ài
Thiết tiền ca của cụ Nguyễn Phan Lăng có ảnh hưởng rất lớn ở đương thời, phá cả một chính sách kinh tế của thực dân, bị thực dân cấm, nên rất ít người biết. May mà có người nhớ được; chúng tôi theo
Hợp tuyển thơ văn Việt Nam mà chép lại đây trọn bài vì nghĩ tài liệu đó rất nên phổ biển, có thể trích giảng trong các sách giáo khoa Tiểu học và Trung học được.
Tiền với bạc đó là máu mủ,Không có tiền no đủ được sao?Một ngày là một tiêu hao,Máu rơi của hết sống sao được mà!Trời đất hỡi! dân ta khốn khổ,Đủ trăm đường thuế họ thuế kia,Lưới vây chài quét trăm bề,Róc xương róc thịt, còn gì nữa đâu?Chợt lại thấy bắt tiêu tiền sắt,Thoạt tai nghe bần bật khúc lòng.Trời ơi có khổ hay không?Khổ gì bằng khổ mắc trong cường quyền.Họ khinh lũ đầu đen không biết,Lấy mẹo lừa giết hết chúng ta.Bạc vào đem sắt đổ ra,Bạc kia thu hết sắt mà làm chi?Họ tính lại suy đi đã kiệt,Trói chân tay để chết người mình.Anh em thử nghĩ cho tinh,Sẽ đem soi xét tâm tình họ xem.Họ không muốn người Nam buôn bán,Để một ngày một cạn của đi,Còn trơ đống sắt đen sì,Bạc kia không có lấy gì thông thương.Dầu có muốn xuất dương thương mại,Đem sắt đi ai dại với mình,Rồi ra luẩn quẩn loanh quanh,Vốn kia không có, lợi sinh được nào?Nó lại thấy lương cao muốn chiết,Sợ người mình thấy thiệt thì kêu,Nó đưa tiền sắt cho tiêu,Tuy rằng không chiết mà hao thiệt nhiều.Ấy nó nghĩ mưu cao dường thế,Chỉ tìm đường làm tệ nước ta,Làm cho kẻ xót người xa,Làm cho nhớn bé trẻ già bỏ nhau,Làm cho muốn cất đầu không được,Làm cho đi một bước không xong,Thế mà ta vẫn ngay lòng,Tưởng làm như thế cũng không hề gì!Rồi chỉ sợ đến khi hết cả,Muốn làm gì cũng chả làm xong.Muốn công cũng chả nên công,Muốn nông không vốn thì nông thế nào?Muốn buôn bán không dào lưng vốn,Muốn học hành phí tổn lấy đâu?Bấy giờ ta mới biết đau,Dại rồi cắt rốn vật đầu được chi?Nếu họ có bụng gì ta nữa,Sao họ không mở cửa thông đồngNhà Đoan Kho bạc tiêu chung,Lúc buôn lúc bán lúc cùng vào ra.Sao nó chỉ bắt ta tiêu lẫn,Mà nó không chịu bận đến mình?Chẳng qua giở thói ma tinh,Sao không cứ phép công minh mà làm?Người Pháp với người Nam như một,Bảo hộ thì chỉ cốt thuận dân,Nhẽ đâu cậy thế cậy thầnNhẽ đâu trái lẽ cầm cân công bìnhNào hiệp biện văn minh đâu đó?Nào thượng thư, đốc bộ là ai?Nào là phủ huyện quan sai,Hội viên thông ký là người nước ta?Ai tách bạch cho ra lẽ phải,Ai dám đem lời cãi cho mình?Thị phi ai biện cho rành.Búa rìu chẳng nhụt, lôi đình chẳng kinh,Làm cho tiền trở lại mới nghe,Bảo nhau mạnh cánh, mạnh bè,Cho người lừa đảo hết nghề hết khôn.Tôi xin nhớ như chôn vào ruột,Tôi xin châm lửa đốt hương trầm,Tôi xin tạc chữ đồng tâm,Dựng đài kỷ niệm trăm năm phụng thờ.Thôi đừng giữ thói nhơ ô mị,Bảo thế nào, người ký cả tay,Ngại khi nhời nói hay hay,Trăm người trăm miệng đắng cay muôn phần.Này hỡi bạn quốc dân ta nữa,Cơ sự này nó sợ đến đâu?Bỗng như tiếng sét trên đầu,Kinh kinh hãi hãi biết đâu thế nào..........................Ấy là phúc nước Nam ta đó,Ấy là cơ máu mủ ta còn.Đời đời cháu cháu con con,Còn non còn nước vẫn còn Việt Nam.Nguyễn Phan Lăng.
