Những kẻ kia sẽ thấy là họ còn chưa biết gì về người và  những kẻ kia sẽ hiểu là họ còn chưa học hỏi được gì.

Trời đã về đêm khi tàu vào ga Bonn. Tôi đã cố để mình không rơi  vào trạng thái cử động như một cái máy, trạng thái này đã hình  thành ở tôi sau năm năm không ngớt đi đi, về về: qua sân ga, xuống  bậc thang máy, lên bậc thang khác, đặt xắc du lịch xuống dưới  chân, rút từ áo khoác ra vé tầu đưa cho nhân viên hỏa xa, ra quầy  bán báo mua mấy số báo, buổi chiều, ra khỏi ga và gọi taxi. Trong  năm năm, không ngày nào tôi không phải rời khỏi một nơi nào đó  để đến một nơi khác, buổi sáng trèo lên, bước xuống các bậc thang,  để rồi lại bước xuống, trèo lên những bậc thang khác vào buổi chiều,  sau đó gọi taxi, tìm tiền trong túi áo trả cho người lái xe, mua  những số báo buổi chiều ở một quầy bán báo và trong thâm tâm tận  hưởng cái vẻ uể oải máy móc bề ngoài đã được nghiên cứu một cách  uyên bác. Từ khi Marie bỏ tôi ra đi với tên Cơ Đốc giáo Zỹpfner kia,  cái quá trình ấy còn trở nên máy móc hơn, nhưng không vì thế mà  mất đi nguyên tắc uể oải của nó. Căn cứ vào đồng hồ xe taxi tôi biết  được khoảng cách từ nhà ga đến khách sạn hoặc từ khách sạn đến  nhà ga: khách sạn ở cách nhà ga hai, ba hoặc bốn mác rưỡi. Từ khi  Marie bỏ tôi, tôi đâm ra mụ mẫm, lẫn lộn nhà ga và khách sạn,  luống cuống tìm vé tầu đưa cho người gác cửa khách sạn hoặc hỏi  nhân viên nhà ga số buồng của tôi ở khách sạn. Nhưng một cái gì đó,  có thể gọi là định mệnh vẫn nhắc tôi nhớ đến nghề nghiệp và vị trí  của tôi. Tôi là diễn viên hài. Nghề nghiệp được khai: "Nghệ sĩ hài".  Tôi không thần phục một nhà thờ nào, tuổi hai mươi bảy, và một  trong những tiết mục xiếc của tôi có tiêu đề: Trở về và ra đi, tiết mục  kịch câm dài, gần như quá dài đến nỗi cuối cùng khán giả đâm ra lẫn  lộn không còn biết đâu là lúc tôi trở về và đâu là lúc tôi ra đi. Vì tôi  thường luyện lại vai lần cuối cùng khi đi tầu (nó gồm sáu trăm vai mà  thuật biên đạo múa hẳn là tôi phải nắm rất chắc), cho nên không có gì  là lạ nếu lúc nào đó tôi trở thành nạn nhân của chính việc nặn óc của  tôi, để rồi lao vào một khách sạn, giương mắt tìm xem giờ tàu, ghi nhớ  nó, rồi vội vã trèo lên hoặc bước xuống thang gác cho khỏi lỡ tàu, trong khi đúng ra tôi chỉ có việc bình thản trở về phòng mình và  chuẩn bị cho buổi diễn. Rất may là trong phần lớn các khách sạn, người ta biết tôi. Trong  khoảng thời gian năm năm, có thể hình thành một nhịp điệu sống  không phải là biến đổi nhiều lắm như người ta tưởng. Hơn nữa ông  bầu của tôi biết tôi tính khí kì cục, đã chăm lo tránh cho tôi những  va chạm không cần thiết. Ông ta chú ý đảm bảo sao cho "sự nhạy  cảm nghệ sĩ" (nguyên văn) được tôn trọng hoàn toàn. Cho nên vào  đến phòng tôi ở, tôi như ngụp trong vầng hào quang của sự sung  túc: những bông hoa tươi đã được cắm trong một chiếc bình xinh  