hị Minh sinh một đứa con trai xinh xẻo hết sức. Bà nội nó rất bằng lòng về đứa cháu. Cả nhà đều vui vẻ, kể cả Tâm, Tâm vẫn ngại đứa trẻ đen đủi như nó thì bà Phủ sẽ mắng chị Minh và nó không khỏi bị mắng lây!Tâm yêu đứa bé biết bao nhiêu! Nó là con của người thương yêu Tâm rất mực, che chở Tâm hết lòng. Trong nhà này trừ mẹ nó, chỉ có nó là không gây phiền phức cho tâm, nó nhoẻn cười với Tâm, không hất hủi Tâm, khinh chê Tâm đen đủi như bao kẻ khác.Nhưng Tâm bận việc không có nhiều thì giờ để bồng bế hay đùa giỡn với em bé được. Bà Phủ cũng đã tiên liệu thuê sẵn một người chuyên có mỗi việc bồng bế và giặt gịa cho mẹ con chị Minh. Dù chị Minh tử tế, mỗi khi đến gần em bé, Tâm vẫn quen tính đề phòng, nhìn trước, nhìn sau, chỉ nơm nớp sợ bà Phủ trông thấy; nó cúi xuống nâng nhẹ bàn chân em bé lên, vuốt ve bằng thích rồi chúi mũi hít lấy hít để gan bàn chân em, miệng không ngớt khen:- Chưn em bé thơm quá! Chưn em bé thơm quá, chị Minh ơi!Minh nhìn Tâm bằng đôi mắt chứa chan trìu mến, thương yêu và trong óc vẫn vương vấn chuyện tìm cách cứu con bé khỏi tay bà mẹ chồng khắc nghiệt. “Để coi, anh Hùng bảo là phải đổi vô Đà Nẵng, để đến lúc đó, mình xin phép đem nó theo, thuê người khác thay nó làm việc nhà ở đây... Ờ! Để coi! Không lẽ bà từ chối! Để coi! Nếu bà nói cần có nó lo việc nhà, thì mình viện cớ mình cần hơn vì ở chỗ xa lạ phải có người tin cậy, thuê kẻ lạ, trong lúc mình đi dạy, nó có thể lấy hết đồ đạc chuồn mất, hay là bế cả cháu bà đi không chừng... Hay! - Chị thầm khen mình - Kế này hay! Thế nào mạ cũng bằng lòng”.Và chị vui vẻ hỏi Tâm:- Này Tâm! Nếu anh chị phải đổi đi chỗ khác, chị xin mợ cho em đi theo, em ưng không?- Trời ơi! Sao không ưng. Em chỉ sợ mợ không cho thôi.- Mợ sẽ cho, đừng lo, Tâm à! Chị xin thì thế nào mợ cũng cho.- Em đi với chị thì sướng rồi, mà... mà ai ở nhà cho heo gà ăn? Ai tưới cây? Ai đi chợ, nấu ăn, đấm bóp cho mợ? Chắc khó quá, chị ơi! Em sợ...Tâm nói như rên. Minh cao giọng trấn an con bé, song thực tình, chị cũng thấy tiêu tan một phần tin tưởng. Thuê người? Ai mà có đủ sức làm vừa lòng bà Phủ? Ai mà ăn ít làm nhiều như Tâm được đây? Ủa, vậy chớ một ngày kia nó lớn lên không lẽ bắt nó ở hoài như vậy sao? Cũng có biện pháp chớ, những vị nguyên thủ quốc gia tài ba nhất kia mà khi chết, người ta còn tìm được người thay huống chi là một đứa làm việc trong nhà? Với những lý lẽ đó chị tạm yên lòng chờ đợi.Bé Dũng được hơn ba tháng thì anh Hùng có lệnh đổi vô Đà Nẵng thực. Chị Minh lo sắp đặt đưa con đi theo. Chị giữ lời hứa nằn nì với mẹ chồng cho Tâm đi với vợ chồng chị, chị viện đủ lý do song vẫn không lay chuyển được bà.Không từ chối hẳn, bà chỉ hứa một cách chiếu lệ:- Mạ không tiếc chi với con, huống chi là một đứa giúp việc trong nhà, nhưng bây giờ chưa thuê được người chắc chắn, để thong thả mạ tìm có người rồi mạ sẽ gởi hắn vô sau. Với lại, nghe đâu con cũng chưa đi dạy liền mà? Có phải vậy không?- Thưa mạ, anh Hùng bảo con xin nghỉ thêm vài tháng nữa để săn sóc cháu, nếu mạ vui lòng cho em Tâm theo con thì con có thể yên bụng để cháu cho nó trông coi, đi dạy liền vào tháng tới.Bà Phủ làm như vừa bị kiến đốt ở gan chân, bà nhảy nhổm lên:- Thôi! Thôi không được đâu. Tin thì tin mà phòng vẫn phải phòng. Không tin hẳn vô quân nớ mô. Con mắt trắng dã, gian ngoa số một đó, con ơi!Đứng tựa vào cái cột ở hiên nhà, Tâm thấy như trời đất đảo lộn sau câu nói độc ác của bà Phủ, nhưng điều làm nó kinh sợ nhất là cái quyết định: nó không được đi theo chị Minh! Nó biết rõ bà Phủ: lâu nay bà đã làm lơ cho nó nhiều lắm, bà sẽ thẳng tay đấm tát, cao giọng chưởi mắng cho bõ những ngày qua! Nó chịu làm sao nổi đây, trời! Tâm muốn khóc mà mắt ráo hoảnh, muốn kêu lên mà cổ nghẹn, mắt hoa... Chị minh! Chị Minh! Chị sắp bỏ em, chị đi, vậy mà chị hứa với em... Chị nói láo! Thà chị đừng về đây! Thà chị cứ mặc kệ em với đòn bọng, khổ nhục! Chị Minh! Em thù chị! Em ghét chị! Chị Minh...

