ác phẩm này được đăng trên Tạp chí phụ nữ Fujin Koron vào tháng 11 năm 1926, tám tháng trước khi Akutagawa uống thuốc ngủ tự tử. Nguyên nhân của cái chết là những nỗi bất an triền miên ám ảnh ông, hay đó chỉ là kết quả tất yếu của căn bệnh thần kinh di truyền từ người mẹ điên? Trong tác phẩm này ông đã viết những chữ “chết cũng được” và “thuốc ngủ”. Có thể xem đây là dấu tích báo hiệu sự lựa chọn cái chết của chính ông trong năm sau.Người họa sĩ bệnh hoạn trong câu chuyện này, từ lúc còn bé đã không phân biệt được đâu là mộng đâu là thực, có phải là hình bóng của chính ông không? Người họa sĩ đam mê hội họa nhưng thiếu tự tin về tài năng của mình có phải là tâm trạng của ông không? Nếu người họa sĩ là hiện thân của tác giả, thì cô người mẫu là biểu tượng của gì đây? Có phải ông muốn dùng cô người mẫu để ám chỉ cái xã hội hiện thực đầy cám dỗ, nhiều điều thô lỗ…? Một đề tài bất tận, ông muốn bóc trần nhưng cảm thấy mình bất lực. Nếu đó là sự tự thú nhận thì điều đó không nhất thiết phải ăn khớp với thực tế. Bằng cớ là ông cũng có một cụm tác phẩm nổi tiếng xây dựng trên cuộc sống hiện thực như: Chiếc mùi soa, Mấy trái quýt, Tiệc khiêu vũ, Mùa thu, Chiếc xe goòng, Trinh tiết, Cục đất, Ảo ảnh cuộc đời v.v… Người họa sĩ ngồi xem tập tranh của Gauguin, lầm bầm “Phải như vầy mới được”. Có phải ông muốn diễn tả cái thèm thuồng trong tiềm thức về sự chọn lựa của Gauguin không?Gauguin đã ly khai đời sống văn minh vật chất bằng cách đi tìm cái đẹp mộc mạc, man dại nơi những nàng con gái thổ dân trên đảo Tahiti. Còn Akutagawa đã ly khai cuộc đời bằng cái chết.

*

Tôi mệt đừ người. Không những vai và cổ cứ mỏi cứng ra, tôi còn bị chứng mất ngủ hành rất dữ. Vậy mà lúc nào chợp mắt được tôi lại hay mộng mị. Tôi nhớ có lần nghe ai đó nói, nằm mơ mà thấy màu sắc thì đó là triệu chứng trong người không khỏe. Nhưng có lẽ vì cái nghề họa sĩ của tôi, nên không lúc nào nằm mơ mà tôi không thấy có màu. Tôi cùng với người bạn vào một cái quán ở cuối phố, vách kính giống như quán cà phê. Bên ngoài vách kính dính đầy bụi bặm, một cây liễu mới ra lá non, mọc ngay bên cạnh cổng xe lửa. Chúng tôi ngồi ở bàn trong góc, ăn một món gì đó đựng trong chén. Ăn xong thì thấy dưới đáy chén còn lại cái đầu rắn dài khoảng ba phân, trong giấc mơ đó tôi cũng thấy màu sắc rất rõ ràng.Nhà tôi trọ nằm ở ngoại ô Tokyo, mùa đông rất rét. Khi nào lòng thấy u sầu, tôi thường ra đứng trên con đê phía sau nhà, nhìn xuống dưới. Trên nền đá, sỏi lấm lết dầu mỡ và sét gỉ, mấy con đường sắt sáng lóe. Phía bên kia đê, một cây cổ thụ giương cành nghiêng nghiêng. Nói