đẹp, và chưa kịp cởi xong áo khoác, quẳng giày vào góc buồng (tôi  chúa ghét mang giày) thì một cô hầu phòng xinh xắn đã mang cà  phê đến kèm theo rượu cognac, đẩy tôi vào bể tắm pha dầu thơm  dịu mầu xanh biếc. Nằm dài trong bể tắm, tôi đọc báo (không có lấy  một tờ báo nào đáng gọi là tử tế), đôi khi tôi đọc đến sáu tờ, không  bao giờ dưới ba tờ, vừa khe khẽ hát bằng giọng mozzo(1) những bài  kinh lễ... chỉ những bài kinh lễ thôi: đồng ca, lễ ca, thánh ca thừa  hưởng của thời kì đi học. Bố mẹ tôi, theo đạo Tin Lành một cách  cứng nhắc, trung thành kiểu hậu chiến, chủ trương hòa giải về mặt  tôn giáo, đã ghi tên tôi vào học ở một trường Cơ Đốc giáo. Riêng tôi,  tôi không sùng đạo, thậm chí không đi lễ nhà thờ bao giờ và chỉ sử  dụng nhạc điệu kinh lễ hoàn toàn vào mục đích chữa bệnh. Đúng là  các bài hát đã giúp tôi hai lần chữa được bệnh kinh niên của tôi: u  uất và đau đầu. Từ khi Marie trở thành tín đồ Cơ Đốc (mặc dầu  chính em là tín đồ Cơ Đốc giáo, nhưng theo tôi phải dùng công thức  này mới thích hợp), hai căn bệnh ấy của tôi chỉ có tăng lên, đến mức  bản Tantum Ergo(2) hoặc các bài Kinh Cầu nguyện, cho đến khi đó  vẫn là thuốc giảm đau của tôi, đã mất hết tác dụng. Có một phương  thuốc tạm thời chấp nhận được: rượu, về lâu dài phương thuốc đáng  kể lẽ ra phải là: Marie. Nhưng Marie đã bỏ tôi. Bất cứ diễn viên hài  nào nghiện rượu đều suy sụp còn nhanh hơn cả người thợ lợp nhà  say rượu lao đầu từ trên nóc xuống. Khi bước ra sân khấu hoàn toàn say rượu, tôi thực hiện không  chính xác những động tác, không thể tránh khỏi không có sự nhầm  lẫn tệ hại nhất mà một diễn viên hài có thể mắc phải: khinh thị  những khám phá của chính mình. Thế là suy sụp! Ngược lại, khi  tỉnh táo, mối lo sợ của tôi không ngừng tăng lên cho đến khi bước ra  sân khấu (nhiều lúc tôi phải tự đẩy mình bước ra), điều mà các nhà  phê bình lại cho là "trò hề có suy nghĩ, tính toán, đằng sau đó người  ta cảm thấy tiếng đập của một con tim", thật ra đó là sự biến hình  tuyệt vọng của tôi thành một con rối. Ngoài ra mới tệ hại làm sao  khi con rối đứt dây, tôi khuỵu xuống. Một thầy tu nhập định! Đôi  khi trông tôi hẳn giống như thế. Trong đống văn liệu Marie vẫn khệ  nệ mang theo, tôi thường chỉ còn nhớ những từ "trống rỗng" và "vô  vị". Từ ba tuần nay, gần như thường xuyên chếnh choáng và tràn  ngập trong một niềm tin dễ đánh lừa, tôi bước ra sân khấu và hậu  quả không phải đợi lâu: nó xuất hiện còn nhanh hơn so với một học  sinh lạc quan, cậu ta còn có thể ảo tưởng tự ru ngủ mình cho đến  khi nhận được học bạ: sáu tháng để mơ màng, không phải ít! Sau ba  tuần lễ, phòng tôi không còn có hoa, vào trung tuần tháng thứ hai  không còn nước tắm và bắt đầu sang tháng thứ ba khoảng cách  giữa nhà ga và khách sạn lên tới bảy mác trong khi tiền thù lao của  tôi đã hụt đi một phần ba. Không còn rượu cognac, mà