*

Đà Nẵng, ngày... tháng... năm...

Em Tâm thương mến,

Anh chị và cháu Dũng đã vào đến Đà Nẵng bình yên. Chị biết em mong tin chị nhưng chị còn phải lo dọn dẹp nhà cửa cho được mắt, rồi mới có thể ngồi lại viết thư em, chắc em hiểu mà không phiền trách chị.

Em Tâm ơi! Chị thương em, nhớ em, lúc nào cũng vương vấn chuyện em nên chị không vui. Chị đã hứa với em mà không thực hiện được lời hứa, cái đó ngoài ý muốn của chị, nhưng chị khuyên em cố gắng ít lâu, thế nào rồi em cũng được vô đây gần chị và bé Dũng. Trong lúc này, em nên làm vui lòng mợ, đừng cãi lại bà dù cho bà có mắng oan cũng phải im đi. Chị biết em khổ sở nhiều, nhưng trong bao lâu nay còn chịu được huống chi giờ chỉ phải chịu ít lâu? Em nghĩ có phải không?

Khi rảnh, đọc mấy cuốn sách chị cho em đó, cũng đỡ buồn lắm. Em sẽ thấy không phải chỉ mình em khổ sở thôi, và không phải vì em đen đủi nên em khổ, mấy người trong truyện đó không phải da đen mà cũng khổ, đâu khác chi em?

Mẹ chị vẫn nói rằng lúc nhỏ mà khổ thì về sau mình sẽ được sung sướng còn những người hồi nhỏ sung sướng thì lớn lên sẽ khổ, không biết có đúng như vậy không. Chị thì chị khuyên em nên cố gắng dịu hiền, chịu khó đừng làm phật lòng mợ, thế nào rồi cũng có ngày mợ nghĩ lại, thương em, mợ sẽ thuê người thay em, cho em vô đây với chị.

Chị sẽ có thì giờ dạy em thêm, em sẽ có nhiều sách đọc, mở mang kiến thức; nếu em muốn, chị sẽ cho em đi học may hay học một nghề gì em thích để sau này em tự lập thân.

Còn trong thời gian em chưa có nghề nghiệp hẳn hoi, chị sẽ để riêng cho em mỗi tháng một số tiền để em muốn tiêu việc gì của em tùy ý, như vậy mới công bình, hợp ý chị và em có một số vốn riêng.

