Những bông hoa từ khói...Thứ nghệ thuật lạ lùng, thoát thai bởi một nền văn minh độc đáo nơi tận cùng Vũ Trụ. Các cư dân Phanpha đã tạo tác nên những kỳ quan cùng khói. Từ thời xửa xưa họ đã biết tạo cho khói những hình dạng và màu sắc cầu kỳ nhất. Có khả năng điều này có được là nhờ trên hành tinh của họ tuyệt nhiên không có gió.Và bây giờ thiếu nữ xanh xao đang tạo nên những kỳ quan. Trên tay nàng là mười bốn chiếc ống nhỏ có nắp. Những ngón tay mảnh dẻ lướt trên những cái nắp như dọc trên những phím đàn. Từ mỗi chiếc ống, làn khói với bảy sắc màu khác nhau dâng lên. Vị nữ Tổng Quản, tự thân giống một ngọn khói thơm ngát, gần như trong suốt từ chiếc ống nhỏ, đã tạo nên những bức tranh dị thường. Đôi tay mềm mại như thể không xương múa lượn trong không khí, còn bên trên chúng bơi bơi những cánh hoa, những dây hoa từ những quả cầu nho nhỏ, từ những cụm mây và tua. Những luồng khói khi phồng lên, khi mảnh lại, lay động, xoáy cuộn, dợn sóng. Có thể, gọi nghệ thuật này là hội họa khói hoặc điêu khắc khói chắc sẽ đúng hơn, nhưng dù sao tên gọi “hoa khói” truyền tải đầy đủ và thi vị hơn cả bản chất của nó. Những bông hoa... cái thứ nở rộ nhanh chóng, đỏng đảnh và sống trong khoảnh khắc... Những bông hoa, lung linh như một giấc mơ. Khói khác nhau không chỉ về sắc màu và hình dạng, mà cả về sức nặng nữa. Thứ nhẹ nhất bốc lên cao, thứ nặng la đà bên dưới. Khói có cùng trọng lượng với không khí lan tỏa trên mặt phẳng ngang như sương mù. Thiếu nữ lặng người trong giây lát và liếc xem chuyện gì xảy ra. Người Trái Đất cũng nhìn như mê mẩn. Toàn bộ cảnh này với ông ta có vẻ tuyệt diệu, như một cơn mơ sống động đến bất ngờ... Nhưng thiếu nữ không thích một điều gì đó. Nàng làm một cử động nhanh, khó nhận thấy. Cánh tay tuyệt đẹp chao qua, và theo sau nó rung rinh một vòng khói tím phớt treo nghiêng trong không khí. Tính đối xứng hơi bị phá vỡ, một cái gì đó mới mẻ, hài hòa và hoàn hảo khác thường đã sinh ra. Những sợi tua mảnh bắt đầu điệu vũ phức tạp và dệt nên một bông hoa - đích thực - sống động! Từ cái lõi óng vàng treo ở trung tâm vươn ra những cành nhánh mỏng mảnh, màu sắc dìu dịu. Bên dưới đông cứng lại những quầng khói trắng ngà như đá tảng. Chiếc vòng tím phơn phớt vụt sổ tung ra tạo nên những nụ hoa đỏ nhợt. Chúng lớn lên, biến màu, chuyển sang vàng, xanh lơ, trắng lấm tấm. Còn bên trên tất cả những thứ đó uốn cong lại và lớn lên khi là những tua mảnh của hoa lan, khi là những búp sợi mượt óng đủ sắc màu...Người Trái Đất nín thở nhìn bông hoa nhỏ tuyệt diệu của giấc mơ biến dạng từng khắc một.Thiếu nữ đờ cứng như pho tượng cũng nhìn tác phẩm của mình.- Thế nào? - Sas, người được dành cho vinh hạnh đưa tiễn nữ Tổng Quản xuống Trái Đất, hỏi.- Đẹp tuyệt! Chúng tôi, những người Trái Đất, cũng biết đánh giá cái đẹp. Nếu tiểu thư đây trình diễn nghệ thuật này cho thành viên các hội người hâm mộ, hẳn sẽ gây chấn động!Sas lắc đầu buồn bã.- Không thể được. Hoa khói sẽ chết. Nữ Tổng Quản sẽ không thể làm gì được sau khi rời Phanpha.