áng hôm qua, tôi có một người bạn ở Hà Nội xuống chơi. Vừa đến nơi, ghếch xe đạp lên thềm, bạn tôi đã thú thực:- Nhịn từ hôm qua, chưa được hút đây!Tôi xưa nay vẫn buồn cười vì tính anh ấy nóng nảy như lửa, và thực thà như đếm, cho nên anh ấy mà nói thế, tất là con nghiện đã làm khổ anh ấy lắm rồi. Bởi vì tôi nhận thấy những ông nghiện thuốc phiện đến chơi bạn đồng chí, mà chủ nhân có giở tĩnh ra, thì dù mục đích ông khách chỉ là cốt gạ gẫm dăm ba điếu, nhưng khi chủ có tiêm xong mà mời, thì cũng cố làm giá, nhăn mặt lắc đầu, đẩy cái dọc tẩu ra mà nói:- Không sao được nữa! Tôi vừa hút ở đằng kia, say lắm rồi!Thế rồi, hình như chủ cố ép lắm, khách mới miễn cưỡng mà “vô phép” hút một điếu, rồi hai điếu, rồi miễn cưỡng cả đến điếu thứ mười, điếu thứ hai mươi, rồi miễn cưỡng hút “củ tỷ” đến tận điếu cuối cùng xái “hợi”!- Tôi nể ông quá!Cho nên bạn tôi lấy thân tình mà không giấu diếm như thế, thì trước khi mời được bạn ăn cơm trắng cho ngon lành, tất phải để bạn ăn cơm đen đã!Chuyện bạn tôi nghe vui lắm. Nhất là khi đã “ken cờ” rồi, mà anh ấy tán và pha trò, thì tôi tính bụt cũng phải nhếch mép! Vì đã lâu khao khát chuyện anh ấy, nên tôi sai người nhà mượn ngay bàn đèn. Bạn tôi tươi cười, nói:- Tốt lắm!Dứt lời, anh ấy than thở cái cảnh thuốc xái bô xu, lắm lúc đói phiện thì cực quá, nhưng lúc kiết mà được một bữa người ta thết thì hút vô tội vạ, sướng “thấy ông bà ông vải”! Anh ấy tả cái cảnh say thuốc phiện cho tôi nghe, đôi mắt lim dim, tơ lơ mơ như mộng như tỉnh, linh hồn như bay như cuốn lên thế giới thần tiên, nào nịnh vợ, nựng con, nào đánh bàn, lau ghế, đương đêm cũng trở dậy để đóng lại chiếc khung ảnh trên tường, hoặc đánh thức người nhà, bắt kê lại đồ đạc.Những khi chưa có thuốc, làng bẹp ta hay có lối ranh thế đấy! Cứ tưởng tượng đến lúc say phè để dối “lương tâm” cho đỡ ngáp!Một lát, thằng người nhà bưng cái bàn đèn về. Như người được của, bạn tôi mừng rú lên khen:- Anh này nhanh nhẩu nhỉ!Thằng người nhà này xưa nay vẫn nhanh nhẩu lắm, tôi biết tính bạn cho nên mới sai đến nó. Đặt bàn đèn lên giường xong, tôi bảo nó đi mua thuốc. Bạn tôi hỏi:- Ở đây, có ai bán thuốc ngang không?- Có.- Chỗ mua gần hay xa?- Cách đây độ ba cây số.- Còn có chỗ nào gần hơn không?- Chỗ ấy là gần nhất.- Thế thì lâu lắm nhỉ!Nói xong, bạn tôi ngáp luôn hai chiếc, rồi hắt xơi! Tôi đưa tiền cho thằng Cam người nhà, và bảo:- Mày phải chạy ba chân bốn cẳng, tao hẹn cho một giờ phải có thuốc.Cam vâng xong, liền đi ngay, nhưng bạn tôi gọi giật lại:- Này! Anh gì ơi!Tôi hỏi:- Anh cần thức gì nữa?- Nó có biết đi xe đạp không?- Có.- Thế thì bảo nó lấy xe đạp của tôi mà đi cho chóng.Bạn tôi bảo nó:- Anh lấy cái xe đạp này mà đi, mau lên! Rồi chốc nữa, tôi bảo cậu anh thưởng cho anh một hào nhé!Thằng người nhà thấy nói được đi xe đạp, mừng rơn, có lẽ mừng như bạn tôi được hút, vì nó mới biết đi độ nửa tháng, mà ngày mới tập, có khi nó bỏ cả công việc, có đồng nào thuê xe đạp hết cả. Có một lần tôi tức, đến phải đánh nó, nó mới chừa.