Em Tâm! Dù sao đi nữa, chị khuyên em giữ lòng tự trọng, ngay thẳng, thật thà. Đó là những đức quí mà người ta phải giữ làm cái vốn tinh thần, nó cũng quí như cái số vốn hay cái nghề mà chị hứa sẽ dành cho em vậy. Có thể nói là quý hơn, vì nếu rủi em mất số tiền vốn đó đi, tiêu mất đi, em có thể kiếm cái khác, còn những đức tính quí báu đó mà em không gìn giữ, em sẽ trở nên hư hỏng, xấu xa.

Em đừng bận tâm về cái mầu da và bề ngoài của em. Miễn giữ cho tâm hồn mình trong trắng là đủ quý rồi.

Chị cũng dặn em điều mà chị dặn từ khi chị chưa đi xa: đừng ăn bớt tiền chợ của mợ. Chị biết em cần tiền, vậy em cứ tiêu dùng số tiền chị cho em hôm chị đi đó, chừng nào hết, viết thư cho chị, chị sẽ gởi về cho em. Chị sẽ gởi ở nhà cô Ngọc, cô bạn dạy cùng trường với chị, ở gần nhà mình, người đưa thư này cho em đây! Em muốn viết cho chị cũng cứ đưa cô ấy gởi giùm em, không sao đâu, chị đã dặn cô ấy rồi. Chị trông thư em lắm. Hãy viết cho chị biết tin em. Chị hy vọng là mấy chị ở nhà đối với em tử tế như khi chị chưa đi. Còn mợ thì em cố gắng tỏ ra ngoan, sẽ không đến nỗi nào.

Dù sao, chị mong em sớm được vô đây với chị, trong lúc đợi chờ, hãy nghe lời chị, đừng làm mợ phật lòng.

Thăm em, chị Minh của em.

Ký tên,

*

Đà nẵng, ngày... tháng... năm...

Em Tâm thương mến,

Chị được thư em ba ngày nay. Cháu sốt - nó mọc răng - nên chị không trả lời ngay cho em được, tuy là chị rất muốn viết liền cho em, vì chị biết em mong thư chị.

Em Tâm! Chị gần khóc khi đọc thư em, khi được biết cách cư xử lạ lùng của mợ. Chị khổ sở, lúng túng không biết làm cách nào để giúp em. Chắc em hiểu, chị thương em lắm, không muốn em phải chịu đọa đày khổ sở như vậy nữa, nhưng không biết làm cách gì ngoài có mỗi một chuyện cố gắng đợi chờ. Phải chi không vướng cháu, chị đã về Huế thăm em, em hiểu cho chị, nhá? Hãy nghe lời chị: nếu mợ tỏ ra không thích thấy em đọc sách, thì hãy làm theo lời mợ, chuyện đó cũng dễ mà. Như vậy không có nghĩa là chị bảo em không đọc sách, mà chỉ có nghĩa là em đừng đọc khi mợ thức, khi có mặt mợ dưới nhà.

Chị bối rối không biết nói gì, viết gì để khuyên em, em hãy gắng nhịn nhục, coi đó là những thử thách cuối cùng trước khi em được rời mái nhà em ghét, xa những người ghét em. Những câu em hỏi chị không sao trả lời được vì chị cũng như em. Từ thuở nhỏ, chị được cái may mắn sống dưới bàn tay dịu hiền của mẹ chị và sự bao dung của cha chị. Cha mẹ chị không phải chỉ thương yêu con cái mà xử tốt với cả xung quanh, cho nên chị rất ngạc nhiên thấy em bị đối xử như thế ở nhà cậu mợ. Chị đã cố gắng để thay đổi tình trạng đáng buồn đó, song chị chỉ là con dâu, không đủ quyền hạn để làm tất cả những gì chị muốn làm.

Tâm ơi! Chị chỉ còn biết cầu xin cho em đủ can đảm để chịu đựng và rồi đây em được đền bù những thiệt thòi em đã hứng chịu từ trước tới nay. Chị xấu hổ và đau đớn, cho đến nỗi đêm chị thao thức không chợp mắt khi chị nhớ lại lời chị hứa với em rằng: “Chị còn sống chị thề không để em chịu thảm nhục đọa đày”.