- Vớ vẩn! - người Trái Đất phản đối. - Chúng tôi sẽ ghi vào băng - hàng trăm khuôn hình trong một giây, - sau đó toàn bộ quá trình sẽ được phân tích bằng bộ não điện tử. Vậy nên cái đẹp nghệ thuật Phanpha sẽ được gìn giữ muôn đời cho Trái Đất.Người Trái Đất có đầu óc thiết thực đã đúng. Nữ Tổng Quản vừa tới Trái Đất và trình diễn tài nghệ điêu luyện của mình, một cơn “chấn động” vì khói đã dấy lên. Dân Trái Đất từ lâu đã bị nghệ thuật độc đáo này quyến rũ. Khắp nơi các hội người hâm mộ được lập ra. Tại các câu lạc bộ đặc biệt, các bài giảng về làm hoa khói được đọc. Việc sản xuất đại trà các ống thổi khói và hộp plastic đặc biệt để bảo quản hoa đã được tổ chức - vì người Trái Đất kém nhẫn nại và không siêng năng như người Phanpha, họ ngại mỗi lần lại phải làm hoa. Xuất hiện hàng loạt những cuốn cẩm nang và chỉ dẫn, cung cấp có vẻ tỉ mỉ quy cách tiếp xúc với khói, mà thực ra là những điều được viết ra hơi hấp tấp, vội vàng. Có một nhà sáng chế trục lợi nào đó đã nghĩ ra một thiết bị hỗ trợ chuyên dụng, nhờ đó việc sử dụng các ống thổi khói nhỏ được dễ dàng hơn: vấn đề là ở chỗ người Phanpha có bảy ngón tay, còn dân Trái Đất “không đủ” ngón tay. Nhưng phần thú vị nhất của chương trình tất nhiên vẫn là bản thân vị nữ Tổng Quản. Sự hiện diện của nàng trên Trái Đất đã làm hài lòng các cư dân háo hư danh ở hành tinh cũ kỹ của chúng ta. Quả thực, chẳng lẽ lại không đáng bực mình - một hành tinh Phanpha heo hút nào đó, thế mà bỗng dưng trên đó có một thứ gì độc nhất vô nhị, mà chúng ta thì không!Bây giờ nữ Tổng Quản đã sống trên Trái Đất, và như vậy, Trái Đất tự thân đã trở thành Tổng Quản của nghệ thuật cổ xưa có một không hai này.Nhưng cơn chấn động đã hết - vì mọi thứ trên đời đều có kết cục. Bù lại, một mảnh đất tuyệt vời cho những trường phái không chính thống đủ loại đã được dọn sẵn. Những kẻ chuộng mốt đã xây dựng các khuynh hướng của mình trong nghệ thuật “khói” - mỹ học tôpô 1, hội họa luồng lưu chuyển và các trường phái khác. Sau đó hoa khói trở thành hiện tượng bình thường. Các bà nội trợ dùng chúng trang hoàng căn hộ của mình. Tại các viện nghiên cứu, người ta ghi hình những bông hoa khói do nữ Tổng Quản làm ra, tiến hành phân tích cẩn thận và đưa ra một cái gì đó đại loại như công thức của cái đẹp. Sau đó người ta chế tạo ra các rô bốt có bảy ngón tay như người Phanpha vậy. Cái bộ máy cồng kềnh làm bằng thép và các ống plastic này làm việc rất tuyệt. Môn đồ tự động học thậm chí đã vượt cả bậc thầy sống của mình.Nàng thiếu nữ dịu hiền đã hoàn tất nhiệm vụ được giao phó là dạy cho người Trái Đất nghệ thuật của hành tinh Phanpha. Nàng chẳng còn việc gì để làm nữa trên hành tinh xa lạ này. Nàng héo hon dần và cuối cùng đã lặng lẽ, thanh thản qua đời. Trước khi chết, trên khuôn mặt hờ hững, không chút biểu cảm của nàng xuất hiện một nụ cười bí ẩn.Sau khi chôn cất nữ Tổng Quản, người ta thở phào nhẹ nhõm: những ngón tay mảnh dẻ của nàng không cần cho họ nữa, hoa khói từ lâu đã trở thành nghệ thuật của Trái Đất rồi. Cuối cùng, khi sự rùm beng đã gần như lắng hẳn xuống, một hãng thuốc lá đã tung ra những điếu thuốc có thể dùng làm cả ống thổi tạo hoa khói. Chuyện này không gây được chú ý. Một vài người Trái Đất khẳng định rằng nhiều thế kỷ trước, vào thời đại máy bay - tàu lượn, các phi công đã vẽ khói trong không khí rất tuyệt. Một số phi công vũ trụ - vận động viên đã trình diễn thuật nhào lộn “khói” trên bầu trời. Một tay nhào lộn nào đó trong cuộc triển lãm thường kì liên hành tinh tổ chức bốn năm một lần, đã dựng hẳn trong gian “Trái Đất” một đài phun khói khổng lồ. Khách thăm không quan tâm đến nó hơn gì các đài phun nước bình thường.Khoảng vào thời kỳ này, có một người nào