Có thể quí vị chưa nhận ra, nhưng hiện nay chúng ta từng ngày từng giờ đang được thừa hưởng những lợi ích lớn lao do khoa học đem lại. Ví dụ, khi bật đài quí vị có thể yên tâm là sẽ được nghe âm nhạc phát ra từ đó; nhưng đã bao giờ quí vị tự ngẫm nghĩ rằng liệu điều kì diệu ấy có xảy ra được không nếu thiếu vắng đóng góp của các nhà khoa học?
Ðúng thế: bên trong đài chắc chắn phải có các nhà khoa học tí hon đang chơi nhạc!
Vâng, khoa học đóng vai trò sống còn trong cuộc sống của chúng ta: nhưng khi động đến vấn đề hành trang khoa học thì rất cỏ thể quí vị còn hiểu biết quá ít. Tôi viết như vậy dựa trên một nghiên cứu gần đây của Tổ chức Khoa học Quốc gia, cho biết hầu hết dân Mĩ không nắm được những định luật cơ bản của khoa học.
Ðể minh chứng kết luận trên với chính bản thân mình, quí vị hãy thử sức với ba câu hỏi sau đây, trích từ các câu hỏi của Tổ chức Khoa học Quốc gia:
1. Ðúng hay sai: con người đầu tiên đã từng sống cùng thời với khủng long?
2. Cái gì chuyển động nhanh hơn: ánh sáng hay âm thanh?
3. Hãy cho biết ADN là gì?

°°°

Quí vị đã xong chưa? Nào, chúng ta thử xem đáp án.
1. SAI. Thực tế là tất cả các con khủng long đã bị diệt chủng khoảng hơn một tuần trước khi xuất hiện con người đầu tiên, có lẽ dưới dạng như Bob Dole. Ấy thế mà hầu hết dân Mĩ lại lầm tưởng rằng loài người và khủng long đã từng chung sống. Hiểu biết sai lầm này bắt nguồn từ những thông tin đại chúng hết sức lệch lạc, điển hình là một sêri phim hoạt hình hàng ngày "Gia đình Flintstones", trong đó có một gia đình hoang dã Flintstones nuôi một chú khủng long tên là Dino.
Nhưng trái lại, theo các nhà khảo cổ học, những người đã nghiên cứu rất kĩ các hoá thạch với độ chính xác rất cao bằng một phương pháp gọi là "bán rã đồng vị carbon", thì Dino thực ra chỉ là một nhân vật do diễn viên đóng giả thôi. "Tôi cho rằng đó là Barney", một nhà khảo cổ học gần đây vừa tuyên bố.
2. Ðể trả lời câu hỏi này, chúng ta cần quan sát một cơn bão ập đến và khi một tia sét đánh xuống. Ðầu tiên quí vị sẽ nhìn thấy tia chớp; rồi sau đó nghe thấy tiếng sấm; tiếp đó là tiếng người thét lên, nếu tia sét đánh trúng ai đó; cuối cùng là các tiếng kêu, tiếng la hét của những người đứng gần đó và chứng kiến cảnh này. Từ hiện tượng này chúng ta rút ra kết luận là ánh sáng đi nhanh hơn âm thanh, bởi vì ánh sáng xuất phát từ trên trời và lập tức bị lực hấp dẫn hút xuống, còn âm thanh thì chuyển động lan toả và bị chuyển động tự quay của quả đất kéo đi.
3. ADN là viết tắt của một thuật ngữ di truyền học "deoxy ribonucleic antidisestablisment arianis - m", một chuỗi kí tự rất phức tạp được tìm thấy bên trong cơ thể con người dưới dạng những gen rất nhỏ được gọi là "chromosomes". Thông tin chứa trong chuỗi ADN quyết định các đặc tính sinh học của mỗi chúng ta như giới tính, màu mắt, tuổi tác, và số chứng minh thư. Các nhà di truyền học cũng có một khám phá kì diệu là các gen này rất giống với các gen của những loài động vật khác.
Phát minh trên đã đưa đến một hướng nghiên cứu mới phục vụ nhân loại bằng cách thay đổi gen, điển hình là các thí nghiệm với ruồi giấm để tách ra được gen gây bệnh hói đầu. Các nhà sinh vật học sở dĩ chọn ruồi giấm để nghiên cứu vì họ nhận thấy hầu hết ruồi giấm đều không có tóc. Chương trình này đã kéo dài chín năm và tiêu tốn 31 triệu đô la, nhưng kết quả thì thật hoàn mĩ: khi đối chiếu một nhóm các ruồi giấm đã đổi gen với các ruồi giấm không đổi gen, người ta đều thấy đó là các chấm đen, bởi vì cách duy nhất mà nhà sinh vật học bắt ruồi giấm đứng im để quan sát dưới kính hiển vi là đập bẹt chúng một cái bằng cuốn tạp chí Khoa Học Hoa Kì Hôm Nay.

°°°

Nếu câu trả lời của quí vị không đạt theo đáp án thì cũng xin đừng quá lo lắng. Quí vị không đơn độc, vì theo kết quả của Tổ chức Khoa học Quốc gia, có 25%, tức là cứ 6 người thì mới có một người, trả lời đúng những câu hỏi trên.
Và nếu quí vị cho rằng đó là một nhận xét đáng buồn, thì có lẽ quí vị nên xem những bức thư độc giả sẽ gửi cho tôi, trong đó có bài viết này gửi kèm với đoạn "25%" và "6 người thì có một" được khoanh tròn trong mực đỏ với hàng đống nhận xét rằng con số ấy không đúng.


