Sang ngày thứ năm sau phiên toà xử Mitia, sáng sớm, mới chín giờ, Aliosa đã đến Ekaterina Ivanovna để thoả thuận dứt khoát về một việc hết sức quan trọng đối với cả hai và ngoài ra còn có một việc khác được uỷ thác. Nàng ngồi nói chuyện với anh ngay trong căn phòng mà trước đây nàng đã tiếp Grusenka; bên cạnh, trong một phòng khác, Ivan Fedorovich lên cơn sốt nằm mê man. Ngay sau việc xảy ra ở toà án, nàng cho đưa Ivan Fedorovich đã ngất đi về nhà mình, bất chấp mọi lời dị nghị không tránh khỏi và sự chê trách của dư luận. Một trong hai người họ hàng ở với nàng ngay sau phiên toà lập tức về Moskva, người kia ở lại. Nhưng chodù cả hai ra đi, Ekaterina Ivanovna cũng sẽ không thay đổi quyết định và sẽ ở lại chăm sóc người ốm, ngồi bên chàng suốt ngày đêm. Varvinsky và Gherxenstube chữa cho chàng; vị bác sĩ Moskva ra về, không chịu cho biết bệnh sẽ kết thúc ra sao. Các bác sĩ còn lại tuy khuyến khích Ekaterina Ivanovna và Aliosa, nhưng rõ ràng họ chưa thể cho một hy vọng chắc chắn. Aliosa đến thăm anh ngày hai lần. Nhưng lần này anh có việc đặc biệt phiền toái, anh linh cảm thấy sẽ rất khó nói, trong khi đó anh rất vội: sáng hôm ấy anh có việc khác khẩn thiết ở một chỗ khác và phải gấp lên. Hai người nói chuyện đã mười lăm phút. Ekaterina Ivanovna mặt tái nhợt, mệt lắm, đồng thời kích động một cách bệnh hoạn: nàng linh cảm thấy lần này Aliosa đến nàng có việc gì.- Về cách giải quyết việc ấy thì chú đừng lo. - Nàng nói với vẻ bền bỉ kiên quyết. - Dù thế nào đi nữa thì anh ấy sẽ phải chọn lối thoát ấy: anh phải chạy trốn. Con người bất hạnh ấy, người anh hùng ấy của danh dự và lương tâm không phải là Dmitri Fedorovich, mà là người đang nằm sau cánh cửa này và hy sinh bản thân mình cho anh ruột. - Katia nói thêm, mắt sáng quắc. - Ivan đã cho tôi biết từ lâu toàn bộ kế hoạch chạy trốn. Chú biết không, Ivan đã tìm mối manh… Tôi đã cho chú biết một phần… Chú ạ, nhiều phần chắc là chuyện ấy sẽ xảy ra vào chặng thứ ba khi đoàn tù khổ sai được đưa đi Sibir. Ôi, đến đấy còn xa lắm. Ivan Fedorovich đã đến gặp người thủ trưởng chặng thứ ba. Chỉ chưa biết người cầm đầu đoàn tù, vả lại cũng không thể biết trước được. Ngày mai có lẽ tôi sẽ cho chú xem toàn bộ kế hoạch tỉ mỉ mà Ivan đã để lại cho tôi trước khi mở phiên toà, để phòng xa… Chú nhớ chứ, đấy chính là lần buổi tối chú bắt gặp chúng tôi cãi nhau: anh đang xuống cầu thang, còn tôi, thấy chú, tôi bắt anh quay trở lại - chú nhớ chứ? Chú biết vì sao hồi ấy chúng tôi cãi nhau không?- Không, tôi không biết. - Aliosa nói.