Bà Mẫu Thoải
Bà Mẫu Thoải (Thoải là đọc tranh chữ Thủy mà ra) tức là bà mẹ Nước. Sự tích của
bà đến nay chưa được rõ ràng, vì mỗi nơi hiểu theo một cách.
Có thuyết nói bà là một vị thần lưỡng tính, cả nam cả nữ, có tên là Nhữ Nương.
Tuy là đực cái chung nhau bóng âm tính nặng hơn, nên bà được kết hôn với vị vua
dưới nước là Thủy Tề. Thượng đế phong cho bà làm Như Nương Nam Nữ Nam Hải Đại
Vương. Nơi chính được hân hạnh thờ bà làm thành hoàng là làng Viêm Xá, huyện Yên
Phong, tỉnh Bắc Ninh.
Có thuyết lại nói mẫu Thoải không phải là một bà mà chính là nhiều bà. Các bà
đều là con của Lạc Long Quân. Trong số con cái sinh ra, Lạc Long Quân đã chọn ba
người giao cho việc quản lĩnh sông biển nước Nam, đóng dinh cơ ở sông Nguyệt
Đức. Một bà có hiệu là Thủy tinh động đình Ngọc nữ công chúa. Bà thứ hai có hiệu
là Hoàng Bà đoan khiết phu nhân, và bà thứ ba là Tam giang công chúa.
Công việc của các bà là coi sóc các sông biển, làm mưa và chống lụt giúp nhân
dân. Những năm hạn hán, nhân dân cầu đảo là viện đến sự phù hộ của các bà. Các
bà có nhiều bộ hạ, giao cho mỗi người trấn thủ một nơi. Như ở Thăng Long, tướng
tá của các nữ thần đều chia nhau ở các làng Nhật Chiêu, Quảng Bố, Tây Hồ, Yên
Phụ. Đời Lê Vĩnh Thọ có lần thuỷ quái gây loạn, dâng cao nước sông Nhị đã tràn
vào Yên Phụ, sau phải cầu đến các mẫu Thoải mới khỏi được nạn lũ lụt.
Các bà cũng thường giúp vào những cuộc chiến đấu về quê hương. Đời Lê Thánh
Tông, quân nhà vua đi đánh phương Nam, đến vùng đất thuộc địa phận các huyện đến
Phú Xuyên, Kim Bảng thì gặp một trận cuồng phong rất lớn. Cầu khẩn đến các bậc
thần linh, các mẫu thủy đã cho một tướng đến dẹp yên gió. Vì thế, nhà vua phong
tặng cho tướng ấy là thượng đẳng thần, lấy hiệu là Nguyệt Nga công chúa. Nguyệt
Nga cũng được xem một thần mẫu của Thủy cung.
Những ngày thanh bình yên ổn, các bà mẫu Thoải thường dùng thuyền lan chèo quế
rong chơi. Bài văn chầu mẫu Thoải có câu: "Bà chèo chơi 36 động tiên" chính là
để chỉ vào việc ấy. Để chiều ý các mẫu, những ngày hội mùa, hội thủy đều có khẩn
cầu sự chứng giám các bà