là rượu  trắng. Không còn nhà hát ca vũ nhạc mà là những phòng tiều tụy  dành cho những cuộc họp của các tổ chức kì quặc tôi đến biểu diễn  trên một sân khấu ánh sáng tồi tệ. Không còn ra mắt trong những  vai cần có sự chính xác đáng ngờ nữa, tôi chỉ đóng những vai hề đơn  giản thường để mua vui cho các nhân viên hỏa xa, những người gác  cổng hoặc nhân viên hải quan vào dịp lễ đại xá, mua vui cho các bà  nội trợ đi dạo hoặc các bà phước trong khi các sĩ quan của  Bundeswher(1), những cây bia, liên hoan kết thúc khóa huấn luyện  quân sự, không biết họ đến phải cười hay khóc về tiết mục: Hội  đồng phòng thủ (về cái còn rơi rớt lại của nó). Cho đến ngày hôm  qua thôi, ở Bochum(1), trước đám khán giả thanh niên tôi đã lăn kềnh ra sân đúng giữa tiết mục mô phỏng Charlot(2) và nằm ì ra đó.  Khán giả thậm chí không huýt sáo, chỉ có một vài lời xì xào thương  hại, và phải đợi đến khi màn đã buông xuống phủ kín lên người, tôi  mới bước thấp bước cao ra khỏi sân khấu, vội thu nhặt mấy chiếc  quần áo tàng của mình, cũng chẳng buồn lau rửa hóa trang, trở về  nhà trọ, để rồi đứng trước một cảnh tượng om sòm bên ngoài khách  sạn khi bà chủ khách sạn không chịu ứng tiền cho tôi trả taxi. Tôi  không còn cách nào xoa dịu được sự bực tức của người lái xe ngoài  cách đưa cho anh ta chiếc máy cạo râu, không coi là vật cược, mà là  để trả nợ. Anh ta tử tế đến mức đưa lại cho tôi khoản tiền thừa  bằng một bao thuốc lá đã hút dở kèm theo hai mác tiền mặt. Tôi để  nguyên quần áo lăn ra giường (còn chưa được sửa soạn), tu nốt chai  rượu và lần đầu tiên trong nhiều tháng nay thấy mình hết u uất và  cũng hết cả đau đầu. Nằm dài ra giường, tôi bắt gặp cái cảm giác,  đôi khi mong muốn cho những ngày cuối đời của tôi: đời một kẻ vô  gia cư say bí tỉ nằm ngáy khò dưới lòng suối. Tôi có thể đổi chiếc áo  sơmi lấy một chầu rượu, chỉ có chuyện phải mặc cả phức tạp để ngã giá mới ngăn tôi lại. Tôi lăn ra ngủ, một giấc ngủ li bì, tràn đầy  mộng mị, tấm màn sân khấu phủ lên người tôi như một chiếc áo  quan dày đặc và mềm nhũn, một khoái lạc ảm đạm, nhưng mặc dầu  ngủ say hồn phiêu bạt một mối lo ngại vẫn ám ảnh tôi: quả là mặt còn  hóa trang, đầu gối bên phải sưng vù, bữa điểm tâm đạm bạc đặt trên  một chiếc khay nhựa mới đưa vào, đã thấy đặt bên cạnh ấm cà phê  một bức điện của ông bầu của tôi: Coblence và Mayence(1), hủy hợp  đồng, chấm, sẽ telephon chiều nay, Bonn(2), Zohnerer. Rồi một cú  telephon của người tổ chức buổi tối hôm trước cho biết - điều mà tôi  còn chưa biết - ông là người chủ trì trung tâm văn hóa đạo Tin Lành. - Kostert đây, ông ta nói với giọng muốn tỏ ra lạnh nhạt, chúng  tôi còn có vấn đề phải thanh toán tiền thù lao cho ông. - Tất nhiên, thế có gì cản trở ông? - à... Tôi vẫn im lặng, và khi ông ta tiếp tục nói, giọng lạnh nhạt từ  thang bậc thấp đã chuyển sang thô bạo không hơn không kém: - Chúng tôi đã thỏa thuận tiền thù lao là một trăm mác cho một  diễn viên hài đương có giá hai trăm... Ông ta ngừng một lát như để cho tôi có cơ hội nổi khùng, nhưng  tôi vẫn im lặng. Lúc đó, không che giấu được bản chất, giọng điệu  của ông ta trở nên dung tục: - Tôi chủ trì một tổ chức lợi ích công cộng ai cũng biết, và lương  tâm không cho phép tôi chi ra một trăm mác cho một vai hề mà hai  mươi mác đã là rộng rãi, tôi có thể nói là hào phóng nữa. Tôi không thấy có lí do gì để ngắt lời ông ta và tiếp tục giữ im  lặng. Tôi châm một điếu thuốc, rót cho mình thêm một ít cà phê tồi  và nghe Kostert hổn hển ở đầu dây nói. - Ông vẫn nghe tôi đấy chứ? ông ta nói. - Tôi nghe đây, tôi trả lời, chờ ông ta nói tiếp. Sự im lặng là một vũ khí tuyệt vời. Trong suốt thời đi học của tôi,  mỗi lần được gọi lên gặp hiệu trưởng hay hội đồng kỉ luật, sự im  lặng của tôi không hề bị lay chuyển. Vì vậy tôi cứ để cho ông bạn  ngoan đạo, ông Kostert, vã mồ hôi ở bên kia đầu dây nói. Nếu ông  ta không đủ sức để thương hại tôi thì ngược lại ông ta cũng có thể  động lòng thương chính ông ta. Cuối cùng ông ta thủ thỉ: - Hãy cho tôi một gợi ý, ông Schnier. - Nghe rõ điều tôi nói đây, ông Kostert, tôi đề nghị: ông gọi xe  taxi, ông đi ra ga, ông kiếm cho tôi một vé hạng nhất đi Bonn cùng  với một chai rượu, ông đến đón tôi ở khách sạn, ông thanh toán tiền  phòng, kể cả các khoản phục vụ phí, và ông để vào phong bì đủ số  tiền để tôi trả taxi khi ra ga: sau rốt bằng cả tâm hồn và lương tâm  của một tín đồ Cơ Đốc giáo, ông đảm bảo chuyển hành lí của tôi đến  Bonn, miễn cước phí. Đồng ý chứ? Ông ta nhẩm tính rất nhanh, dặng hắng và nói:  - Nhưng tôi chỉ định trả ông năm mươi mác thôi. - Nếu vậy, tôi nói, ông đi xe điện, tất cả chỉ còn tốn cho ông có  năm mươi mác, đồng ý chứ? Ông nhẩm tính lại, rồi nói: - Ông không thể tự mang lấy hành lí theo taxi? - Không, tôi trả lời, tôi bị thương và không thể tự mình mang vác  gì được. Rõ ràng lương tâm con chiên của ông ta bắt đầu bị giày vò. - Ông Schnier, ông ta nói nhẹ nhàng, tôi rất khổ tâm phải... - Ông Kostert, không nhắc lại chuyện ấy nữa, tôi rất sung sướng  giúp cho công cuộc từ thiện của ông cơ hội tiết kiệm được từ năm  mươi đến năm mươi sáu mác! Tôi bỏ máy và đặt ống nghe sang bên. Kostert là loại người có thể  còn gọi lại và lải nhải. Tốt hơn hết là cứ để hắn một mình với lương  tâm của hắn. Tôi thấy mình thật bất hạnh. Tôi còn quên không nói  là ngoài tính u uất và bệnh đau đầu, tôi còn có trong thành tích của  mình đặc tính gần như siêu tự nhiên, có thể ngửi thấy các mùi qua  telephon. Và Kostert toát ra mùi nhạt nhẽo của kẹo hoa violet. Tôi  phải đi đánh răng. Tôi súc miệng bằng chỗ rượu còn lại, cố chịu đau  lau sạch bộ mặt hóa trang của mình, trở lại giường nằm, nghĩ đến  Marie, đến các tín đồ đạo Tin Lành, các tín đồ đạo Cơ Đốc và đẩy lùi  