àn ngỗng trời đã đến cứu Âsa, cô bé chăn ngỗng, và bé Mats, để chúng vượt qua hồ Hjălmar xong, rồi bay thẳng lên phía bắc, và đến tỉnh Văstmanland. Ở đấy ngỗng hạ xuống một trong những cánh đồng rộng của vùng Fellingsbro để nghỉ và ăn cho lại sức. Cả Nils nữa cũng đói, nhưng kiếm khắp mọi phía mà chẳng có gì ăn được cả.
Đi xem xét chung quanh thì chú trông thấy ở cánh đồng bên cạnh hai người đang cày. Bỗng họ ngừng lại, và ngồi xuống ăn trưa. Nils liền chạy về phía họ, và đến rất gần. Có thể là họ ăn xong thì sẽ vớ được vài miếng ăn thừa, cả một mẩu vỏ bánh mì cũng nên.
Một con đường cái chạy dọc theo cánh đồng, và trên đường có một ông lão đang đi. Trông thấy hai người đi cày, ông lão leo qua hàng rào đi về phía họ.
Ông ta nói: "Lão cũng vậy, đã đến giờ ăn". Rồi, cầm túi thức ăn lên, ông ta lấy ra bơ và bánh mì. "Không phải ngồi ăn một mình bên vệ đường, thật là dễ chịu".
Chỉ một chốc hai người cày ruộng được biết rằng họ đang cùng ăn với một người thợ mỏ ở xứ Norrland.[1] Từ nay về sau ông ta không thể làm việc được nữa, nhưng vẫn ở một túp nhà con bên cạnh mỏ. Ông ta có một người con gái lấy chồng trong vùng Fellingsbro, ông ta vừa đi thăm con về, và cô ta rất muốn bố đến ở với mình; nhưng ông lão không thể quyết định như thế được.
- Vậy ra bác không cho rằng vùng này cũng đẹp chẳng kém gì xứ Norrland à? Mấy người nông dân nói, vừa nói vừa mím môi một tí vì họ thừa biết rằng Fellingsbro là một trong những vùng đẹp nhất và giàu nhất nước.
- Làm sao mà tôi lại có thể ở một cái đồng bằng giống như thế này được! Ông lão kêu lên, vừa kêu vừa làm điệu bộ như gạt ra một ý nghĩ không thể tưởng tượng được.
Cả ba người liền hết sức hữu ái bàn xem trong tỉnh Västmanland nơi nào ở thích hơn cả. Một trong hai người dân cày sinh ở Fellingsbro, và ca tụng những giá trị của vùng mình ; nhưng người kia quê ở vùng Văsterâs, thì cho rằng các bờ phá Malar [2] với những xoi đất phủ rừng và những cái ghềnh xinh xắn, đã thành nơi đẹp nhất đất nước.
Dù sao, ông lão vẫn không chịu để cho người ta thuyết phục, và muốn tỏ cho những người kia thấy là mình có lý, ông ta xin phép kể cho họ nghe một câu chuyện mà ông ta đã được nghe ông già bà cả kể từ thuở còn thơ.
"Cách ngày nay lâu, lâu lắm, ở tỉnh Văstmanland có một bà già thuộc một dòng giống khổng lồ, giàu có đến mức mà sở hữu là toàn thể miền này. Dù ở trong cảnh sung túc vô cùng, bà ta vẫn mang những mối lo lớn, vì không biết chia tài sản cho ba con trai như thế nào. Bà ta thương người con út hơn cả và muốn anh ta được phần tốt nhất. Nhưng đồng thời bà ta lại sợ là cái ân huệ ấy sẽ làm cho hai người anh oán hận anh ta, nếu họ thấy là việc chia gia tài không được công bằng.
"Một hôm, bà mẹ cảm thấy là mình đã quá gần đất xa trời để có thể còn suy nghĩ lâu la hơn nữa về cái điều vẫn làm mình bận tâm. Thế là bà ta cho gọi ba con trai đến và nói với họ về cái gia tài.
"Mẹ đã chia của cải ra làm ba phần và các con hãy tự chọn lấy phần mình, bà bảo họ thế.
