hưởng dinh Nguyễn Cửu Kiều mang bộ sách Quốc Ngữ mới vừa biên soạn cẩn thận, gần như kể về những truyện thời Đông Chu Liệt Quốc và Kinh Dịch cho chúa Nguyễn Phúc Tần xem qua. Gần như, ông ta hàm ý muốn nói mọi chuyện khuyên răn chúa đều từ trong sách vở mà ra, chứ mình không phải là người đặt điều. Chúa Nguyễn Phúc Tần chìu theo ông ta, đọc lại câu chuyện về Ngô Thừa Sai và Việt Vương Câu Tiễn cống nạp Tây Thi. Lúc này, chúa mới nhận thấy có những việc gần na ná nhau giữa thời xa xưa và thời của mình. Thị Thừa sống bên kia sông Gianh, nàng chịu làm gián điệp cho quân Trịnh ắt không còn chuyện gì mà không biết. Còn về việc Tây Thi có tình cảm riêng tư với Phạm Lãi làm chúa cũng thấy na ná giống với Đào Thừa và Nguyễn Hữu Cảnh. Tình yêu của con người hình như là có thật, chúa biết Thị Thừa vẫn không quên Cai cơ và vẫn thường hay nhắc đến tên người mình yêu.
Bấy lâu nay, chúa gần như quên mất việc Cai Cơ không về chầu. Có lẽ, phần nào đó giận hờn việc Đào Thừa tiến cung. Chúa cảm thấy việc tiến cung là do nhà Nguyễn Hữu Dật mong muốn, còn mình đâu có ép uổng việc đó. Thế rồi, chúa nguyễn Phúc Tần muốn cách gì đó giảng hòa, chi bằng ra chiếu chỉ cho Cai cơ về chầu để thăm dò việc tình cảm của hai người.
Khi người thân tín phi ngựa mang chiếu chỉ ra biên ải, Chưởng Dinh Nguyễn Cửu Kiều ái ngại:
-  Kính chúa! Bấy lâu nay thần ái ngại việc về chầu của Cai Cơ. Nay chúa ban lệnh cho Cai Cơ Nguyễn Hữu Cảnh về chầu có phải như mang cọp vào chầu, đâu thể nào đoán biết trước được con hổ ấy hiền hay hung tợn. Vả lại, chúa là người tối thượng, đường hoàng trên ngôi bệ không lẽ một cung nữ bình thường như Thị thừa chúa không quyết định được...Mong chúa suy xét, phải ra tay giết Thị thừa trước, tránh xảy ra những việc không hay ho nào đó.
-  Ta muốn cho hai người nhìn lại nhau, xem xét họ có còn yêu thương nhau nữa không? Giờ ta nghĩ lại, việc Thị thừa tiến cung gây ra bao nhiêu chuyện phiền toái, lại làm cho Cai Cơ đau khổ vô cùng. Ta muốn cho họ gặp lại hoặc cho họ cơ may nào đó.
-  Kính mong bệ hạ suy xét lại. Dù sao, cung tần mỹ nữ của chúa thượng không ai được đụng đến. Nếu như không muốn dùng nữa, họ phải chết...
Chúa Nguyễn Phúc Tần chấp tay ra sau, không muốn nghe thêm lời nào nữa. Nhưng Chưởng Dinh Nguyễn Cửu Kiều dập đầu xuống đất, khư khư là phải hàng động mau chóng trước khi Nguyễn Hữu Cảnh về cung. Đằng nào chúa cũng không dùng nàng nữa, tại sao mình phải thêm trò cho thêm phiền toái.
Chưởng Dinh cứ dập đầu, còn chúa thì khó nghĩ ngợi. Chúa Nguyễn Phúc Tần gật đầu, rồi cho ông ta lui ra. Thế rồi, ngay ngày hôm đó. Chúa nhờ Đào Thừa mang tấm áo ngự bào trong có giấu một bức thư, gởi cho Chưởng Dinh Nguyễn Cửu Kiều giao toàn quyền định đoạt cho ông ta.  
Thoạt nhìn Đào Thừa quá xinh đẹp, Chưởng Dinh Nguyễn Cửu Kiều cũng nao nao trong lòng. Sau khi đọc bức thư giấu trong vải áo ngự bào, đọc thấy những nỗi lòng băn khoăn của chúa. Ông ta cũng cảm thấy khó khăn trong việc định đoạt phận số của nàng, và có ý như muốn hòa hoãn, làm sao nàng phải là người phục vụ mình một lần đã. Ông ta phũ đầu:
-  Ngươi là một người con gái đẹp! Thế rồi ngươi có biết làm mê hoặc chúa, là làm tội tình mấy bà phi không?
