Đó là về năm Nhâm Dần (1782), tháng Mạnh Xuân, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 43. Buổi ấy ánh sáng xuân sáng dịu, hoa cỏ đua tươi. Tôi ở trong nhà U trai[1]; trước sân vài ba cây trổ hoa, kết quả, ngậm hương mang tuyết, ánh mặt trời chiếu xiên ngang, tạo nên những bóng hình tựa các bà phi nơi sông Tương (Tương phi[2]) ngồi quỵ. Những con rắn mối đuổi nhau chạy từng đàn. Thỉnh thoảng mùi hương lạ bay qua. Chốn tây viên, trong ao phẳng lặng, cá nhởn nhơ nhô lên lặn xuống mà hớp lấy bóng trăng hoặc nuốt lấy làn sóng. Những con chim oanh hay hót, do chân tính của trời phú cho, thời thường tới những chỗ có bóng mát mà nhảy nhót tung tăng. Lúc ấy tôi dắt tiểu đồng trèo lên núi, đưa mắt ngắm khói mây, biết bao hứng thú! Lại thả câu ở đình Nghinh Phong, hoặc gảy đàn cầm trong nhà “tị huyên”, hoặc đọc sách ở đình “Tối quảng”, hoặc chơi cờ ở nhà “Di chân” rồi ngủ tại đó. Tùy ý tìm thú vui, ngày ngày thuờng say sưa mới quay về. Ngày 12 tháng ấy, thấy hai người dịch mục của quan thự trấn bản xứ sai tới. Vừa mới vào trước sân họ đã nói rằng: “Bản quan kính mừng.” Tôi chưa biết là việc gì, mở giấy ra coi thì thấy hai đạo văn thư. Bức thư thứ nhất là bản sao tờ chỉ, truyền rằng nội san bình phiên Trạch Trung Hầu vâng chỉ truyền cho quan thự trấn Nghệ An là Côn Lĩnh Hầu hãy tìm hỏi tính danh người con của tiền thượng thư họ Lê ở huyện Đường Hào, xã Liêu Xá; người con đó là Lê Hữu Trác, tục gọi là Chiêu Bảy, hiện ngụ quê mẹ ở huyện Hương Sơn[3], xã Tình Diễm. Chỉ còn truyền cho trấn binh tức khắc đón về kinh đợi mệnh. Chỉ truyền năm Cảnh Hưng thứ 42, tháng 11 ngày 29. Bức thứ hai do chính quan thự trấn viết, tỏ lời mừng, đại lược nói rằng kẻ sĩ ở chốn hoang vu một sớm danh thấu Cửu trùng, hẳn cái tiến trình vạn lý sẽ nhẹ bước khôn kể, còn thêm rằng Vương mệnh không đợi thắng ngựa[4], nội trong ngày phải lên đường đi trấn Vĩnh Hưng, nơi đây trấn binh đều đã sẵn sàng chờ đón để ra đi. Người mang thư còn nói riêng rằng: “Việc này do quan Chính Đường[5] đề cử để coi bịnh Đông cung Vương Thế tử[6] bị đau nặng từ lâu; việc chẳng nhỏ, ngày đêm phải gấp đường mà đi”. Tôi nhận thấy cơ sự này rất lợi hại[7], lấy làm kinh hãi, người như ngốc như si giờ lâu. Người nhà nghe thấy vậy, kẻ hiễu tôi vì tôi mà lo phiền, kẻ không biết tôi thì mừng cho tôi. Sự ồn ào nhất thời bất tất nói làm gì. Nguyên bốn, năm năm về trước, quan Chính Đường vâng mệnh ra trấn đất Hoan Châu, từng mời tôi đến bắt mạch, chữa bịnh, đãi tôi như thượng khách, ngồi liền chiếu, ăn uống lấy lễ đãi rất hậu. Sau ông dẹp giặc biển có công, về triều tước vị đến tam công[8] được tin dùng không ai bằng. Việc này tôi nghe biết từ nhiều năm, lòng lo âu như đeo nặng một việc gì,thầm có sự ưu phiền sâu xa, thường than với môn nhân rằng: “ Ắt có một phen ta phải nhọc nhằn vào kinh, lăn lộn trong cái phồn hoa đất đô hội, phụ tình hoa cỏ chốn non xưa”. Sự thể ngày nay là giận mình chẳng vào ở sâu thêm trong núi. Tuy nhiên vị này có tài như Cơ công[9], thường kính nhường hậu đãi kẻ sĩ trong thiên hạ, huống hồ đối với mình sao?”. Có kẻ vì tôi giải muộn mà rằng: “Ông dày công thâu thái, hiểu rõ cái học về tính mạng con người, chẳng làm lương tướng thì cũng làm lương y chẳng sai đâu; giữ gìn vẻ quý, che giấu đức tốt, cố nhiên là thái độ cao thượng. Nay cửu trùng tri ngộ, bốn bể nghe danh, há chẳng phải là việc xứng đáng của kẻ trượng phu sao?”