Một giờ bốn mươi phút sau khi Scarlett lên phòng, ông ngoại nàng mới rời cái lăng mộ nguy nga là ngôi nhà của ông để đi đến nhà thờ. Khoác áo măng tô dày, khăn len quấn cổ, trên mái tóc bạc trắng của ông là chiếc mũ lông chồn trước đây của một sĩ quan Nga do chính tay ông hạ sát trong trận Borodino, ông vẫn thấy lạnh mặc dầu trời nắng và mùa xuân đang đến. Ưỡn thẳng người, bước đi không cần chống gậy, ông gật đầu chào lại mọi người ông gặp trên đường, bởi Pierre Robillard là một nhân vật nổi tiếng ở khắp Savannah.Đến đền thờ phái Calvin ở Chippewa Square, ông ngồi vào hàng ghế thứ năm, chỗ ông vẫn ngồi từ ngày khánh thành đền thờ cách đây năm mươi năm. James Monroe, lúc bấy giờ là Tổng thống Hoa Kỳ đã đến dự lễ khánh thành và yêu cầu được gặp người đã từng phục vụ Napoléon, từ trận Austerlytz tới Waterloo. Pierre Robillard đã tỏ ra lịch sự với ông ta, bởi vì một Tổng thống bình thường thì chẳng có gì đáng chú ý đối với một chiến sĩ đã từng chiến đấu bên cạnh một Hoàng đế.Lễ xong, ông ra dấu cho một vài người theo ông đến bậc thềm của gian cung thánh. Ông hỏi thăm họ, và nghe họ trả lời. Rồi gương mặt rạng rỡ, ông lại về ngủ cho đến giờ ăn trưa. Những chuyến đi hàng tuần đến nhà thờ làm cho ông ngày càng mệt mỏi. Ông chỉ thiu thiu ngủ và thức dậy ngay trước khi Jérome bưng mâm lên. Trong lúc chờ đợi, ông nghĩ đến Scarlett.Đời tư và ngay cả bản thân đứa cháu gái không làm ông bận tâm. Đã nhiều năm nay, ông không hề nghĩ đến nó và sự xuất hiện của nó ở đây cùng với mấy bà con gái của ông không làm cho ông vui mà cũng chẳng làm cho ông buồn. Đứa cháu chỉ khiến ông chú ý từ khi Jérome đến gặp ông để than phiền về nó, về những lời đòi hỏi của nó mà theo Jérome là đã gây xáo trộn dưới bếp. Và rồi, như người đầy tớ trung tín khẳng định chính nàng sẽ gây ra cái chết cho ông Robillard khốn khổ vì đã thay đổi chế độ ăn uống của ông với bơ, món xốt và đồ ngọt.Như vậy là Scarlett đang thực hiện những ý nguyện của ông ngoại mình mà không hề biết. Ông không còn chờ mong gì nữa ở cuộc đời nầy, ngoài những tháng, có thể là những năm, với một nề nếp không thay đổi giữa những giấc ngủ và những bữa ăn, xen kẽ những chuyến đi hàng tuần tới nhà thờ. Dòng đời đều đều ấy không làm cho ông khó chịu bởi vì dưới mắt ông đã có hình ảnh của người vợ yêu thương, và trong lòng ông, niềm tin chắc chắn sẽ gặp lại bà sau khi chết. Suốt ngày đêm, ông cứ mơ thấy bà khi ông ngủ và lại hồi tưởng những kỷ niệm về bà khi ông thức. Với ông, cuộc sống vậy là đủ rồi - không hoàn toàn đầy đủ, nhưng với một người vốn sành ăn như ông mà chúng chỉ dọn cho những món ăn lạt lẽo không rõ là món ăn gì và thường thì nguội lạnh, nếu không bị cháy. Ông muốn Scarlett ra tay dọn dẹp lại việc nầy cho có trật tự.Scarlett đã nghi ngờ không đúng về những ẩn ý của ông ngoại nàng. Vừa nhìn nàng lần đầu tiên, ông đã phát hiện ở nàng một uy thế xứng với uy thế của chính ông. Bởi vì ông không còn đủ sức để buộc người ta phải vâng