tương lai trước mắt. Tôi cũng nghĩ đến những con suối mà sẽ có  ngày tôi nằm dưới đó. Đối với một diễn viên hài chỉ còn lại hai khả  năng khi gần tuổi năm mươi: con suối hoặc tòa lâu đài. Tôi không  tin sẽ có lâu đài và đợi được đến tuổi năm mươi và bằng cách nào đó  tôi cũng sẽ phải kéo thêm hơn hai mươi hai năm nữa. Phản lệnh  của Coblence và Mayence là cái mà Zohnerer sẽ coi là "báo động số  một", nhưng còn một trong những đặc tính mà tôi cũng đã bỏ sót  không nói tới là sự uể oải, đặc tính này vô hiệu hóa sự báo động kia.  Người ta cũng thấy có nhiều con suối ở Bonn, có ai buộc tôi phải đợi  đến tuổi năm mươi. Tôi nghĩ đến Marie: đến giọng nói và bộ ngực của em, đến đôi bàn  tay và mái tóc của em, đến những cử chỉ của em, đến tất cả những  gì chúng tôi đã cùng nhau làm. Đến cả Zỹpfner, người mà em định  cưới làm chồng. Chúng tôi quen biết nhau từ hồi còn nhỏ, Zỹpfner  và tôi, đến mức khi lớn bất ngờ gặp nhau, chúng tôi vẫn không biết  nên xưng hô với nhau như thế nào cho phải: anh hay mày. Cả hai công thức đó đều làm chúng tôi thường không tránh khỏi lúng túng  mỗi lần gặp nhau. Tôi không hiểu tại sao Marie lại có thể thích tôi  hơn hắn, nhưng dù sao tôi vẫn không bao giờ có thể hiểu được  Marie. Cơn bực bội ở tôi sắp hết thì Kostert đã lôi tôi ra khỏi dòng suy  tư: hắn gãi gãi vào cửa kiểu như chó và lên tiếng: - Ông Schnier, ông nên nghe tôi, ông có cần mời thầy thuốc  không? - Hãy để tôi yên! tôi hét to. Hãy nhét phong bì vào dưới cửa và cút  đi. Hắn nhét chiếc phong bì vào dưới cánh cửa. Tôi rời khỏi giường,  ra nhặt chiếc phong bì, mở xem: trong phong bì có một vé xe hỏa  hạng nhì Bochum đi Bonn và sáu mác năm hào đi taxi. Kostert đã tính toán sát nút. Tôi đã hi vọng là hắn sẽ tính tròn mười mác, và  tôi đã tính đến cả chuyện sẽ đem đổi vé hạng nhất lấy vé hạng nhì,  lợi ra được năm mác. - Ông xem tất cả có đúng thủ tục không? Tiếng hắn oang oang  ngoài hành lang. - Được rồi và bây giờ thì mời ông xéo, đồ Tin Lành nhỏ con thảm  hại! - Nhưng ông cũng cho phép... hắn bắt đầu nói. - Xéo! Có một sự im lặng, rồi tôi nghe thấy tiếng chân hắn bước xuống  cầu thang. Những đứa con của thế kỉ không chỉ thông minh mà còn  nhân đạo và độ lượng hơn những đứa con của minh trí. Tôi đi xe  điện đến nhà ga để có thể dôi ra một ít tiền mua rượu và thuốc lá.  Hơn nữa, bà chủ khách sạn đã bắt tôi phải trả tiền bức điện tôi  đánh đi tối hôm trước cho Monika Sils ở Bonn - Kostert từ chối  không chịu trả tiền cho bà ta - dù sao đi nữa tôi cũng không có khả  năng dùng taxi. Tôi lại đánh điện trước khi biết Coblence khước từ  tôi. Tôi hận là đã để người ta đi trước mình. Nếu như tôi đã hủy  ngay hợp đồng bằng một bức điện: Bị thương nặng ở đầu gối, chấm,  không biểu diễn được. Đành vậy... bức điện Monika đã đánh đi rồi,  đó là điều chủ yếu: Xin chuẩn bị phòng, ngày mai về. Thân mến.  Hans.