- Cố nhiên, hối đó Ivan giấu chú: chính vì kế hoạch chạy trốn ấy. Ba ngày trước đó anh ấy cho tôi biết tất cả những điểm chính - từ đó chúng tôi bắt đầu cãi nhau và cãi nhau suốt ba ngày. Chúng tôi, cãi nhau là vì khi Ivan tuyên bố với tôi rằng nếu Dmitri Fedorovich bị kết án, Dmitri sẽ trốn ra nước ngoài cùng với con kia thì tôi bỗng nổi khùng lên, chính tôi không thể nói cho chú biết là vì sao, bởi chính tôi cũng chẳng biết vì sao… Ôi, cố nhiên là vì con súc sinh kia, vì con súc sinh kia mà tôi nổi cáu, chính là vì nó cùng Dmitri Fedorovich trốn ra nước ngoài! - Ekaterina Ivanovna kêu lên, môi run run vì tức giận. - Thấy tôi nổi cáu vì con kia, Ivan Fedorovich lập tức nghĩ rằng tôi ghen với Dmitri về nó tức là tôi vẫn yêu Dmitri. Thế là nảy ra cuộc cãi cọ đầu tiên. Tôi không muốn thanh minh, tôi không thể xin lỗi; tôi đau lòng vì người như Ivan có thể ngờ tôi vẫn yêu người kia như trước Vậy mà trước đó đã lâu, chính tôi đã nói thẳng với Ivan rằng tôi không yêu Dmitri, mà chỉ yêu anh ấy thôi! Chỉ vì tức tối con kia mà tôi cáu cả với anh ấy. Ba ngày sau, vào buổi tôi chú đến, Ivan mang đến cho tôi một phong bì niêm phong để tôi mở ra đọc nếu có chuyện gì xảy ra với anh ấy. Ôi, anh ấy nhìn thấy trước bệnh của mình! Anh ấy bộc lộ với tôi rằng trong phong bì có kế hoạch chi tiết về việc trốn tù và nếu anh ấy chết hay ốm nặng thì một mình tôi cứu Mitia. Anh ấy để lại luôn tiền cho tôi, ngót mười ngàn rúp, chính là số tiền mà ông biện lý đã được một người nào đó cho biết anh ấy gửi đi để đổi và ông ta đã nhắc đến khi phát biểu. Một điều khiến tôi rất đỗi sửng sốt là Ivan Fedorovich vẫn ghen với tôi và vẫn tin chắc rằng tôi yêu Mitia, nhưng vẫn không từ bỏ ý nghĩ cứu anh và giao cho chính tôi thực hiện việc đó! Ôi, đấy là sự hy sinh! Không, chú không hiểu hết được sự hy sinh như thế đâu, Alecxei Fedorovich ạ! Tôi muốn sụp xuống chân anh ấy tỏ lòng tôn kính, nhưng tôi bỗng nghĩ rằng anh ấy sẽ coi đấy là tôi vui sướng vì Mitia được cứu thoát (nhất định anh ấy sẽ nghĩ như vậy!). Tôi bực tức chỉ vì anh ấy có thể có ý nghĩ bất công đến như thế, thành thử đáng lẽ hôn chân anh ấy, tôi lại gây sự! Ôi, tôi thật khốn khổ! Tính tôi nó như thế, tính nết kinh khủng, khốn khổ! Ôi, rồi chú sẽ thấy: tôi sẽ làm cho anh ấy đi đến chỗ bỏ tôi theo một phụ nữ khác mà với người đó anh ấy dễ sống hơn, như Dmitri, nhưng khi ấy… Không, khi ấy tôi sẽ không chịu đựng nổi, tôi sẽ tự sát! Khi chú đến, còn tôi gọi chú và bảo anh ấy quay trở lại, anh ấy cùng vào với chú thì tôi tức giận vì luồng mắt căm thù, khinh miệt của anh ấy nhìn tôi đến nỗi chú nhớ chứ, tôi thét lên rằng anh ấy, chỉ mình anh ấy cả quyết với tôi rằng anh Dmitri là kẻ giết người! Tôi cố ý nói ra để chọc tức Ivan lần nữa, chứ anh ấy chưa bao giờ cả quyết với tôi như thế, mà trái lại, chính tôi nói chắc với anh ấy điều đó! Ôi, tất cả là tại tính điên rồ của tôi! Chính là tôi, tôi đã chuẩn bị cái cảnh đáng nguyền rủa ấy tại toà! Ivan muốn chứng minh với tôi rằng anh ấy cao quý và mặcdù tôi yêu anh của anh ấy, anh ấy vẫn không hãm hại anh mình để trả thù vì ghen tuông. Vì thế mà anh ấy ra toà… Tôi gây ra tất cả, lỗi chỉ tại tôi!Chưa bao giờ Katia thú nhận như thế với Aliosa và anh cảm thấy lúc này nàng đau khổ không thể chịu đựng nổi, khi trái tim kiêu hãnh nhất đau đớn tiêu diệt sự kiêu hãnh của mình và