là cảnh buồn thiu thì thật không sai nhưng nó hợp với lòng tôi hơn cảnh phố xá nhộn nhịp ở Ginza hay ở Asakusa. “Dĩ độc trị độc” - một mình trên con đê, tôi ngồi xổm phì phà điếu thuốc lá và đôi lúc tôi bâng quơ nghĩ như thế.Không phải tôi không có bạn. Bạn tôi là một họa sĩ trẻ, con nhà giàu, chuyên vẽ tranh theo kiểu Tây phương. Thấy tôi không khỏe, anh khuyên tôi nên đi du lịch. “Chuyện tiền nong, lo thì cũng xong thôi.” - anh tử tế đề nghị với tôi như thế. Nhưng dù có đi du lịch, cái bệnh u sầu này cũng không thể lành được. Hơn ai hết, chỉ mình tôi mới biết rõ điều này. Thực ra ba bốn năm về trước tôi cũng đã rơi vào tình trạng như vậy và để khuây khỏa tôi đã đi du lịch xuống tận Nagasaki. Đến Nagasaki, tìm khách sạn nhưng không thấy chỗ nào vừa ý. Sau khi bỏ công kiếm được một nơi thì tối đến, mấy con thiêu thân lọt vào trong phòng quấy rầy tôi cả đêm. Chưa đầy một tuần thì tôi quyết định quay trở về Tokyo.Một hôm vào khoảng xế trưa trời lạnh, đất hãy còn sương đóng băng, tôi đi lĩnh tiền về thì bỗng nổi hứng muốn vẽ. Chắc đó là vì có tiền trong tay, tôi có thể mướn người mẫu, nhưng quả thật cái hứng sáng tác cũng đột nhiên dâng lên trong lòng tôi. Tôi không về ngay mà tạt qua hãng M hỏi mướn người mẫu để vẽ một bức chân dung cỡ lớn, khung cỡ số 10. Trong cơn u sầu, quyết ý này làm tôi thấy sảng khoái hẳn ra, điều mà lâu nay tôi không có. “Vẽ xong bức tranh này thì chết cũng được” - Tôi thật tình nghĩ như vậy.Người mẫu bên hãng M gửi sang không đẹp nhưng thân thể cô nàng - nhất là bộ ngực thì thật là đầy đặn. Tóc cô rậm, chải tóm hết về phía sau. Tôi rất hài lòng, để cô ta ngồi trên ghế mây rồi lo sửa soạn đồ vẽ ngay. Cô người mẫu đã lõa thể. Thay vì để cô nàng cầm một bó hoa, tôi vò nhàu một tờ báo tiếng Anh cho cô ta cầm, bắt cô ta ngồi hai chân khép lại và đầu để nghiêng sang một bên. Nhưng khi tôi bắt đầu đối diện với cái giá vẽ, sự mệt mỏi chán nản vì cứ phải vẽ hoài, lại xâm chiếm tôi. Căn phòng này nằm bên phía bắc, nhưng trong phòng chỉ để một cái bồn than làm lò sưởi. Tôi đã đốt thật nhiều than cháy đỏ hực trong đó, nhưng vẫn không sưởi ấm nổi căn phòng. Cô người mẫu ngồi trên ghế mây, lúc lúc mấy bắp thịt trên đùi cứ run lên từng đợt vì lạnh. Tôi đưa cọ lên vẽ và cứ mỗi lần cô ta run là mỗi lần tôi thấy bực. Không phải tôi bực cô ta, nhưng tôi bực với chính tôi. Tôi đã không mua nổi một cái lò sưởi đốt bằng dầu, đồng thời tôi bực vì ngay cả một chuyện như thế này cũng bắt tôi phải khổ tâm lo nghĩ:- Nhà cô ở đâu?- Nhà tui hả? Tui ở dưới xóm Yanaka Sansaki.- Cô ở một mình?