 

Cam dắt xe đạp đi, nhảy tót lên yên, rồi đạp tít. Bạn tôi trông theo, cười ha hả, nịnh Cam mấy câu nữa, rồi khen tôi:- Số anh được cung nô bộc tốt đấy!Xong, bạn tôi ngồi xếp bằng tròn trên giường, đánh diêm châm đèn, cắt cái bấc cho đều, uốn cái ngọn cho thẳng, rồi sắp tẩu vào dọc, mút kêu chùn chụt, ngồi chờ; nhưng muốn có việc làm nữa cho quên sự mong, anh ấy lau lại cái chụp cho thật trong, xếp lại các tiêm móc cho thật ngay, và lau lại cái khay cho thật bóng, rồi rủ rỉ nói:- Cái bàn đèn này sạch sẽ đấy. Nhiều người nghiện để bẩn thỉu quá, lúc mượn về, còn phải lau chán chê rồi mới dám hút. Nó đi độ bao lâu thì về nhỉ?- Độ hơn hai mươi phút.- Bây giờ đến nơi chưa nhỉ?- Có lẽ nó đang mua.- Ba cây số kia mà?- Nhưng được đường trải nhựa, xe đạp đi chóng.Nói xong, bạn tôi lại ngáp và hắt xơi, trước còn thưa, sau mau dần, rồi hắt xơi đổ hồi. Hắt xơi cái trước, bạn tôi còn cười, đến cái thứ hai, thứ ba, thứ sáu, thứ bảy, bạn tôi không cười nữa, mà đã hơi phát cáu, rồi nước mắt nước mũi giàn giụa ra:- Lâu lắm nhỉ! Khó chịu quá!- Chờ độ năm phút nữa thì nó về! Làm gì mà cuồng lên thế?Lúc ấy càng ngáp, càng hắt xơi, nước mẳt nước mũi càng như người khóc, mùi soa lau mãi, chỉ tổ đỏ hỏn đầu mũi lên mà thôi. Muốn chữa thẹn, bạn tôi nói:- Anh trông tôi đã khổ chưa! Anh nên lấy mà làm gương! Anh xem nó đã về chưa?- Đừng nóng ruột. Chịu khó chờ, nó về bây giờ đấy.Bạn tôi im, rồi để tay sờ soạng cái ấm tích nước chè hột nóng hôi hổi, rồi lại khêu to ngọn đèn, nhưng xem chừng đã lóng cóng lắm, rồi buột mồm, anh chửi luôn thằng người nhà chậm chạp!Tôi nóng ruột thay cho bạn, thỉnh thoảng phải chạy ra cổng để ngóng, nhưng đến mười phút, mười lăm phút, cũng chẳng thấy chi; lúc trở vào, tôi thấy bạn tôi nằm bẹp gí, tay phải cầm cái tiêm giơ lên và lăn lăn như người tiêm, tay trái vê vê không, như người vê điếu xái.Khi nghe tiếng giầy tôi, anh ấy mở choàng mắt và hỏi:- Thuốc có tốt không?Tôi ngượng quá, trả lời bằng một câu thất vọng:- Nó chưa về.Lần này thì bạn tôi chửi nó thực, chứ không buột mồm nữa. Nói xong, vắt cánh tay lên trán, nằm thẳng cẳng, chẳng nói chẳng rằng. Tôi cố gợi chuyện cho bạn quên con nghiện, nhưng khó quá. Bạn tôi nể tôi, lim dim con mắt chỉ trông thấy lòng trắng, thỉnh thoảng ừ ào ú ớ như người mơ ngủ. Tôi hét to tướng bên cạnh tai, không biết bạn tôi có nghe rõ không, nhưng hễ có tiếng kẹt cống khẽ, hoặc tiếng chuông xe đạp ở đằng xa, thì bạn tôi nhổm dậy thực mau, tỉnh như con sáo, rồi ngơ ngác nói:- Ờ! Quái lạ! Vẫn chưa phải nó. Hay là nó ăn cắp tiền và xe đạp rồi. Anh này không biết nuôi người nhà!- Đừng ngờ oan! Nó thực thà lắm, ở với tôi đã năm sáu năm nay cho nên tôi biết tính.- Chớ quá tin người, càng những đứa thật thà mới khỏe ăn cắp. Tôi trông thấy mặt nó, tôi đã đâm nghi. Liệu mà tống cổ nó đi!Tôi cười. Bạn tôi phát gắt cả với tôi:- Tôi nói đùa với anh đấy à?Khốn nạn! Bạn tôi nói những câu chí lý, chứ có phải nói đùa đâu, như câu cách ngôn “Càng những đứa thực thà mới khỏe ăn cắp”, tôi nào dám cho là vô lý, là nói đùa!Nhưng tôi biết làm thế nào được? Tôi ái ngại cho anh ấy thực, nhưng hiện bây giờ tôi biết trả lời sao?