-  Chưởng dinh nói gì thiếp không rõ...Khi thiếp được tiến cung, thiếp chỉ biết làm sao cho chúa công vui nhất mà thôi.
-  Đó là một tội lớn mà ngươi cố tình đấy...
-  Thiếp chỉ biết được là mình đẹp, người ta ngắm nhìn thiếp và người ta mê hoặc. Mọi người ai cũng muốn làm cho người khác vui hơn, thiếp chỉ biết có vậy. Chúa thượng cũng muốn vậy, ý của chúa thượng là ý muốn tối thượng. Thiếp biết làm sao bây giờ.
Rõ ràng Thị Thừa thơ ngây đến đáng tội, nàng không biết gì về sự chiếm dụng. Đôi khi người ta muốn có người con gái đẹp bên mình, nhưng vì những ràng buộc nào đó người ta không thể thực hiện, tức thì rất dễ bị lên án.
Tiếng nói nhỏ nhẹ của Thị Thừa như cào cấu vào sự thèm khát của Nguyễn Cửu Kiều. Ông ta cũng ham muốn được nàng hầu hạ một lần, một chút loáng thoáng trong đầu, rằng như lời lẽ của chúa trong tâm thư cho ông ta toàn quyền quyết định. Nguyễn Cửu Kiều lần lựa một lúc rồi quyết định trước lúc thuốc độc nàng, thì tại sao mình không một lần thưởng hoa.
Thị Thừa đang dần đến cái chết thê thảm mà còn bị nhơ nhuốc nữa, nàng đâu biết rằng thái độ nhẹ nhàng của Chưởng Dinh là những lời bóng gió có ý hãm hại tiết hạnh, mà còn là lời tuyên bố sớm kết thúc một mạng người. Ông ta cho những người hầu ra ngoài, bất chợt choàng lấy Thị Thừa và thỏ thẻ vào tai nàng những lời dụ dỗ:
-  Ngươi có biết là ta can gián chúa thượng đừng giết ngươi không? Ta cũng mê đắm ngươi vô cùng, nhưng phận ta làm sao được đụng chạm tới người của chúa công được...
-  Chưởng dinh nói sao vậy? Thần thiếp được dạy giữ gìn tiết hạnh với chúa công rồi, không thể được...
Thị Thừa giãy nảy, rồi thoát ra được khỏi tay Nguyễn Cửu Kiều. Ông ta sửa lại mủ mão, rồi nghiêm khắc:
- Ngươi đâu biết là ta có thể định đoạt số phận của ngươi rồi, ta là người bày kế nói ngươi là gián điệp của quân Trịnh đấy. Chúa thượng rất tin ta, ngươi phải chết chứ đừng có mà giữ gìn tiết hạnh...
- Tại sao Chưởng dinh m;'>
-  Mấy người đó mò tìm kiếm con.
-  Mấy người tìm kiếm gì mô?- Bà vợ họ Đào cũng hỏi.
-  Cậu Cảnh...
-  Cậu Cảnh đứng trên này đây, tìm chi rứa...
Bấy giờ mấy người kia mới dừng tay, ngước lên thấy Cảnh cũng còn tò mò không biết họ tìm gì hăng hái thế. Mọi người cười ngất ngây, lên bờ mà còn ôm bụng cười.
-  Chỉ vì cậu Cảnh đen thui thủi không dễ nhìn thấy...
-  Cái con bé Thừa này, chơi cắc cớ...
-  Không chơi cắc cớ...Chỉ tại chúng ta không chịu hỏi kỹ. Cái tay nó chỉ cong xuống hồ, chứ ý nó thì nói là sau cái dây trầu.
Hai người lính vừa có ý mừng, vừa có ý tủi hổ. Nhìn con bé Thừa xinh xắn phán cho một câu.
-  Hoạ vô đơn chí là ngươi đó nghe chưa?
Hai tên lính cố tình “lùa” mấy anh em Nguyễn Hữu về doanh trại. Trời cũng đã ngã xuống núi, cuộc chơi của mấy đứa nhỏ cũng dừng lại. Hai bên ngoắc tay hẹn hò mai chơi tiếp, Cảnh cũng liếc Thừa vì hai đứa để cho người lớn một vố vui ghê: “Ai biểu mấy đứa lớn không cho mình chơi chung”. Tạm biệt cô gái nhỏ xinh xoắn, còn mình là cục than đen được mẹ dắt tay về.
