gày 3 đến ngày 6 tháng tư Trong miền cực nam đảo Ưland có một lâu đài cổ của nhà vua gọi là Ottenby, một trang viên khá rộng trải suốt bề ngang của đảo từ bờ nọ đến bờ kia. Đây vẫn là nơi ẩn náu ưa thích của bao nhiêu loài vật. Trong thế kỷ mười bảy, hồi các quốc vương thường đến săn bắn ở Ưland thì trang viên chỉ là một khu vườn cây rộng để nuôi hươu. Vào thế kỷ mười tám, ở đây có một trại nuôi những ngựa giống rất quý, và một trại cừu có tới hàng trăm con. Ngày nay ở Ottenby không có ngựa nòi, mà cũng không có cừu cái. Ở đây người ta nuôi rất nhiều ngựa to cho các trung đoàn kỵ binh.
Trong cả nước, không thể có một nơi nào thuận lợi cho thú vật bằng ở nơi này. Dọc bờ biển phía đông, đồng cỏ cho cừu ăn xưa kia trải dài ra gần ba cây số. Đó là đồng cỏ rộng nhất của toàn bộ đảo này, súc vật có thể đến đây ăn cỏ, chơi đùa và chạy nhảy thỏa thích. Lại còn có khu rừng nổi tiếng Ottenby, với những cây sồi trăm năm, mà ở dưới gốc, người ta được che nắng và tránh cái gió ghê gớm của Ưland. Cũng không được quên bức thành dài Ottenby, chạy từ bờ này sang bờ kia, ngăn trang viên với phần còn lại của đảo, chỉ cho các súc vật biết trang viên xưa của nhà vua rộng đến đâu, và báo cho chúng biết là đừng phiêu lưu đến một đất khác không được bảo vệ như ở đây.
Và cũng chẳng phải chỉ có những gia súc mới thấy thích thú ở Ottenby. Cả đến những thú rừng, người ta nói thế, cũng cảm thấy rằng, trong một trang viên cổ của nhà vua, tất cả không trừ ai, đều có thể được che chở và trú ẩn. Vì thế mà chúng tụ tập ở đây đông đến thế. Ngoài những con nai thuộc dòng giống lâu đời còn sống sót, và những con thỏ rừng, những con vịt nhiều màu, những chim đa đa yêu thích đất này, mùa xuân và mùa thu người ta còn gặp ở đây hàng nghìn chim di cư. Những chim này đỗ xuống ăn cỏ và nghỉ ngơi, nhiều nhất là trên bờ phía đông, thấp và lầy, trước mặt đồng cỏ của cừu.
Cuối cùng, đàn ngỗng trời và Nils Holgersson đến Ưland và hạ xuống bãi cát sỏi, như tất cả mọi chim khác. Sương mù trùm lên đảo, cũng dày đặc như trên biển vậy. Nhưng cũng không vì thế mà Nils bớt ngạc nhiên khi thấy bao nhiêu là chim trên cái khoảng đất hẹp mà mắt chú có thể nhìn thấy.
Đây là một bãi biển thấp, rải rác có đá và những vũng nước, có rong biển do sóng ném vào phủ đến một nửa diện tích. Nếu được lựa chọn, có thể là Nils đã không dừng lại đây, nhưng mà đàn chim thì xem ở đây dường như đang ở thiên đường vậy. Vịt và ngỗng xám ăn trên đồng cỏ. Trên bãi cát sỏi, những con chim mỏ nhát con và những loài chim khác sống ở các bờ biển đang chạy nhảy. Những con cốc bơi dưới nước và bắt cá. Nhưng nhộn nhịp hơn cả là trên những bãi rong dài phía trước bờ biển. Ở đây, chim đứng thành hàng sát nhau, mổ những ấu trùng và giun, chắc là nhung nhúc, vì chẳng nghe có tiếng chim nào phàn nàn là thiếu cái ăn cả.
Phần lớn đều phải tiếp tục cuộc lữ hành và chỉ dừng lại để nghỉ. Con đầu đàn khi mới nhận thấy đàn của mình đã ăn lại sức là liền gọi: "Các bạn đã sẵn sàng thì chúng ta lên đường thôi!"