Chị đã bàn với anh và anh đã làm theo lời chị: anh vừa viết thư xin mợ cho em vô đây với anh chị càng sớm càng hay. Chị đã tìm được người giữ cháu nhưng chị và anh đều giấu mợ chuyện này. Em vô đến nơi, chị sẽ cho em đi học nghề ngay như chị đã tính. Em thích học nghề gì? Học may? Hay học nghề dệt vải? Chị chắc em sẽ thích học nghề dệt vải hơn, nó dễ hơn nghề may mà lại gần nhà. Nhà chị ở gần xưởng dệt, suốt ngày nghe tiếng thoi đập canh cách thật vui tai. Chị cũng đã đến xem qua trong xưởng rồi.

Công việc coi cũng khá dễ dàng. Chị tin là em dư sức để học nghề này! Rồi đây em tha hồ may áo mới, nghe?

Thôi, chị ngừng ngang đây. Chị phải đi bỏ thư gấp, cả cái thư anh viết xin mợ chuyện em vô Đà Nẵng.

À, suýt quên, còn điều này nữa: em cứ gởi thư cho chị ở cô Ngọc như vừa rồi, đừng ngại gì hết. Em không thể đến bưu điện gởi thư chị đâu, vì chị biết em không có thì giờ. Em có cần tiêu gì không? Chị tiếc là không có nhiều tiền nên chỉ để lại cho em có vài trăm bạc. Lãnh lương, chị sẽ gởi thêm cho em.

Đừng cho mợ hay là chị có viết thư em, không phải chị sợ gì, nhưng cách tốt nhứt là để anh chị xin phép mợ, kẻo mợ lại mắng mỏ em, vô ích.

Chúc em vui vẻ và cố kiên nhẫn, đợi ít lâu. Chị của em,

Ký tên,

*

Đà Nẵng, ngày... tháng... năm...

Tâm em,

Chị mới được thư em. Tốt lắm, chị rất bằng lòng về những điều em viết trong thư, em nhịn như thế là phải. Em nói được thư anh, mợ đọc xong mợ chưởi em? Không sao, những lời chưởi bới có hại gì đâu. Nó hạ phẩm cách người chưởi chứ không phải người nghe, em ạ.

Điều chị mừng nhất là mợ đã bằng lòng để cho em vô Đà Nẵng. vậy là quí lắm rồi. Chị không ao ước gì hơn, chắc em cũng vậy? Trong lúc này, nên mềm mỏng, lễ phép để mợ vui lòng. Chị mừng quá, cho đến nỗi không ngủ được. Chị đợi em đây!

Em nói em thích nghề dệt vải hở? Vậy thì hay lắm. chị cũng vậy, em hỏi chừng nào em thành thợ dệt thì khó trả lời lắm, còn tùy. Có điều chị cam đoan với em là sau năm bảy ngày học việc em sẽ có tiền ngay, tuy là em chưa có thể ngồi trước khung cửi được, nhưng em đã có thể đánh chỉ, đánh suốt cho thợ dệt.

Chị đã trở lại xưởng dệt coi kỹ rồi. Học vài ngày là em biết liền, nhưng em phải phụ với một người lớn chớ không thể đứng làm riêng một mình, đến chừng nào em thạo việc, em mới được lãnh riêng chỉ mà làm.

Mỗi ngày em sẽ xuống kho, ở đó, họ cân chỉ cho em (chỉ từng khoanh tròn trắng hay màu, đủ thứ) họ sẽ cân cho em 5 ký hay nhiều hơn tùy em làm mau chậm. Cân xong, họ phát phiếu cho em. Đem xuống xưởng, em đập chỉ cho tơi, cho mềm ra rồi tròng vào cái xa quay, tháo mối, quay vào ống lớn (để bắt canh) hay quay vào suốt (cũng là ống chỉ nhưng nhỏ, dùng để tra vào thoi, dệt đường ngang). Nhớ, chỉ quay vào ống để bắt canh nếu đứt phải nối kỹ, chặt, kẻo khi thợ kéo bắt canh sút ra, họ la cho đó. Chỉ suốt nhỏ thì không cần nối kỹ, chỉ cần xe lại thôi.