lời nữa, ông sẽ lợi dụng quyền độc đoán ở nàng vào mục đích của ông. Bọn đầy tớ biết rằng ông đã quá già và quá mệt mỏi để có thể áp đặt ý chỉ của ông vào chúng, nhưng Scarlett còn trẻ và đầy sức sống. Ông không yêu cầu nàng phải có mặt bên ông, càng không yêu cầu nàng yêu thương ông; ông chỉ yêu cầu nàng điều khiển mọi việc trong nhà theo những tiêu chuẩn và chỉ thị của ông, như chính ông trước đây đã làm. Nếu hôm đó ông nghĩ đến nàng thì không phải vì tình thương mà chỉ nhằm điều chỉnh phương pháp giúp ông đạt đến những mục đích của mình.- Đi gọi Scarlett vào đây cho ta, nói ta muốn gặp nó, ông ra lệnh khi Jérome bưng mâm vào.- Cô ấy chưa về, thưa ông, người quản gia già đáp với nụ cười rạng rỡ.Cơn giận của ông chủ làm Jérome thích thú. Lão ta căm ghét Scarlett.Cùng lúc đó, Scarlett đang ở tại khu chợ trung tâm với gia đình O'Hara. Sau khi cãi nhau với ông ngoại, nàng mặc quần áo, cho Pansy đi nghỉ, rồi đi vòng sau vườn để một mình tới Jamie, cách đó hai con phố. "Em đến để đi lễ với chị đây" nàng nói với Maureen. Thực ra điều nàng cần hơn cả là được đi cùng với những con người dễ thương và độ lượng.Lễ xong, đàn ông đi một nơi, còn đàn bà và trẻ con đi một phía.- Họ đi hớt tóc và tán gẫu với ông thợ ở khách sạn Pulaski, Maureen giai thích cho Scarlett. Sau đó, có lẽ họ đi uống rượu ở quán. Ở đây, người ta nghe được nhiều tin tức hơn là đọc báo kia đấy. Bọn nầy chỉ theo dõi tin tức ở chợ thôi.Khu chợ trung tâm cũng náo nhiệt như khu chợ ở Charleston và cũng cùng chức năng như thế. Chỉ cần được nghe tiếng ồn ào ở chợ, được mặc cả, được gặp gỡ và cười đùa, cũng đủ để Scarlett nhận thấy là lâu nay nàng đã thiếu vắng cái không khí đó như thế nào, nhất là khi nàng bị lôi kéo vào cuộc ăn chơi thời thượng trong Mùa chơi vừa qua ở Charleston.Nàng tự trách mình đã không đem Pansy theo. Nếu có nó thì nàng đã mua được nhiều hoa quả lạ của nước ngoài qua cảng Savannah. Maureen và Helen mang cho gia đình O'Hara. Scarlett gửi họ mang giùm vài trái cam và nài họ phải dùng với nàng một ít cà phê và bánh caramen trong một gian hàng.Nhưng Scarlett không nhận lời ăn cơm ở nhà O'Hara. Nàng đã không báo trước cho đầu bếp sự vắng mặt của mình, và nàng muốn tranh thủ ngủ thêm một tí để mặt mày khỏi nhợt nhạt trước khi Rhett có thể tới đây trên chuyến xe lửa chiều nay.Đến trước cửa ngôi nhà của Robillard, nàng ôm hôn Maureen và kêu to chào những người khác còn tụt lại sau chờ mấy đứa nhỏ đi chập chững và chờ Patricia mang bầu đang ì ạch theo sau khá xa. Helen chạy theo nàng.Những buổi tối diễn ra theo những nhịp độ khác nhau. Đàn ông làm việc nặng nhọc, về nhà mệt mỏi, chỉ mong trước hết có một bữa ăn ngon, một ống điếu và một ly rượu. Đàn bà thì lo thoả mãn những thứ đó. Sau đó buổi tối thì tuỳ hứng. Thường thì cả nhà tập trung ở nhà Matt, vì anh ta có tới năm đứa con nhỏ không thể để chúng ngủ một mình trên lầu. Maureen và Jamie giao Jacky và Helen cho Mary Kate, còn Patricia có thế