"Phần thứ nhất gồm tất cả những rừng sồi của mẹ, những
lùm cây um tùm và những bãi cỏ nở hoa quây quần quanh phá Malar.[3] Con nào chọn phần này sẽ được những đồng cỏ tốt tươi để nuôi cừu và bò ở ven bờ phá; và ở trên các xoi bãi thì bẻ củi tươi, nếu không muốn trồng trọt gì. Vô số vũng và lạch từ biển ăn sâu vào đất liền, sẽ đem đến nhiều khả năng cho việc buôn bán đường biển và việc giao lưu với nội địa. Ở các cửa sông, chủ nhân của đất này có thể xây dựng những cảng rất tốt, và vì thế mẹ cho rằng làng mạc và thành thị sẽ mọc lên dễ dàng trên lãnh thổ này. Đất đai dù bị chia cắt manh mún như thế, vẫn không ngăn trở gì việc trồng trọt. Con cháu chủ nhân vùng này phải đi lại từ đảo nọ sang đảo kia mới có lợi. Họ sẽ thành những nhà hàng hải giỏi, có thể vượt biển đến những đất nước xa xôi và kiếm được ở đấy những tài sản lớn. Vậy phần thứ nhất của mẹ là thế. Các con nghĩ thế nào?"
"Ba người con trai đều đồng ý rằng phần đó thật tuyệt vời. Người nào mà được thì chỉ còn có thể cho rằng mình là người hạnh phúc nữa mà thôi.
"Quả thật phần này chẳng chút khuyết điểm nào cả! Bà lão khổng lồ lại nói tiếp, nhưng mà phần thứ hai cũng chẳng đáng coi thường, vì mẹ đã gom vào đấy tất cả những đất đai bằng phẳng và những đồn điền quang đãng mà mẹ có. Cánh đồng này tiếp theo cánh đồng kia, suốt từ miền phá Malar cho đến tận tỉnh Dalarna. Con nào lấy phần này sẽ chẳng có gì ân hận. Có thể tha hồ mà gieo trồng, có thể lập những vườn cây rộng lớn, và từ đời cha ông cho đến đời con cháu sẽ chẳng phải lo lắng về miếng ăn lấy một ngày, vì để cho đồng bằng khỏi khô cạn, mẹ đã đào ra những con sông lớn. Trên dòng, thỉnh thoảng lại có những thác nước đủ sức để quay các cối xay, hay để đặt những lò đúc. Dọc các dòng sông đó, mẹ lại bố trí những bãi cát, cho rừng cây mọc lên thuận tiện để ngày sau có củi mà đun. Đó là cái phần thứ hai của mẹ. Con nào mà được thì sẽ hoàn toàn có lý do để mãn nguyện".
"Ba người con trai cho là mẹ nói phải, và cám ơn mẹ đã vì họ mà bố trí mọi thứ hoàn hảo đến thế.
"- Mẹ đã cố làm hết sức mình, bà lão nói tiếp. Nhưng giờ thì mẹ đi đến cái việc đã làm mẹ băn khoăn hơn cả. Vì các con thấy đấy, mẹ đã bỏ vào phần thứ nhất tất cả các cánh đồng trồng cây, các bãi cỏ, các rừng sồi của mẹ; vào phần thứ hai tất cả các cánh đồng gieo trồng, tất cả những đất mới khai phá của mẹ. Nhưng khi mẹ muốn kiếm cái gì để xây dựng phần thứ ba thì mẹ mới thấy là tất cả của cải của mẹ chỉ còn lại có những sườn dốc phủ cây thông, những rừng cây bách, những vách núi đá và những phiến đá xám, không kể những bụi đỗ tùng cằn cỗi, những lùm cây xo xác, những cây bạch dương và những cái hồ nhỏ.
Và mẹ không thể mong là một đứa con nào của mẹ lại ưa thích những thứ ấy được. Tuy vậy, mẹ cũng quấy quá thu vén tất cả cảnh khổ ấy, đem đặt ra ở phía bắc và phía tây miền đất bằng phẳng. Mẹ lo rằng con nào mà chọn cái phần này thì sẽ chẳng còn có thể chờ mong cái gì ngoài cảnh nghèo khổ. Cừu và dê đúng là đàn gia súc duy nhất có thể nuôi được ở đây, rồi lại phải câu cá trên các hồ, săn bắn trong rừng để nuôi thân. Trong cái phần này có vô số thác nước để có thể dựng lên những nhà xay, rộng bao nhiêu cũng được; nhưng mẹ sợ rằng ở đây chỉ có vỏ cây để mà xay thôi. Và chủ nhân của phần đất sẽ phải gian khổ chống lại sói và gấu, ở những chốn hoang vu này.