- Không, không, đợi tí! Còn lâu chúng tôi mới no - những con khác đáp lại.
- Các bạn muốn ngốn đến nỗi không thể bay được nữa đấy chắc? Con đầu đàn nói.
Xong, nó đập cánh và lấy đà bay lên. Nhưng thường là nó phải quay lại, vì những con khác không bay theo.
Xa nữa, quá những bãi rong cuối cùng, một đàn thiên nga đang bơi. Chúng không nghĩ đến việc đổ bộ vào bờ, mà cứ nghỉ
trên mặt nước, để các làn sóng đu đưa mình. Chốc chốc, chúng vươn cổ xuống nước, tìm cái ăn dưới đáy biển. Khi kiếm được cái gì đặc biệt ngon lành, chúng kêu lên những tiếng giống như tiếng kèn trumpet.
Được biết là có thiên nga, Nils vội chạy về phía những bãi rong. Chú chưa bao giờ được thấy thiên nga hoang dã cả. Chú được cái may là có thể đến rất gần chúng.
Vả lại, không phải chỉ có mình chú ngắm đàn thiên nga. Ngỗng trời và ngỗng xám, vịt trời và chim cốc đứng thành vòng tròn quanh chúng. Những con thiên nga xù lông lên, giương cao cánh làm buồm và vươn dài cổ ra. Thỉnh thoảng, một con bơi đến gần một con ngỗng hay một con cốc, và nói với nó một đôi lời; nhưng con kia dường như không dám ngước mỏ lên trả lời.
Nhưng có một con chim nước nhỏ, một con quỷ con đen ngòm mà tất cả các điệu bộ trang nghiêm kia làm cho khó chịu đến ngạt thở. Thình lình nó nhào xuống và biến mất dưới nước. Liền sau đó, một con thiên nga kêu lên một tiếng và bỏ chạy, nhanh đến nỗi nước sủi bọt lên quanh mình nó. Rồi nó dừng lại và lấy lại cái vẻ đường bệ như cũ. Nhưng tức thì một con thiên nga khác lại kêu như con thứ nhất, rồi lại một con thứ ba nữa.
Nhưng không may con chim đen không thể ở dưới mặt nước lâu hơn nữa. Nó hiện lên, bé nhỏ, đen thui, vẻ tinh quái vô cùng. Đàn thiên nga lao cả vào nó, nhưng thấy mình gặp phải một con chim bé nhỏ quá chừng, chúng bèn dừng ngay lại, tựa hồ chúng cho rằng nó không đáng để chúng bận tâm. Thế là con chim đen lại nhào xuống nước, và lại cắn vào chân chúng. Chắc rằng nó làm cho các con thiên nga phải đau, nhưng cái bực nhất là chúng không làm sao giữ được phong thể đường bệ của chúng nữa. Bỗng nhiên chúng quyết định một điều. Chúng liền đập cánh ầm ầm, lao về phía trước, trông như là chạy trên mặt nước vậy. Sau cùng, có đủ không khí dưới cánh, chúng liền bay vút lên.
Đàn thiên nga đi rồi, các loài chim khác tiếc lắm; những con đã cười vì các trò nghịch tinh của con chim đen, giờ lại trách nó là láo xược.
Chú bé trở lại đất liền, đứng nhìn những con mỏ nhát con. Chúng giống những con chim dang tí xíu. Cũng như chim dang, thân chúng nhỏ, cẳng cao, cổ dài, cử động nhẹ nhàng và uyển chuyển; nhưng lông chúng không xám mà hung hung đen. Chúng đứng thành một hàng trên bãi biển mà các đợt sóng quét vào rửa sạch. Cứ mỗi lần một đợt sóng tràn vào là cả hàng chạy vội về phía sau. Nhưng đợt sóng vừa bị biển hút lại, là chúng lại ra theo. Cứ thế, chúng tiếp tục hàng giờ liền.
Đẹp nhất tất cả các loài chim là những con vịt biển nhiều màu. Loài này đúng là họ hàng với vịt thường, vì thân hình cũng nặng nề và hai vai bè bè, mỏ rộng, chân có màng, nhưng chúng chưng diện lộng lẫy hơn nhiều. Bộ lông chúng trắng, quanh cổ là một dải rộng màu vàng; đôi cánh tô điểm nhiều màu mà nổi lên rực rỡ là màu lục, màu đỏ và màu đen, và các đầu cánh cũng đen; cái đầu thì màu lục sẫm, óng ánh như tơ.