Chắc cỡ vài tháng, em có thể bắt đầu học dệt được. Trong thời gian quay chỉ, buổi trưa, em làm quen với mấy chị thợ dệt nào dễ tính, họ sẽ cho em dệt thử cho quen dần.

Thôi, kể vậy là đủ hiểu qua, chừng nào em vô đây sẽ thấy. Chị ngóng từng ngày để gặp em. Chị tin là em đã hết khổ đến nơi. Em được sung sướng chị cũng sung sướng lắm.

Cháu Dũng bữa nay rất dễ thương. Anh cũng có lời hỏi thăm em. Gắng đừng làm mợ phật lòng cho đến khi đi, em nhé?

Nhớ em, chị:

Ký tên,

*

Tâm giở mấy lá thư của chị Minh ra, đọc đi, đọc lại không biết bao nhiêu lần mỗi ngày, bất cứ lúc nào: khi đi chợ, khi cho heo ăn, khi làm bếp, ngay cả khi quét sân hay quơ củi, nó cũng ngưng việc mấy phút... Sáng sớm vừa mở mắt ra và tối trước khi đặt lưng, việc đầu tiên của nó vẫn là đọc thư chị Minh. Nó được yên lòng, thấy công việc nớt nặng nhọc, những lời chưởi bới, nhiếc mắng cay độc như gió thoảng qua tai, như nước đổ trên tàu lá môn, không làm nó khổ sở, tức tối nhờ những giòng chữ mềm mại, xinh xắn của chị Minh. Thật y như chị Minh có mặt đâu đây, quanh quẩn trong nhà hay trên đường đến trường học, chốc nữa nó sẽ gặp mặt, sẽ được nghe chị an ủi, dỗ dành bằng những lời ngọt ngào tựa mật ong, dịu dàng như bóng đêm, êm ả như nệm cỏ xanh mà nó ngả lưng mỗi khi ra bờ ao chăn vịt ngày nào. Tâm đọc cho đến nỗi gần thuộc lòng từng đoạn, nó vừa đọc vừa mường tượng đến dáng bộ chị khoan dung, đến khuôn mặt chị sáng rỡ vì từ ái và xinh đẹp như một bông hoa dưới nắng sớm, còn lóng lánh sương đêm!Ôi! Những lá thư của chị Minh! Trong những ngày gần đây, Tâm không chỉ sống nhờ vào cơm thừa canh cặn của đại gia này mà còn nhờ nhiều, rất nhiều vào những lá thư của chị Minh, những lá thư đó còn quí hơn thức ăn, dù nó không thể nhai, nuốt được. Nó vuốt ve, xếp lại, mở ra, đọc, ngắm, nhìn y như kẻ hà tiện ngắm vuốt những tờ bạc giấy mà cô ta quí hơn cả bản thân. Sao chị Minh giống bà ngoại của Tâm quá? Có lẽ khi còn trẻ, bà ngoại Tâm cũng giống như chị Minh hiện nay và khi già, chị Minh cũng giống như bà ngoại? Tâm chợt lạnh người vì sự so sánh này, đột nhiên nó nghĩ đến chuyện chị chết đi, bỏ nó lại khốn khổ, bơ vơ. Ồ! Không! Chị Minh không chết được! Chị còn trẻ quá và chị chưa đưa nó ra khỏi ngưỡng cửa nhà này, làm sao chị chết cho đành?Chị Minh không có chiếc đũa thần kỳ diệu nhưng với Tâm chị còn hơn cả những bà tiên. Nhờ chị, Tâm sắp được chấm dứt kiếp sống đọa đày của một kẻ tôi đòi không công xá! Nhờ chị, Tâm mới cố gắng để chống lại những thói xấu tiêm nhiễm từ lâu, cũng như nhờ chị, Tâm mới cố gắng để khỏi thù hận kẻ đã làm khổ nó. Nhờ chị dạy, Tâm biết đọc, biết viết, Tâm có thể đọc được một tấm quảng cáo trên đường đi chợ, biết tên những cửa hiệu buôn, biết những gì người ta in bên dưới một cái hình đăng trong tờ báo. Nhờ chị, Tâm biết thêm nhiều thứ... Nhưng điều quí nhất là nhờ chị, Tâm hiểu rằng mình cũng là người như bao kẻ khác, và sự mồ côi, tình cảnh, mầu da của mình không phải là một điều đáng xấu hổ, đáng bị khinh chê.Chính nhờ chị mà gần đây, một đôi khi Tâm nhặt tờ báo cũ, cuốn sách hay tờ chương trình ciné, Tâm không còn bị mọi người trong nhà bĩu môi nheo mắt, hay mỉa mai bằng giọng miệt thị, khinh chê. Nếu sự biết đọc, biết viết phân biệt được con người với con vật, thì quả hai mươi mấy chữ cái trong cuốn vần mỏng tanh chị Minh mua dạy cho Tâm đã thực sự nâng nó lên cao hơn con chó trong nhà một bực và dù mợ nó cố tâm dìm nó xuống ngang hàng với súc vật, bà đã bất lực rõ ràng rồi! Bà có thể đánh, mắng nó, nhưng bắt nó trở lại tình trạng ngu muội, dốt nát thì không!À! Nó sẽ là một người đàng hoàng như tất cả mọi người. Nó sẽ làm một cô thợ dệt, có tiền công? Không! Tâm đâu cần những thứ đó, không cần cái nghề đó, được gần chị Minh, gần bé Dũng, được nhìn thấy khuôn mặt chứa chan trìu mến của chị và được tự do muốn nâng bàn chân bé nhỏ, đỏ hồng của bé Dũng lên, hôn vào đó lúc nào tùy ý, không phải dè dặt, đề phòng, không phải sợ mợ rầy la làm bẩn chân em, thế là Tâm đủ mãn nguyện rồi!A! Tâm sẽ đi! Tâm sẽ rời khỏi mái nhà này, mái nhà Tâm sống trong mười mấy năm ròng với không biết bao nhiêu kỷ niệm xót đau, khổ nhục mỗi khi nhớ lại! Tâm sẽ đi? Tâm muốn nhảy cẫng lên, muốn hát, muốn ca, muốn reo hò cho hả... Rồi một ngày nào đó, Tâm sẽ trở về thăm mợ, Tâm sẽ mua tặng bà cái áo nhung mầu xanh dưa cải, thứ hàng và thứ mầu bà thích nhất mà Tâm cũng thích, mà thuở nhỏ mỗi lần thấy bà mặc, tâm thích quá, lại gần nhưng chưa kịp thò tay sờ vào đã bị bà cau mặt, đuổi đi! Tâm sẽ mua biếu bà những viên kẹo làm bằng mật ong, có bọc rượu chính giữa, những hộp bánh thơm dòn, những thứ mà bà hãnh diện đem đãi khách, đem cho con, những thứ bà mua đâu tận bên Tây, những thứ Tâm chỉ được đứng xa xa, trong một góc tối, lấm lét nhìn, nước dãi tuôn đầy, nuốt ừng ực vẫn tuôn ra mãi! Đó, Tâm sẽ trả thù bà cách đó! Tâm sẽ làm cho bà ân hận rằng mình trót xử tệ với Tâm... Tâm sẽ... Tâm sẽ...Tâm xếp mấy lá thư chị Minh lại, đặt chung với những tờ giấy bạc mới tinh chị cho nó từ hôm chị ra đi. Nó mỉm cười thích thú nghĩ rằng chị Minh sẽ rất hài lòng vì số tiền chị cho cũng như những lá thư chị gửi đều được nó trân trọng giữ gìn, không hề suy suyễn chút gì. Chị hẳn còn vui lòng hơn khi biết rằng Tâm đã tuân lời chị: không ăn bớt một đồng tiền chợ của mợ đưa cho. Nó đã tỏ ra cố gắng để nên hay nên tốt, xứng đáng với lòng thương và sự tin cậy của chị Minh đến ngần nào!Quá sung sướng, Tâm quên cả dè dặt, giữ ý: nó quên rằng bà Phủ vẫn hay vi hành xuống bếp vào buổi tối, đôi khi vào buổi trưa để rình xem nó có ăn vụng hoặc làm gì trái ý bà chăng? (bà có một đôi dép bằng rơm để dùng vào việc này và tuy thân hình đồ sộ, khi cần bà vẫn có thể rất sẽ sàng).