ác ngài thích xem hát bội, hẳn chẳng ai là không biết tên kép Tư Bền. Ấy, anh ta chỉ nổi tiếng về cái tài bông lơn, lắm lúc ra sân khấu, chẳng cần nói một câu khôi hài nào, nhưng chỉ một cái điệu bộ cỏn con của anh ta, các khán quan cũng đủ phải ôm bụng mà cười, vỗ tay đồm độp.Anh ở Sài Gòn ra hát ở Hà Nội đã ba năm nay; vì anh có tài riêng mà tính lại thích tự do, nên anh chẳng chịu làm chuyên cho một rạp nào. Nhưng hễ rạp nào khéo dùng anh một độ là cũng đông khách. Cho nên tối nào bà con Hà thành đọc chương trình hay xem báo thấy kép Tư Bền đóng vai giễu, là cũng nô nức đi xem. Lắm người đến chậm, phải mang tiền về không và phàn nàn rạp hát chật quá!Cho nên những tối nào có anh giúp, thì các Hý viện đều trưng là buổi hát đặc biệt.Nhưng đã hơn một tháng nay anh ta không diễn ở đâu cả, vì đã hơn một tháng nay, cha anh ta ốm. Đã hơn một tháng nay, lúc nào trong cái gác tối um ở gian nhà ngay đầu ngõ Sầm Công, cái tiếng rầu rĩ của ông cụ cũng hòa lẫn với tiếng rầu rĩ của siêu thuốc mà làm anh Tư Bền phải rầu gan rầu ruột, chẳng thiết đến sự làm ăn. Bệnh cha anh càng ngày càng nặng, thuốc thang chữa chạy, nào anh có quản ngại gì. Nhưng cái số tiền để dành của một vai kép hát, dần dần nó cũng đi bài tẩu mã, đến nỗi anh phải vay trước của các ông chủ rạp mất ít nhiều. Than ôi! Cha già, bệnh nặng, nhà khó mà tình giầu, não can trường là cái cảnh anh Tư Bền vậy.Một hôm, ông chủ rạp Kịch Trường đến nhà anh ta chơi. Sau một vài câu hỏi thăm chiếu lệ, ông ta nghiêm sắc mặt, nhắc đến món nợ:- Sao? Cái số tiền đó, cậu đã có để trả tôi chưa?- Thưa ngài, xin ngài hãy thư cho ít bữa, khi nào thư thả, tôi sẽ đi làm và nộp sau.Ông chủ bĩu môi, nói:- Thôi! Biết bao lần rồi! Cậu không trả, tôi sẽ đem ra tòa đó!Anh Tư Bền cười lạt cho xong chuyện, nhưng lại thấy ông chủ ngọt ngào mà rằng:- Bấy lâu cậu nghỉ hát ở các rạp, nhiều khán quan lấy làm nhớ lắm. Vậy cậu liệu liệu mà đi làm ăn chứ?- Vâng. Tôi vẫn định thế...- À này, tôi mới nhờ một nhà văn sĩ đại danh soạn cho một vở hài kịch theo lối tuồng cổ, vậy cậu ra giúp tôi vai chính, vì phi cậu, không còn ai xứng đáng.- Diễn vở mới thì phải học, thưa ngài?- Phải, phải học và tập diễn trong độ nửa tháng.- Trong nửa tháng? Chà!Anh Tư Bền nhắc lại ba tiếng đó, nhưng trong óc anh lẩn vẩn nghĩ ngợi biết bao nhiêu điều! Trong nửa tháng, trong mười lăm hôm trời, mỗi ngày anh phải xa cách cha anh mấy tiếng đồng hồ để đi học diễn. Cha anh ốm trong khi vắng nhà ai trông nom săn sóc thay anh? Nghĩ vậy, anh đáp phắt ngay rằng:- Thôi, xin lỗi ông, tôi bận quá mà!Rồi anh trỏ vào màn và nói tiếp:- Cha tôi yếu, tôi phải ở nhà.Lúc ấy ở trên giường bệnh, ông cụ ho sù sụ, rồi thò tay ra cái ghế đẩu kê ở cạnh để với lấy cái ống nhổ, nhưng lật bật cầm không vững, đánh rơi ngay xuống sàn gác, đờm dãi nổi lên lềnh bềnh.Anh Tư Bền giật mình, chạy lại đỡ cha và nói:- Sao ông không gọi con?Rồi anh lấy chổi quét chỗ nước lênh láng đi, đoạn nét mặt rầu rầu, anh nói:- Đó, ông coi, vắng tôi sao đặng?