- Đâu có, tui ở với con bạn, hai đứa mướn chung.Tôi vừa nói vừa đưa cọ phết màu dần lên khung vải, vẽ cô ta như vẽ một tĩnh vật. Cô nàng ngồi, đầu vẫn để nghiêng, mặt trơ trơ không biểu lộ một tình cảm nào. Không những lời cô ta mà cách cô ta nói cũng thẳng trơn một giọng. Đối với tôi, có lẽ từ lúc sinh ra tính cô ta đã như vậy. Nhưng tôi thấy ở đó như có cái gì thoải mái, nên ngay cả sau khi vẽ xong tôi thường bắt cô ta cứ ngồi nguyên như vậy. Tuy mắt cô ta nhìn yên một chỗ không hề lay động, thế mà tôi không khỏi không cảm thấy một sự khiêu khích kỳ lạ toát ra từ thân thể của cô nàng.Việc sáng tác không tiến triển như ý tôi muốn. Mỗi ngày sau khi vẽ xong, tôi thường nằm lăn ra trên tấm thảm trải trên sàn, nắn bóp sau ót, trên đầu và lơ đãng nhìn quanh căn phòng trọ. Căn phòng này vẻn vẹn chỉ có cái giá vẽ và một chiếc ghế mây. Chiếc ghế mây mặc dù không có ai ngồi, thế mà đôi khi nó bật ra tiếng nghiến. Có lẽ đó là do sự thay đổi của độ ẩm trong phòng. Những lúc như thế tôi thấy rờn rợn, bỏ ra ngoài đi dạo. Nói là đi dạo nhưng thật ra tôi chỉ quanh quẩn trong cái xóm nhà quê có nhiều chùa chiền nằm dọc theo con đê đằng sau nhà trọ.Tuy vậy tôi không hề nghỉ làm việc, ngày nào tôi cũng ngồi trước giá vẽ. Ngày nào cô người mẫu cũng đến đây. Càng về sau tôi càng cảm thấy thân thể cô nàng khêu gợi tôi hơn. Chắc chắn trong tôi có xen chút tình cảm thèm thuồng trước vóc dáng khỏe mạnh của cô ta. Cô nàng vẫn giữ thái độ lạnh lùng, ngả mình nằm dài trên tấm thảm màu đỏ nhạt, mắt nhìn yên về một góc phòng. “Đứa con gái này không phải là giống người, nó không khác gì một con vật” - Tôi vừa vẽ, vừa nghĩ như thế.Một hôm vào buổi chiều gió ấm, tôi hì hụi cầm cọ vẽ. Hôm nay cô người mẫu trông đẫy đà hơn cả mọi khi. Tôi chợt nhận ra tôi bị sức khêu gợi man rợ của thể xác người con gái lôi cuốn. Và tôi ngửi thấy một mùi hăng nồng toát ra từ dưới nách cô nàng hay từ đâu đó, giống như cái mùi hôi hăng hắc của người da đen.- Cô quê quán ở đâu?- Quê tui ở… tỉnh Gunma.- Làng… hả? Làng này nghề dệt thịnh lắm mà.- Dạ phải.- Cô không làm thợ dệt sao?- Hồi nhỏ có làm chớ.Trong khi trò chuyện như thế, không biết từ hồi nào tôi đã chú ý đến cái núm vú mỗi lúc một căng to của cô ta. Cái núm vú to lên như một nụ cải sắp nở. Dĩ nhiên cũng như mọi khi, tôi cố dồn hết chú ý vào việc vẽ mà thôi. Nhưng cái núm vú - cái núm vú đẹp đến dễ sợ của cô nàng cứ ám ảnh tôi một cách kỳ dị.Cả đêm hôm ấy, trời không tạnh gió. Tôi bỗng thức giấc muốn đi tiểu. Nhưng khi tỉnh táo ra thì rõ ràng cửa phòng đã mở, thế mà tôi chỉ đi lòng vòng trong phòng. Tôi chợt dừng lại, ngơ ngác đứng yên