Một con trong bọn xuất hiện trên bãi, những loài chim khác reo lên:
- Nhìn chúng kia kìa! Xem chúng chưng diện đến mức thế nào!
- Nếu không đẹp đến thế, chúng đã chẳng cần phải đào đất làm tổ, và đã có thể ấp trứng giữa ban ngày ban mặt như chúng ta đây cả rồi, một con vịt mái nâu nói vậy.
- Cứ để chúng chưng diện tùy thích; có làm gì đi nữa, thì cũng chẳng bao giờ trông được, với cái mũi như thế kia, một con ngỗng xám nói.
Mà đúng thế thật. Những con vịt biển nhiều màu có một cái bướu to ngay chỗ mỏ mọc ra, làm hỏng cả bộ mặt của chúng.
Dọc bờ biển, những con hải âu và những con én biển đang bay lượn kiếm mồi.
- Các bạn ăn gì vậy? Một con ngỗng trời hỏi.
- Cá ngạnh, cá ngạnh Ưland. Ở đời, chẳng có gì ngon bằng, một con hải âu đáp. Có muốn nếm thử không? Và nó bay đến chỗ con ngỗng, mỏ ngậm đầy cá con.
- Khiếp! Đằng ấy tưởng là ta muốn ăn cái của bẩn ấy à? - Ngỗng nói.
Ngày hôm sau, sương mù vẫn đặc như thế. Đàn ngỗng trời ăn trong đồng cỏ, Nils ra mép nước nhặt những con trai. Có nhiều trai lắm. Nghĩ rằng ngày mai có thể đến một nơi không tìm ra được cái gì để ăn cả, chú quyết đan thử một cái túi nhỏ để chứa đầy những con trai. Trong đồng cỏ, chú tìm thấy cỏ lách khô, dài và chắc, liền bắt đầu đan túi. Công việc này mất mấy tiếng đồng hồ, nhưng làm xong chú lấy làm hài lòng lắm.
Vào lúc giữa trưa, tất cả các con ngỗng trời trong đàn chạy lại hỏi xem chú có trông thấy con ngỗng đực trắng không.
- Không, ngỗng đực không đi với tôi, Nils đáp.
- Lúc nãy nó ở với chúng ta, Akka nói, không biết giờ nó ra làm sao rồi.
Nils hoảng hốt đứng vụt lên. Chú hỏi xem có ai thấy một con cáo, hay con chim ưng, hay những con người ở quanh đây không. Chẳng ai thấy cái gì khả nghi cả. Hẳn là ngỗng đực đã lạc trong sương mù rồi.
Đối với Nils, tai họa này không phải là nhỏ; chú liền đi tìm ngỗng đực. Sương mù trùm lấy chú, làm cho chú có thể chạy khắp nơi mà không bị ai trông thấy, nhưng lại ngăn không cho chú thấy gì hết. Chú đi đến tận cái mỏm của đảo, nơi có cây đèn biển và khẩu đại bác để bắn làm hiệu, khi có sương mù. Nơi nào cũng vẫn cái cảnh nhung nhúc những chim là chim, mà tuyệt không thấy ngỗng đực trắng đâu cả. Chú đánh liều vào tận trong sân trang viên Ottenby, và xem xét tất cả các gốc sồi thân rỗng trong vườn. Chẳng nơi nào tìm thấy dấu vết ngỗng đực cả.
Chú tìm đến tận lúc đêm xuống. Bấy giờ chú đành phải quay về bờ đảo phía đông. Chú bước những bước nặng nề, lòng hết sức chán nản. Không có ngỗng đực rồi chú sẽ ra sao? Khi chú đến giữa đồng cỏ rộng, thì một cái bóng trắng hiện lên từ màn sương mù. Đó là ngỗng đực. Nó vẫn bình yên vô sự và rất sung sướng được gặp lại đàn ngỗng trời. Sương mù làm nó lạc hướng đến độ phải bay quanh đồng cỏ rộng suốt cả ngày, nó kể lại như vậy. Nils vòng tay ôm lấy cổ nó, và nằn nỉ xin nó nên cẩn thận hơn, và không nên đi xa đàn nữa. Ngỗng đực hứa sẽ không làm lại như thế nữa. Không, không bao giờ.
