Vài lời thưa trướcMỘT CHÚT ĐỊA LÝ VÀ LỊCH SỬHai con sôngMột dân tộcNhững sự kiện lớn trong lịch sử Trung HoaCác thời đại trong lịch sử triết học Trung HoaTHỜI ĐẠI TIÊN TẦNXã hội thời Xuân Thu, Chiến QuốcBình minh xuất hiệnTrăm hoa đua nởQuy về một mốiDư ba của một thời đại – Khoảng cuối đời Chiến Quốc và đầu đời HánTỪ TẦN, HÁN TỚI ĐƯỜNGĐời Tần, Hán – Nho được độc tôn nhưng chịu ảnh hưởng của Âm dương giaNguỵ, Tấn và Lục triều – Nho suy, Lão Trang thịnh, Phật bắt đầu phát triểnPhật gây thế lựcĐời Đường – Phật giáo toàn thịnhTỪ TỐNG TỚI THANHTống, Nguyên, Minh – Nho giáo phục hưng và chuyên về Đạo họcThanh – Đạo học suy tàn, Nho vẫn giữ địa vị cũ, nhưng thiên về thực dụng, khảo cứu, rồi canh tân cho hợp thờiKẾT Trong bộ Hồi kí, cụ Nguyễn Hiến Lê cho biết đôi điều về bộ Đại cương triết học Trung Quốc (ĐCTHTQ) như sau: “Do tôi đề nghị và phân công: ông Giản Chi lãnh phần Vũ trụ luận (II) và Tri thức luận (III), tôi vốn thích cái gì cụ thể, thực tiễn, lãnh phần Nhân sinh luận (IV), Chính trị luận (IV). Vì công việc của tôi dễ hơn của ông Giản Chi, nên tôi lãnh thêm phần I: Vài nét sơ lược về sự phát triển của triết học Trung Hoa, và phần VI: Tiểu sử các triết gia; hai phần sau này điều ngắn. Toàn bộ gồm hai cuốn: Thượng trên 800 trang và Hạ gần 900 trang. In cả chữ Hán, để riêng ở cuối mỗi cuốn[1]. “Công việc này rất mệt. Tôi thú thực nếu không có ông Giản Chi thì tôi không dám mạo hiểm vào. Chúng tôi tra cứu tất cả các sách Trung triết bằng Hoa ngữ, Việt ngữ và Pháp ngữ mà chúng tôi kiếm được, nhất là bộ Trung Quốc triết học đại cương của Vũ Đồng mà ông bạn Tạ Trọng Hiệp ở Paris kiếm cho được. “Sự hợp tác với ông Giản Chi rất thú vị, chúng tôi làm việc đều siêng năng, cẩn thận, biết dung hoà ý kiến với nhau, học thêm được của nhau. “Chúng tôi theo Vũ Đồng, trình bày triết học Trung Hoa theo chiều ngang chứ không theo chiều dọc, nghĩa là chia thành từng vấn đề chứ không từng thời đại, từng môn phái. Cách trình bày đó rất mới mẻ ở nước ta (mà cũng ít thấy ở Trung Hoa). Nhưng ở đầu bộ chúng tôi cũng thêm một phần tóm tắt lịch sử triết học Trung Hoa, phần này dài trên 100 trang (có thể in riêng vào loại sách phổ thông như loại Que sais je? ở Pháp), và ở cuối bộ lại thêm một phần nữa về tiểu sử mỗi triết gia, như vậy sửa được cái khuyết điểm của lối trình bày theo chiều ngang, mà giữ được cái ưu điểm là dễ tra cứu khi muốn tìm hiểu về một vấn đề nào”.[2] Bộ ĐCTHTQ gồm hai cuốn, cuốn Thượng do nhà Cảo Thơm xuất bản năm 1965, cuốn Hạ cũng do nhà này xuất bản năm 1966. Bộ này, theo như cụ cho biết, “được giới trí thức hoan nghênh, chính phủ tặng giải nhất Văn chương toàn quốc, ngành biên khảo”. Sau hoàn thành việc “học để viết” bộ ĐCTHTQ trong hai năm, cụ Nguyễn Hiến Lê “nhân đà đó tiến sâu thêm về Trung triết” và cụ đã viết thêm trên mười cuốn nữa về triết học thời Tiên Tần. Tuy trong những cuốn sau, có đôi chỗ nhận định của cụ Nguyễn Hiến Lê không còn giống với nhận định trong bộ ĐCTHTQ này nữa[3], nhưng trong Hồi kí, như đã dẫn ở trên, cụ bảo rằng Phần I: Vài nét sơ lược về sự phát triển của triết học Trung Hoa là “có thể in riêng vào loại sách phổ thông như loại Que sais je? ở Pháp”, nghĩa là cụ vẫn cho rằng phần này có một giá trị riêng, cho nên tôi chép lại dưới đây[4] để chúng ta có cái nhìn tổng quan về Trung triết, và cũng để cho chúng ta tiện tham khảo khi đọc các cuốn cụ viết về triết học Trung Quốc thời Tiên Tần và cả cuốn Sử Trung Quốc nữa. Goldfish
Tháng 12 năm 2009
Chú thích:[1] Trong ebook này, phần chữ Hán tôi đưa vào chú thích. (Goldfish).[2] Các bạn có thể đọc thêm bài Tựa bộ ĐCTHTQ từ trang http://www.thuvien-ebook.com/forums/showthread.php?t=14297&page=3, post#30. (Goldfish).[3] Các bạn có thể xem thêm các bài Vài lời thưa trước của tôi trong ebook Trang tử và