giữa phòng. Tôi nhìn xuống tấm thảm màu đỏ nhạt ngay dưới chân rồi đưa mấy ngón chân trần mơn trớn mặt thảm. Nó cho tôi cái cảm giác gần như tấm da một con thú có lông. “Mặt trái tấm thảm này màu gì nhỉ?” – tôi tự hỏi và áy náy về câu hỏi đó, nhưng không biết vì sao tôi lại sợ không dám lật tấm thảm lên xem là màu gì. Sau khi làm xong việc bài tiết, tôi chui vào chăn ngủ trở lại.Ngày hôm sau tôi tiếp tục vẽ, nhưng càng thấy nản. Bây giờ ở lâu trong phòng phút nào, tôi thấy bồn chồn thêm phút ấy. Vì vậy tôi bỏ ra ngoài con đê đằng sau nhà. Cả vùng, trời sắp tối. Những hàng cây, những trụ điện không còn hứng chút ánh nắng nào, thế mà chúng hiện lên rõ trước mắt tôi. Tôi đi dọc theo con đê, muốn hét thật to lên. Dĩ nhiên tôi nén lại được. Tôi cảm thấy như chỉ có cái đầu của tôi đi tới phía trước và tôi rảo bước xuống khu xóm tồi tàn nằm dọc theo con đê.Xóm quê này, lúc nào cũng ít thấy người qua lại. Một con trâu bị cột nơi góc trụ điện bên lề đường. Con trâu vẫn giữ tư thế chìa cổ tới trước, chằm chằm nhìn tôi, mắt nó ươn ướt mơ màng giống hệt mắt một đứa con gái. Nó như đang trông chờ tôi đến với nó. Và ánh mắt con trâu, tôi cảm thấy như có cả sự khiêu khích âm thầm. “Khi nó đối mặt với tên đồ tể, chắc nó cũng có cái nhìn như thế này”. Cảm giác ấy làm tôi thấy khó chịu, rất cuộc tôi quành sang ngõ khác, không đi qua chỗ con trâu đứng.Rồi đến một buổi chiều ba hôm sau, tôi ngồi trước giá vẽ, hì hụi vẽ. Cô người mẫu nằm yên trên tấm thảm đỏ nhạt, ngay cả lông mày cũng không hề động đậy. Tôi vẽ cô người mẫu trước mắt hết nửa tháng mà vẫn chưa xong. Và trong khi trò chuyện, cả hai đều không thấy thông cảm gì nhau. Hơn thế nữa, tôi cảm thấy càng ngày thân xác cô ta càng khiêu khích tôi mạnh hơn. Ngay cả vào giờ nghỉ, dù chỉ một chiếc áo sơ mi, cô ta cũng không chịu khoác. Nói chuyện thì cô ta chỉ trả lời qua loa các câu hỏi của tôi. Nhưng hôm nay, trong khi vẫn nằm duỗi chân trên tấm thảm màu đỏ nhạt, xoay lưng về phía tôi (tôi chợt khám phá ra cô ta có một nốt ruồi đen trên vai bên mặt), không biết vì cớ gì mà cô ta mở miệng bắt chuyện với tôi.- Nè thầy, con đường vô nhà trọ này có dựng mấy cột đá, phải không thầy?- Ừ…- Đó là mấy cái cột làm dấu mả chôn nhau của đàn bà đẻ.- Mả chôn nhau?- Thiệt đó ạ, mấy cái cột đá là dấu hiệu đó nghen.- Sao cô biết?- Tại tui thấy rõ ràng mấy chữ viết trên cột đá đó a.Cô nàng vẫn nằm yên, ngoái cổ nhìn tôi qua bờ vai, miệng mỉm cười.- Khi đẻ, ai chun ra mà không đội một bọc nhau?- Cô cứ ăn nói nhảm nhí.- Thầy nói vậy chớ cứ nghĩ ai cũng chun ra theo cái nhau…-?