đổ một khi dính tới nó.  Mỗi ngày, anh đến cơ quan với sự băn khoăn, hồi hộp: liệu hôm nay có khoản tặng, thưởng, bồi dưỡng nào đó chăng, một khoản đầu tư nào đó chăng. Nhưng thường thường anh thất vọng. Một đôi khi, nhân các dịp lễ tết hoặc dịp đặc biệt, anh được một món tiền, thì sau niềm vui thoát qua, sự tính toán chi tiêu lại dập tắt vui mừng ngay. Số tiền lĩnh được luôn luôn quá nhỏ so với nhu cầu.  Anh nghĩ mình sẽ không bao giờ thoát nổi sự bế tắc này, cái bi kịch của đời anh, xuất phát từ ước mơ sống độc lập, no đủ, bình an, sẽ chẳng bao giờ thành hiện thực.  Mỗi một thất bại, dù lớn dù nhỏ, đều đào sâu cái mặc cảm hèn kém.  Anh thực sự ghen tị và sợ hãi những người có tất cả những gì mà anh chỉ dám mơ ước. Có những lúc anh muốn chà đạp, giết chết một vài người trong số họ.  Anh muốn đổi đời.  Anh muốn được làm người sang trong thiên hạ, hay ít nhất cũng chẳng kém ai điều gì.  Anh cầu đủ mặt thần linh giúp đỡ anh.    Anh từ giãcơ quan hành chính mà anh làm việc đãlâu, nhưng vẫn chưa chịu đưa anh vào biên chế. Anh sang một công ty Anh quốc kinh doanh hàng điện máy.  Giám đốc công ty, một tay xứ Yorkshire nhìn anh chằm chặp bằng cặp mắt không hẳn xanh. Ông ta đưa anh sang phòng vi tính, dặn dò:  - Anh là chuyên gia máy tính khá. Nhưng anh ở đây lâu dài hay không, hoàn toàn do anh.  Anh cúi đầu:  - Tôi hiểu và sẽ làm đúng thỏa thuận.  Anh biết trước làm cho công ty liên doanh là nặng nề và phức tạp, nhưng anh không ngờ nó lại khó chịu như thế. Đúng bảy rưỡi sáng anh đãphải ngồi trước máy. Cứ như vậy. Theo quy định công ty, bốn rưỡi chiều là hết giờ làm việc, nhưng thực tế nhiều khi kéo dài hơn.  Công ty có những buổi tiếp tân, ăn tiệc, nhưng anh không ở bộ phận lễ tân. Anh nghe tiếng người ta đi lại, bàn bạc, kê dọn, hoặc rủ nhau xuống sân nổ máy xe dông thẳng... Trong khi đó, anh còm cõi cùng người nữa trong phòng.  Anh không muốn cả đời, từ năm này sang năm khác chìm lấp trong căn phòng lạnh lẽo này, với những cỗ máy tra tấn thần kinh và hút cạn sinh lực này. Anh muốn bay nhảy ngoài cõi đời rộng lớn kia. Nhưng biết làm sao, khi anh không bằng những người kia.  Thậm chí anh không dám đề đạt nguyện vọng nào. Anh sợ sự giận dữ nào đó của ông chủ khiến anh mất toi từng tờ đô la vụn mà anh kiên trì nhặt nhạnh.  Một tối, anh kiểm lại số tích cóp được, thấy gần đủ mua một miếng đất như dự định ở quận ven thành nào đó, như  Thanh Xuân, Cầu Giấy. Anh sướng cuống lên. Anh hình dung thấy cảnh mình rời bỏ căn phòng xấu xí tầng năm này, để đến ở trong tòa nhà năm tầng mới tinh, hiện đại và tiện nghi.  Anh gặp ông chủ Smith, trình bày:  - Thưa ông, tôi thấy mình vẫn còn khả năng cống hiến thêm cho công ty.  - Thế là thế nào?  Mặt Smith vẫn lạnh lùng.  - Nghĩa là tôi muốn nói nếu công ty còn việc nào đó giao cho tôi ngoài giờ.  - Anh điên à? Bấy nhiêu ở phòng máy chưa đủ cho anh hay sao?  - Thưa...  - Anh cần tiền?  - Vâng.  Smith gật đầu nhè nhẹ. Ông ta đắn đo giây lát. Rồi cười:  - Có một công việc mà chúng ta vẫn phải thuê một người làm.  - Việc lao công ạ, thưa ông?  - Phải. Việc đó. Thế ra anh nghĩ tới nó?  - Vâng ạ.  Bình cúi đầu. Anh cảm thấy xấu hổ và tội lỗi. Anh hình dung ra cảnh người đàn bà lao công lủi thủi khóc ra đi. Bà ấy có cả hai đứa con và một người chồng ốm yếu.  - O.K. Bà ta quá già yếu, phải có công việc khác thích hợp hơn. Nhưng anh sẽ thử việc trong nửa tháng không được trả lương.  - Vâng.  - Nếu anh kiêm nhiệm được, tôi sẽ trả lương cho hai việc. Nhưng nhớ rằng việc lao công anh nhận lương thấp hơn bà ta mười đô la.  