CHUYỆN RẮN

Hàng ngày tôi vẫn đưa lũ nhóc đến trường để hấp thụ những kiến thức quan trọng. Ví dụ: Thủ đô của Surinam là gì? - Paramaribo; Vì sao nước biển mặn? - Muối. Nếu lịch sử luôn lặp lại, thì hẳn bọn trẻ cũng không biết được câu trả lời cho câu hỏi: "Loài rắn nào lớn nhất trên thế giới?"
Ðúng thế, thằng con tôi học lớp Hai cũng không biết điều này. Mà chính tôi lại biết được loài rắn lớn nhất là loài nào mới chết chứ. Kết quả là chuyện sau đây đã xảy ra.
"Ðó là anaconda," tôi bảo thằng bé, "một loài rắn sống ở Nam Mĩ."
"Sai," nó nói. "Ðó là loài rắn python. Python là loài rắn lớn nhất."
"Python cũng lớn đấy," tôi nói. "Nhưng đứng cạnh con anaconda, thì con python trong bé tẹo như một con giun đất." Tôi nói có lẽ hơi quá, nhưng đấy là nói ví dụ thôi.
"Python mới chính là loài rắn lớn nhất," nó lại nói. "Billy bảo con thế mà."
"Billy?" tôi hỏi. "Cái thằng Billy ở đầu phố á? Hay là Billy - Chuyên-Gia-Rắn-Hàng-Đầu-Thế-Giới đang học lớp hai? Con nghe đây. Ðó là loài anaconda, sống ở Brazil, Nam Mĩ. Con lớn nhất có chu vi tới 44 inch."
"Chu vi là gì hở bố?"
"Là vòng bụng. Nó phải to bằng 3 lần con người ấy chứ."
"Thế con anaconda có ăn thịt con python không hả bố?"
"Con python mà trong thấy con anaconda ấy à, có mà nó chạy mất dép ấy chứ!"
"Billy sẽ không chịu tin đâu," thằng bé băn khoăn.
"Thôi được rồi. Bố không muốn tranh cãi dài dòng vô ích. Ðiều quan trọng nhất là con phải biết được cái gì là đúng, cái gì là sai; họ tin hay không thì kệ họ."
"À à..."
"Con chỉ cần nói vời Billy rằng chính anaconda là loài rắn lớn nhất thế giới, và rằng nếu còn ai đó không tin thì trước hết hãy tự xem lại cái đầu của mình còn có đưa ra được bằng chứng nào không."
Thế là thằng con tôi chạy ra phố, không biết có phải để cãi nhau một mất một còn về đề tài python-anaconda hay không. Tôi ngồi lại nhà với vại bia và suy tư về nền giáo dục quốc gia.
Vài phút sau, chuông điện thoại reo. Ðó là Glenn, bố của Billy.
"Billy nói với tôi là con ông tuyên bố rằng loài rắn lớn nhất la anaconda, và rằng nếu ai còn không tin thì phải tự xem lại cái đầu của mình," Glenn nói. "Tôi không muốn nói nhiều với ông. Nhưng ông nên biết rằng loài rắn lớn nhất thế giới là loài python sống ở Ðông Nam Á. Tên đầy đủ là python reticulatus. Một con python có thể dài đến 32 feet 9½ inch. Con anaconda dài nhất người ta đo được chỉ có 27 feet 9 inch."
"Glenn, tôi rất hoan nghênh những cố gắng của anh nhằm giáo dục các cháu hàng xóm," tôi nói. "Nhưng loài rắn lớn nhất thế giới chính là anaconda, tên khoa học là eunectes murinus. Ðể cạnh nhau, con anaconda của tôi phải to gấp đôi con python của anh. Hiển nhiên anaconda la loài rắn lớn nhất trên thế giới."
Xem ra Glenn vẫn chưa chịu thua, "Ông hãy tự nghĩ lại đi, và nên hiểu rằng người ta đo kích thước loài rắn bằng chiều dài từ đuôi đến mũi; chứ không phải đo vòng quanh như đo sọt rác đâu. Mà con ông dùng thuật ngữ nào nhỉ - Chu vi? Chu vi là cái gì vậy?".
"Tôi hiểu, tôi hiểu, Glenn, nhưng anh cũng nên biết là đo rắn là một vấn đề phức tạp, chứ không đơn giản như đo chiều dài ống nước sau nhà."
"Ông mà cũng biết đo ống nước à," Glenn nói. "Chỉ cần nhìn đường ống chạy ở vườn sau nhà thì e rằng ông cũng không thạo về đo ống nước hơn đo rắn là mấy."
Cúp máy.
"Có một bài học rút ra từ chuyện chẳng đâu vào đâu này," tôi dạy thằng con, "là một người mạnh mẽ, cứng rắn cần phải đứng lên để tranh luận chống lại những thông tin lệch lạc của những kẻ bảo thủ và chưa được giáo dục đầy đủ."
Vả lại tôi cũng biết đo ống nước nhà tôi đấy chứ. Nó có chu vi 3 inch và dài 50 feet. Tính về chiều dài, thì nó gấp đôi con python reticulatus, nhưng không thể vì thế mà nói là nó lớn hơn được.