Chuyện ấy chưa đến độ nghiêm trọng, nhưng trách nhiệm hai tên lính không phải là không có. Chúng bị quở trách, rồi buồn rầu xin sang phục dịch ở cánh quân Nguyễn Hữu Tiến. Đó là người vị kỷ, hay ưa dèm pha. Bởi vì Chúa Nguyễn Phúc Tần luôn luôn thương yêu Nguyễn Hữu Dật nên lúc nào cũng có ý ganh tỵ.
-  Ta biết Nguyễn Hữu Dật có ý đưa vợ con ra Đàng ngoài, quê ở Thanh Hoá thì tìm cách về lại đất Thanh hoá đó thôi.
Trước đây năm 1650, Nguyễn Hữu Dật có lần bị chúa Nguyễn bắt nhốt. Nguyễn Hữu Dật định dùng kế trá hàng chúa Trịnh, viết thư hẹn về hàng Bắc hà. Tôn Thất Tráng liền tâu chúa Nguyễn rằng ông muốn theo chúa Trịnh. Chúa Nguyễn Phúc Tần liền bắt giam. Trong ngục, ông viết tập thơ ‘‘Hoa Văn cáo thị’’, tỏ nỗi oan khuất. Chúa Nguyễn lại tha ông ra, sai làm tướng đánh ra Nghệ An.
Nguyễn Hữu Tiến người thẳng thắng, một lòng trung thành với triều Nguyễn. Cho nên ông có phần nào đó nghi kỵ Nguyễn Hữu Dật cũng đúng, lại thêm Nguyễn Hữu Dật được lòng chúa Thượng nên có dịp là hay dèm pha: Ý đồ của Nguyễn Hữu Dật là mong muốn con cái ra chiến trường càng sớm càng tốt, trong khi đó thì bị nghi kỵ có ý theo quân Trịnh.


Chương IV

     gười Nghệ An thuỷ chung với tình yêu của mình, cũng là điều được truyền nhân dạy bảo. Đào Thừa lớn lên thụ hưởng tính gan lì của người xứ Nghệ, quyết vượt sông Gianh vào Đàng Trong. Nàng mong sống với người mình yêu dấu, cho dù nàng biết làm như vậy rất nguy hiểm và là bất hiếu với cha mình. Nhưng sống mà không được thoả lòng yêu đương, không được gặp mặt chàng để nói rõ tình yêu trong lòng, không biết hiện tại chàng như thế nào thì nàng đâm ra rất đau khổ. Nàng có ý nghĩ tự vẫn, nhưng làm như vậy không ai biết lý do vì sao nàng nguyên sinh, thà vượt núi non trùng điệp để gặp lại nhau, rồi thế nào đi nữa vẫn hơn là tiến cung cho Chúa Đàng Ngoài.  
Hoàng hôn chìm lắng, núi non cố muốn mặt trời mau lặn, nhìn cỏ cây khép lá nàng cũng buồn rầu. Đào Thừa luôn luôn nhớ lại những kỷ niệm với chàng lúc còn bé thơ, ngày đó như luôn đâu đó bên ánh mắt nàng, như không thể nào phai. Đôi khi muốn tìm gặp được người mình yêu thương trọn đời, chỉ muốn vượt trùng dương để gặp được Nguyễn Hữu Cảnh.
Những toan tính của mình không thể qua mắt được người mẹ, bà nghe xót xa thương thân phận nữ nhi thường tình. Bà biết tính nết đứa con gái, cũng là tính nết của mình thời còn bé. Phận đàn bà đặt đâu ngồi đó, sống với người mình yêu thương sao mà khó quá, bà cảm thấy động lòng khi thấy con mình đem lòng yêu thương Nguyễn Hữu Cảnh. Bà rất yêu thương chồng con, nhưng chinh chiến liên miên làm cho con người gần như hám danh lợi, mà đời những người đàn bà chỉ biết cam chịu. Những người đàn ông chỉ cần đàn bà sinh đẻ ra con cái (nhất là con trai), rồi coi như là họ không còn gì ở đời này nữa cả.
- Mi định trốn đi à?  
- Sao Mạ biết rứa? Con buồn quá Mạ ạ...
- Thôi được rồi! Ta giúp mi...
Hai mẹ con làm cho mình xấu xí, chiều xuống đi tìm mấy con vịt thất lạc, rồi đi tuốt luốt vào rừng thẳm. Bà nhà đã có kế hoạch giúp Thị Thừa trốn đi, bằng cách đi ngược lên miền núi cao.