Anh kêu lên:  - Thưa ông, thế thì tôi thiệt!  Smith nhìn Bình bằng ánh mắt có phần giễu cợt:  - Tôi phải trả bồi thường cho người đàn bà kia một chút chứ.  Bình hổ thẹn. Anh muốn chạy trốn Smith, căn phòng này, công ty này, chạy trốn người đàn bà đáng thương mà anh vừa đấu tranh loại bỏ. Nhưng anh gượng vui:  - Vâng, thưa ông. Xin ông đừng quên lời hứa giúp tôi.  Từ đó, anh đến cơ quan lúc sáu giờ sáng và về lúc thành phố lên đèn.  Trước kia anh mệt mỏi âu sầu nên người ta ngại tiếp xúc với anh, nay người ta khinh bỉ anh ra mặt. Người ta chẳng thèm nói chuyện với anh nữa, coi anh như thứ gì đó xa lạ, ghê tởm, bất đắc dĩ phải chấp nhận. Dù anh lau bàn ghế, cửa kính và nền phòng của họ sạch đến đâu, họ cũng luôn luôn tìm thấy lỗi gì đó. Họ gọi anh là con khỉ, đồ sâu bọ lên làm người.  Anh đau xót lắm.  Thầm lén soi gương, anh thấy hình hài xấu xí, ốm yếu và già cỗi của mình mà ứa lệ. Anh khóc cho tuổi xuân vĩnh viễn đi qua, cho những ước mơ không thành, cho sự bất công và độc ác của người đời, cho cái chết của người vợ xinh đẹp của anh chưa cưới.  Nền kinh tế sa sút cùng với việc đồng lương giảm không làm anh nản. Anh kiên trì bòn mót tích cóp từng đồng như gãhà tiện ghê gớm nhất loài người. Anh nhịn ăn, bớt mặc, hạn chế giao du. Đồng tiền được chi ra phải được tính toán kỹ. Không chi thì chết, mới phải chi.  Anh tưởng như mình không sống nữa, ấy vậy mà anh còn. Sự thương tâm của cha mẹ anh, sự chê cười của thiên hạ, hết thảy đối với anh không là gì. Như người thủy thủ giữa biển chỉ có một mục đích là cập bờ, anh chỉ có mục đích là tiền, thật nhiều tiền. Người khác có quyền coi tiền chỉ là phương tiện để chi tiêu, anh coi tiền là chỗ dựa cho cả cuộc đời anh tự biết là nhỏ bé.  Anh không dám ốm. Anh bắt cơ thể gầy gò nhỏ bé của mình phải khỏe yếu, làm nghỉ theo lệnh của bộ óc. Bộ óc chưa cho phép cơ thể rũ xuống thì nó không được phép thế. Bộ óc bắt xương da tiến lên.  Anh cũng không cảm thấy mình hèn hạ nữa. Thời ở cơ quan nhà nước, anh coi hạ mình trước người khác, dù cấp trên, là một sự sỉ nhục, bôi nhọ nhân phẩm. Thì giờ đây anh không quan niệm như thế. Anh biết sự bé nhỏ đầy ti tiện, giảo hoạt của mình là sự bé nhỏ của cái ví. Không ai đem tiền cho một tượng đài, một người tử tế nhưng người ta lại dễ dàng cho tiền vào cái ví, hoặc cùng lắm, bố thí một người tàn phế thảm thương hèn hạ.  Anh không ngẩng mặt lên được với ai. Đêm đêm, anh say sưa sờ ngắm hộp đô la và vàng của mình. Anh giấu diếm cái hộp đó trước mắt tất cả những người thân và những người khác hơn cả giấu linh hồn mình.    Khi mua xong lô đất, anh đứng phởn phơ trên đó. Xung quanh cỏ rả mọc đầy, gạch đất lồi lõm, bùn chảy thành dòng vấy thành mảng, nhưng hề chi. Dưới chân anh đây là mặt đất của anh, bầu trời trên đầu cũng của anh nốt. Anh sảng khoái quá. Anh sung sướng quá. Anh khỏe đẹp hẳn ra. Từ nay, anh là con người đích thực, con người bất khả chiến bại, vì anh là ông chủ đất rồi. Từ nay sẽ có những thứ khác đi theo.  Anh mơ thấy ngày nhà anh từ mảnh đất này vươn cao, đọ cùng nhà khác, những chiếc xe máy và xe hơi chạy tíu tít xung quanh. Anh thỏa mãn quá.  Nhưng anh đãbốn mươi tám tuổi rồi.     Ai biết được anh sống đến bao nhiêu tuổi, và bao giờ mới đủ tiền xây tòa nhà to lớn cho vợ con anh sung sướng trong đó.  Ôi, người vợ tương lai, những đứa con chưa thành hình.  Niềm thất vọng, đau buồn chợt làm tối lòng anh. Anh lẩm bẩm:  - Ta phải viết sẵn bản di chúc nói rằng nếu ta qua đời trước khi công việc hoàn thành, hãy chôn ta nơi đất này.  10 - 1999