mang mấy đứa con hai ba tuổi theo mà không phải đánh thức chúng dậy. Chẳng mấy chốc đã có ai đó chơi nhạc. Từ ngày có Colum về, anh là người khởi xướng.Lần đầu tiên trông thấy cái bodhran, cứ tưởng là cái trống con. Thực ra đó là một miếng da căng trên một vòng sắt, đường kính khoảng hơn nửa thước, nhạc cụ nầy chỉ có một mặt, như cái trống con và Gerald ôm nó như ôm trống vậy, khi anh ngồi, anh để nó ở trên đầu gối, cầm lấy chính giữa chiếc đũa và gõ vào mặt trống bằng hai đầu đũa, thì nàng cho đó là một cái trống. Một cái trống tồi tàn, nàng nghĩ, chc đến khi Colum cầm lấy nó. Tay trái anh để bên trong tấm da như để vuốt ve nó, còn bàn tay phải cầm chiếc đũa và múa tít nhờ bàn tay và cổ tay cực kỳ uyển chuyển. Bàn tay xuống rồi chuyển vào giữa mặt trống, ấn chiếc đũa vào những nhịp trống dồn dập, cuốn hút. Tiếng trống lúc lớn lúc nhỏ, nhưng không lúc nào nhịp điệu lơi lỏng, ngay cả khi cây violon, Sáo và phong cầm cùng hoà chung. Maureen bị thu hút mải mê đến nỗi quên cả tung bộ xương con của mình.Scarlett hoàn toàn thả hồn theo điệu nhạc mê hồn ấy. Nàng khóc, cười, nhảy múa như chưa bao giờ tưởng có thể nhảy múa như thế. Mãi cho đến khi Colum đặt cái bodhran xuống và đòi uống thì nàng mới nhận thấy ai cũng say sưa chứ không riêng gì nàng.- Con người nầy không giống với những con người khác, nàng thầm nghĩ và nhìn anh với vẻ kính trọng và khâm phục.- Scarlett yêu quý, em biết rành hơn chị về món sò huyết, Maureen nói lúc vừa đến chợ. Em làm ơn chọn giùm những con ngon nhất nhé. Chị sẽ làm món cháo cho Colum, vào giờ uống trà.- Để uống trà ư? Món nầy bổ ngang với một bữa ăn đấy!- Chị biết, nhưng chiều nay chú ấy phải nói chuyện tại một cuộc họp và không có thời gian ăn tối trước.- Cuộc họp gì vậy, Maureen! Mình có đi không?- Không, đó là cuộc họp của những người Ireland tình nguyện, không có phụ nữ tham dự.- Colum sẽ nói gì với họ?- Chú ấy sẽ nói với họ rằng trước hết họ là người Ireland, mặc dầu họ đã là người Mỹ từ lâu. Sau đó, chú ấy làm cho họ chảy nước mắt, khi nhắc lại đất nước xa xưa của họ để rồi họ dốc túi ra ủng hộ những người nghèo và cần được giúp đỡ ở Ireland. Theo Jamie, Colum là một diễn giả không ai nghe mà có thể cầm lòng được.- Em tin như vậy. Ở anh ấy có cái gì đó như ma thuật.- Vậy thì em hãy tìm giúp chị những con sò ma quái đi!Scarlett bật cười.- Chúng sẽ không nhả ra ngọc, nàng vừa nói vừa nhại giọng Maureen, nhưng chúng sẽ cho một bát cháo ngon.Colum nhìn tô cháo bốc khói, nhíu mày.- Cái nầy quá thịnh soạn cho một bữa ăn nhẹ, Maureen ạ.- Bữa nay sò ngon tuyệt, chị tươi cười nói.- Ở Mỹ người ta không in lịch hay sao ấy nhỉ!- Nào Colum, ăn đi cho nóng.- Chúng ta đang còn trong Mùa Chay, Maureen ạ. Chị biết lề luật ăn chay rồi đấy: mỗi ngày ăn một bữa và kiêng thịt.Scarlett từ từ để muỗng xuống. Thế thì mấy bà dì của nàng có lý. Chị Maureen tội nghiệp! Một bữa ăn ngon như thế phải bỏ đi - không kể việc chị phải chịu đền tội nữa. Sao Colum lại là lynh mục nhỉ!Sững sờ, Scarlett thấy Maureen vừa mỉm cười vừa thọc muỗng vào tô để vớt một con sò.