"Cái phần thứ ba, mẹ cũng biết rõ, là không thể sánh được với hai phần kia; và giá mẹ chưa già đến thế này thì mẹ đã chia lại gia tài, nhưng mà việc ấy không thể làm được nữa rồi. Và giờ đây, trong giờ phút cuối cùng của mẹ, mẹ không thể nào yên tâm vì không biết phải cho con nào cái phần này, phần xấu nhất trong cả ba phần. Tất cả ba con đều hiếu thảo, nên mẹ thật là khổ tâm vì phải tỏ ra bất công đối với một trong ba con".
"Ngừng lời, bà lão khổng lồ lo lắng nhìn các con. Giờ họ không nói năng như lúc nãy, là bà đã chia của cải đúng hết sức nữa. Họ lặng thinh, và người ta thấy rõ ràng chủ nhân của phần đất thứ ba kia sẽ chỉ có thể là bất mãn mà thôi.
"Nhưng người con mà bà mẹ thương nhất, không thể chịu nổi cái cảnh mẹ phải băn khoăn phiền muộn như vậy, anh ta liền nói:
"Xin mẹ đừng lo buồn về việc chia này nữa, trái lại mẹ hãy bình tĩnh và an tâm mà nhắm mắt. Mẹ cứ cho con cái phần thứ ba. Con sẽ cố tận dụng phần đó, và có thành công hay không, con cũng sẽ không ca thán gì, khi thấy các anh con may mắn hơn con".
"Người con vừa nói xong là bà mẹ liền bình tĩnh trở lại. Bà cám ơn con và khen con có tấm lòng quảng đại. Bà chẳng còn chút khó khăn nào trong việc chia hai phần đất kia, vì có thể nói là hai phần giá trị chẳng hơn kém gì nhau cả.
"Khi mọi việc đã giải quyết xong, bà lão cám ơn người con út một lần nữa, nói rằng chính bà đã mong chờ anh ta giúp bà. Bà xin anh ta khi đã đến cái xứ sở hoang vu của mình thì nhớ lại tấm lòng thương yêu lớn lao của bà đối với anh ta. Nói xong, bà nhắm mắt và qua đời.
"Chôn cất bà xong, ba anh em mỗi người đi xem xét phần gia tài của mình. Hai người anh, tất nhiên chỉ có thể mãn nguyện mà thôi.
"Người con thứ ba đi lên xứ sở hoang dã của mình, và thấy là mẹ mình đã nói đúng: của cải của anh chủ yếu chỉ gồm có những sông núi đá và những chiếc hồ con. Anh hiểu rằng mẹ anh đã nghĩ đến anh với tấm lòng thương yêu, khi dựng nên đất này để dành phần cho anh; vì tuy là trong tay chỉ có những thành phần xấu kém, bà đã tập hợp cả lại, chăm chút đến thế nào, và đã làm ra cái vùng đẹp nhất trong mọi vùng này. Cái xứ hoang dã làm cho người ta sợ này, không phải vì hoang dã mà kém phần xinh đẹp. Người con út hài lòng nhận thấy thế, nhưng anh ta vẫn không được sung sướng.
"Bỗng anh ta trông thấy đất chỗ này chỗ kia có một vẻ là lạ. Và, xem xét kỹ hơn, anh ta phát hiện ra là gần như khắp nơi đều có những mạch kim loại chạy thành vỉa ở trong đất. Anh ta tìm thấy nhiều nhất là sắt, nhưng cũng nhiều bạc và đồng."[4]
"Ước đoán rằng tài sản của mình nhiều hơn của hai anh, dần dà anh ta bắt đầu hiểu dụng ý của mẹ như thế nào, khi bà chia gia tài cho các con".
Chú thích :[1] Norrland là xứ Bắc, gồm mấy tỉnh ở phía bắc miền đồng bằng Thụy Điển; còn miền đồng bằng là nam phần của đất nước ấy, thì gồm những tỉnh mà Nils đã bay qua, cùng với tỉnh Västmanland đang đến và mấy tỉnh sắp bay đến nữa.
[2] Phá là một vùng nước lớn có lối thông ra biển.
[3] Malar là cái phá nổi tiếng từ thủ đô Stockholm, ăn xa vào nội địa; Dalarna là tỉnh nổi tiếng đẹp ở phía tây bắc tỉnh Västmanland.
[4]Sắt là nguồn lợi lớn nhất của Thụy Điển xưa nay, nổi tiếng khắp thế giới.