 

Tôi bèn cũng ngả lưng bên bàn đèn, và nói chuyện vậy. Tôi cũng biết rằng tôi nói thì tôi nghe, chứ bạn tôi còn ruột gan nào mà để tai vào câu chuyện không thơm, không khói, không bổ ích cho linh hồn thân thể anh một mảy may! Cái mùi soa đã ướt đẫm, bạn tôi cũng không dùng nó nữa, cứ mặc kệ cho nước mẳt nước mũi chảy ra lướt mướt, đành nằm ngay như thằng chết mà thở ngắn thở dài! Chắc lúc bấy giờ bạn tôi không còn hy vọng gì to hơn là được trông thấy thằng người nhà tôi nó hớn hở chạy vào, tay giơ cái hến thuốc phiện!

 

Bầu dầu đã cạn, ngọn đèn đã hoa, đầy tớ tôi vẫn chẳng thấy tăm bóng. Khổ quá! Giá tôi có nhiều đứa ở, không bận việc đồng áng, thì tôi quyết sai một đứa đi xem sao, nhưng thực là cả nhà chỉ còn mỗi một con bé con, nó đang dọn cơm ở dưới bếp. Mà chẳng lẽ tôi lại bỏ bạn nằm trơ một mình mà đi hay sao? Lỡ tôi cũng mất hút, thì hẳn bạn tôi lại lẩm bẩm:“Thầy trò mày về hùa với nhau để xỏ ngầm ông!”Lúc mâm cơm bưng lên, tôi đập, thức bạn tôi dậy, bạn tôi xua tay không trả lời.- Dậy xơi cơm, anh!Bạn tôi lại xua lấy xua để và lắc đầu.- Ăn cơm xong thì nó về.- Nó về rồi à?Bạn tôi lại choàng mắt dậy. Lúc biết mình nghe lầm, bạn tôi nói:- Thôi, mời anh xơi cơm, cho tôi nằm yên một tí.Tôi biết rằng không thuốc phiện thì anh chẳng thiết gì, đến con ruồi đỗ mép cũng không buồn đuổi, cho nên đành để cho anh ấy nằm yên. Nhưng nào anh ấy có nằm được yên! Thỉnh thoảng lại ự ự, chân tay thì buồn bã, sờ cái nọ, vớ cái kia; lúc thì giãy đành đạch, trông mà đâm sợ!Chờ đến hai, ba, bốn giờ cũng chẳng thấy bóng thằng Cam đâu cả, mà tôi cũng không hiểu vì lẽ gì nó đi lâu thế, hay đã xảy ra tai nạn ở giữa đường chăng?Bạn tôi nằm yên được một lát, rồi trở dậy, mặt xám hơn con gà cắt tiết, đi loạng choạng như người say rượu, được vài bước, lại về nằm vật lên giường, mặc liều cho cô ả Phù Dung làm tình làm tội.Lúc ấy đã bốn giờ chiều. Bạn tôi không cơm trắng, không cơm đen, ra dáng mệt lử. Thì may quá, tiếng lạch xạch ở ngoài cổng, thằng Cam dắt xe đạp về...Tôi mừng rú, đập bạn tôi dậy. Anh ấy trông thấy nó, mặt hầm hầm như con hổ thấy con bò, suýt vồ lấy nó mà nuốt sống. Giá không trông thấy trong gan bàn tay nó có cái hến con, thì không biết anh ấy đã đạp nó đến mấy mươi cái! Tôi cau mặt, mắng nó:- Sao mày đi lâu quá thế?Thằng Cam thở hồng hộc, mặt xám như con gà cắt tiết, nghĩa là gần xám bằng bạn tôi; vừa sợ vừa mệt, nó không nói được. Bạn tôi diếc nó:- Lạy bố! sao không đến tối bố hãy về!Tôi nói tiếp:- Ông ấy cơn nghiện đến nơi, mày làm thế, thà mày giết ông ấy còn hơn!Nó lạy van tôi, nó không dám thú thực.Ngày hôm nay, bạn tôi về, thằng ấy mới dám nói rõ vì sao nó về chậm. Thì ra bố ấy vác xe đạp của người ta đi bố ấy quần. Lên pê-đan! Tụt hậu! Rồi bố ấy ngã, đánh quằn cả bánh. Bố ấy sợ, bố ấy phải đem đi chữa, không dám về nữa!25 Mars 1933