. Lúc đó lòng tôi bứt rứt thâu đêm chẳng ngủ, tôi thầm nghĩ: “Thuở thiếu thời mài gươm đọc sách, mười lăm năm trôi giạt chốn giang hồ, chẳng nên một việc gì. Khi đã gạt bỏ công danh rồi, làm nhà ở Hương Sơn, nuôi mẹ, đọc sách, chuyên chú vào các sách Hiên Kỳ[10], gìn giữ sức khoẻ mình, cứu giúp kẻ khác, tự lấy làm đắc sách. Bằng một sớm lại vương vào cái hư danh”. Đến đó tôi lại tự an ủi: “Lòng ta hăng hái tự lực cực nhọc trong việc học thuốc đã 30 năm rồi, nay mới soạn thành Bộ Tâm Lĩnh, mà chẳng dám giữ làm của riêng mình, tự đem truyền thụ, muốn nó thành của chung thiên hạ, chỉ hiềm sức mọn, việc lại trọng đại, khó mà tự mình làm trọn được. Quỷ thần thành cảm sẽ giúp mình chuyến đi này có chỗ gặp gỡ nên hay, cũng chưa thể biết được”. Nghĩ đi nghĩ lại, bất giác mừng rỡ, mặt mày hớn hở. Tôi liền tiếp đãi sứ giả, phúc thư quan bản trấn. Ông này vốn chơi thân với tôi, muốn thay tôi làm tờ khải, tôi phải kêu là tôi tuổi giàmình yếu, kính xin châm chước mà miễn cho. Chẳng được mấy ngày quan bản trấn lại sai thuộc nha đưa khẩn đến một bức văn thư nói là bản trấn đã chu biện một cái đò dọc dùng để di chuyển đến trạm, nếu trì hoãn sợ có liên lụy. Những con cháu trong nhà cũng hết sức khuyên nhủ tôi. Tôi liệu thế chẳng ở lại được, tức thì báo tin cho đạo đồ[11] hay mà tập hợp lại. Vào ngày 14 thành tâm làm một lễ lớn cúng tiên thánh tiên hiền, ca xướng náo nhiệt một phen. Đến ngày 16 thấy tôi phải đi xa, bọn ấy lại tổ chức một buổi hát xướng nữa. Ngày 17 đồ thư nửa gánh, gươm đàn một bao[12] tôi bước lên thuyền theo đường thủy, nhắm huớng Vĩnh Dinh[13] mà tiến phát. Bấy giờ tân khách đầy nhà, kẻ xin thuốc, người tiễn chân, dùng dằng trèo kéo. Mặt trời đã ngả về tây mới động mái chèo. Tôi ngồi trong thuyền, tình riêng đối cảnh, nỗi khách bâng khuâng, khôn cầm lòng, miệng đọc mấy vần thơ rằng: Lưu thủy hà thái cấp Hành nhân ý dục trì Quần sơn phân ngạn tẩu Nhất trạo phích yên phi Sa nhạn thân như tống Du ngư cấp dục truy Vân gian hương lĩnh thụ Thái bán dĩ tà huy.   Nước chảy sao mà lẹ Người đi những muốn thư Non chia đôi ngạn chuyện Mái rẽ đám sương mờ Vịt bãi theo đưa tiễn Cá sông dõi lững lờ Mây che Huơng lĩnh khuất Quá nửa đã chiều tà Đêm hôm ấy người đi trong bóng trăng sáng, thôn xóm bên sông đều yên lặng; chó sủa mỗi khi thuyền bơi qua. Một vầng trăng bạc chiếu dòng sông, đôi bờ hải trào nghênh đò khách. Xa xa vẳng tiếng chuông chùa, mờ mờ sương phủ lùm cổ thụ. Mấy nơi đèn chài lạnh lẽo rọi sáng, hai con hải âu sóng đôi nghỉ ngơi. Bọn học trò đi theo đều uống rượu, mượn chén giải sầu. Tôi nhân ngâm một bài thơ để dãi lòng: Nhất giang yên thủy tĩnh Khách tứ mãn quan hà Phong trọng chinh phàm cấp Sương thâm khứ nhạn tà Hàn san lai dạ khánh Viễn phố xuất ngư ca Kim tịch do như thử Minh triêu thả nại hà?   Nước mây sông phẳng lặng Nỗi khách chốn quan hà Gió mạnh buồm đưa gấp Sương dày nhạn lượn qua Núi sâu vang tự khánh Cảnh tối nay như thế Mai đây biết chăng là?   