- Không, cậu cứ nhận lời giúp tôi, tôi sẽ sai người đến trông nom hộ cậu.- Đa tạ ông, nhưng tôi không yên tâm.Lúc ấy ở trong màn có tiếng keng keng, như tiếng chiếc đũa đập vào bát sứ. Đó là cái hiệu gọi. Anh Tư Bền lật đật chạy lại gần cha, rồi thấy giọng khàn khàn của ông cụ sai anh Tư Bền rót chén nước.Nhân muốn gãi cảm tình, ông chủ rạp Kịch Trường lại gần giường, mở màn ra hỏi:- Chào cụ, cụ có biết tôi là ai không?Ông già giương hai mẳt lên nhìn, rồi như đã nhận biết, bèn nhăn bộ răng ra cười, cái cười khó khăn, và gật gật mấy cái rồi run lẩy bẩy, giơ tay ra bắt.Các ngài đừng tưởng rẳng ông cụ quen chào lối tây nên mới bắt tay đâu! Đến phải nhăn bộ răng ra cười, còn là sự bất đắc dĩ nữa là. Nay sở dĩ còn phải bắt tay, là vì phải tiếp khách theo lối lịch sự của những người mà con mình có nhờ vả.- Cụ cũng không yếu lắm nhỉ. Sao mà cậu Tư Bền không nhận lời cho tôi?Ông cụ hất hàm có ý hỏi.- Tôi sắp cho tập vở hát mới, định nhờ cậu ấy sẳm vai chính.Ông cụ lại nhăn răng ra cười và gật. Nhưng anh Tư Bền nói ngay với cha:- Ông mệt lắm, con phải ở nhà.Ông cụ cau mặt. Cái cau mặt chỉ có anh Tư Bền là hiểu. Bởi vì ông cụ chẳng muốn vì mình mà con mất làm ăn, chẳng muốn vì mình mà con làm trái lòng người chủ nợ. Ông chủ dỗ dành nói:- Cậu cứ cố giúp tôi đi. Cậu mà nhận lời, thì món tiền ấy cậu để đến bao giờ cũng được, mà tiền hoa hồng khi diễn tấn Ông Huyện ba phải này, cậu cứ lấy cả để thuốc thang cho ông cụ.Cái sức làm cho anh kép Tư Bền có thể nghĩ đến sự bỏ cha ốm một mình là ở câu nói ấy. Mà cha anh cũng vì câu nói ấy mà nở nang cả lồng xương ngực, cố thở mạnh mấy cái cho khoan khoái trong lòng.- Cậu nghĩ sao?- Nhưng nửa tháng trời! Ai trông nom cho cha tôi?- À, thôi, thế này thì cậu bằng lòng nhé. Cậu cứ ở nhà mà học vở, đến khi diễn thử lần cuối cậu hãy đến rạp cũng được, vì tôi biết cậu thông minh và có tài hơn các kép khác. Tội chi? Có dịp trổ tài, vả lại để cho thiên hạ nhớ mong lâu, cũng không tiện!Nghe câu nói sau cùng như được ăn bánh Thánh, anh Tư Bền có ý nghĩ ngợi, nhìn cha. Ông cụ thấy con còn ngần ngừ, thì lộ vẻ không bằng lòng, nhăn mặt, cố cất lên cái tiếng khàn khàn để gẳt:- Nhận lời đi!Nói xong lại ho sù sụ. Anh Tư Bền cảm động, nhìn ông chủ rạp Kịch Trường và trả lời:- Vâng.Ông chủ vì chờ cái tiếng vâng này mất nhiều công quá, nên sợ nó không được chắc chắn, nhỡ đến hôm diễn, cha anh Tư Bền có làm sao, rồi anh cứ vắng mặt ở rạp hát thì lỡ bét, bèn bắt anh làm giấy giao kèo cẩn thận.