…- Thì người ta cũng giống như mấy con chó con thôi a.Tôi vẫn ngồi trước cô người mẫu, đưa cọ vẽ một cách miễn cưỡng? – nhưng điều đó không có nghĩa là tôi chán không muốn vẽ. Tôi muốn lột trần cái thô lỗ từ trong cơ thể của cô nàng ra, nhưng để bóc trần được cái thô lỗ ấy tôi lại không đủ tài năng. Hơn thế, chính tôi cũng muốn tránh. Có lẽ vì tôi không muốn dung cọ vẽ và sơn dầu để biểu hiện những cái thô lỗ ấy. Còn nếu nói lấy phương tiện gì thì có thể diễn tả được nó… vừa giơ cọ lên vẽ, đôi lúc tôi liên tưởng đến cây gậy đá hay cây gươm đá trưng bày trong một viện bảo tàng nào đó.Sau khi cô nàng ra về, tôi ngồi dưới ánh sang mù mờ của bóng đèn điện, giơ tập tranh lớn của Gauguin vẽ thời Tahiti ra xem từng tấm một. Một lúc sau, tôi mới sực ý thức được là chính mình đang lẩm bẩm trong miệng “phải như vậy mới được”. Tại sao tôi lại lặp đi lặp lại một câu như vậy. Chính tôi cũng không hiểu lý do. Nhưng tôi bỗng thấy rờn rợn, bèn bảo bà giúp việc về đi, rồi tôi uống mấy viên thuốc ngủ, xong tôi đi ngủ.Khi thức dậy thì đã gần mười giờ. Đêm hôm qua trời ấm, tôi đã nằm lăn ra ngủ ngay trên tấm thảm. Nhưng, hơn cả chuyện ấy, giấc mơ tôi thấy trước lúc thức giấc mới là điều làm tôi lo. Tôi thấy tôi đứng ngay giữa gian phòng này một tay bóp cổ muốn giết cô người mẫu (mà tôi biết chắc rõ rằng đây là chuyện nằm mơ). Mặt cô nàng hơi ngước lên, vẫn không lộ một chút tình cảm nào, mắt dần dần khép lại. Đồng thời cặp vú cô ta vẫn căng phồng tròn trịa thật đẹp. Cặp vú trắng nõn nổi lằn gân máu nhợt nhạt. Tôi đã không ngần ngại bóp cổ giết cô ta. Hơn thế, tôi thấy có khoái cảm sau khi làm xong cái việc đương nhiên ấy là đằng khác. Cô ta nhắm mắt như đã chết đi trong yên lặng – tôi thức dậy sau một giấc mơ như thế, nốc cạn hai, ba cốc nước trà thật đậm, nhưng càng thấy u sầu hơn. Tự đáy lòng, tôi không hề muốn giết nàng, nhưng bên ngoài cái ý thức của tôi thì sao? – tôi rít một hơi thuốc lá dài, sống trong những giây phút nôn nao lạ lùng, trông ngóng cô nàng. Nhưng đã một giờ trưa rồi mà vẫn chưa thấy cô ta đến. Tôi muốn bỏ đi dạo, không đợi nữa, nhưng ngay cả việc đi dạo này cũng làm tôi thấy lo sợ. Nội cái việc bước ra khỏi ngưỡng cửa căn phòng này - một chuyện chẳng có gì cả như thế, mà tôi cũng thấy không chịu nổi.Ngày sắp tắt, bóng tối dần dần áp xuống. Tôi sống trong chờ đợi, đi đi lại lại trong phòng. Cô người mẫu chắc không bao giờ trở lại. Một lúc sau tôi nhớ lại ký ức của mười hai, mười ba năm về trước – hồi tôi còn bé. Cũng một buổi chiều như chiều hôm nay, tôi ngồi ngoài hiên, đốt mấy cây nhang pháo bông. Dĩ nhiên lúc ấy không phải tôi đang ở