đó ở trong số những kẻ nghiêm túc và có suy nghĩ đã nêu giả thuyết rằng nghệ thuật cổ xưa đã đánh mất linh hồn. Người ta phản bác lại ông ta - bởi vì Trái Đất đã biết rõ tất cả những nét tinh tế, tất cả các sắc thái của nghệ thuật này. Tuy nhiên, dù có cố gắng đến mấy đi nữa, rô bốt cũng không thể tạo nên được cái gì “tuyệt đẹp hơn cái đã được tạo ra xưa kia. Nó ngoại suy và nội suy ra vô số phương án, nhưng các tác phẩm của nó không còn khiến ai xúc động nữa. Có thể, những bông hoa và sự thật đã bị tước bỏ linh hồn?..Phải, nghệ thuật hoa khói đã nhanh chóng suy đồi. Đã không còn ai có thể bài bác chuyện này.Một đoàn thám hiểm đặc biệt được phái lên Phanpha với mong muốn tìm lại được cảm hứng ở tổ quốc của những bông hoa. Nhưng bức tranh cả ở nơi đó cũng ảm đạm. Những bông hoa đã héo tàn. Không còn vị Tổng Quản, tất cả đã tiêu tan.Nói cách khác, nghệ thuật có thời rực rỡ đã chết, và trong khắp Vũ Trụ không còn một góc nào để nó có thể hồi sinh.Con người nhiều năm trước đã đưa nữ Tổng Quản về Trái Đất một lần gặp Sas. Ông ta, sau lần đầu tiên được thấy những bông hoa khói trong cabin tàu vũ trụ, đã trở thành một người hâm mộ nhiệt thành nghệ thuật này. Bây giờ, thậm chí người ta còn gọi ông là người sáng lập một trong những trường phái tân tiến nhất của chủ nghĩa khói. Ông ta có các học trò và người kế tục.Và thế là họ đã gặp lại nhau - người Trái Đất đã tóc bạc và già đi, còn người Phanpha không hề thay đổi.- Thế mà anh đã đúng, Sas ạ, - người Trái Đất nói, - nghệ thuật của các anh đã tắt lụi trên Trái Đất...Sas buồn bã, nhưng hoàn toàn không phải là bí ẩn, mỉm cười.- Nhưng tại sao, tại sao vậy chứ? Không lẽ đã có cái gì đó mất đi khi chúng tôi bay từ Phanpha về Trái Đất?- Không lẽ đến giờ ông vẫn chưa hiểu ra? - Sas lại mỉm cười.- T-tôi không biết... Có lẽ là chưa hiểu.Sas cụp mắt nhìn xuống. Hàng mi dài phủ bóng trên đôi má.- Mọi chuyện là ở tâm lý... Nói chính xác hơn là ở khoảng cách tâm lý. Ồ, phải giải thích thế nào đây cho ông nhỉ... Chúng tôi, ở Phanpha, luôn biết: nghệ thuật của chúng tôi là của chúng tôi. Vì rằng cả Trái Đất, cả các hành tinh khác rất xa xôi. Từ khoảng xa như thế không thể giang tay mà chạm những ngón tay đến kho báu...- A, đó là anh có ý nói... - người Trái Đất lẩm bẩm. - Một bí mật... Hay là một sự lừa dối đẹp đẽ sao?- Có thể, là cả điều này... Người Phanpha và người Trái Đất khác nhau về tâm lý. Các ông ưa sự rõ ràng. Các ông là dân tộc tỉnh táo. Các ông cần khói làm gì chứ?.. Tất nhiên, nếu những bông hoa khói sinh ra đâu đó ở một chốn xa xăm trong vũ trụ, chúng đối với các ông thật thú vị. Những gì xa xôi và khó hiểu luôn khiến người ta xúc động. Nhưng chỉ cần biến xa thành gần, biến cái không đạt đến thành trong tầm tay, thì sự quyến rũ sẽ biến mất. Cái lãng mạn biến mất. Mà chúng tôi là những kẻ lãng mạn. Những kẻ lãng mạn đích thực. Chúng tôi tìm kiếm điều quý giá trong cái thường nhật. Tôi là một trong những người cổ xúy cho học thuyết này. Tôi đã theo dõi sự tuân thủ các truyền thống trong nghệ thuật của chúng tôi... Bây giờ ông đã hiểu rồi chứ? Logic của người Trái Đất phủ nhận sự lừa dối, thậm chí cả sự lừa dối tuyệt đẹp. Đối với các ông, cái đẹp là vật thể hết sức vật chất, còn khói là khói...- Anh nói vớ vẩn, - người Trái Đất lẩm bẩm. - Vấn đề không ở cái đẹp, mà ở sự lừa dối. Sự lừa dối - cái này, cái này... chỉ là ngu ngốc... Nếu là sự lừa dối, thì tất cả tức khắc sẽ úa tàn...