Nhưng sáng hôm sau, lúc Nils đang dạo chơi bên bờ biển, thì các con ngỗng trời lại chạy đến hỏi nó ngỗng đực đi đâu.
Nils chẳng trông thấy ngỗng đực đâu cả. Như vậy là nó lại biến mất một lần nữa. Cũng như hôm trước, nó lại lạc trong sương mù.
Nils rất hoảng sợ, lại đi tìm. Chú tìm thấy một chỗ mà bức thành của Ottenby bị đổ một đoạn. Nhờ chỗ đó, chú trèo qua được. Phía ngoài bức thành, hòn đảo mở rộng ra, và có những cánh đồng, bãi cỏ và ấp trại. Chú trèo lên tận cao nguyên ở giữa đảo, nơi chẳng có nhà cửa gì hết, ngoài những cối xay gió. Ở đấy cỏ thưa thớt đến mức đá vôi trắng lộ ra mặt đất.
Chẳng thấy dấu vết ngỗng đực nơi nào cả, sắp tối rồi và phải quay về với đàn ngỗng trời, chú tin là ngỗng đực đã mất toi rồi. Chú tuyệt vọng quá đến mức hầu như lê bước đi không nổi.
Chú leo lên thành, rồi chợt nghe tiếng một hòn đá đổ xuống bên cạnh. Quay lại, hình như chú thấy một vật gì cựa quậy trên một đống đá sát ngay bức thành. Chú bước nhẹ đến gần, và bỗng thấy con ngỗng đực đang nặng nhọc leo lên những hòn đá, mỏ ngậm mấy sợi rễ cây dài. Ngỗng đực không trông thấy chú bé, và chú thì cũng không lên tiếng gọi, vì chú muốn biết tại sao ngỗng đực đã đi mất hút liền liền như vậy.
Chẳng lâu la gì chú đã biết rõ lý do. Tận trên đỉnh đống đá có một con ngỗng mái tơ màu xám đang nằm nghỉ, trông thấy ngỗng đực, nó reo lên vui vẻ. Nils trườn đến gần hơn nữa để có thể nghe chúng nói gì, và được biết là con ngỗng xám bị thương một cánh, không bay được. Đàn của nó đã bỏ rơi nó, không có ngỗng đực trắng hôm trước nghe tiếng nó kêu, và đến cứu thì nó đã chết đói rồi. Ngỗng đực vẫn tiếp tục mang cái ăn lại cho nó. Cả hai đều hy vọng rằng ngỗng mái sẽ khỏi trước khi ngỗng đực lên đường, nhưng ngỗng mái vẫn chưa thể bay, chưa thể đi được. Nó buồn khổ, ngỗng đực an ủi nó, nói rằng mình vẫn chưa lên đường. Sau cùng ngỗng đực chào nó, hứa ngày mai sẽ trở lại.
Nils để cho ngỗng đực đi, và khi nó đã đi khuất rồi, lại đến lượt chú trèo lên đống đá. Chú tức giận vì đã bị đánh lừa, và định nói cho cái con ngỗng tơ lông xám này biết rằng ngỗng đực là sở hữu của chính chú. Ngỗng đực sẽ phải đưa Nils đến Lapland, không thể có chuyện để nó ở lại sau vì con này được. Nhưng lúc nhìn gần con ngỗng tơ xám, chú hiểu tại sao ngỗng đực đã mang cái ăn đến cho nó trong hai ngày, và tại sao ngỗng đực lại không muốn nói gì về việc này cả. Ngỗng mái có cái đầu nhỏ đẹp vô cùng; bộ lông như một chiếc áo lụa mềm mại nhất, và đôi mắt hiền từ, như van lơn.
Trông thấy chú bé, ngỗng muốn chạy trốn, nhưng cánh bên trái nó đã bị trật khớp và kéo lê trên mặt đất, không cho nó nhúc nhích được tí nào.