Đến tối, gia đình họ Đào mới thấy hành trang đã được chuẩn bị nhưng chưa mang theo kịp, thì họ hiểu ngay là cả hai mẹ con trốn vào Đàng Trong. Ngay cả Tổng Trấn xứ Nghệ nghe được tin, cũng cho ba quân đốt đuốt đi tìm. Ông ta lệnh chốt chặn những người qua lại sông Gianh, việc khám xét hết sức là gắt gao. Hai mẹ con đi ngược lên rừng, đêm hôm tăm tối phải nán lại ngôi chùa hoang. Họ không dám nghỉ lâu, tiếng hò reo của quân lính như sắp bắt kịp, lại tiếp tục băng rừng lội suối đi ngược với ánh đuốt truy tìm.
- Mạ ơi con mệt lắm rồi! Chắc con phải nộp mình cho họ...
-  Tình thế này, ngươi muốn ra nộp mình. Ta cũng phải bị xử tội chết...
Hai mẹ con quá gian nan, cố thu mình trong bụi rậm.
Bà đưa được Đào Thừa lên miền núi, gặp lại một người dân tộc Ba-na đang cưỡi voi. Hai mẹ con được đối xử rất tử tế, họ được cho ở trong một nhà rông dài. Họ phải ăn mặc giống quần áo của họ và khi ấy họ nổi bậc và đẹp hẳn ra. Nhất là Đào Thừa như một cô tiên được Yàng cho xuống trần gian, những đường viền ngũ sắc càng làm cho nàng thêm rực rỡ.
Tập tục hôn nhân của người Ba-Na rất khắt khe, họ ít khi bỏ nhau chỉ khi người chồng gian díu bất chính với người khác. Họ sẽ được Hội đồng già làng xem xét, bị phạt hoặc chấp thuận cho người con trai hoặc người con gái đó được ly hôn. Thế nhưng, nét đẹp quyến rũ của Đào Thừa đã làm cho ngài tộc trưởng không sao cưỡng lại nổi. Ngài rắc tâm muốn có nàng và cố tìm cách để được chung sống với nàng.
Ở trong làng nhiều người ái ngại nàng đẹp quá sẽ làm cho tộc trưởng mê muội. Người vợ tộc trưởng biết trước sau gì, tộc trưởng cũng sẽ lấy thêm vợ nên bàn bạc với mấy người phu voi giúp bà. Buổi sáng được cưỡi voi đi săn thú rừng với tộc trưởng, khi đi sâu vào rừng sâu. Người phu voi muốn giúp họ trốn thoát, vì như tộc trưởng muốn mang họ vào rừng sâu và muốn thụ hưởng nhan sắc Thị Thừa.
Khi vào dãy núi hẹp, một chú nai ngơ ngác gây thích thú. Tộc trưởng giương nỏ nhưng chỉ trúng đùi chú nai, nên liền đuổi theo. Thấy có thời cơ, người phu voi chở hai mẹ con ngược theo hướng khác. Tộc trưởng quay lại không thấy họ đâu, cảm giác biết là người phu voi đã giúp họ trốn đi nên cho người đuổi theo kiếm tìm.
Hết quân lính đuổi theo, giờ đến tộc trưởng cho mấy người Ba Na xua voi tìm kiếm. Hai mẹ con bắt đầu thấy nhan sắc đã hại hai người như thế nào, và sự việc còn tiếp nối nhiều gian nan thế nữa. Bản năng thuỷ chung cũng là một sự tồn tại, sự sống con người không thể nào thiếu nó. Băng rừng lội suối để gặp người mình yêu dấu, trả giá quá đắt nhưng cả hai người một mẹ một con đang dấn thân.
Nhờ sự giúp sức của người phu voi, họ men xuống con sông ẩn núp. Ở đó không thấy nhà cửa nào, nhưng có một ngôi nhà hoang vắng và họ tạm tá túc lại đó.  
Gần hai tháng sau, vẫn chưa vượt được sông Gianh. Việc quân lính kiểm tra quá gắt gao, làm cho hai mẹ con phải nán lại phía thượng nguồn chờ dịp vượt sông an toàn. Họ đành nán lại một căn nhà xiêu vẹo ở bìa rừng, chờ cơ hội mới có thể vượt sông.
Vào một đêm tối tăm, hai mẹ con băng rừng lội suối. Vượt sông Gianh trên một cái thuyền thúng, rồi lầm lũi tiến về Thuận An. Gần một năm sau, sự việc dần dần nguôi ngoai. Quân lính bớt đi tuần tra gắt gao như trước đó, thì hai người mới qua sông được.
Trên đường gần đến, bà phu nhân họ Đào lâm bệnh liền tá túc vào một nhà dân, được vài ngày thì bà qua đời. Gia đình nghèo khổ ấy tiếp tục hướng dẫn Đào Thừa tìm về nơi miền xuôi, đến trưa thì nghe tiếng hò reo của mọi người. Họ hoà nhập vào đám đông, mới biết Nguyễn Hữu Cảnh đang cùng ba quân cứu một đám cá voi mắc cạn.