Gà gáy đến Vĩnh Dinh, nghỉ ngơi chốc lát trong thuyền đậu ở đầu bến. Sáng ngày mười tám rời thuyền lên bờ vào yết kiến quan thị trấn. Ông này đã nhiều ngày chờ đón tôi, nay nhân có giỗ tổ đã trở về bản quán, chỉ dặn thuộc viên sắp sẵn lính bản doanh với năm quan tiền để làm lộ phí. Người này nói: “Quan tôi có tiên kỵ, phải về quê, chẳng kịp diện đàm, có chút lễ mọn gọi là tỏ tình”. Quan thị trấn còn phái quan văn thư (các phủ viên) đem quân bản đạo là 20 người, đầy đủ quân nhu đi hộ tống. Ngày hai mươi, viên quan này thu xếp hành trang lên đường, nhưng binh lính tùy tùng, vì cớ lương ăn chưa sắm đủ, đều phải đi vay mượn. Sau giờ ngọ mới ra đi, tối đến ngủ trọ tại xã Kim Khê (hiệu Quán My). Quan văn thư làm một lễ tạ ơn tại cái miếu xã này, tổ chức một màn ca vũ, có mời tôi tới dự. Lúc này thần linh vừa giáng phụ vào một đồng nữ ngồi trên xập; cô đồng này vừa lắc lư vừa đàm thoại. Có kẻ bảo tôi rằng: “Thánh mẫu linh hiển báo ứng không sai, ngày nay lão sư tiến kinh nếu có thỉnh nguyện điều chi hãy tới lạy xin”. Tôi đáp rằng: “Phàm làm người tất cầu điều đắc, há có ai cầu điều thất. Lòng tôi vốn không nguyện đắc thì còn có gì mà cầu nữa!”, Đồng nữ nghe vậy thì hơi mỉm cuời. Quan văn thư cũng nhìn tôi mà cả cười. Nửa đêm tiệc tan, mọi người đều về nghỉ. Ngày 21 khởi hành thật sớm. Gặp khi mưa dầm tình cảnh bọn hành nhân thật buồn thảm. Trước mặt là hàng ngàn ngọn núi mọc đứng thẳng, đuờng đá thì gồ ghề. Cũng vì bặt thiệp[14] gian nan, bất giác tôi ngâm lên rằng: Trông về nam núi non đen tối Buồn cho ai lặn lội đường xa.. Hướng về Cẩm Sơn mà đi, sang đò Cấm Giang[15] thì đến Thiết Cảng[16]. Toàn là hơi khói trên non, sương mù ngoài biển, hang động thì mờ ảo. Đây chính là 106 ngọn núi, có tăng già đi lại mà chẳng biết từ xứ nào vậy. Trong năm bước không nom rõ được người hoặc vật, chỉ nghe vượn hót chim kêu trong mây; một màu hơi khói, một thú sơn lâm khiến người xúc cảnh sinh tình. Tôi thầm nghĩ: Trải 30 năm nay, một trường danh lợi phó dòng nước xuôi, chỉ vui chơi cảnh suối rừng, lấy cái nhàn làm đắc sách; ai có hay lòng đã không thiết tha với danh lợi mà cái thân lại vướng mắc vào danh lợi. Chẳng qua mình đã không đạt được cái chân độn nên mới đến nỗi này.Nhân cảm hoài mà tự thuật trong một bài thơ: Độn thế tòng y dưỡng nhất chân Bất tri vi phú khởi tri bần Lâm tuyền dục liễu tam sinh đạo Luân phất nan từ vạn lý thân Bán đản yên hà lao dịch mã Mãn san viên hạc tống chinh nhân Hư danh tự sủy vô tha bí Hoàng khủng sơ cuồng đối thánh quân.   Học thuốc xa người để dưỡng chân[17] Phú không hay biết biết chi bần Ba sinh[18] rừng núi mong tròn đạo Vạn lš khâm thừa dám tiếc thân Nửa cõi khói mây chồn bước ngựa Đầy non hạc vượn tiễn hành nhân Hư danh đã bỏ không mơ ước Sơ kháng còn lo đối thánh quân! Tối hôm ấy đến chợ Đông Lũy[19] (hiệu Suy Gian) để trọ. Tôi sắp đi nằm thì thấy một người áo mũ chỉnh tề, bưng một mâm tôm biển đặt ở trước sân, rạp đầu chào bái. Tôi hỏi đến có việc gì. Y nói: “Tôi là lính trong nha của quan thị trấn, làng này là quê của vợ tôi. Tôi có đứa con vừa được tám tuổi, bị hàn nhiệt đã mấy tháng nay, hiện bệnh cũng đã thuyên giảm.Gặp lúc đêm tối ra ngoài thềm đi tiểu tiện, bỗng ngất đi bất tỉnh. Các thày thuốc cho là ngộ gió, đã chữa trị rồi. Lúc này chân tay đã co ruỗi được, chỉ hiềm nhiệt quá, hôn mê chẳng biết ai nữa, mắt dương, môi sưng,mong tôn sư đem từ tâm cứu giúp cho”. Tôi biết đứa trẻ ấy âm!!!3694_4.htm!!! Đã xem 82372 lần.