rơi xuống, chịu thua vì đau xót. Ôi, Aliosa còn biết một nguyên nhân nữa của nỗi đau khổ hiện nay, mặc đù nàng hết sức giấu anh trong tất cả những ngày sau khi Mitia bị kết án. Nhưng không hiểu sao anh sẽ quá đau lòng nếu như nàng quyết nằm sấp mặt xuống đất và lúc này, giây lát này, tự nàng nói với anh về nguyên nhân ấy. Nàng đau khổ về "sự phản bội" của mình tại toà, và Aliosa linh cảm thấy rằng lương tâm thôi thúc nàng nhận lỗi chính là nhận lỗi trước anh, Aliosa, khóc lóc, kêu gào, loạn thần kinh, đập đầu xuống sàn. Nhưng anh sợ giây lát ấy và muốn tha thứ cho người phụ nữ đang đau khổ. Việc mà anh được giao phó đến đây càng khó khăn hơn. Nàng lại bắt đầu nói về Mitia.- Không sao, không sao, đừng sợ cho Mitia! - Katia lại bắt đầu một cách ương bướng và gay gắt, - Mitia chỉ như thế một lúc thôi, tôi biết anh ấy, tôi biết quá rõ trái tim ấy. Hãy tin chắc rằng Mitia đồng ý đi trốn. Cái chính là không phải bây giờ, sẽ đến lúc Mitia quyết định. Đến lúc ấy Ivan Fedorovich sẽ bình phục và tự mình sẽ khu xử hết, thành thử tôi sẽ chẳng phải làm gì cả. Đừng lo, Mitia sẽ bằng lòng chạy trốn. Vả lại Mitia ưng thuận thôi: Mitia có thể nào bỏ lại ả kia của mình? Người ta sẽ không cho ả theo đến chỗ khổ sai, vậy thì tại sao anh ta lại không bỏ trốn? Cái chính là anh ta sợ chú, sợ chú không tán thành việc trốn tù về phương diện đạo đức, nhưng chú phải rộng lòng cho phép anh ta trốn tù, nếu sự phê chuẩn của chú cần thiết đến vậy, - Katia nói thêm một cách độc địa. Nàng im lặng một lúc và nhếch mép cười.- Anh ta nói về thánh ca, - nàng lại bắt đầu, - về cây thập giá mà anh ta phải mang, về bổn phận nào đó, tôi nhớ Ivan Fedorovich đã nói nhiều với tôi về điều đó, giá chú biết anh ấy nói như thế nào! - Katia bỗng kêu lên với tình cảm mãnh liệt; - giá chú biết lúc đó Ivan yêu người anh bất hạnh biết chừng nào khi anh ấy nói với tôi về Mitia, mà có lẽ cùng rất căm ghét Mitia! Còn tôi, tôi đã nghe anh ấy kể và khóc, nhếch mép cười kiêu hãnh! Ôi, thú vật! Tôi là thú vật,! Tôi đã làm cho anh ấy phát sốt phát nóng! Còn kẻ bị kết án, chẳng lẽ anh ta sẵn sàng chịu đau khổ sao. - Katia tức giận kết luận. - Kẻ như thế có biết đau khổ không? Những kẻ như Mitia không bao giờ biết đau khổ.Những lời đó chứa đựng lòng căm thù, sự khinh miệt ghê tởm nào đó. Thế nhưng nàng đã phản bội Mitia. "Phải thôi, có lúc nàng cảm thấy rất có lỗi với anh Mitia, nên có lúc nàng căm thù, anh ấy" - Aliosa nghĩ bụng. Anh muốn đấy chỉ là "có lúc". Trong những lời cuối cùng của Mitia, anh nghe thấy sự thách thức, nhưng không nêu ra.- Hôm nay tôi mời chú lại để chú hứa với tôi sẽ thuyết phục Mitia. Hay theo ý chú, chạy trốn cũng là không ngay thẳng, không dũng cảm hay là… không đúng tinh thần Kito giáo, phải thế không? - Katia nói thêm, càng có vẻ khiêu khích hơn.- Không, không sao. Tôi sẽ nói hết với Mitia… - Aliosa ấp úng. - Anh ấy mời chị hôm nay vào thăm anh ấy! - Anh bỗng nói thẳng tuột, kiên quyết nhìn vào mắt nàng. Nàng giật mình và hơi nhích ra xa anh một chút trên đi văng.