TÀI VÀ BẤT TÀI

 

Một hôm, Trang Tử cùng với học trò đi chơi ở trong núi. Thấy một cây to, cành lá rườm rà, có người đốn gỗ, chống rìu đứng ở bên mà không chặt.

Trang Tử hỏi:

– Sao không chặt cây này thế?

Người đốn gỗ đáp:

– Cây này tuy thế mà gỗ xấu không dùng được việc.

Trang Tử:

– Cây này chỉ vì không ra gì mà sống lâu được mãi.

Ra khỏi núi, Trang Tử vào chơi nhà một người quen. Chủ nhà vui mừng, bảo người nhà đem chia nhạn làm thịt.

Người nhà hỏi:

– Một con gáy được, một con không gáy, thì làm thịt con nào?

Chủ bảo:

– Làm con không gáy.

Hôm sau học trò hỏi Trang Tử rằng:

– Cái cây ở núi vì bất tài mà được sống lâu, Con Nhạn ở nhà chủ vì bất tài mà phải giết chết. Giá như Tiên Sinh thì xử vào địa vị tài hay bất tài?

Trang Tử cười, rồi nói:

– Ta xử vào trong cái khoảng tài và bất tài. Như vậy thì tránh được khỏi tai nạn, song chưa phải kế vạn toàn. Chỉ những bậc đạo đức cao siêu, không quản khen chê lúc như rồng lúc như rắn không hẳn rõ ra là tài hay bất tài, lúc lên lúc xuống. Chỉ cốt lấy đức hòa làm mực, siêu việt muôn vật, tuy là người mà lại khác người… Những bậc như thế, thì còn lụy gì đến thân được! Còn thói đời thường tình nào có thế? Hợp với người thì có lúc lìa tan; làm nên việc, thì có người nghị luận; ngay thẳng thì bị đè nén; tôn trọng thì bị chê bai; làm thì có kẻ phá, giỏi thì có kẻ ghen; không ra gì thì thiên hạ lại khinh bỉ… Nhân tình như thế, làm thế nào được? Thương ôi các người nên ghi lấy: “chỉ có đạo đức mới khỏi lụy mà thôi!”.