Đó là vào một ngày gió bấc lành lạnh, ở cửa biển xảy ra mấy con cá ông mắc cạn. Nguyễn Hữu Cảnh cùng với đám binh lính thao dợt, rồi kéo nhau ra cửa biển tắm, với sức khoẻ hơn người cùng với đám quân sĩ hè nhau cõng đở mấy con cá nặng chục tấn đưa về biển. Nhân dân reo hò, trông mặt Nguyễn Hữu Cảnh hùng hổ nhưng tấm lòng bao la bác ái, không thua gì Nguyễn Hữu Dật cha mình.
Khi lên bờ, Nguyễn Hữu Cảnh thấy trong đám đông hò reo đó. Có một người con gái rất xinh đẹp đang say mê ngắm mình, thoáng chốc nhận ra ngay đó là Thị Thừa. Nàng lặn lội từ Nghệ An vào, kỷ niệm tuổi thơ đã cho nàng một tình yêu rất sâu nặng.
Lúc này Đào Thừa đã mười bảy tuổi, ánh mắt sáng long lanh. Vẻ đẹp nghiêng thành đổ nước không thua gì Tây Thi. Khi Nguyễn Hữu Cảnh bắt gặp nàng đứng trong đám đông, là đã nhận ra ngay người con gái bên bờ kia sông Gianh, thuở nhỏ đã biết xao xuyến trước vẻ đẹp vô ngần ấy rồi, mãi đến bây giờ vẫn còn khắc sâu trong tâm trí. Hắc Hổ chỉ thấy nao lòng vì mình quá đen đúa, còn nàng như một bông hoa khoe sắc rực rỡ. Dũng sĩ mới đó đã mềm lòng trước bóng dáng giai nhân.
Nhiều người thoáng chốc nhận ra Thị Thừa, họ bắt đầu trầm trồ khen ngợi và họ nhận thấy rằng, nếu như Nguyễn Hữu Cảnh yêu thương người con gái ấy, rằng hai người nên duyên tác hợp thì thật là xứng đôi vừa lứa. Khi Nguyễn Hữu Cảnh tới gần nhận mặt, mọi người càng ngạc nhiên hoá ra hai người đã quen nhau từ nhỏ. Đặc biệt nàng là người xứ Đàng Ngoài, cảm thấy yêu đương người con trai con của một dũng tướng Đàng Trong. Nàng đã lặn lội đi tìm tình yêu của mình, thuở ấy mấy khi con gái dám đi tìm tình yêu đích thực.
Hai người sóng đôi nhau một lúc, họ tâm sự vài điều như thể xác nhận thêm:
-  Muội chỉ một mình vượt sông Gianh sao?
-  Muội và mẹ của Muội bí mật đi vào. Muội nhớ huynh, nếu huynh tin các anh của muội. Một ngày nào đó, họ sẽ sang mà thờ Chúa Đàng Trong.
Khi đưa Đào Thừa về lại nhà, bà Nguyễn Thị Thiện cũng nhanh chóng nhận ra đứa con gái nhỏ nhắn họ Đào năm xưa. Bà cũng nhớ lại lần kỷ niệm mà tay cán giá của Thị thừa làm mọi người phải tất tả nhảy bừa xuống mò, tưởng hai đứa nhỏ té xuống ao. Phu nhân nhà Nguyễn Hữu Dật dăm câu thăm hỏi sự tình, hiểu rõ nổi khốn khó nàng vừa trải qua nên cho gia nhân chăm sóc đứa con gái xinh đẹp ấy tận tình, và cho ở một phòng rộng rãi cạnh Dinh tộc Nguyễn Hữu. Bà chìu chuộng như là một người con dâu tốt sau này và cho ăn mặc lụa là như những nàng công chúa.
Phần Thị Thừa rất đỗi khắng khít trước nghĩa cử của nhà họ Nguyễn, nàng nhang khói bàn thờ tổ tiên của dòng họ. Nàng nhanh chóng tiếp nhận nơi ở mới và rất yêu quí bà Thiện như người mẹ chồng sắp tới của mình. Ở nhà bà Thiện một khoảng thời gian ngắn, Thị Thừa được dạy thêu thùa, học chữ nghĩa và cách sống ở nơi cung cấm. Nàng học tới đâu hiểu biết tới đó, bà Thiện lấy làm khắng khít vì nàng đẹp lại ngoan hiền như là người mà bà tìm kiếm chờ đợi từ lâu nay.