Tokyo mà tôi đang sống với cha mẹ ở nhà quê. Bỗng tôi nghe có tiếng la to “Ê, sao vậy mày!” hơn thế nữa tôi cảm thấy vai tôi có ai lay. Trong đầu tôi chỉ nghĩ là tôi đang ngồi ngoài hiện nhưng khi mơ hồ lấy lại được ý thức thì mới biết tôi đang ngồi ở ngoài cánh đồng trồng hành ở sau nhà. Đốt hết cây hành này đến cây hành khác, sạch bách cả hộp diêm tự lúc nào mà tôi không hay - tôi rít một hơi thuốc dài và suy nghĩ, chắc tôi phải để ý đến những giờ khắc tôi sống hoàn toàn bên ngoài ý thức của tôi. Đó không phải chỉ là nỗi lo âu nhưng chính là nỗi lo sợ trong lòng tôi. Đêm hôm qua, tôi nằm mơ thấy tôi bóp cổ giết chết cô nàng, nhưng nếu đó không phải ở trong mộng thì sao…Cô người mẫu ngày hôm sau vẫn không thấy tới. Tôi buộc lòng phải đến hãng M để hỏi âm tín của cô nàng. Nhưng ông chủ hang M cũng không có tin tức gì cả. Tôi càng thấy lo, nên xin họ chỉ chỗ cô ta ở. Chính cô ta nói cô ta ở dưới xóm Yanaka Sansaki. Nhưng theo lời ông chủ hãng M thì cô ta ở trên xóm Hongo Higashikata. Khi tôi đến đấy thì đèn đường đã sáng. Nhà cô ta thuê là một căn tiệm giặt ủi trong ngõ hẻm, vách sơn màu đỏ nhạt. Mặt tiền lộng kiếng, bên trong có hai người thợ chỉ mặc áo thun đang đứng chăm chú ủi đồ. Tôi định thủng thẳng đẩy cửa bước vào, thế nhưng không biết làm sao, tôi lại cụng đầu vào cửa kiếng. Tiếng động làm cho cả hai người thợ lẫn chính tôi giật mình.Tôi lúng túng bước vào, hỏi một trong hai người thợ:- Có cô… ở nhà không?- Cô… đi từ hôm kia chưa thấy về.Mấy tiếng trả lời làm tôi lo. Nhưng tôi nghĩ không nên hỏi thêm, phải cẩn thận, vì nếu có gì thì họ sẽ nghi tôi.- Cái cô ấy khi nào bỏ nhà đi thì đi mất biệt có khi cả tuần không thấy về.Người thợ nước da mặt mét mét, tay vẫn không ngừng ủi thêm thắt vào. Trong lời anh ta nói, rõ ràng có giọng khinh miệt, tôi thấy giận vội bỏ ra ngay. Nhưng điều đó còn đỡ, bởi vì trong khi tôi đang đi trong xóm Higashikata đông đúc nhà cửa, tôi lại sực nhớ ra có lần tôi đã nằm mơ thấy xóm này trong mộng. Cũng tiệm giặt ủi vách sơn đỏ, kiến trúc kiểu Tây phương. Cũng mấy người thợ nước da mặt mét mét. Cũng cái bàn ủi cháy hực than. Việc đến đây tìm cô nàng thì mấy tháng trước (hay mấy năm trước đây), tôi cũng thấy y hệt như vậy trong mộng. Và dĩ nhiên cũng ở trong mộng, sau khi bỏ căn tiệm ra, tôi cũng một mình đi trên con đường vắng vẻ của khu xóm này. Thế rồi – thế rồi… sao các ký ức mộng mị ấy biến đi đâu mất cả, chẳng còn lại chút nào trong trí não tôi. Và bây giờ dù có chuyện gì xảy ra cho tôi đi chăng nữa, thì tôi cũng nghĩ rằng đó chỉ là chuyện trong mộng…

(1926)

Đinh Văn Phước dịch