- Chị không sợ hoả ngục đâu, Colum ạ, chị được sự miễn trừ của dòng họ O'Hara mà. Em cũng là người thuộc dòng họ O'Hara. Em cứ ăn cho khỏe đi.- Cái gì là sự miễn trừ của dòng họ O'Hara! Scarlett hỏi, mỗi lúc mỗi thêm ngạc nhiên.Colum miễn cưỡng trả lời thay cho Maureen.- Cách nay khoảng ba mươi năm, đã xảy ra một trận đói khủng khiếp nhất trong lịch sử Ireland. Người ta chết đói suốt hai năm ròng không có lương thực, người ta đã phải ăn cỏ cho đến khi cỏ cũng chẳng còn. Người ta chết hàng ngàn người mà không ai có thể cứu họ được cả. Trong một vài xứ đạo, những người sống sót được miễn ăn chay để khỏi phải chết đói. Gia đình O'Hara nằm trong số đó, được miễn ăn chay, trừ việc kiêng thịt, cố nhiên.Anh nhìn thẳng vào tô nước đặc sệt trên đó lềnh bềnh mấy con sò với mấy giọt bơ. Đặt một ngón tay lên miệng để bảo Scarlett im lặng, Maureen ra dấu bảo nàng ăn đi. Nàng không đợi phải giục.Một lúc lâu sau, Colum cũng cầm lấy muỗng. Anh cúi đầu húp hết tô cháo ngon lành ấy và thì thầm cảm ơn Maureen rồi đi qua nhà Patricia, nơi anh ở với Stephen.Scarlett nhìn Maureen vẻ tò mò.- Chị có ở Ireland hồi xảy ra nạn đói không?- Có. Cha chị là một chủ quán rượu, gia đình cũng may mắn hơn người khác. Thiên hạ lúc nào cũng tìm được một vài xu để mua rượu nên nhà chị lúc nào cũng có tiền để mua bánh, mua sữa. Chỉ có những nông dân nghèo là khổ nhất. Ôi! Thật khủng khiếp!Hai tay khoanh trước ngực, Maureen rùng mình nhớ lại dĩ vãng. Chị rưng rưng nước mắt và giọng nói nghẹn ngào:- Họ chỉ ăn khoai tây thôi, em hiểu đấy. Họ phải bán sạch, nào lúa mì họ trồng ra, nào bò họ nuôi, nào sữa và bơ họ sản xuất. Đúng, phải bán sạch trước để trả địa tô.Họ chỉ còn lại một ít bơ, sữa, đôi khi vài con gà mái để có trứng ăn ngày chu nhật, nhưng họ sống chủ yếu bằng khoai tây và họ phải chịu đựng như vậy. Nhưng tới khi khoai tây bắt đầu thối thì họ chẳng còn gì nữa. Chẳng còn gì hết…Maureen nín lặng. Chìm đắm trong những kỷ niệm đau buồn, chị đung đưa thân hình, hai tay vẫn khoanh trước ngực. Đôi môi chị rung rung bật ra một tiếng kêu đau đớn.Scarlett đứng phắt dậy ôm chặt lấy chị. Maureen tựa vào ngực nàng khóc.- Em không thể nào hiểu nổi thế nào là không còn gì để ăn cả, chị nói giữa hai tiếng nấc.Scarlett nhìn than hồng đang rực đỏ lên trong lò sưởi.- Có, em đã biết nó thế nào rồi…Ôm chặt Maureen trong vòng tay, nàng kể cho chị nghe lúc nàng trở lại Tara sau khi Atlanta bị quân Bàc đốt cháy. Đôi mắt ráo hoanh và giọng nói trầm tĩnh, nàng kể lại chuyện đồn điền bị tàn phá, nỗi tuyệt vọng, những tháng dài đằng đẵng nàng đã bị cơn đói hành hạ, cơn đói làm cả người bủn rủn. Nhưng chỉ đến khi Scarlett kể tới việc phát hiện ra mẹ nàng đã chết khi nàng về đến Tara, và cha nàng suy sụp tinh thần, trước bao thử thách thì nàng không sao còn chịu đựng được nữa, oà khóc.Và lần nầy, chính Maureen ôm nàng vào lòng vỗ về.