 

Bà con sính hát, hôm đó thấy ô-tô quảng cáo chạy rông khắp phố để thả chương trình và vải căng ở các ngã tư, đều nô nức rủ nhau đi xem buổi hát đặc biệt có Tư Bền sắm vai chính.Tối đến, cửa rạp Kịch Trường đèn thắp sáng trưng như ban ngày, chiếu rõ cái cảnh người đứng lô nhô, như luống hoa trăm hồng ngàn tía, bướm ong chờn vờn. Trên thềm, dưới bực, giữa đường, non nghìn thiếu niên nam nữ túm tụm lại tìm cho để đứng ngắm nhau cho đỡ nóng ruột lúc chờ đợi. Tiếng nhạc hòa trong rạp, du dương trầm bổng, chan chứa biết bao tình tứ ái ân, như câu, như kéo, làm cho ta quên hẳn ta, mà bất giác móc túi lấy tiền mua vé.Rồi cái làn sóng người dần dà tràn vào trong: trên các hàng ghế, chỗ nọ họ nhắc lại câu bông lơn của kép Tư Bền, chỗ kia họ bắt chước những điệu bộ của kép Tư Bền, mà ai nấy đều nóng ruột sốt lòng, mong mãi không đến giờ mở màn sân khấu, để được cười, được vỗ tay, được học thêm vài lối pha trò mới để mai làm cho nhếch mép người yêu.Vinh dự thay, anh kép Tư Bền! Nhưng mà khốn nạn thân anh, người ta có biết đâu rằng hiện bây giờ ở nhà, cha anh đương giở chứng khò khè, chỉ chờ từng phút để thở một cái nữa là hết nợ, mà ở trong buồng trò, anh cũng đương nẫu ruột rầu gan!Thật vậy, ai ngó vào trong buồng trò mới thấy được cái khổ tâm của anh Tư Bền! Anh ngồi ủ rũ ở trước cái gương, bụng thì rối beng, mặt thì nhăn nhó, mà tay vẫn phải sờ vào hộp phấn hồng để đánh mặt, quệt vào đĩa mực để bôi nhọ cái mồm. Rồi anh lại phải mặc trái cái áo lụng thụng thêu, đi đôi hia xanh, và đội cái mũ cánh chuồn ngược. Anh đóng vai này trông ra phết giàu sang sung sướng! Anh sung sướng nhỉ! Anh giầu sang nhỉ! Anh vui vẻ lên một tí chứ! Anh Tư Bền ơi! Chốc nữa anh còn phải làm cho chủ anh bẳng lòng, các bạn anh trông anh mà gắng sức, các khán quan được một phen cười vỡ bụng, vỗ rát tay kia mà!Nhưng mà cha anh Tư Bền sắp chết! Ban nãy, lúc anh ở nhà ra đi, đã thấy nguy lắm rồi! Thôi, nhưng mà mặc kệ, anh phải quên đi mà bông, mà đùa, mà pha trò trên sân khấu cho chúng tôi cười, ôm bụng mà cười, hét lên mà cười, cười đến nỗi phải lăn cả ra đất!