- Tôi à?… Như thế có thể được không? - Nàng lắp bắp, mặt tái đi.- Có thể và cần phải như vậy! - Aliosa vẫn bền bỉ và tươi tỉnh hẳn lên. - Anh ấy rất cần chị, chính là bây giờ. Tôi sẽ không nói với chị về chuyện đó và làm chị đau khổ quá sớm, nếu không cần thiết. Anh ấy ốm, như người mất trí, luôn luôn đòi mời chị đến. Anh ấy mời chị đến không phải để giải hoà, miễn là chị đến, đứng ở ngưỡng cửa. Từ hôm ấy có nhiều điều đã xảy ra với anh ấy. Anh ấy hiểu là anh ấy có lỗi vô cùng với chị. Anh ấy không muốn xin tha thứ: "Không thể tha thứ cho tôi được" - chính anh ấy nói, chỉ cần chị đến đứng ở ngưỡng cửa…- Chú nói với tôi đột ngột quá… - Katia lắp bắp. - Trong tất cả những ngày qua tôi vẫn cảm thấy chú sẽ đến đưa ra đề nghị ấy… Tôi vẫn biết rằng anh ấy sẽ mời tôi đến!… Không thể được đâu!- Không thể được nhưng chị vẫn cứ làm đi. Chị nên nhớ rằng lần đầu tiên anh ấy sửng sốt vì đã xúc phạm chị như thế, lần đầu tiên trong đời, trước kia chưa bao giờ anh ấy hiểu điều đó đầy đủ như vậy! Anh ấy nói: nếu như cô ấy không chịu tới thì "bây giờ tôi sẽ suốt đời không có hạnh phúc". Chị nghe đây: một người đi tù khổ sai hai mươi năm mà còn dự tính sẽ có hạnh phúc, đáng thương không? Chị nghĩ xem: chị đến thăm một người vô tội bị huỷ hoại cuộc đời, - Aliosa buột ra với giọng thách thức, - tay anh ấy sạch sẽ, không hề vấy máu! Vì những đau khổ vô lượng của anh ấy trong tương lai, chị nên đến thăm anh ấy! Chị hãy đến dẫn dắt anh ấy trong tối tăm… hãy đến đứng trên ngưỡng cửa, chỉ thế thôi. Chị phải làm, phải làm việc đó! - Aliosa kết luận, nhấn rất mạnh tiếng "phải làm".- Phải làm, nhưng tôi không thể làm được, - Katia dường như rền rĩ. - Anh ấy sẽ nhìn tôi… tôi không thể chịu đựng nổi.- Mắt anh chị phải gặp nhau. Nếu bây giờ chị không quyết thì suốt đời chị sẽ sống thế nào?- Thà đau khổ suốt đời còn hơn.- Chị phải đến, chị phải đến. - Aliosa lại nhấn mạnh một cách khắc nghiệt.- Nhưng tại sao lại hôm nay, tại sao lại ngay bây giờ?… Tôi không thể bỏ người ốm ở lại được…- Chị có thể đến một phút, chỉ một phút thôi. Nếu chị không đến, đêm nay Mitia có thể lên cơn sốt mê sảng. Tôi không nói dối đâu, chị nên thương anh ấy.- Chú nên thương tôi. - Katia trách móc chua xót và oà khóc.- Vậy là chị sẽ đến - Aliosa cương quyết nói khi thấy nhưng giọt nước mắt của nàng. - Tôi sẽ đi nói với anh ấy rằng bây giờ chị sẽ đến.- Không, nhất quyết đừng nói! - Katia sợ hãi kêu lên. - Tôi sẽ đến, nhưng chú đừng nói trước với anh ấy, bởi vì tôi sẽ đến, nhưng có lẽ sẽ không vào… Tôi vẫn chưa biết… tiếng nói của nàng đứt đoạn. Nàng thở nặng nhọc. Aliosa đứng dậy ra về.- Ngộ nhỡ ở đấy tôi sẽ còn gặp người nào nữa thì sao? - Nàng bỗng khẽ nói, mặt lại tái nhợt đi.- Cần làm sao để chị không gặp ai cả. Sẽ không có ai đâu, chị nên đi ngay đi. Chúng tôi sẽ đợi. - Aliosa khăng khăng kết luận và ra khỏi phòng.