"Đừng sợ," - Nils nói, cơn giận đã nguôi. "Ta là Tí Hon, bạn đường của Mârten, ngỗng đực đây".
Rồi chú ngừng lời, không biết nói gì hơn nữa.
Ở các loài vật, đôi khi có cái gì đó làm cho chúng ta phải tự hỏi xem là mình đang có việc với ai. Gần như ta sợ rằng đó là những con người đã biến hình thành vật. Con ngỗng xám nhỏ này cũng thế đấy. Tí Hon vừa tự giới thiệu, là nó đã nghiêng cổ và cúi đầu về phía chú, duyên dáng vô cùng, rồi nói, giọng hay đến nỗi Nils không thể tin rằng đó là tiếng của một con ngỗng:
- Tôi rất sung sướng được cậu đến giúp đỡ. Ngỗng đực trắng đã nói với tôi rằng không có ai thông minh và tốt bụng bằng cậu.
Nó nói với một phong thái làm cho Nils thấy sợ. Đây không thể là một con chim được. Nils tự nhủ, chắc rằng đây là một công chúa đã bị pháp thuật biến thành chim.
Bỗng Nils rất muốn cứu con ngỗng. Chú lùa đôi bàn tay bé nhỏ vào dưới lông ngỗng, và nắn chiếc xương cánh. Xương không gãy, chỗ đau là ở khớp xương. Ngón tay chú bé vào sâu một chỗ trống. "Can đảm lên một tí!" Chú nói, rồi nắm mạnh xương cánh, nắn nó lại. Chú làm việc đó rất nhanh và rất khéo, dù đây là lần đầu, nhưng chắc đã làm ngỗng đau lắm, vì con chim nhỏ đáng thương kêu lên một tiếng nhức nhối, rồi ngã vật xuống giữa các hòn đá, bất tỉnh nhân sự.
Nils sợ quá. Chú muốn cứu nó, và thế là đã giết chết nó. Chú nhảy xuống chân đống đá và bỏ chạy. Đối với chú hình như vừa giết chết một con người.
Sáng hôm sau, trời đẹp. Sương mù đã tan, Akka ra lệnh tiếp tục cuộc bay. Chỉ mình ngỗng đực là bàn khác đi, Nils hiểu rất rõ là nó không muốn rời con ngỗng xám nhỏ. Nhưng Akka không chút để ý đến điều đó, và đàn ngỗng lên đường.
Nils nhảy lên lưng ngỗng đực, và ngỗng bay theo đàn, dù chậm chạp và miễn cưỡng. Nils sung sướng được rời hòn đảo. Cái chết của con ngỗng to đè nặng lên lương tâm chú, và chú quyết định không kể với ngỗng đực kết quả tai hại của việc cứu chữa của chú. Chú nghĩ là có lẽ cứ để cho Mârten ngỗng đực đừng bao giờ hay biết chút gì cả lại tốt hơn. Đồng thời chú lấy làm lạ là ngỗng đực trắng lại có thể bỏ ngỗng xám mà đi như vậy.
Bỗng nhiên ngỗng đực bay ngoặt trở lại; nghĩ đến con ngỗng to nó chẳng tài nào yên tâm được. Chẳng cần gì đi Lapland nữa.
Chỉ mấy cái đập cánh là nó đã tới đống đá. Nhưng chẳng thấy ngỗng to đâu cả.
"Lông Tơ Mịn! Lông Tơ Mịn! Em ở đâu!" Ngỗng đực gọi to.
"Cáo bắt mất nó rồi cũng nên", Nils nghĩ bụng. Nhưng đúng lúc ấy, chú nghe một tiếng đáp nhỏ:
"Em đây, ngỗng đực, em đây. Em vừa tắm buổi sáng xong".
Và con ngỗng xám tơ dưới nước đi lên, bình an vô sự. Nó kể rằng Tí Hon đã nắn lại cánh cho nó, và nó đã khỏi, sẵn sàng theo đàn.
Những giọt nước trên bộ lông óng ánh của nó khác nào những hạt trai đang chảy xuống. Và lại một lần nữa, Nils tự bảo rằng đó là một nàng công chúa thật là bé nhỏ, xinh đẹp.