 

Một hồi chuông vừa dứt. Màn kéo lên. Một tràng vỗ tay đôm đốp như pháo nổ đã hoan nghênh ông chúa khôi hài. Anh Tư Bền lững thững bước ra, cúi đầu chào, rồi đứng thần người ra như phỗng đến một lúc. Tiếng reo, tiếng hò, tiếng vỗ tay lại làm dữ hơn trước. Mà khán quan thấy cách ăn mặc ngộ nghĩnh, cái mồm anh bôi nhọ nhem, thì ai mà nhịn cười được! Càng thấy anh đứng yên, họ càng được lúc ngắm, họ càng cho anh là muốn pha trò như thế, nên càng cười già!Ác thật! Vai anh Tư Bền đóng hôm ấy cứ luôn luôn phải ở sân khấu, mà nhất là phải làm nhiều bộ điệu hơn mọi khi, lẳm lúc lại phải rặn ra mà cười ha hả!Hết cảnh đầu. Sao mà lâu thế! Anh được nghỉ một chốc, bèn nhờ người về thăm xem tình hình cha anh ra làm sao. Rồi anh lại phải ra trò, anh lại phải hò, phải hét, phải dằn từng tiếng, phải ngân từng câu, phải làm những bộ điệu, phải cười ha hả như cảnh thứ nhất. Người xem hát thì cứ trông thấy anh là họ cũng đủ cười rồi, nào họ có để ý và nhìn rõ đâu được cái vẻ lo âu của anh nó hiện ra ở trên mặt. Bỗng khi anh đương phụng phạo múa mênh trên sân khấu, người ta đương vỗ tay đôm đốp, thì trong phòng có tiếng nói ra:- Nguy hơn ban nãy, đã cấm khẩu rồi!Cha anh cấm khẩu rồi! Đành vậy. Nhưng chính là bây giờ mới nhiều cái vui trò, mà khán giả dưới kia, hàng mấy ngàn con mắt, đương chăm chắm vào anh và im phăng phắc. Họ chỉ chờ anh há miệng là họ được lăn ra cười và vỗ tay mà thôi.Cảnh thứ hai cũng lâu như cảnh đầu, mãi mới hết. Lúc anh đương ngồi thừ người trong buồng trò, thì anh lại nhận được một tin báo nữa. Hiện nay cha anh đã mê đặc, chân tay đã lạnh cả rồi.Còn gì đau đớn hơn cái tin ấy nữa! Anh Tư Bền bỗng ứa hai hàng nước mắt, rồi khóc nức khóc nở:- Cha ôi!Ông chủ thấy vậy, sợ quá. Chỉ sợ anh bỏ dở vở kịch đương vui thì nguy, ông bèn cố khuyên giải và cấm không cho ai được báo tin gì cho anh biết hết.Sân khấu bài trí đã gần xong, ông chủ bắt anh đánh lại tí phấn cho thêm xuân sắc, và sửa lại bộ áo mũ cho có vẻ ngộ nghĩnh hơn. Ông thấy anh vừa thắt dải áo vừa sụt sịt mếu máo, bèn bắt anh im đi, chùi nước mắt, và đẩy anh ra sân khấu. Anh lại phải hò, hét, ngâm, cười, múa, nhảy, để mua gượng lấy những tràng vỗ tay!Đau đớn thay! Cái cảnh thương tâm của anh Tư Bền, đi đôi với cái bông lơn, cứ diễn ra mãi, mà mỗi chốc lại càng thương tâm hơn lên. Mà càng thấy vắng bặt tin nhà, ruột anh càng rầu như dưa, xót như muối!Cái cảnh cuối cùng mà anh cho là lâu tới, thì khán giả cho là chóng quá! Cho nên, khi sắp hạ màn, anh cúi chào, thì cả rạp vỗ tay đôm đốp. Rồi anh tưởng phen này hết nợ, quyết được về cạnh giường bệnh của cha mà nhìn thấy mặt cha một lượt sau cùng trước khi tắt nghỉ, thì ở chỗ ghế hạng nhất, người ta kêu ầm:- Bis! Bis!Ông chủ rạp lại cho kéo màn lên, mà anh Tư Bền lại phải giấu bộ mặt rầu rầu mà anh thích, vì nó hạp với tâm lý anh hơn, để vui vẻ để diễn lại đoạn cuối một lượt nữa!Rồi bài kèn chào nổi lên. Hồi vỗ tay sau cùng như làm vỡ rạp. Cái màn từ từ buông xuống. Anh cúi đầu thong thả chào. Nhưng bao nhiêu người chẳng để chậm thì giờ, đã tranh nhau chạy lại gần anh. Người thì tặng hoa, người thì bắt tay, người thì véo mũi, người thì khen, làm cho anh ruột càng như thiêu như đốt.Khi không còn phải đau đớn mà hoan nghênh những cái hoan nghênh của công chúng, anh Tư Bèn mới lật đật chạy vào buồng trò, cởi vội mũ áo và rửa quàng mặt mũi.Lúc ấy, trong khi anh đương rối beng, nghĩ đến cha anh không biết bây giờ đã lạnh đến đâu, thì một người bạn hát chạy đến, vội vã đưa tập giấy bạc của ông chủ để sẵn cho anh, và nói:- Mau mà về, anh Tư, hỏng từ ban nãy mất rồi! Khốn nạn thân anh quá!23 Juillet 1933