- Đúng ra là ngược lại, - Sas điềm nhiên nói. - Không có các ước lệ thì không có bí mật, không có cái đẹp. Chẳng phải giá trị của các vật dụng cổ xưa có được là nhờ sự bí ẩn và thông thái ẩn chứa trong chúng hay sao? Không thể xâm phạm đến sự thông thái của kẻ khác, không thể được, thậm chí nếu ông nghiên cứu nó...- A ha! - người Trái Đất vỗ trán. - Tôi hiểu, cuối cùng thì tôi đã hiểu! Những bông hoa khói là một trong các tôn giáo của Phanpha, đúng không?- Phải! - giọng Sas vang lên gay gắt lạ thường. - Chúng là tôn giáo. Tuy nhiên, lại lần nữa không phải thứ tôn giáo theo cách hiểu của các ông. Chúng tôi không sùng bái những bông hoa như một thứ ngẫu tượng. Chúng tôi thể hiện trong chúng niềm tin của mình vào cuộc sống. Những hiện thân bất tận và những hóa thân của thánh thần cũng là cuộc sống.. Nhưng các ông không thể tiếp nhận niềm tin của chúng tôi vào trái tim mình, bởi vậy nên Trái Đất đã không thể trở thành bà mẹ cho những bông hoa từ khói sinh ra. Trái Đất đã chỉ trở thành một mụ dì ghẻ mà thôi.Người Trái Đất trầm ngâm.- Tôn giáo và nghệ thuật... tư tưởng và nghệ thuật... Người ta nói rằng trên Trái Đất đã có thời chúng cũng tạo nên một thể thống nhất. Hồi xưa, rất xưa rồi, khi Trái Đất còn là một hành tinh biệt lập và lạc hậu như Phanpha bây giờ vậy...- Lạc hậu ư? - với vẻ châm biếm khó nhận thấy, Sas hỏi lại. - Người Phanpha không bao giờ tách bạch văn hóa thành lạc hậu và tiến bộ. Bất kỳ nền văn hóa nào cũng là vĩ đại và xứng đáng được ngợi ca, nếu nó sinh ra dù chỉ một điều gì tuyệt đẹp. Và những người xây dựng nền văn hóa như vậy hoàn toàn không nhất thiết phải thực hiện những chuyến du hành liên hành tinh...Ngoài cửa sổ chợt rú lên tiếng còi. Người Trái Đất đứng dậy nhìn ra. Hôm nay là một ngày thú vị đối với con người hâm mộ nghệ thuật của hoa. Hôm nay trong không trung trình diễn lần đầu tiên một trong các đại diện của trường phái mới, vừa xuất hiện chưa lâu của các nhà cách tân - tiên phong. Người mới trình làng này đã tuyên bố sẽ làm kinh ngạc và chấn động cả thế giới. Anh ta sẽ trình diễn một thứ gì đó giống như hoa khói, và đồng thời chẳng có gì chung với chúng cả.Bây giờ anh ta đang quay cuồng trên bầu trời trong một chiếc trực thăng và gào vào máy phóng thanh:- Chú ý, chú ý!.. Hãy lắng nghe người sáng lập ngành nghệ thuật mới, đích thực đây. Cuối cùng các vị sẽ được thấy một nghệ thuật thực sự của Trái Đất... Chúng ta tôn sùng khói! Các vị hãy nhìn, ngay bây giờ trên bầu trời sẽ nở bùng lên...- Anh nghe thấy không? - người Trái Đất hoan hỉ gào lên và vỗ vào vai Sas mảnh khảnh, thanh nhã. - Nó đang hồi sinh, nghệ thuật cổ xưa đó. Liệu anh có thể nghĩ...- Nó chết rồi... - Sas thì thầm bằng đôi môi đã tái nhợt hẳn đi. - Tôi biết... Nó đã chết rồi và không gì...Ông ta chưa nói dứt.Trên đường chân trời màu xám chì lao vút lên quả cầu sét màu vàng - đỏ. Tuy vậy không ai biết rõ được là nó màu gì... Sau đó đường chân trời bùng lên và vỡ vụn. Mà có thể, đó không phải là đường chân trời chăng?.. Không ai biết...Cao tít trên bầu trời đen ngòm treo lơ lửng một cây nấm độc khổng lồ màu chói đỏ.Chú thích của dịch giả: Tôpô (tiếng Anh: topology) - ngành khoa học nghiên cứu các tính chất không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi hình dạng và kích thước